________________
અયોધ્યા કે ન જોઈએ રાજ્ય. મારે તે શાંતિનું સંગીત જોઈએ, તે માટે જંગલ સારું છે.
આજે સાધન સંગ્રહ હોવા છતાં દુખે છે, પણ આ વિચારથી સાધનોના સંગ્રહ વિના પણ સુખ થવાનું. એ જે આંતરિક સુખ છે, એને માટે જ ધર્મ તમને માર્ગ ચીંધે છે. ધર્મ તમને બીજુ કાંઈ કહેતો નથી. ધર્મ કહે છે કે તમને જે સમાજ મળ્યું છે તેમાંથી સંગીત પ્રગટાવે. આના કરતાં સારી વાત કહેનારા દુનિયામાં છે કેણુ? તમને ફરીથી કહેવા માંગુ છું કે ધર્મ એમ નથી કહેતો કે હોમ કરો, યજ્ઞ કરો, ધી બાળ. એ બધી વાતો સાથે આપણે સંમત નથી. જ્યારે સાચું ઘી બળતું હતું ત્યારે પણ યજ્ઞોમાં દેવો નહોતા આવ્યા તો માં vegetable ધીથી દેવ થોડા જ આવવાના છે? શું કરવા થી બાળે છે?
ખરી વાત તો એ છે કે જીવન જ યજ્ઞ છે. એ યજ્ઞમાં માણસે એક જ વિચાર કરવાનો છે કે એવું કોઈ પણ કામ હું ન કરું કે જેથી કોઈને દુખ ન થાય. આ જગતમાં એક બહુ વિચિત્ર પણ અટલ નિયમ છે કે આજે તમે કોઈને દુઃખી કરી મનમાં હસી લો કે મેં તેને કે દુઃખી કર્યો, તો પણ કુદરતમાં એવી વ્યવસ્થા છે કે એ જ દુઃખ ફરતું ફરતું પાંચ દસ વર્ષે તમારી મુલાકાત લે છે. તમે પાંચ દશ વર્ષ પહેલાની એ ઘટના ભૂલી જાઓ છે અને કહે છે કે આ અણધારી આફત ક્યાંથી આવી ? આવી અણધારી આફત ઘણા વર્ષો પહેલાં તમે કોઈને ત્યાં મોકલાવી હતી તે વ્યાજ સહિત બીજા રૂપે પાછી આવી!
સૌરાષ્ટ્રના એક ભાઈ અમદાવાદમાં ન્યાયાધીશ તરીકે હતા. સવારના સમયમાં એલીસબ્રિજ આગળ તે ફરવા નીકળ્યા તેમની આગળ બે માણસે ચાલ્યા જાય. એમાંથી એક માણસે બીજાનું ખૂન કરી નાખ્યું ! સવારના સમયમાં, કિનારા ઉપર ઊભાં ઊભાં એમણે જોયું કે પેલો માણસ મારીને ભાગી રહ્યો છે. મરનાર બૂમ પાડીને પડ્યો! એટલામાં તો માણસો ભેગા થયાં અને પોલીસ આવી. ત્યાર બાદ પોલીસે તપાસ કરીને એક માણસને પકડળ્યો. તેના ઉપર કેસ ચાલ્યો. એ કેસમાં બધાં પુરાવા રજૂ કરવામાં આવ્યાં અને સિદ્ધ થયું કે ખૂન કરનાર આ જ માણસ છે. પેલા જ ન્યાયાધીશ પાસે આ કેસ આવ્યો હતો. નિયમ
તરીકે ન્યાયાધીશ સાક્ષી બની શકતા નથી. એ પોતે જાણતા હતા કે મારનાર આ માણસ તો નહોતો જ. ખૂન થયું એ વાત સાચી, પણ ખૂની ભાગી ગયે અને આ માણસ ઝડપાઈ ગયો. બધાં જ પૂરાવા સબળ હતાં. એની પાસેથી શસ્ત્ર પણ મળી આવ્યું! ચુકાદામાં પૂરવાર થયું કે આ માણસ ખૂની છે, પણ આ ન્યાયાધીશને કુદરતમાં બહુ શ્રદ્ધા, કર્મવાદમાં અપૂર્વ વિશ્વાસ. એમણે વિચાર્યું કે, જે હું તેને નિર્દોષ જાહેર કરીશ તો પણ ઉપરની કોર્ટ તો સજા કર્યા વગર રહેવાની જ નથી, કારણકે સબળ દાર્શનિક પૂરાવા હતા. આ વિચાર ઉપર તેમણે ખૂબ મંથન કર્ય'. અને આખરે એક દિવસ ન્યાયાધીશ પોતે જ ખૂનીને મળ્યા. તેમણે કહ્યું: “કેર્ટ તો સાક્ષી અને પૂરાવાઓ પર ચાલે અને કોઈકવાર એમાં સત્ય પણ અસત્ય બને અને અસત્ય પણ સત્ય બને. હું જાણું છું ત્યાં સુધી ભલે તું ખૂની તરીકે પકડાય, અને કેસ ચાલે, પણ તું આ ખૂનમાં બેટે સંડેવાય છે. આમ કેવી રીતે બન્યું તે મને સમજાતું નથી. તું મને સત્ય હકીકત કહે.” એમણે એવા પ્રેમથી વાત કરી કે પેલાના દિલનો દરવાજો ખૂલી ગયે. એણે કહ્યું કે “આપ જે કહે છે તે સાચું છે, પણ સાત વર્ષ પહેલાં મેં ત્રણ ખૂન કરેલાં.” ન્યાયાધીશે આશ્ચર્યથી પૂછ્યું “ત્રણ ખૂન કરેલાં “હા, પણ એ વખતે મેં એવા મોટા વકીલો રક્ષા અને પૂરાવા ઉભા કર્યા કે ત્રણ ત્રણ ખૂન કરવા છતાં પણ હું નિર્દોષ છુટી ગયો. એ ખૂનથી ભેગા કરેલા પૈસાનો મોટો ભાગ વકીલેને ગમે અને વધેલું આજ સુધી હું ઉડાવતો રહ્યો. પણ અંતે હું પકડાઈ ગયો !” આ ન્યાયાધીશે તેને જન્મટીપની સજા કરી, પણ ઉપલી કોર્ટે તેને ફાંસીની સજા કરી.
કુદરતમાં એવો નિયમ છે કે તમે સવરને કિનારે કાંકરી નાખો તો એ સરોવરના જળમાં અનેક તરંગે ઉત્પન્ન થાય અને છેક સામેના કિનારા સુધી જાય. થોડું અંતર વધતાં તમને લાગે કે હવે તો એ તરંગે અદશ્ય થઈ ગયા છે. પરંતુ એ તરંગો અદશ્ય થઈને પણ આગળ ચાલી જ જાય છે. પાણીના અંદરના થરામાં એ વહે જ જાય છે અને સામેના કિનારે એની ધાર નહીં અડે ત્યાં સુધી એ તરંગ લંબાતા જ રહેવાના.
