________________
૧૧
ગીતાનું
મંડાણ !
ગાંધીજી
આજથી ભગવદ્ગીતાનું વસ્તુ શરૂ થાય છે, એટલે પહેલાંના જેટલા ઝપાટાથી આપણે ક્ષેાકેા નહિ ચલાવી શકીએ.
· નિર્દોષ સુખ, નિર્દોષ આનંદ લો ગમે ત્યાંથી ભલે !” રાયચંદભાઈ એ આ કહ્યું છે, તેમ ગીતાના શ્લોકાના અ કરતાં આપણે અનેક વસ્તુ કાઢીએ,
અગિયારમા ક્ષેાકથી તે છેલ્લા અધ્યાય સુધી અર્જુનને સમજાવવાની દલીલ શરૂ થાય છે. પ્રથમ આત્મા અને શરીર નાખી ષસ્તુ છે એ બતાવવાનું શરૂ કરે છે. કારણુ આત્મજ્ઞાનમાં પહેલી વાત એ જ જાણુવાની હાય. કેટલીક વ્યાખ્યા પહેલેથી જાણવી જ જોઈ એ. ત્યાર પછી આગળ ચલાય. અજુ નને જિજ્ઞાસુ, આત્મવાદી, યમનિયમનું પાલન કરનાર કલ્પેલા છે, એટલે તેને આત્મજ્ઞાન આપવાની શરૂઆત કરી. બ્રહ્મચર્ય અને સત્યનું પાલન કરે ત્યાર પછી જ અભ્યાસને અર્થે સવાલા પૂછવાના હક્ક ઉત્પન્ન થાય છે અને પછી જ એને જવાબ અપાય. અર્જુનમાં આટલા અધિકાર છે, દાસત્વ છે, વિનય છે.
ગીતાનું મંડાણ શેની ઉપર રચાયેલું છે તેને હજી આપણે પૂરા વિચાર નથી કર્યાં. કાલે આપણે એ વસ્તુના આપણે વિચાર કરી રહ્યા હતા કે અજુ ને હ્યુ` છે કે સ્વજનને મારવા એ ખાટું છે, નહિ કે મારવું એ ખાટું છે. તેને કહેવામાં આવ્યું છે કે તું સ્વજન–પરજનના ભેદ ભૂલી જા. હિંદુ ધર્મશાસ્ત્રોમાં કહેલું છે કે અહિંસા એ જ પરમ ધમ' છે, એટલે મારવા ન મારવાના પ્રશ્ન જ ન ઉઠાવી શકાય ! નાસ્તિક જ એવા પ્રશ્ન ઉઠાવે. અર્જુને યમનિયમનું પાલન કરેલું છે, અને તેમાં અહિંસા તે પહેલી આવે જ છે. પરંતુ અહિંસા એવી વસ્તુ છે કે જેનું સર્વાંશે પાલન અશકય છે. વિચારમાં એનું પાલન શકય હાય છે, પણ વ્યવહારમાં એનું સંપૂર્ણ પાલન અશકય છે. શંકરાચાયેં કહ્યું છે કે ‘સમુદ્રનું પાણી તરણાવતી ટીપે ટીપે ઉલેચીને સમુદ્રને ખાલી કરવામાં જેટલી ધીરજ જોઇએ, એથીયે વિશેષ ધીરજ મુમુક્ષુએ મેાક્ષ મેળવવા માટે રાખવી જોઈ એ.’ એ જ પ્રમાણે સંપૂર્ણ અહિંસક થવા માટે પણ એટલી જ ધીરજ રાખવી જોઇએ. આ દેહુ અહિંસાનું સર્વાં
