________________
આ
મ
ક્લા થા
– જ્યાતિન્દ્ર હ. દવે
હું કેવું તુચ્છ, પામર, દીન, હીન, નિષ્કંલ ને નિસ્તેજ માનવસળેકડુ છું. હું ક ંઈપણ કરી શકતા નથી. હું જમું છું ને પચાવવાની મારામાં શક્તિ નથી. હું વિચારુ છુ તે આચારમાં મુકવાની મારામાં શક્તિ નથી. હું કમાઉ* છું ને બચાવવાની મારામાં શક્તિ નથી. નાનામાં નાના કામ માટે મારે બીજા ઉપર આધાર રાખવા પડે છે. કશુંય ધાયુ હું કરી શકતા નથી. જો કાઈ પણ વિષયમાં મારી યેાગ્યતા કેટલી બધી ઓછી છે એને હું શાંત ચિત્ત ને લાગણીથી દારવાઈ ગયા વગર વિચાર કરું છું ત્યારે શરમથી મારું માથુ' નીચુ' કેમ નથી નમી જતું તેની જ મને નવાઈ લાગે છે. હું કેવળ સ્વાી અને અધમ છું. ક્રાઈનું કલ્યાણ કરવા ખાતર જરા પણ શ્રમ લેવા મને રુચતા નથી અને મારું કામ સ` કાઈ કરી આપે એવી હું આશા હુંમેશ રાખું છું. કાઈ મારું` કામ ન કરી આપે તેં જાણે એણે ભારે ગુના કર્યું તેમ હું ધારી લઉં છું. હું માળસુ છું, પ્રમાદી છું, સમય અને પૈસાના માત્ર દુર્વ્યય કર્યાં કરું છું. સેક્રેલા પાપડ ભાગવાની મારામાં તાકાત નથી, અને છતાંય દુનિયા આખીને ઉથલાવવાની મારામાં શક્તિ હૈાય એવા ધમંડ રાખતા ક્રૂ' છું. સદ્ગુણુની ખાણુ હા એવા મારા ખાદ્ય વ્યવહાર રાખું છું, પણ અંતરમાં તેા મેલના થરના થર ખાન્યા છે તેને દૂર કરવાની પૃચ્છા સરખી પણ મને થતી નથી. એના અસ્તિત્વની કાઈને જાણુ ન થાય એની જ ક્ત હું કાળજી રાખું છું.
આવા આવા વિચાર મને આવે છે. પણ ધણી વાર તેા—
મારી આસપાસ આટલા બધા મનુષ્યા છે તેના કરતાં કાઈ રીતે હું ઉતરતા નથી, અને ધણી ખાખતામાં હું એ બધાથી ચઢિયાતા છું. મારા પાડાશી નગીનલાલ સગાવહાલાના પૈસા ઉચાપત કરી તાલેવંત અન્યા છે એમ મેં કદી કર્યુ નથી. પારકા પૈસાની ઉચાપત કરવાની છે ત્રણવાર મને તક મળેલી. તક મેં, અલબત્ત, કંઈ કચવાતે મને પણ જતી કરી છે. પેલા આદર્શ શિક્ષક ગણાતા ભાઈ પેતે જેને ભણાવવા જતા એ કન્યાને લઈ તે ભાગી ગયા એ રીતે મેં કાઈ કન્યાનું અપહરણ કરવાના વિચાર કર્યાં નથી. કદાચ મારા સુસુપ્ત માનસમાં એવુ' વિચારવું પડયુ' હશે તેા તેને ઉગવા દીધું નથી, જાગૃત માનસ સુધી એને આવવા દીધું નથી. બદલાની આશા વગર મેં કરેલા ઉપકારાનું વિસ્મરણ કરી મારા પ્રત્યે અપકાર કરનારાઓને પણ મેં જતા કર્યાં છે. હું આળસુ છું એ સાચું ને તેથી મેં બહુ લખ્યું નથી એ પણ ખરું, પરંતુ હું લખવા માગું તે ગુજરાતના કાઈપણ લેખક કરતાં ઋણું સારું લખી શકું. અત્યારના ધણાં કવિઓ કરતા વધારે સારા કાવ્યે હું રચી શકે એમ છું. આપણા લબ્ધપ્રતિષ્ઠિત વિવેચકે કરતાં હું વધારે સારી કાટિના વિવેચના લખી શકું અને નવલકથા હું જો ને જ્યારે લખીશ તેા ને ત્યારે ગુજરાત આખુ સ્તબ્ધ થઈ જશે. અલબત્ત કાર્ડવાર મારું મન ખરાબ વિચાર વડે કલુષિત બને છે, પણ અંગારા પરની રાખને ફૂંક મારી દૂર કરી નાખીએ તેમ સદ્વિચારાની સહાયથી હું એ વિચારાને દૂર કરી દઉં છું. એક દરે જોતા હું સત્યપરાયણ છું, ન્યાયપ્રિય છું, માનવકલ્યાણની ભાવના સેવતા ઘણીવાર બને તે રીતે અન્યાનું ભલું પણ કરું છું. હું સ્વાર્થી છું એની ના નથી પાડતા પણ સ્વાથી કાણુ નથી ? મેં ભૂલ કરી છે, ધણીવાર કરી છે. પણ ભૂલ ન કરી હેાય એવા પૃથ્વીતલ પર કાઈ પુષ પાકશો છે ખરા? પણ સ્વાર્થ સાધવા પણ મેં
33
