________________
ભાવ સમજીને ત્યાંથી તમે દૂર ખસી જાઓ. પાછળથી તે વાતનું પિષ્ટપેષણ કરી તેને મુશ્કેલીમાં ના મૂકે. જે તેની વાત ખાનગી હશે તો, કાં તો તમારા આગ્રહને વશ થઈ તે સંકેચના સકંજામાં સપડાઈ જશે અને કાં તો તેને છૂપાવવા માટે તમને આડાઅવળું સમજાવીને તે ભાગીદાર બનશે. આગળ ઉપર તેને વધુ નુકસાન વેઠ પડશે.
દુઃખના દિવસોમાં કેઈની પાસે મદદ માગવાનું અનિવાર્ય જણા અને સામો માણસ રાજીખુશીથી આપે, તે હૃદયથી તેના પ્રત્યે આભાર વ્યક્ત કરી તેને સ્વીકાર કરો, કોઈ પરોપકારી માણસે તમારા દુઃખથી દુઃખી થઈને તમને એકવાર સહાય કરી હોય તો તેને વારવાર હેરાન ના કરશો.
પડવા દે. ગરીબ ભાઈ–બહેનની સેવા કરવાનું સૌભાગ્ય સાંપડે તે ભૂલેચૂકે પણ તેમને તેનું
સ્મરણ ન કરાવો, એટલું જ નહિ પરંતુ મનમાં પ્રભુને પાડ માને કે તમને સેવા કરવાની તક આપી અને જેમની સેવા કરી છે તેમને પણ આભાર માને, કે તેમણે તમારી સેવાને સ્વીકાર કર્યો, પરંતુ આ કૃતજ્ઞતાને પણ તમારા હૃદયમાં જ સમાવી લે, બહાર પ્રગટ ના કરશે. અન્યથા તેમના મનમાં એવું ઠસી જશે, કે સીધી કે આડકતરી રીતે તમે તમારા ઉપકારની તેમને યાદ આપો છો. આથી તેને ક્ષોભ થશે અને પોતાની દુઃખી દશાને સંભારીને તે વધુ દુઃખી થશે. જે માણુસ નામના મેળવવા માટે કોઈને મદદ કરે છે તે તે તેમને સળગાવવા માટે આગ પ્રગટાવે છે એમ જ માનવું. તેના હૈયાના ભડકા બૂઝાવાને બદલે નવા ભડકા ના ચેતવશો. - ગરીબોની સેવા કરવાની ભાવના હોય તે અત્યંત ગુપ્તરૂપે કરે; બની શકે તો તેને પણ ખબર ના પડવા દે. સેવા કરીને તેણે હૃદયમાંથી કાયમ માટે કાઢી નાખો–એમ માને કે તમે કશું જ કર્યું નથી.
જેમ તમને પિતાના સમયનું ભાન રહે છે તેમ બીજાના સમયની પણ કિંમત આંકે. કઈ પણ ભલા આદમી પાસે જઈને કામ વિના વધુ વખત ના બેસે. શિષ્ટાચાર યા કોઈ ખાસ કામપ્રસંગે ન છૂટકે જવું પડે તો તેની અનુકૂળતા જોઈને જાઓ અને કામ પતી ગયા પછી તરત જ રજા ભાગી ત્યાંથી ઊભા થઈ જવું. બીનજરૂરી વાત ઉમેરીને સામી વ્યક્તિને સંકોચમાં ન નાખો. જે ત્યાં બીજા માણસો બેઠા હોય તો પોતાની વાતને ઝટપટ સંકેલીને ચાલવા માંડે, જેથી બીજા માણસને પણ વાત કરવાનો અવસર મળે.
કોઈ પણ માનવી સાથે વાત કરતાં પહેલાં તેની વાત સાંભળો. દુઃખની વાત હોય તો વિશેષ રસપૂર્વક સાંભળો. તમારી દષ્ટિએ તે દુઃખ ભલે નાનું હોય છતાંયે તેની દષ્ટિએ તે મોટું છે. તેને સાંત્વન આપે, સમજાવો અને બની શકે તો સહાયતા કરે. ખાસ કરીને ગરીબોની વાત સાંભળીને કદી તોછડાઈથી ના વર્તશે. તેની સાથે એવી રીતે વર્તે કે જેથી તે ભય અને સંકેચથી મુક્ત થઈ તમને પિતાનું દુઃખ સહેલાઈથી સંભળાવી શકે–તમને પોતાનો સ્વજન સમજે.
બીજાઓ સાથે વાતચીત કરતી વેળાએ તમારા ગુણનાં બણગાં ના ફંકશે, અને તમારા સગાસંબંધીએની વધુ પડતી પ્રશંસા ન કરશો કારણકે બોલનાર વ્યક્તિને પોતાની વાત સંભળાવવામાં જેટલો આનંદ આવે છે તેટલે આનંદ તમારી યા તમારા સંબંધીની વાત સાંભળવામાં તેને નથી આવતો. તમે એની વાત કાળજીપૂર્વક સાંભળો. અને એને લગતી કે મળતી હોય એવી પ્રિય વાત કરે, જેથી એના હૃદયમાં ટાઢક વળે અને તમારા માટે પ્રેમ અને મિત્રતાની લાગણી ઉદ્ભવે. જેમ માની પાસે એના નાના બાળકની વાત કરવાથી એને સુખ મળે છે અને એનું હૃદયકમળ ખીલી ઊઠે છે તેમ એની સાથે વાત કરે.
બે માણસ વાત કરતા હોય તો તેમની ખાનગી વાતમાં માથું મારી ખલેલ ન પહોંચાડો. તમારી હાજરીથી તેને સંકોચ થતો હોય તો, તેના હૃદયનો
