Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
आदि प्रधान संपादक : स्व. आचार्य जिनविजय मुनि प्रधान संपादक : महामहोपाध्याय प्रा. जयन्तकृष्ण हरिकृष्ण दवे,
एम. ए., एल्एल. बी : विद्यावाचस्पति मानाहं नियामक, भारतीय विद्या भवन
१९८१ ]
सिंघी जैनशास्त्र शिक्षापीठ
सिंघी जैन ग्रन्थमाला-ग्रन्थांक ७४
भदन्त गुणप्रभ विरचित मूलसर्वास्तिवादीय
विनय सूत्र
सविमर्श संपादनकर्ता :
त्रिपिटकाचार्य, महापण्डित श्री राहुल सांकृत्यायन
प्रास्ताविकम् महामहोपाध्याय प्रा. जयन्तकृष्ण हरिकृष्ण दवे
श्रीय विद्या भय
S
भारतीय विद्या भवन, बम्बई-४००००७
सर्वाधिकाराः सुरक्षिताः
[ मूल्य रु. ५९
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
स्वर्गवासी साधुचरित श्रीमान् डालचन्दजी सिंघी
பார்
ar
बाबू श्री बहादुरसिंहजी सिंघीके पुण्यश्लोक पिता जन्म : वि. सं. १९२१, मार्ग. वदि ६ 卐 स्वर्गवास : वि. सं. १९८४, पौष सुदि ६
उपराको
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
दानशील-साहित्यरसिक-संस्कृतिप्रिय स्व. बाबू श्री बहादुसिंहजी सिंघी
अजीमगंज-कलकत्ता जन्म : ता. २८-६-१८८५]
[ मृत्यु : ७-७-१९४४
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
SINGHI JAIN SĀSTRA SIKSĀPĪTHA
SINGHI JAIN SERIES-74
FOUNDER GENERAL EDITOR – Late ACHARYA JINA VIJAYA MUNI
GENERAL EDITOR Mahamahopadhyāya Prof. JAYANTAKRISHNA HARIKRISHNA DAVE
M.A., LL.B., Vidyavachaspati Hon. Director, BHARATIYA VIDYA BHAVAN
VINAYASUTRA
OF
BHADANTA GUNAPRABHA
Critically Edited
By Tripitakācārya, Mahāpandita
RAHUL SANKRITYAYANA
With a General Introduction
By Mahāmahopadhyâya Prof. JAYANTAKRISHNA HARIKRISHNA DAVE
a
1981 BHARATIYA VIDYA BHAVAN KULAPATI MUNSHI MARG
BOMBAY 400 007
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
All Rights Reserved
First Edition - 1981
Price Rs. 50/
PRINTED IN INDIA By V. Varadarajan at Associated Advertisers & Printers, 505, Tardeo Arthur Road, Bombay-400 034, and Published by S. Ramakrishnan,
Executive Secretary, Bharatiya Vidya Bhavan,
Kulapati Munshi Marg, Bombay-400 007.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
सिंघी जैनशास्त्र शिक्षापीठ सिंघी जैन ग्रन्थमाला-ग्रन्थांक ७४
आदि प्रधान संपादक : स्व. आचार्य जिनविजय मुनि प्रधान संपादक : महामहोपाध्याय प्रा. जयन्तकृष्ण हरिकृष्ण दवे,
एम.ए., एलएल. बी : विद्यावाचस्पति मानार्ह नियामक, भारतीय विद्या भवन
भदन्त गुणप्रभ विरचित
मूलसर्वास्तिवादीय
विनय सूत्र
सविमर्श संपादनकर्ता : त्रिपिटकाचार्य, महापण्डित श्री राहुल सांकृत्यायन
प्रास्ताविकम् महामहोपाध्याय प्रा. जयन्तकृष्ण हरिकृष्ण दवे
प्रस्ताव
भारतीय विद्या भवन, बम्बई-४००००७
१९८१]
सर्वाधिकाराः सुरक्षिताः
[मूल्य रु. ५०
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
GENERAL EDITOR'S INTRODUCTION
The Bharatiya Vidya Bhavan has so far published 53 volumes in the Singhi Jain Series. When the late Muni Jinavijayaji had been to Santiniketan in December 1931 he had started the Singhi Jain Granthamala with the very liberal financial assistance of late Shri Bahadursimhaji Singhi*. When the Bharatiya Vidya Bhavan was started in 1938, Shri Muniji joined the Bhavan at the special invitation of Kulapati Munshiji and entrusted the Singhi Jain Series to the Bhavan. Since then, the Bhavan has brought out this series with meticulous care and this prestigious series has received respect of scholars and international recognition. Shri Muniji remained its General Editor till his death, which took place on June 3, 1976.
II
Muniji was born on January 27, 1888, at Rupaheli in Mewar in Rajasthan. His parents were Vriddhisimhaji and Rajkumari. They were Rajput farmers and Muniji's orginal name was Kisan Singh. At a young age, he joined the sect of a Baba, then a Marwari Jain monk, and then ultimately was initiated by Muni Sundervijayaji, and given the name "Jinavijayaji.” With keenness and industry, he devoted himself entirely to exploring Bhandaras for manuscripts and to reading, editing and making research. He went to Jaisalmer, Baroda, Bombay and Poona. Gandhiji invited him to the Gujarat Vidyapith at Ahmedabad. He gave up the costume of a monk to pursue more vigorously his research plans. In 1928, he went to Germany at the invitation of Dr. Jacobi. Coming back to India he joined the Dandi March in 1932 at Gandhiji's call. Thereafter he joined Santiniketan at Gurudev Tagore's invitation and it was here, as stated above, in 1931 that this Singhi Jain Series was started
After Muniji joined Bhavan, this series has become a very prestigious and integral part of the Bhavan. Even though he went to Jaipur as Director to serve his native place the Singhi Jain Series was purposely and continously kept entrusted to the Bhavan by Muniji. In Jaipur, he established a Research Institute-Rajasthan Puratatva Mandir-and started another series. He then went to Chanderia near Chittor and started a Sarvodaya Sadhana Ashrama. At Udaipur, he laid the foun
*Regarding Muniji's life, see his Sanskrit Prasasti in Kumarapalacharitra Sangraha and other Volumes of this series, as also the article by Pandit Sukhlalji in Darsan and Chintan, pp. 94 ff.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
dation of Bhamasa Bharati Mandir and Shri Haribhadra Suri Smriti Mandir. He received the co-operation of a number of learned scholars and has edited more than a hundred rare works. He delivered the Thakkar Vasanji Vyakhyanamala of the Bombay University. He was awarded the title of "Padmashri" by the Government of India. He became a member of the German Oriental Society and was also the President of the Gujarat Itihasa Parishad.
He remained the Hon. Director of the Bhavan till 1954 when he formally retired to work more vigorously at Jaipur and thereafter I was asked to be the Hon. Director. As stated above, he moved from place to place, from time to time and subsequently on account of age, failing health and more particularly his failing eye-sight, the tempo of publication of the Singhi Jain Series became slow, more particularly because he was keen to write an exhaustive Introduction to each publication himself. In spite of repeated requests from me, it was not possible for him to write these Introductions in view of the aforesaid difficulties. However, the Bhavan was able to bring out two volumes in 1966 and 1967 by Dr. A. N. Upadhye and Tarunaprabhacharya's Shadavasyaka-Balavabodha yritti edited by late Dr. Prabodh Bechardas Pandit in 1976. The last mentioned work contains in detail an exhaustive Introduction by Muniji, written at my repeated special requests, and gives the history of this Series. Even though it is named as Singhi Jain Series, Muniji has included in it many non-Jain works also. The series has gained international recognition and is referred to as a prestigious publication in the Report of the Sanskrit Commission appointed by the Government of India.
Vinaya-Sutra of Mūla Sarvāstivādin school of Buddhism by Bhadanta Guņaprabha was secured and brought to light by late Tripitakāchārya Mahāpandita Sri Rāhul Sankrityayana. He has critically edited this text. In “the Chinese Buddhist Tripataka" by Bunyiu Nanjio, (Oxford 1883) Co. 1441 is the Vinaya Pilaka of the Mula Sarvāstivādhins. It appears that the manuscript of the present Vinaya Sutra of the same school by Bhadanta Gunaprabha was secured by late Rāhulji either from China or Tibet.
*
*
*
Rāhulji was born on April 9, 1893 at Panda ha in Azamgarh Disstrict, U. P. in India. His original name was Kedarnath Pande. His father was Govardhan Pande and mother was Kulavanti Devi. He became a Sādhu in 1912, and twice went to jail in the political movements. In 1927 he went to Sri Lanka as a Sanskrit teacher and there he studied Buddhist literature. He went to Tibet four times in 1929, 1934,
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
1936 and 1938; he also visited European countries, Japan, Korea, Manchuria, Russia and Iran. He again courted jail in 1940. From 1944 to 1947 he became professor in the Leningard University of Russia. In 1958 he visited China and thereafter became a professor in Sri Lanka in 1959. Unfortunately he lost his memory in December 1961 and he expired on April 14, 1963. He was awarded the upādhi of Sahityavāchaspati, the Hon. Degree of D. Litt., and Upadhis of Mahāpaņdita and Tripitakācharya. He was made Padma Bhushan by the Government of India. He wrote novels, short stories, biographies, autobiography, travel literature and essays. He has also written on Science, Sociology, politics, philosophy and Religion. His editing translation and Research work in Sanskrit covers several volumes. He was a prolific writer and has written more than 125 works.
Even in the life time of Buddha there were certain persons like Upananda and Shadvargikas who liked to ignore some of the rules made by Buddha; and immediately after the demise of Buddha, there appears to have been the first Sangiti of the Buddhist texts where Mahākashyapa presided and even at that time there were some old monks like Purāna and Gavāmpati who expressed a dissident note. After Buddha there was no central figure commanding loyalty of the entire sangha. Buddha did not appoint any one. Different groups on the basis of region, teachers, or branches of study arose in due course. Even though Buddha had given up an extemely hard life and severe penance, he had to provide for certain classes of people who believed in them. Some of the monks paid great attention to minor practices and this led to the formation of many groups.
Hundred years after the death of Buddha the, Vrijin monks who came from the Eastern regions advocated some ten points which were opposed by monks of the Western region. There was a discussion and a decision was taken against the Vrijin monks, who, however, seemed to have a majority and they formed themselves into a separate group called the Mahāsanghikas and the orthodox group was known as sthaviravādins or therāvadins.
Thereafter, there were further subdivisions.
Up to the end of Maurya rule the centre of Buddhist religion was Magadha. But after the break up of the Magadha empire, the centre of Buddhist religion moved towards West to Mathura and Punjab and during the time of Kanishka it was in prominence in Gāndhara and Kāshmir.
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
According to Rahulji, as stated in his "Bauddha Darshan" at page 58, the various sub-divisions of the Bauddha religion during the time of Aşoka (269 B.C.) were as under :
Bauddha-Dharma
(1) Mahasanghikas (7) Sthaviravāda
(2) Gokulika (3) Ekavyāvahārika (8) Mahisāsaka
(4) Prajnaptivada (5) Bahulika
(9) Sarvästivāda (10) Dharmaguptika
(Bahusrutika) (11) Kasyapiya
(6) Chaityavādi (12) Sankrantika
(13) Sutravādi
(Sautrāntika)
(15) Dharmottariya
4
(16) Bhadrayanika
Chhannāgārika (Shannāgārika)
(17)
(14) Vrijiputraka Vatsiputriya
(18) Sammitiya
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
In other words, within 100 years of Buddha's death there were two groups, Sthaviravada and Mahasanghikas. Thereafter within a further period of 125 years, there were six subdivisions of Mahasanghikas and 12 subdivisions of Sthaviravada. In all there were then 18 nikayas.
Sarvastivāda was included in the Sthaviravāda. All these 18 Nikayas had their own pitakas of sutra, Vinaya and Abhidharma. There were many similarities in the Pitakas of Sutra and vinaya, but there was great difference in Abhidharma Pitaka where the texts were also different. The table given above is according to the commentary on the Katha-Vatthu. Pali sources mention six other sects. Mahasanghikas in due course gave rise to Mahāyanists, whose two sub-schools of Madhyamikas and yogacharins are well-known.
The sthaviravadins and the Sarvāstivädins gave rise to the school of Mula-Sarvastivadas, Haimavatas, etc. From them arose the school of Vaibhasikas who were continuing the traditions of Sarvāstivada. Vaibhashikas relied more on abhidharma literature while another school of Sauträntikas relied more on the sutras and considered abhidharma as no part of the sacred literature.
Sarvastivadins were very close to the school of Sthaviravāda and this school of Sthaviravādin is said to have originated in the third century B.C. They were realists. Their great authority was Vasubandhu, who wrote a treatise called Abhidharma-Kosa. Originally he was a vaibhāsika, but later on he became a prominent yogacharin on the pursuasion of his elder brother Asanga.
The original canon of Buddhist religion appears to be in Magadha. Perhaps no portion of the Original Magadha canon has survived. Howthe Ceylonese canon appears to be very near to it. The Pali canon was reduced to writing in Ceylon in the first century B.C.
ever,
The Sanskrit canon of North India appears to have been derived independently from the original Magadha canon. While all the schools have Vinaya and Sutra Pitakas, only two schools, one of Ceylone and the other of the Sarvästivadins possess Abhidharma Pitaka. Both of them have different texts. The Sarvästivädin school originated in Kashmir and then spread far and wide. Their canon was in Sanskrit. It is not possible to say how far their canon differs from the Sthaviravāda school of which they were a subdivision. As observed by Farquhar, we have to entirely depend for our knowledge of this school upon Chinese and Tibetan translations, only fragments of the original Sanskrit having survived. According to Saravāstivādins, a general Buddhist Council was held during the time of Kanishka in Kashmir where commentaries on three baskets were composed.
5
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
Mula Sarvästhivādin vinaya and a number of texts of the Vinaya of other Hinayana schools were translated into Chinese, while all the chief works of the abhidharma of Sarvāstivādins were reproduced in Chinese and Tibetan. After Itsing returned to China he is said to have spent 12 years in translating Buddhist texts. In them there were 13 works representing Mula Sarvāstivādin Vinaya. (Farquhar in Outline of Rel. lit. of India p. 207.)
It is said that Sarvāstivādins were probably the most vigorous of the Hinayana school. Two of their chief works of Vinaya were translated into Chinese in 404 A.D. and parts of them were also rendered into Kuchean (Hoernle “Manuscript Remains of Bud. Lit.").
Winternitz observes on page 4, Vol. II (A History of Indian Literature) that the Vinaya of the Mula Sarvāstivādin harks back to an early age.
As observed above, the literature of Mula Sarvāstivāda is in Sanskrit which also testifies to the antiquity and the fidelity of the Pali version. Fragments of the canon of Mula Sarvāstivāda have been discovered recently in Central India.
Though not translated from Pali there is ample evidence to show that there is fidelity with the Pali version. Winternitz observes that there are many literal agreements and that there is a uniformity behind both these collections. Some of these works are known only from the Tibetan and Chinese translations. Quoting Oldenberg, Winternitz says “the Pali copy though actually not of infaliable accuracy, must still be judged as eminently good”.
Itsing mentions Arya-Mula-Sarvāstivāda and states that the schools of Mula Sarvāstivāda, Dharmaguptas and Mahisāsaka and Kāsyapiyas are its subdivisions. Winternitz observes that the relation between Sarvāstivāda and Mula Sarvāstivāda, is however, by no means clear. He says that the Sarvāstivāda school of the Hinayana which had its adherrents more especially established in Kashmir and Gandhara had spread to Central India, Tibet and China and had Sanskrit canon of its own. We know it from many fragments which have been discovered among the manuscripts and block prints brought from Eastern Turkestan. Probably texts of Mula Sarvāstivāda were translated from Sanskrit into Chinese by the Chinese pilgrim Itsing in the year 700 to 712. There are, however, Chinese translations of single texts dating from the middle of the Second Century onwards and there were adherents of the Sarvästivāda in India as early as the second century B.C. In wording and arrangement of texts, the Sanskrit canon evinces great similarity to the Pali canon. There are many points of differences also. A feasible explana
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
tion of this is that both cannons had a common source, probably the lost Magadha canon. (Winternitz Vol. II page. 232.)
As has been observed earlier the canon of the Mula Sarvāstivādins comes to us only in an incomplete way. Quoting Przyluski, Winternitz observes on page 624, Vol II, "Compilers of the Vinaya of the Mula
astivādins are likely to have borrowed from the ancient collection of fables of which our Divyāvadāna is only a late recension".
Ryukan Kimura in his “A historical study of the terms of Hināyana and Mahāyāna and the origin of Māhayāna Buddhism" observes on page 7, quoting Vinita Deva of the 8th Century A.D. that "the Sarvāstivādin's used Sanskrit, Mahāsanghikas Prakrit, the Sammitiyas Apabhramsa and Sthaviravādins used paisachi”.
Sthaviravādins hold that all existence is impermanent. The Sarvāstivādins went a little further and opined that all existence is impermanent yet atomic elements are permanent, (Kimura Page 151). According to Kimura Sarvāstivādins separated from Sthaviravādips about 300 years after Buddha's nirvana and established its centres in Kashmir and Gandhara. (page 74.)
Vinaya Pitaka is defined by Oldenberg in his translation of that Pitakam Vol. I, Introduction Page 13, as "a collection of rules regulating the different ways of conduct of the Samgha and bhikkus". In the note he observes that "no direct mention is made in the Vinaya of laymen (upāsaka) associated with the Samgha excepting that the rules regulate the conduct of the Bhikkhus towards laymen, their reception as upāsakas etc". In short, it is the discipline of the Bhikkhus. This Mula Sarvāstivādiya Vinaya Sutra by Bhadanta Gunaprabha treats of following subjects :
B BU B BU BiH
9. Truray.. P. otak .. ३. वार्षिकवस्तु ४. प्रावरणवस्तु
#fortaf .. & raro ..
Thats ..
474 .. S. Hat .. 90. sfarfsfintais 99. FalfHitate ..
q. q- 97 .93-
4- co
८०- ८२ 7. CP-63 T. 68-89 q. 89-33 q. 32-59 I. 38-409
.909-903 पृ. १०४
6.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२. भूम्यन्तरस्थचरणवस्तु . . १३. परिकर्मवस्तु.. १४. कर्मभेदवस्तु १५. चक्रभेदवस्तु.. १६. अधिकरणवस्तु
शयनासनवस्तु विनयकर्मसंग्रहकारिकाः
पृ. १०४-१०६ पु. १०६ पृ. १०६-१०७ पृ. १०७ पृ. १०८-११० पृ. ११०-१२१ पृ. १२२-१२३
The Vinaya Sutra of the Mula Sarvāstivādin school of Buddhism by Bhadant Gunaprabha, as edited by Rahul Sankrityāyana, bas, as shown above, 17 chapters followed by a few Karikas and each chapter is divided into several sub sections.
The text of this Vinaya Sutra as edited by Rāhulji is now placed before the world of scholars. He intended to write an Introduction to t himself in his life time, but could not do so on account of his saa demise. A brief introduction, is therefore given here.
Bharatiya Vidya Bhavan, Chowpatty, Bombay-400 007
Jayantkrishna H. Dave
Hon. Director, Bharatiya Vidya Bhavan & General Editor : Singhi Jain Series
October 2, 1980
8
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
भदन्तगुणप्रभविरचितं [ मूलसर्वास्तिवादीयं ]
विनय सूत्रम् ।
१. प्रव्रज्या व स्तु । ११, श्रामणेरत्वो पनयम् । ॥ नमो बुद्धाय ॥
९१)
(?)
(३)
१५)
६
(
1)
(९)
अथ निर्याणवृत्तम् । सर्वस्मिन् सन्निपतिते संघे कृतेदं वेशं निपत्य प्रगृहीताञ्जलिमुकुटुकस्थं वृद्धान्तं याचितवन्तं त्रिज्ञप्तिचतुर्थेन कर्मणा सह प्रत्रज्योपसंपदानुपनयेयुरिति पुराकल्पः । निःश्रितस्य कश्चिद् भिक्षु तत्रोपाध्यायतया प्रव्रज्योपसम्पदौ । पृष्टान्तरायिकं परिशुद्धाय पूर्वोपाध्यायत्वेनावकाशं कुर्यात् । नानुपसम्पन्नस्य पूर्वमुपासकत्व श्रामणेरत्व- भिक्षुत्वानातरम् । शरणगत्यभ्युपगमवचनोपक्रममुपासकत्व - श्रामणेर त्वाभ्युपगमवचनं कुर्वीत । अनन्तरमतशिक्षतिर्त्त (शैक्षता १) मनभ्युपगमरूपेण । स्वयमुपासकतामुपनीयारोचकाय संघस्यार्पयेत् भिक्षवे । कश्चि ( १ चि) तू परिशुद्ध्या ( १द्ध इ ) तीति पृष्ट्वा श्रद्धमानयेत् । सर्वसन्निपातेन वा संनिषण्णेनुलयनं वा । स चेत् परिशुद्ध [ह]तीति सर्वे ब्रूयुः । उपाध्यायं याचेत केशश्मश्र्वतारयेताचूडम् । अवतार्यतां चूडेति पृष्टेनानुज्ञाते ( त एतान् स्वायात् । उपाध्यायः काषायाणि वस्त्राणि दद्यात् । पादयोर्निपत्य प्रतिगृह्णीत । उपाध्यायः प्रावृणुयात् । व्यञ्जनं प्रत्यवेक्षेता संचेतितम् I प्रव्रज्यामुपनयेत् शरणगमनोपक्रमम् । याज्ञानन्तरं वा । श्रामणेरत्वोपनायिनेऽर्पयेत् भिक्षवे । कच्चित् परिशुद्ध[इ]तीति पृष्ट्वा श्रद्धमुपनयेत् । आचार्यः " । रहोनुशंसककर्मकारक निःश्रयदायकपाठकाश्च । वृत्तेऽर्थे भूतत्वम् | अभ्युपगतावुपाध्यायस्य याञ्जायां तदुद्भूतिः | आवृत्तौ तृतीये र्शे (र्थे १)न्त्यायां वृतत्वम् । तद्यथा परोत्कीर्त्तनकाले श्रामणेरत्वस्य 1 पश्चिमोत्रोपाध्यायत्वस्य (२०० | पर्यन्ते निःश्रयदानस्यैकरात्रं निःश्रयत्वेन प्रत्यु
<{•)
(११)
१३
१
(१६)
(१७)
(१०)
१)
(१०)
२१
(२२) '
(२४)
(२५)
(२६)
१
(२०)
(29)
(१२)
(१४)
1
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम्
पस्थानम् । पाठस्य त्रिरेकगाथापरिवर्त्तनम् चारणे पाठत्वम् । नान्यथैनं उपस[म्पा] दयेत् नानुक्त्वा सहितमर्थहेतोर्नाम गृहामीत्युपाध्यायनाम गृह्णीयात् ।
(२३)
(३६)
॥ [ इति ] श्रामणेरत्वोपनयविधिः ॥
(३१
*
९ २, उपसम्पद्विधिः ।
(३२)
*
६५
1319
(230)
(३९)
(४०)
(४२)
(४३)
(४४)
संघादुपसंपत् । उपाध्यायतायामुन्मुखीभूतः कर्मकारकमधीच्छेद् रहोनुशासकञ्च भिक्षुम् | उपाध्यायं याचेत । स स्वयमेनं त्रिचीवरमधिष्ठापयेत् | पात्रश्चोपद मोनमधिकं पा ( भा ? ) ण्डपेतिति (2) संघे (४१) | सुपात्रमित्यनेवं ब्रूयुः सर्वे | अपक्रमि क इत्याख्याप्य रहोनुशासकमुत्साह्य कर्मकारकः संवर्त (?) पेनमनुज्ञापयेत् । भृणु त्वमहो रहसमनुशिष्यात् । तिष्ठ मा शब्दितां गमिष्यसीत्येनमुक्त्वा समनुशिष्ट इति संघाय परिशुद्धि निवेद्य किमागच्छत्वित्यागमनं पृच्छेत् । स चेत् परिशुष्य (द्ध इ ) तीति सर्वे ब्रूयुः । उपसंपदं कर्मकारको याचयेत् "" । ज्ञापयित्वा संघान्तरायिकं पृच्छेत् । उपसंपदमुपनयेत् । छाय ( १ यां) वेदयेतानन्तरं मिताम् ५० । सं (१) कुना चतुरङ्गुलेनैतत् साधु | पुरुषत्वेनास्य वानुव्यवहारः
(84)
(४६)
(४७)
(૫૮)
(४९)
(40)
(५१)
(५२)
(५३)
अहोरात्रांशपूर्वाह्नादिकम् । समयञ्च पञ्चैते । हैमन्तिको ग्रैष्मिको वार्षिको
(५५)
(५६०
(५७)
(५८)
(५९)
(६१)
४६.२४
मितवार्षिको दैर्धवार्षिक इति । चातुर्मासिको पूर्वी । मासः परः ततोऽहोरात्रतः । तदूनमन्यो मासत्रयम् । निःश्रयानारोचयेत् पतनीयान् धर्मान् | श्रमणकारकांश्च | समप (म्प ? ) न्नतां सम्यक्तया च प्रेप्सितस्योद्वाह्य शीलसामान्यगततारागणे नियुञ्जीत् (१ त ६ । यात्रिकसम्बन्धप्रतिविम्बने " । विनीतसंवासतायाम् | संपद्यमानतामनाख्यातसमात्तपरिज्ञानस्याचक्षीत (६७) | सोपायाख्यानञ्च संपादने (५० 1
(६३)
(६६)
। प्रयोजनानुष्ठाने | आदरे नियुञ्जीत
(६८)
॥ [ इति ] उपसम्पद्विधिः ॥
[ १.३१-७३
। नापाठनाभिप्रायेणो
(31)
(३५)
। नैवमन्यम् १७
1
(६०)
(क) निःश्रयगतम् ।
(७०)
(७१)
(७२)
नानवलोक्य निःश्रयं निःश्रितः करणीयं कुर्यात् । मुक्त्वोच्चारप्रसावम् । दन्तकाष्ठविसर्जनं सोपविचारे विहारे चैत्याभिवन्दनम् । एकान्तं पञ्चाशव्यामपर्यन्ता विरमतो गमनं पात्रचीवरकर्मणो ग्लानोपस्थाने को (? कौ ) कृत्य प्रतिविनोदने पापकदृष्टिगतप्रति निःसर्गे तीव्रमौत्सुक्यमापद्येता
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
१.७३-११६] १. प्रव्रज्यावस्तु होवतारं कुर्या कारयेयं वेति ०३ । प्रणिधातुकामे संघेहो वत संघोऽस्येदं प्रणिधिकर्म न कुर्यादिति । कृतेऽवसारयेदिति ० । परिवासमूलपरिवासमानास्थमूलमानास्यावर्तनार्थिनि निःश्रयेऽहो वत संघस्य परिवासादचतुष्कं दद्यादावहेदिति । सोऽस्यैतदस्मै कुर्यादुत्सृज्यावलोकनम् ” । नोनदशवर्ष उपसंपदोपाध्यायत्वनिःश्रयत्वानिःश्रितवासान् कुर्यात् १० । नासमन्विते केनचिदनन्तरेभ्यः समायोगेन ७ । ग्लानोपस्थानकौकृत्यप्रतिविनोदनपापकदृष्टिगतप्रतिनिःसर्गानभिरतिस्थानप्रमीलनानां करणकारणे सीमार्थम् " । पा[प] कै(१)क्षत्वादपश्चके सशीलवत्ता बाह(हु ?)श्रुत्यम् ” । पिटकाभिज्ञत्वम् । ग्रहण एषां प्रतिबलत्वम् १" । अधिशीलचित्तप्रज्ञं शिक्षणायाम् " । प्रतिबलत्वं वा शिक्षणायाम् । एवमध्याचारविनयप्रातिमोक्षम् ६ । श्रद्धाशीलश्रुतत्यागप्रज्ञासम्पन्नत्वम् । शीलसमाधिप्रज्ञाविमुक्तितज्ज्ञानदर्शने । सारब्धवीर्यत्वप्राज्ञत्वं च । स्मृतिमत्त्वम् १९० । प्रतिसंलील(?)नत्वम् ०१ । समाहितत्वम् ९२। शैक्षता १३" । अशैक्षता " । उत्पत्तिप्रज्ञप्त्यनुप्रज्ञप्तिप्रतिक्षेपाभ्यनुज्ञाभिज्ञत्वम् १" । आन्तरायिकानान्तरायिकाभिज्ञत्वं ख्यापितानुशासकत्वम् ६ । सहगाहणप्रतिबलत्वेन निःश्रयस्योपनिःश्रयस्य वा । आपत्ये (च्य?)नापत्तिगुरुलघुताभिज्ञत्वप्रवृत्तप्रातिमोक्षविस्तरत्वम् ०० । वृद्धाभावे नवकं निःश्रयेत ९" । सामीचिं केवलं ज्ञापयेत् ११००" । चरेदनिःश्रितः पञ्चवर्षः पश्चिमसम[1] योगेन समचितजनपदचारिकम् ९ । नान्यस्वैविद्योऽपि ९०" ।
॥ [इति ] निःश्रयगतम् ॥
(ख) संग्राह्यगतम् । माप्ति(सि ?) तीर्थ्य इति प्रव्रज्यार्थमुपसंक्रान्तं पृच्छेदुपसम्पादकांश्च ५०३ । नानाराधितचित्तमुत्सृज्य शाक्यमानेयञ्च जटिलं तीर्थ्य प्रवाजयेयुरुपसंपादयेयुर्वा कृते तत्तीर्थ्यानाराधितादितीर्थ्यांन्तरवर्ज[न ?]म् १० । रत्नानां वर्णस्य तीर्थ्यानामवर्णस्य भूतस्योक्तावकुप्यत्वमाराधितचित्तता १०” । तदर्थमतद्वन्तमेनं कृतोपासकतान्तं चतुरो मासान् परिवासयेत् संघो दत्त्वा परिवासं कर्मणा १०६ । संघात् तस्य भक्तम् १० । उपाध्यायाचीवरम् १००० । कर्तृत्वश्च कर्मादानस्य ९०" । परिपूर्णपञ्चदशवर्षोऽसीति प्रव्रज्यार्थमुपसंक्रान्तं पृच्छेत् ११” । नोनमसमर्थ काकोडायने समर्थ वा सप्तवर्ष प्रव्राजयेयुः १११) । नैकत ऊर्ध्व श्रमणोदेशमुपस्थापयेत् १११ । अरुचिश्वेदनेकध्यं प्रवज्यायां प्रव्रज्यातिरिक्तमुपसम्पादयेत् ११५ । ऊनवेदन्यस्याप्युपनिःश्रित्यर्थमर्पयेत् ११७ । नासौ समाछि(च्छि)यात् ११” । उपसंपादयेदप्रयच्छतो बलादादाय कृति]दासः (१) ११६ ।
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम्
[१.११७-१५० व्यसिस्ते(स्ति ते १) कस्यचित् किंचिद्देयमल्पं वा प्रभूतं वा ११” । जीवत्पितकमननुज्ञातम् ११० । ताव्या (१) मदूरदेशं प्रव्रज्यापेक्ष[म् १] सप्ताहं धारयेत् । नानारोचितं दूरदेशमप्येनं संघे प्रवाजयेत् १२० । युक्तं प्रव्रज्यापेक्षस्य संघेन भक्तदानम् १२१ । कृतानुज्ञातोऽपि मातापितृभ्यामन्ते मुक्त्वा दूरदेशकम् १" । मासि ग्लान इत्युपसंक्रान्तं पृच्छेत् १२३ । मा ते ग्लान्यं किश्चिदस्तीति वा १२" । विशेषत उपसंपादकाः १२ । न ग्लानं प्रव्राजयेयुरुपसम्पादयेयुर्वा १२६ । कुतप्राक्प्रणिहितात् १२ । नास्त्यस्य प्रहा(रो?)हणधर्मतेति च १२० । नाशनमेवं तं (त ? )स्य लिङ्गिनः १२१ । निर्मितः १३० । पण्डकः १११ । पाचविध्यमस्य जात्या पक्षासक्तप्रादुर्भावि( वे )र्षयापत्कृत इति १३२” । अन्त्यस्यात्र दोषभक्तौ नाशनम् ११३ । तीथिकायभ्रा(पक्रान्तकः १३ । समात्तेदं प्रव्रज्यस्य तदृष्टेनिक्षिप्येदं चीवरं तेन ध्वजेन तत्रारुणोद्गमने तत्त्वम् १३५ । अकृते दोर्वा (षो ?) न्यथा स्तेयस्य ९३९ । मातृघातकः १३० । पितृघातकः १३० । अर्हखातकः ११ । संघमेदकः १५० । तथागतस्यान्तिके दुष्टचित्त (त्तेन१) रुधिरोत्पादकः । भिक्षुणीदूषकः १५० । चतुर्णा पाराजिकानामन्यतमामापत्तिमापनः १० । तेभ्युपपनोः (१ भ्य उपपन्नः) स्याचेत् सामग्री पुनः प्रणिधानम् १० । अदर्शनोक्तौ मृषा चेत् प्रायश्चित्तिकम् १" ।
हस्तच्छिन्ना ब्व (१) पादच्छिन्ना अङ्गुलीफणहस्तकाः। अनोष्टकाश्च चित्राङ्गा अतिवृद्धा अतिबालकाः ॥ खाः काण्डरिकः काणः कुणिः कुब्जोऽथ वामनः । गलगण्डमूकबधिराः पीठसर्पि श्लीवदी (? श्लिपाटकः)॥ स्त्रीछिन्ना भारच्छिन्ना मार्गच्छिन्नाश्च ये नराः । तालमुक्ता कन्दलिछि(च्छि)न्ना एवं रूपा हि पुरुषाः ॥
-प्रतिक्षिप्ता महर्षिणा ॥ प्रासादिकञ्च (स्य) प्रव्रज्या परिशुद्धस्योपसंपदा । आख्याता सत्यनाम्ना वै संबुद्धेन प्रजानता ।।
॥ [इति ] संग्राह्यगतम् ॥
६३, क्षुद्रकादिगतम् । कृद्राजभटः १० । अननुज्ञातं राज्ञा दूरदेशकम् १० । कृच्छ्रोध (१ ध्व)जवधका १० । न रथकारचण्डालपुक्कसतद्विधान् प्रव्राजयेत् १" । निदर्शनं हस्तच्छिन्नादयः १५० ।
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
१.१५१-१७९] १. प्रव्रज्यावस्तु
हरिद्रकेशा हरिकेशा हरितकेशास्तथैव च । अवदातकेशाश्च ये नरा नागकेशा अकेशकाः ॥ घा (घंटाशिरा बहुशिरा अतिस्थूला[:] श्लिपाटकाः ।
खरशुकरशीर्षाश्च द्विशीर्षा अप्यशीर्षकाः ॥ हस्तिकर्णा अश्वकर्णा गोणमर्कटकर्णकाः । खरसूकरकर्णाश्च एककर्णा अकर्णकाः॥ लोहिताशा तिवदाक्षाश्चल्लाक्षातिपिङ्गलाः। काचाक्षा बुद्रुदाक्षाश्च एकाक्षा[अ]प्यनक्षकाः॥ हस्तिनासा [अश्वनासा गोणमर्कटनासकाः । खरसूकरनासाश्च एकनासा अनासकाः ॥ हस्तिनोडा अश्वजोड[1) गोणमर्कटजोडकाः । खरसूकरजोडाश्च एकजोडा अजोडकाः ।। हस्तिदन्ता अश्वदन्ता गोणमर्कटदन्तकाः । खरशूकरदन्ताश्च एकदन्ता अदन्तकाः॥
अतिग्रीवा अग्रीवाश्च स्कन्धाक्षा अपि कुब्जकाः । लांगूलच्छिन्ना वातांडा एकाण्डा [अ]प्यनण्डकाः ॥ अतिदीर्घातिहखाश्च कृशाश्वातिकमासिनः । चतुर्भिश्च छविवणे चेह)ला विकटकास्तथा ॥
एवंविधानामपि तं प्रतिक्षेपं प्रधारयेत् । न जातिकायदुष्टं प्रवजितमुपस्था[प]येत् १५१ । युज्यते नैकबैकोपाध्यायस्यैकेन वचसोपाद[]नमा त्रयात् १५ । अभीवस्तुल्यसमयानां परस्परं सामीचिकरणस्य १५३७ । संप्राप्ते प्राथम्यम् १५५ । न द्वयङ्गुलादूर्द्धमारण्यकः केशान् धारयेत् १५ । नैतदक्त्वाद् ग्रामान्तिकः १५६ । न गोलोमकान् केशांछे(छ). दयेत् ५५” । मुक्त्वा व्रणसामन्तकम् १५ । न चूडां कारयेत् ११७ । न संबाधे प्रदेशे रोमकर्म कारयेत् १६० । व्रणनिमित्तरूढावन्यथा विज्ञान स्थविरस्थविरानवलोक्य १६१ । नाङ्गनाडीमनेतनिमित्तम् (१६१० । नान्यत्र कारयेत् क्षुरभारं वा नावच्छेदं भजेत वासिमुखं वा १६ । नैषां मृ(मु?)ष्टिं भजेत १६" । मजेत लेखं मलापकृष्टेन चीवरेण केशश्मश्रववतारयेत् १६० । धारयेत् केशप्रतिग्रहणम् १९९० । अभावे संकक्षिकया १६ । न संस्तरे १६० । न यत्र सांघिकसंम[]र्जनीनिपातः १६ । अवतारयेत् प्र[]सादादौ जीर्णो ग्लानो वातातपवर्षेषु च १० । तं प्रदेशं परिकर्मयेत् ९ । संकीणे वालोच्छोरणम् १" । एवं नखच्छेदनम् १० । नानधिष्ठिता भिक्षुण्यैषा पुरुषेणातीतरागा केशांछे(छ)दयेत् १७ । संरत्यमानामधिष्ठात्री समनुशिष्यात् स्मृतिमुपस्थापय किमसिन् पूतिकलेवरे सारमस्तीति ९७५ । मातृसंज्ञां भगिन्या दुहितुर्वेति कल्पकम् १०६ । स्नानं कृते च कुर्वीत १७ । पञ्चाङ्गिकं वा शौचं न नमः लायात् १० । न भिक्षुणी पुरुषतीर्थे न स्त्रीतीर्थे चूर्णेन १७ । कल्पते मुगादेग
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम्
[१.१८०-२३७ (ग)न्धपरिभावितं चूर्णम् १८० । प्रतिग्रहणमस्य ९८ । भैषज्यपरिभावितस्य च ग्लानेन १८ । न भिक्षुणी योषिति चूर्ण क्षिपेत् १८३ । नाग्रथि(स्थि?) ताधस्त्यपूर्वपश्चिमनिवासितंन्नै(?)निःश्रयणीमधिरोहेत् ९८” । नान्यदैवं स्यात् १८० । नाप्रतिच्छन्नवक्त्रया व्यतिभजेत १५ । धारयेत स्नानशाटकम् १८० । आसक्तिपुिटे प्राणकानाम् ९८० । पत्राण्यभावे दत्त्वो(?) पुरतः पृष्ठतश्च प्रतिगुप्ते प्रदेशस्नानम् १" । मोचने सक्तस्य प्राणिनोऽपि गतिः १९०० । उदकभ्रमिविहार एतत् ११ । छोरणं च द्रवस्य ९९२" । करणं स्नानशाटिकायाः १११ । इष्टकास्तरस्थास्यां दानम् १९” । स्यन्दनिकायाः शोधनम् । भ्रमे नातावनुत्थानम् १९६। नेह नोद्धर्षेण कायं शोधयेत् पादाभ्यामन्यम् (१९" । निदर्शनमेतत् तीक्ष्णशौटीरयोः ११० । अग्निना शुक्तेः शोधनम् १११ । न किंचित् केनचिदामुष्टि चेलवों (१) भिक्षुण्युद्धर्षत् (२००" । नातपगतसंभावकोदकश्चीवराणि प्रवृण्वीत २० । धारयेत् कायप्रोञ्छनम् २० । अभावे मुहूर्त्तमुत्कुटुकेन स्थित्वा स्लानशाटकेन प्रोञ्छनम् १९०११ । प्रतिसेवेत जेन्ताकम् (१) १० । करण्डस्य करणमुच्छर्करे साधु ९० । बहिःसंवृत्तस्यान्तर्विशालस्य समुद्राकृतेर्वातायनस्य मोक्षो मध्ये १०६ । जालवातायनकवाटिकाचक्रिकाघटिकासूचीनाञ्च विनिवेशनम् १९०” । अजपादकदण्डोपस्थापनश्च १०० । द्वारे कवाटार्गडकटकायामपट्टसमायोजनम् । तप्तजलस्थापनार्थमभ्यन्तरपार्श्वकपोतमालाकरणम् ११० । अग्निकरणस्थाने भूमाविष्टकास्तरदानम् २१ । अनिर्वाणाय संवर्त्तनम् १११” । तदर्थमायसस्फिजधारणम् ११३ । ज्वलत्यग्नावक्लमाय प्रवेशपरिहरणम् १" । तमिकानुत्पत्तये सक्तूनां कटुकतैलम्रक्षिता[नाम]नौ प्रक्षेपः (२१ । दौर्गन्ध्यविनिवृत्तये धूपदानम् (११६ । चिक्कसपिण्डिकया क्षिप्रधरणे प्रविधानम् १९१” । आमलकपिण्डिकपाचकक्षपिण्डकोत्रासनम् १९१० । तृणो भूमेरास्तरणमात्रैरौत्पत्तिनार्द्रत्वेन तेमनेन वा ११” । कण्डूयनार्थमायसदर्विकाकरणम् (२२० । छिद्रेणोपनिवर्त्य सूत्रकेनास्यास्थापनमुपधिधारिकेण गुप्तेन (९२१ । निर्मादिततासंपत्त्यर्थमस्यामग्निकल्पकरणम् १९९१ । अस्तानं तत्र १२३ । शालायास्तदर्थ करणम् १२२० । अनाशाय नपयच्चीवराणामिष्टकाववर्द्ध (बद्ध १)गर्तकरणम् १९२५ । उदकभ्रमस्यास्य मोक्षः १९६ । शिष्टानामत्युष्णितायां जलस्यारोचनम् १२२ । शीतेनास्य भेदः १२० । सेकादयोऽपि २२० । पापी (१)गोमयदन्तकाष्ठपरिपूर्णकर्परोपस्थापनम् १९३० । क्षमता चेत् पुरोभक्तिकाकरणम् (२३१। मध्यपातेन प्रत्युपतिष्ठमानमज्ञातमत्रैत्(व ?) गतो निर्ज्ञानार्थ पृच्छेत् ११३८ । द्वारपालस्यैतदर्थ स्थापनम् ११३) । अप्रवेशार्थं च भिक्षोः ११० । नाश्रद्धस्यात्र प्रवेशं दद्यात् १९३७ । सार्द्ध विहार्यन्तेवासिकैरत्र परिकर्मकरणम् (९३६ । नवकैरित्यपरम् ०३” । दीपनकटाहकतैलदन्तकाष्ठगोमयस्य मृचूर्णपानीयाधुप
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
१.२३८-२९९ ]
१७
प्रव्रज्यावस्तु
(739)
(२४१
(२४२)
२४३
(२४४)
(२४५)
(२४६)
(२४७)
(२४८)
(२४१)
(२५०)
(२५१)
(२५२)
(२५)
(२५४)
(२५५)
(२५६)
(२५७)
(२५८)
(२६०)
४२६१
(२६२ ४२६४
२६३
(284)
(२६७
२६०
(२६९)
स्थापनकाष्ठप्रत्यवेक्षणोद्वर्त्तनोहनस्नापनसंमार्जनसंकर च्छोरणादेव । तेषां परस्परेण १३० । पीठशुक्तयोश्रौक्षतां कृत्व []] निक्षेपो यथास्थाने (१४०) । सर्वत्रैष भाण्डे विधिः सर्वमुपकरं सुगुप्तकेला ( ना ?) पि तं कुर्यात् | अल्पशब्दोऽत्र प्रविशेत् । प्रासादिकः । सुसंवृतेर्यः । संप्रजानन् | नाग्रत [:] स्थित्वा वितपेत | संगणिकावर्जनम् । आर्यतूष्णीम्भावालम्बनम् t त्रिदण्डकदानमन्ते । नैकचीवरः परिकर्म कुर्यात । नैतत् कायस्वाश्रद्धेन कारयेत | अतित्वरात्र पूर्वत्र च श्रद्धाभिसंहितम् । न सिंहसमशृगालसममुत्तिष्ठेत् । परमो दुःशीलाया (?) र्योपाध्यायानुपतिष्ठेत् । मातृपितृग्लानां श्वागारिकमपि | स्नानं संभारकस्त्रात्रेण । वातदह(हर 2 ) मूत्र गण्डपत्र पुष्पफलक्काथस्त्रानं तदाख्यम् | अभ्यक्य ( ? ङ्गनं ) रुक्षार्थम् । उपनानकेनापगत्यैतस्य १५१ । पूर्वार्थमन्त्ये उदकुम्भे द्विस्नेहबिन्दुदानम् । स्नायादपोद्रोणिकायाम् । धारयेदेनां ग्लानः दद्यादुपर्यस्याः वि ( प ) धानकम् | ग्रीवायां चात्र गण्डोपधानिकाम् न यत्र क्वचन पादौ प्रक्षालयेत् । स्थ[[ ] नमस्य प्रनाडीमुखम् कारयेरन् पादधावनिकाम् । उपरि विहारस्य पूर्वदक्षिणकोणे । कूर्माकृतिंखराम् । उपस्थापयेत् कठिल्लं मृण्मयं हस्तपदबुनका ( १ क )र्णिकावन्तम् | मध्ये संनिवे (१ वि ) ष्टया कदम्बपुष्पाकारया खरया च । प्रक्षालय स्थापनमवाङ्मुखस्य | तलकोपरि सांघिकस्य । पौगलिकस्य लयने कवाटसन्धौ | पात्र निर्मादनादि यत्र प्रदेशे विहारे कुर्यात् तस्या मार्जनमुदकेन प्र[क्षा ]लनं वा । कुन्तफला ( ल ? ) काकारेण मृदङ्गस्य वा गोमयेन मृद [[ ] वा । न विद्यते रत्नार्थतायां प्रलिप्तेराकारस्य नियमः नापात्रकं प्रवाजयेयुरुपसम्पादयेयुर्वा । नोनेनाधिकेन पाण्डुना वा त्रीणि पात्राणि ज्येष्ठं मध्यं कनीयः । शेषेणोर्द्ध ( र्ध्व ? ) भागान्तानन्तरादङ्गुष्ठोदरात् पक्कतण्डुलप्रस्थस्योर्द्ध ( र्ध्व ? ) वा तद्वये मागधकस्योद्वाहिससूपव्यजनस्यैतन्न्याय्यम् । न भिक्षुण्यूर्द्ध ( ध्वं ? ) भिक्षुकनीयसो धारयेत् (१८३ 1 मण्डलकस्यानयात्रा ( १ ) निषादे दानम् | बोधिवटपत्रस्य पाणितलकस्य वा | परिमाणतः । भवति स तच्छं याचितेन । तद्वत् पञ्चकम् 1 न वर्षस्वपात्रकः स्यात् । न जनपदचारिकां चरेत् | चरेत् समयतायां कुपात्रकेण | प्रत्राजयेद्भावे | नोत्थितः पात्रं कर्तेत् प्रक्षिपेच्छोषयेद् वा । मात्रया परिभुञ्जीत | नान्येनात्र निसर्ग प्रक्षिपेत् । नानेन संकारं छोरयेत् । न चोचं न हस्तमुखोदकं दद्यात् न प्रमदनधर्मणा श्रामणेरेण निर्मापयेत् । न सवालुकेन गोशकृता
(२७०)
८२७१४
(२७२)
(२७३)
(7194)
(२७६)
(२७७)
(२७९)
(२८०)
(२८१)
(२८२)
(२८४)
(२८५)
(२८६)
(२८)
(२८९)
(२९०)
(२९१)
(२९२)
(२९३)
(२९४)
४२.९५०
(२९६)
(२९७)
(२९८)
(२८७)
(२३८)
(२७८)
(२९९)
1
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम्
[ १.३००-३६२
(300)
१३०१४
(207)
(३०३)
(३०५)
नात्यार्द्र प्रतिशामयेत् येत् | नाशुचौ देशे मालकस्यैतदर्थं करणम् च कोरकस्यारण्यकैः २००
(३०६)
। नातिशुष्कमध्युपेक्षेत । न शिलायां स्था[प](३०४ । न यत्र क्वचन । नास्मिनिक्षिपेत् । उत्तिष्ठतोर्विहारपरिगणयोर्न भित्तेः ." । न (३०९) । लतामयस्य रजवा वा । लिप्तस्य गोमयमृदा सतविच (?) र्विध पिधानस्य (३११) । लम्बनमस्य कान्तारिकया वृक्षे साधु <३१२) | नैनमत्य ( न्य) नयेत् । प्रक्षिप्तं स्थविकायां
९३१००
(३१३)
३१४
(३१५)
(३१६)
(३१८)
३१९)
। धारयेदेनाः । न । अविस्तीर्णानाञ्च दुःखा
३२१
। स्थानायास्यान्तरान्तरे | त्वचमिव सांघाटीम्
(३२६)
(१२७)
३२०
(329)
(३३०)
३३५
(३३६)
(३३७
न भूमौ स्थापनम् नयेत् । न हस्तेन (३१७ । कक्षयास्य नयनमालयनकं दत्त्वा | पृथक् स्थविकासु पात्र भैषज्य कोलाहलानि स्थापयेत् तुल्याचलम्बानामाखालयनकानां निवेशमुपयुंजीत निच्छुः | संकोचा संपत्तये न मतदानं मध्ये (१२२) Taraपादके दानम् ४३२३) । चक्षुरिव पात्रं पालयेत् शिष्टं च चीवरम् । न प्रतिसंस्करणमुपेक्षेत । अनुतिष्ठेत् पात्रबन्धनं प्रति गुप्तिप्रदेशे । उपस्थापयेत् संघः कर्मारभाण्डिकाम् । छिद्रस्यैतदसाधु गुडजतुसित्थत्र पुशीसैः । साधु पट्टिका कीलिका थिग्गलिका-मकरद- न्तिकाभिः (३३२ । चूर्णिकया लोहस्य पाषाणस्य वा (३३२) । तैलेन घृष्टिरासित्थसाहश्यालीहेत कुरुविन्देन वा ४३३३ | उष्णे दानम् (३३४) | अवगुण्ठ्य भूर्जेन मृदानुलिप्य पाकस्य मध्यस्य । घृष्टिस्तैलेन गुडमृद (मृगमद : ) मृन्मयस्य भुज्यमानत्वे पाक्यत्वं मासषदकान्ते । मार्तश्चेत् पक्षस्य । वर्षायैतद् विलक्षणे प्रक्षितत्वेन कार्यान्तरालेऽस्य संयोज्यत्वम् ३३ | पचनमस्य । नैतदामना कर्तुं युक्तम् | कटाहकस्य तदर्थमुपस्थापनम् । तत्त्वोत्पत्तेः १४२ कर्वरकस्य वा (३४३) । भस्मन: पूरयित्वा साधु भेदनं घटभेदनकेन धारणमस्य १४ । तेनावछा ( ? ) दनमपलापि धूमम् । दचतुषमृत्तिकाबहिः लेपेन १४७ | पिण्याकेन गोमयेन वा लिप्ताभ्यन्तरेण उपगतशेषेण (२४० परिकर्मायां भूमावास्तृततुपायामवकीर्णरुचिर धूमकरकपिण्याकादिद्रव्यायां तस्याधोविलम् ३४१ । गोमयेन वा पलालेन वावगुण्ठ्यादीपनम् १५ । सुशीतलस्यापनयनम् । आनिष्पन्नरङ्गसंपत्तेरावृत्तिः (२५२० । निर्माद्य निर्माद्यारोपन (१ण) म् । सामन्तकस्य प्राणकानामनुकम्पया सम्मार्जनं सेकश्च (२५४० । प्ररोहस्य परिव्यञ्जनमज्ञातो वर्षाग्रस्योपसंपद्यङ्गीकरणं व्याजेनास्य प्रत्यवेक्षणम् १५७ ॥ उच्चनागदन्तकचीवरवंशस्थ भावावतारणादिना । नोपसंपत्प्रेक्षं वृक्षमधिरोहयेत् । न बहिःसीमां प्रेषयेत् | दर्शनोप विचार एनमवकाशने स्थापयेयुः गणाभिमुखं प्रगृहीताञ्जलिम् १५० । न गृहिणि (णो) निःश्रयानारोचयेत् १५. नोपसंपन्नमात्राय नारोचयेत् । वस्तुकर्मोपस्थापकपरिहारेणैनं परीच्छेयुः १६१ ।
(३३०
(३४०)
(388)
(३४६)
। कृत
(389)
(३५०)
४३५१
६५३)
(३५६)
३५७
(३५८००
४३६१०
८
(३२०)
३२७
४३२५५
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
१.३६३-४२१] १. प्रत्रज्यावस्तु दहरमस्य भावे वृद्धतरमापृच्छेत् १६" । भावेऽप्युपनिःश्रयत्वेन १६० । नानवलोक्य तज्जातीयं परिकर्मयेत् तेन वात्मानम् १९" । निर्दोषमभावे प्रवृत्तपर्येषन(ण?)स्यानिःश्रितस्य वापि १६६ । अपञ्चरात्रनिष्ठानात् १६० । अर्हत्वश्च लाम १६० । विम्यागन्तुको द्वितीये तृतीये वाह्नि निःश्रयं गृह्णीत १६" । नैकाहस्सार्थे १७ । अन्यमसानिध्ये निश्रितस्थापच्छेत् ११” । निर्दोषमनापृष्टौ गतस्य कर्मादानेऽपरतदागतौ (१७' । न यस्य तस्यान्तिकात् १० । निर्ज्ञाय वृत्तज्ञानपरिवारानुग्राहकत्वं प्रश्नादिनास्य ग्रहणं संवरवत् १७ । प्रपीड्योभाभ्यां पाणिभ्यामुभौ पादतलौ १७ । परीक्ष(क्ष्य ?) दानम् १० । पुत्रपितृसंज्ञयोः निवेशनम् १७” । तत्रैवोपाध्याये नि:श्रितत्वं तस्मादग्रहणमस्य तत् १७०० । निरपेक्षतासंपत्तिरुभयोरान्त(रन्ते ?)निःश्रयध्वंसे कारणम् १७ । सन्निपत्ताव(पाते?)नोपाध्यायेनाभिमतेन प्रवृत्तिः १८ । तेनैव तेन १८” । निरन्तरं दृष्टोपाध्याय आसनं मुश्चेत् १८२५ । त्रिदिवसेन निश्रितमुपसंक्रा(?)मेत् तद्विहारस्थः १८ । अरण्यवासी कोशे चेत् प्रत्यहम् १८” । पञ्चषैरहोभिः क्रोशपञ्चके १८ । पौषधे द्वितृतीयैर्योजनेषु १६ । ननिःश्रितमवसादनार्ताना(?)वसादयेत् १८” । पञ्चावसादनाः ५८० । अनालापोऽनववाद उपस्थानधर्मामिषैरसंभोगः प्रारब्धकुशलपक्षसमुच्छेदो निःश्रयप्रतिप्रश्रम्भणश्च (१८) । अश्रद्धस्यैतदहत्वम् (१९०० । कुसीतस्य दुर्वचसोऽनाहतस्य पापमित्रस्य च १११ । अवसादितसंग्रहेऽन्यस्य स्थूलात्ययः (३९२० । अनादृतौ भिक्षोः प्रगुणीकरणाय प्रयोगोऽभिज्ञस्य (१९३७ । त्यक्तनिमित्तस्य क्षमणं क्षमयतः १९" । नानते(ना?) मवसादयेत् ११० । नार्तस्य न क्षमेत ११६ । नान(नार्तस्य) क्षमेत १७ । सर्वथा निष्कासनमकरणीयतायां लपनात १९० । परिश्रावणकुण्डिके दत्त्वा सान्तरोत्तरञ्च श्रामणेरस्य ३९ । उपसंपत्प्रेक्षश्चेत् पंच परिस्कारान् ४०" । उपसंपन्नस्य च । न सिद्धनिष्ठरो भवेत् । न विघातसंवर्तिनं क्रियाकारं कुरिन् ५०० । पलिगुद्धतापर्युषितत्वमास्यस्य । विसर्जयेत् दन्तकाष्ठम् ४० । प्रतिच्छन्नम् ०६ । उच्चारप्रसावक्रिया वा । नोपभोगस्यान्ते वृक्षस्य कुड्यस्य वा ५०० । प्रम[]णमस्य द्वादशकादङ्गुलीनां प्रभृ. त्याऽष्टकात् ४० । आचतुष्कोत्तरादभावे बहुश्लेष्मणः ५ । नायुक्तत्वं विजनस्य लपने कठिल्लकस्योपरि ११ । नासंपत्तिरत्र गुप्ते प्रणाडीमुखे " । हस्तसामन्तकस्यात्रैवंजातीयके संभाव्यर्थम् १५१३ । जिह्वामस्यानु निर्लिखेत् ५५० । उपस्थापयेजिह्व[]निर्लेखनिकाम् १" । शुचिद्रव्या १६) । कल्पतेत्रार्थे दन्तकाष्ठविदलः १० । परस्परमस्याः तीक्ष्णतायै घृष्टिः १० । न तीक्ष्णेन दन्तं जिह्वां कर्णश्वोच्लेषे(? ल्लेखे)त् १" । नाशनैः ४२० । अवाध(धाव ?)यंस्तन्मासम् १७२१ । नाप्रक्षाल्य दिधं (१) मुखमलेन प्रदेशमनवगुण्ठ्य वा पांशुना दन्त-जिह्वयोः यवनं
वि.२
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम्
[१.४२२-४९० छोरयेत् १४२२ । नाविशब्द्यम् ४९३१ । निदर्शनमेतत् २० । उच्चारप्रसावखेटसिंघाणकवान्तं विरिक्तमस्य[]न्यच्च ८४२५ । निर्मादनस्यातोऽपि संपत्तिरूपाटुकगोमयादपि ४४ । चैत्यमनन्तरं कायकरणीयानुष्ठानाद् वन्देत ” । अथ नि:श्रितप्रतिपत् २० । अतोऽनन्तरं काल्यमुपसंक्रम्य वन्दनम् । वार्तापृच्छनम् । ऊपादु(टु)कोदकदन्तकाष्ठोपनामनम् ४३१ । महानसमवलोक्य मारोचनम् १" । प्रियस्योपनाम्यत्वेन मनसि करणम् (५२३ । पात्रनिर्मदनम् १" । पिण्डपातिकश्चेद् द्रावकस्य च ३१ । सप्रयोजनं परिश्रावणस्यापि ४३६ । सोऽपि चेत् प्रश्नः ३० । साह्यं चेदभिरुचितं तेनैव सहप्रवेशः (०२० । विषमादौ पुरतो गतिः ३" । प्रणीतस्य तस्मै परिणमनम् ५' । असह(?) चेदागत्योपदर्शनम् ४" । वरतरस्योपनामनम् । मात्राज्ञोऽसौ सर्वत्र स्यात् ५५३" । उदकस्थालकपूरणम् । कालारोचनम् ४ । भुक्ते पात्रादिनिर्मादनम् ४६ । स्नापनमस्य ४ । चैत्यादिवन्दनायाभूषाटुकोदकाद्युपनयः । पादप्रक्षालनगतानुष्ठानम् । शयनासनप्रज्ञपनम् ५ । प्रतिनिवासनार्पणम् ५ । निवासनग्रहणम् १" । पादोदकाधिष्ठानकठिल्लोपनामनं उपान[]प्रोञ्छनम् १५१५ । असम्मतमुत्थानकारकत्वेन गृहीतसम्मार्जनीकं दृष्टाल्पोत्सुकं कुर्यात् ५५ । गृहीतसूचिकं चासम्मतं चीवरसेवकत्वेन ५५। कल्पिकीकरणाल्पहरिततापादनपुष्पफलोचयदन्तकाष्ठोपसंहाराद्यपि भ्रमणोद्देशे ०५६ । अर्गटकाकोटनेनाभ्यन्तरस्थं बोधयेत् । शनैरेतत् ४५० । नातिवेलम् ५५ । नायेन (?) प्रपीड्येत् ५५० । शनैः संप्रजानन् प्रविशनिष्कामञ्चासंघर्षयन् द्वारशाखे (४६१ । प्रकृत्यादेनम् ०६२। आलि (१)पेत् १९६३ । न तद्विरुद्धम् १६" । अपत्रपेतातः ०६" । दक्षोऽस्य कृत्ये स्थात् १६० । सत्कृत्यकारी प्रासादिकप्रस्थानः ४६” । हीमान् सगौरवः ४६१ । सप्रतीशः ६ । नीचचित्तः ४४० । संप्रजा[न]न हापयेत् स्वकार्यम् ४० । किंकुशलगवेषी । विक्रियामापद्यमानं निवारयेत् । अवृद्धौ कुशलेनान्यत्र तत्कारके(? कैरसमपणां याचेत " । निर्माय निःश्रयाद्यर्पयेत् ४७ । पापमित्राद् का(वा)रणम् । कुशले नियोगः । तदुपसंहारः व्युत्थापनायामापत्तेरानुलोमिकाजीवितपरिस्कारसंपत्तौ चोद्योगः ४७ । सार्द्धविहार्यन्तेवासिकोपाध्यायाचार्यसमानोपाध्यायसमानाचार्यालप्तकसंलप्तकसंस्तुतकसंसमकं ग्लानमुपतिष्ठेत् । पूर्व क्रियाभावादुत्तरः ४८० । पाठाचार्यस्याप्यत्र गृहीतता ४८ । सा ह्यशक्तौ निःश्रितं येन प्रवृत्तिः ८२ । प्रबजितवदत्र प्रारब्धतल्लिङ्गः ५८" । न ग्लानसब्रह्मचारिणमभ्युपेक्षेरन् ८" । उपस्थायकमस्थाभावे ददीरनान्तात् ५५ । कल्पते भैषज्य[म]स्य संघतः ८ । केवलस्य ग्लानस्य परिभोगः " । असत्त्व अतदुपस्थायकः समादापयेत् । असंपत्तौ सांघिकं ददीरन् ८" । अभावे बौद्धिकमाशरीरगतात् ।
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
१.४९१-५४५] १. प्रव्रज्यावस्तु यानकच्छत्रारोपणादिकारानेनमुद्दिश्य कुर्युः सांघिकात् ५५' । अभावेऽस्य वोश्चि(बोन्दि)कात् ५५५ । देयत्वमाभ्यामार्तस्य तेनामृत्यौ सति विभवे (४१३ । नोपस्थायक एनं नोपतिष्ठेत् ४ । नान्यामस्य धाश्चाज्ञां विलोमयेत् १० । नाध्यवसानवस्तूपयाचितो विधारयेत् ४६ । न नाववदेत् १० । नैनं ग्लानो लंघयेत् । सांघिकादेनमसौ मरणाशंकायां शयनासनादुत्थाप्य पौगलिके निवेशयेत् ४९ । अभ्यङ्गनस्तापनपूर्वकताव्याजेन ५०० । यत्नवांस्तदवस्थापरिच्छेदे स्यात् ५०० । तत्कार्यत्वं तत्कृतसंक्लेशानां तन्मृतचीवराणां धावनस्य (१० । संघस्य तत्स्थविरसंनिपातपूर्वगमः स्यात् ५०३ । गमने विलंबितमुदीक्षेत ५०" । तेऽप्येनम् (५०५ । अनिर्गतश्च दूरं गत्वा ५०६ । ग्रामान्ते च १० । प्रवेशश्वेदत्रानुयन्तम् (५००० । द्रुतश्चेत् स्याद् “आगमय यावत् स्थविर [आ] गच्छति" इति तं ब्रूयुः १०" । पाण्युदकदाने च गतत्वेऽभ्यवहारायास्ति चेत् कालः १९" । असत्यत्रोपवेशेऽस्यासनं मुश्चेरन् ११ । सन्निषण्णतायां बहिश्च प्रत्यवेक्षेत १' । दुःप्रायतत्वे दुर्निवस्ततायां वा सौष्ठवार्थमनयोर्निमित्तममै कुर्वीत १३। अप्रतिषेधे न (प?)रेण कारयेत् ५१" । असंपत्तौ स्वयं नैनान् संलापयेनवकान् (५१५ । यत्रैषां विहारारण्ययोवृत्तिस्तद् वृत्तं ग्राहयेनियुञ्जीत च ११६ । आगन्तुकं प्रत्यवेक्ष्यावासिकानामारोचयेच्छयनासनार्थम् १" । गमिको दिक्सार्थावासशयनासनं सहा. यकांश्च ग्लान्येन सहायित्वेन तोलयित्वा प्रक्रामेत् ११० । सर्व पश्चात् मा कस्यचित् किश्चित् प्रमुषितमित्यपेत्य दूरमुत्सारयेत् १" । अनुद्धतानुनद(ड? )त्वे नवकान् प्रतिष्ठापयेत् १२ । कुलञ्चोपगतान् सर्वः सर्वान् १९" । संजानीत चायेद्यो (? चेद्याद्यो)पदेशादिभक्तलाभग्लानसंविधानादिकरणीयसंपादनेनानुगृहीत १२२ । वर्षापगतोऽनुसंज्ञाय विहारमप्रतिसंस्कुर्वतः संस्कारयेत् ११३८ । संस्कुर्वतोऽभ्युत्साद(ह)येत् । पर्षद्गतान सर्वः कथैषितायामानुलोमिकधर्मोपसंहारेणानुगृह्णीत १२ । तूष्णीत्वेरतानुपेक्षेत १२६ । गृहिण उपगता[न] भक्तान् संविभाजयेत् १२० । अकरणे निष्ठेवाधामेभ्यः "कथं कृत्वेदमस्माकं संविद्यत" इति ब्रूयात् ५२० । पर्षदं तद्वान् सर्वः प्रत्यवेक्षेत ४२० । मुधाचारिणं निगृह्णीयात् ५३०० । गमनाद् यत्र यथै त]त् कुर्यात् ५५ । अनानातिर्यक्कथस्स्यात् ११३८ । न पुरः पश्चाच्छ्रमण उपगच्छेत् ११३८ । न तिष्ठेत् ११३८ । उक्तो ब्रूयात् संपादयेद् वा १३ । नान्तरकथामवपातयेत् ११३ । अधर्म भाषमाणं प्रतिवदेत् ११” । धर्ममनुमोदेत १२० । उत्पन्न धार्मिकं लाभं प्रतिगृह्णीत ११” । अनुद्धतः कुले स्यादनुन्नडानवस्थितः १५० । उत्क्षिप्तचक्षुः ९५ । धयां गृहिभ्यः कथां कुर्यात् ५४२ । दानदमसंयमब्रह्मचर्यपासोपौषधशरणगमनशिक्षापदग्रहणेष्वेनानियुञ्जीत (५३" । सर्वत्रापत्तिमुखभूते प्रस्थाने स्मृतः प्रतिपधेत ५५ । न नशिष्टोऽनुगः ५ । एहिखागतपूर्वप्रिया
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२
विनयसूत्रम्
[ १.५४६-६०४
(५४७)
(५४८)
(५४९)
(५५१)
(५५२)
(५५३)
(५५४)
(५५७१
(५५८)
(५५९)
(५६०)
लाप्यभिगते स्यात् । उत्तानमुखवर्णः स्मृतपूर्वगमो विगतभृकुटिः । गृही चेद् घर्म्यामस्मै कथां कुर्यात् | अनागच्छत्यत्र ग्रामान्तिकस्संरञ्जनीयं यथाशक्ति प्रवर्तयेत् । पानीयासनमुपस्थापयेत् (५५०) । संमार्गशमनासनप्रज्ञपनपानीयस्थापनचारणः भक्त निःसर्गाभवः कुर्यात् । उपगच्छेद् विलोमां परिजनक्रियां न चेत् स्वपरोपघाताय ५५ । अस्मै चेच्छक्तौ समुच्छिद्यैनां धर्म्यामुत्पाद्य तया संज्ञपयेत् । भने प्रसंगे वा तन्निदानं परिजनस्य प्रतिसंस्करणम् । अशक्तत्वेऽन्येन प्रक्रमन (१ण) म् । न तत्प्रत्ययं विगृह्य ब्रूयात् | संघारामे पराध्यां ( 2 ) स्तथा कुर्याद् यथा स्वयंग्राहिकया ग्रहणं गच्छेत् । अगच्छत्तमनारोच्य सहसा कस्यचित् कुमार मित्राम [[ ] त्यभट्टराजपुत्रपादमूलिकान् । ग्राहयित्वा शुद्धिकायां पर्षदि निहन्यात भिक्षुणी भिक्षुस्थाने सर्वस्य प्रवजा (? व्रज्या) याम् । उपसंपद्य न्यस्य तद्याचनादौ कर्मकर्तुः अत्राचयस्संघः | कथनं भिक्षुष्यन्तरितमान्तरायिकस्य । शिक्षमाणात्वं नाम स्त्रियामपरं पर्व ५५ निःश्रितायामेव (५६० । श्रामणेरिकात्त्रभिक्षुणीत्वयोरन्तराले वर्षद्वयञ्चरणस्य कालः । तदूनोपसंपत्कालाद्यादिः प्ररोहस्य । द्वादशत्वं वर्षाणामुपसंपत्सू ( रू १ ) ढतायामादिः | दानादुत्थानम् । भिक्षुणीसंघेन । शिक्षासंवृतिरिति दानम् । अनन्तरमस्य शिक्षोत्कीर्त्तनम् नालब्धब्रह्मचर्योपस्थानं संवृतेरुपसंपत् । रहोनुशासनाद् रूढं तद्दानम् संघेन । पृष्टान्तरायिकम् । याचितायाम् निःश्रयेषु वि (१) वृक्षमूलत्वम् । अष्टत्वं पतनीयेषु पतनीय भ्रमणकरकान्तरात्रे । कृतषट्के । नास्त्यस्याः प्ररोहणधर्मत्वे (ते १) ति च । उभयव्यञ्जना | संभिन्नव्यञ्जना । सदा प्रव्(१) वणी | अलोहिनी नैमित्तिकी । निमित्तमात्रभूतव्यञ्जना तदाख्या | पूर्व प्रत्रजिता 1
(५६१०
(५६२० ।
(५६४)
(५६५)
(५६६)
(५६७)
(५६०
(५६९
(५७०)
(५७१)
८५७३)
(५७४)
(५७५)
। पञ्चत्वं चीवरेषु
(५७७)
। गुरुधर्मारोचनम्
(५८०)
(५८३)
(५८४)
(५८५)
(५८६)
(५८७)
(५८०)
(५५६)
(५४६
(५८२)
(५५५)
(५९१)
(५७८)
(५८१)
९५९४)
॥ क्षुद्रका दिप्रव्रज ( ? ज्या ) वस्तुगतम् ॥ १४, पृच्छागतम् ।
१५०००
। न
(५९२)
(५९३)
५९५५
मा
(५९६)
नामनुष (१ध्य) गतिकोत्तरकौरवकयोः । संवास्य क्षेत्रत्वम् तृतीयस्यां परिवृत्तो व्यञ्जनस्य । न प्रथमयोर्वस्तिः । उत्थानं । अनुपाध्यायकतायां तद्वतः | अनुपसंपन्नत्वे str न जानानेऽस्याभिक्षुत्वम् । नैनं प्रत्याचक्षणे ५१७ । नानयोर्नामानुद्भावने । न संघस्य तद्योनेः । नागारिकतीर्थिकध्वजे (५००) । न ननकुपितसुफालिनीषु । न निमित्तविपर्ययानभ्युपेतावुत्क्षिप्तकस्य दुम् (च्) कृतमात्रमपूर्वसर्व ( ? ) तायाम् ६०" । अयाज्ञा ( जा ) यामुपाध्यायस्य ५००
५९०
५१९)
(६०१)
(६०२)
1
४६०३)
1
(५७२)
(५७६)
९५७९)
९५९०३
1
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
१३
१.६०५-६२२, २.१-८] २. पोषधवस्तु आन्तरायिकस्याप्रष्णे(१श्ने) प्रतिज्ञातेऽस्यासतो दानम् १६०५ । न पुरुषानुकृतित्वं स्त्रिया वयनुकृतित्वं च पुरुषस्य व्यञ्जनान्तरप्रकारः ६०६० । आक्षिप्तत्वमस्य हस्तच्छिनादिना ५०० । पापलक्षणभिन्नकल्पद्वीपान्तरयोः ६०० । एकनखसमुद्रफलेखपक्षहतलिङ्गशिरो गुल्मकेशान्तर्वहिविकुब्जष(१स)पंहितानङ्गुलियक्ष्मनकुलकिविलविपरीतमिलितसिक्यकश्मीलिताक्षाक्षाक्षिशालशक्तदद्रूविचर्चिकपीतावदातरक्तनाडीकर्णकण्डूपिण्डस्थूलकच्छण्डलांगुलप्रतिच्छन्नमूर्धजित्वैकहस्तपाद- . नीलकेशहस्त्यश्वगोमेपमृगमत्स्या हि दीर्घवहशीर्षतालकण्ठशूलेर्यापथच्छिन्नेभ्यथानावाधिकानां ग्लानेन चेतरेषाम् ०" । चौरेण दस्योः ६१" । पितृवत् पित्राशायत्वे(?)नुज्ञायां राजा ६११ । परिग्रहीत्रोरनुज्ञानधारणारोचनेषु पितृत्वम् १" । नामनुष(?ष्य)गतिकयोः ६१३१ । नात आनन्तर्योत्थानम् १९१" । जनकाभ्यामेतत् परि(?)पत्तव्यम् २० । नाभ्यामपि ६१६ । एतत्कृत्वं मातृघातकादौ तन्नम् १" । दूषकत्वमब्रह्मचर्येण स्वादयतोरपराजितत्वे १० । अर्हत्वं प्रव्रज्योपसंपदोरुपगतौ पुंस्त्वस्य हीनायां योषिति १" । असाधारणं पाराजिकमध्याचरितवत्यम् ६२०० । आवासिकानां स्वयुपसंपादनेऽङ्गत्वम् ६१ । ध्वंसो भवत्यस्योत्सृष्टः ६२२० ।
॥ पृच्छाप्रायं प्रवजा(? ज्या )वस्तुगतम् ।।
॥ समाप्तं च प्रव्रज्यावस्तु ॥
२. पोषधवस्तु।
६१, पाराजयिकम् । (क) भिक्षुविभंगः (१) अब्रह्मचर्यपाराजयिकम् ।
[प्रत्याख्यानविधिः] न नष्टप्रकृतिकृततां प्रत्याख्यातत्वम् । न तन्नम् १" । न मूके ” । नामनुष(?ष्य)गतिके ० । नाबोधिसत्वे १ । न रहसि ९ । न रह:संज्ञया " । शिक्षा प्रत्याचक्षे बुद्ध धर्म संघं सूत्रं विनयं मातृकामाचार्यमुपाध्यायमापारिकं मान्धारयश्रमणोद्देशं षण्डकपण्डकभिक्षुणीदृषकं स्तेयसंवासिकं नानासंवासिकमसंवासिकं तीर्थकं तीथिकापक्रान्तकं मातृषातकं पित. घातकमह[]घातकं संघभेदकं तथागतस्थान्तिके दुष्टचित्तरूधिरोत्पादकमलं में ग्रुष्मद्विधैः ब्रह्मचारिभिः सार्धं संवासेन वासभोगेन चेति प्रत्याख्यानवचा नानि ।
॥प्रत्याख्यानविधिः॥
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
१४ विनयसूत्रम्
[२.९-५० (क) विभंगगतम् । प्रविष्टस्पर्शस्वीकृतौ प्रश्रा(सा)वकरणस्य "। तत्र ९" । अविकोपिते । मुखे व!मार्गे वा १२ । विकोपितेषु स्थूलम् ९५ । अप्रतिबलत्वे हासः ९" । अहासममनुष(?ष्य)गतिकत्वयानपत्र(१) कतासिवसेव्यसान्तरत्वमृततासु ९” । असंचेतितनष्टप्रकृत्योरवर्षाकामप्रविष्टत्वे १६ । प्रकृतायां सेव्यमानस्य १० । वहिर्निघर्षपूर्वकत्वेऽनन्तर्मुक्तपरतायाम् १० । नागुप्तो दिवा पाच दत्त्वा मिद्धमवक्रमेत " । तिस्रो गुप्तयः २० । बद्धद्वारपरिवृतस्थत्वमारक्षितत्वं भिक्षुणां अथितत्वमधोनिवसनस्य ।
॥ अब्रह्मचर्यपाराजिकभङ्गः ॥
(ख) क्षुद्रकगतम् । न यत्र स्त्रिया काम्येत तत्रोपसंक्रामेत (२११ । न यत्रामनुषो(१ष्यः) स्पर्शायोद्यतः तत्र निवसेत् १९३७ । धारयेत् तीव्ररागो वस्तिम् १" । छागचर्मणो मृगस्यं मूषिकस्य वा (२” । कषाय[पा]नमदौर्गन्ध्यार्थम् १६ । शोचनं शोषश्च ९ । तत्कालार्थमपरम् २० । प्राभूत्येन द्रवीभूतावास्तरदानम् १" । वालुकायाः पांशोर्वा १० । निक्षिप्य शौचं कृत्वा भोजनचैत्यवन्दनम् ।
॥ क्षुद्रकगतमब्रह्मचर्यपार[]जयिकम् ॥
(ग) पृच्छागतम् । दन्तात् परं मुखस्यादिः (१) । वर्षोमार्गस्य विलगण्डिकान्तात् २० । चर्मपुटात् प्रस्रावणस्य (१० । मणेरस्य प्रविष्टता तदन्तः १" । प्रदेशस्यास्थादष्टत्वं दष्टता शून्यत्वं क्लिन्नता शटितत्वं खादितता प्राणकैरिति विकोपितता १६ । न मध्यच्छन्नत्वे गम्यस्याप्यपहासः ११ । अप्रज्ञाने च सन्धेः पाटितस्य मध्यासेव्यस्य पंडितस्य १० । प्रज्ञानेनन्तरं पर्व [सन्ध्ये ] १ । स्थूलकत्वम्पकस्य निर्लोग्नः शूकरादेः " । शिरछि(भिछ)ने मुखस्य १ । पृथक्कृतयोः कायात् सेव्यसेवनयोः " । अन्ययोरपि परकीययोः परत्र समायोजने " । अन्यस्य छिन्ने कायेपि छिद्रस्य " । सेव्यस मातन्तरस्य पण्डिकायाम् । वाह्यस्य सीनः परस्तात् । प्रसेविकायाः "" । द्विगुणीकृता स्पृष्टिप्रवेशयोः । तदन्त्योक्तावन्तरणममिसंहितं येनान्तरितस्य न सर्वेण सर्वमसंभावनं स्पृष्टेः" । अन्येनान्तरितत्वमस्पृष्टिप्रवेशेन व्याख्यातम् ।
॥ प्रथमे पाराजयिके पृच्छागतम् ॥
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
२.५१-१०२]
२. पोषधवस्तु
(घ) विनीतकानि । भिक्षुभावासंचेतनं प्रकृतिनाशः ५१) । द्वयं विकोपितत्वमन्तः वहिश्च ५२ । कुपितत्वं शिक्षायाः सेवां प्रति परस्याभ्युपगतौ १३ । देयत्वमत्र पुनरस्याः । स्थलमस्यां भिक्षोः (१० । संग्रहगतौ च (५६० । प्रवेशनार्थ व्रणपीडने १५ । भीतिलज्जयोः संरागासंपत्तेः ४० । स्फोटादंगजातस्य रसासंवित्तौ । अकर्मण्यप्रवेशने " । हस्तेन हस्तं पादेन पादं सन्धिना सन्धि वास्तिना वास्तिमत्यघट्टने ६ । इञ्जितत्वमात्रके संयुक्तस्य ६० । दारुदन्तशैलवस्त्रमपधी(१)तिकोपक्रान्ताविन्द्रियमात्रस्य चेदवनामः ६३ । सर्वाङ्गेषु स्पर्शदानेषु मौलम् ६। पादस्य सेवार्थमुद्यतेनाङ्गजोक्षेपे (६० । वहि[:]स्पर्शने सेव्यस्य तन्मात्रपरतयाङ्गजातेन ६६ । पराज्ञपने च सेवायाम् ६" । न प्रकृत्या कर्मण्यत्वमपक्राम(हास)कृत् ९१ । नाग्रपृष्ठयोद्यतयाम्भस्ततोऽन्यतो निष्ठाने । न शिष्टैरपि मागैरुपक्रमिष्य इति । तद्रष्टोऽहमित्यभिप्रायः । न रोगापगत्यर्थता ” । न मार्गेऽन्यत्वसंज्ञानं विमतिर्वा " । स्थूलकृत्वमनयोरमार्ग” । [अनापत्तिरभिद्रुतस्य स्युपरिनिपाते । कण्ठे चाकाममार्त्तया च लम्बने । । स्पर्शने चौष्ठेनौष्ठस्य । न शुन्याः पुरस्तात् प्रश्रा(स्रावं कुर्वीत । न यत्र प्राणात्ययापातस्तत्रारण्ये प्रतिवसेत् । न यत्राङ्गजातादानभयं तां नमो नदी तरेत् ८० । संप्रजाननेनां नोवा तरेत् " । गवाश्च सव्ये(मध्ये) गच्छेत् ८ । उदयनं च प्रेक्षेत ८१ । पिण्डाय च ग्राम चरेत् " । सुप्रत्यवेक्षितं कृत्वा प्रव्राजयेत् ८० । नेकाक्यभ्यवकाशे पार्श्व दद्यात् ८६ । नापावृतद्वारेऽगारे भिक्षुणी समापद्येत च ।
॥ प्रथमे पाराजयिके विनीतकानि ॥ ॥ अब्रह्मचर्यपाराजयिकं समाप्तम् ॥ (२) अदत्तादानपाराजयिकम् ।
(क) विभंगगतम् । हरणहारणयोः ४० । दूतेनापि ८" । अदत्तस्य ९० । पञ्चमाषकादेः १ । स्तेयचित्तेन २१ । मनुष(१ष्य)गितकपरिगृहीतस्य १३) । तत्संज्ञायाम् ४ । अनापेतत्वं स्वामित्वस्यापहतत्वेऽनुत्सृष्टतायामाश्रये न " । भवत्यधिष्ठातुरपात्रागतीये स्वामित्वम् १५ । असत्वमाशयानुबन्धस्याभ्यवहाराय दाने " । नानभियोक्तखत्वमभिप्रयुक्तानां दवदहादिभिरादानार्थ मृगपक्षिसरीसृपाणाम् । अनिगलने वस्तुतो व्यवस्था " । हारस्थानकालेन मूल्यस्य १०० । नानभिप्रेतादापत्तिः १०१ । स्वभावको लिकविश्वासचित्तैः परिविज्ञाप्य १० । अन्यथा विनास्ते
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम् [२.१०३-१६५ यचितेन (१०३" । कृपपा (?)मोचने १०४) । प्रयोगे दुष्कृतं सर्वत्र १० । स्थूलमसिन्निकाये मूलस्य चेत् १०६ । अनन्तरे चे(?)तत् १० । न्यूनाप्रहतौ १०० । अस्वामिकस्य निधेः १० । स्वस्थान्यगतेः ११० । अस्वीकृतौ च 'गोपननाशनवधो (?) सङ्गादौ वियोजने १११ । दुष्कृतं कारुण्यचित्तेन १२ । न प्रतिकृतापकृतत्वमादेः ९१ । प्रयोगप्रयोगत्वं प्रागामर्शात् १" । अहानौ प्रतिपदं भेदः (१४५। प्रतिसत्वं तद्गते ११६ । न कीलान्मोक्षो नावः यष्टिः ११” । हारो भारस्य तत्कृत्य हरणे (११० । निकरस्योच्चित्य ११ । स्थानोत्तमातिक्रान्तिद्रव्यो तु (१)मेन निमजने १२० । नयने सा मतिर्यामिन् यश्चा(?)द्वारे ९२१ । च्युतिरपकाशने पार्थाधारस्य पार्थान्तरेण सीम्नः (१२२० । न व्यस्तान्तर्गतस्य तद्वत्त्वे १२३ । तत्र रूपं चाटस्फोटिलै(?)रवावर्णान्तरसन्धिव्यवधयः (१९। व्यवधित्वं लक्षमाणप्रविभागार्थी प्राणिनि(?) पार्थादीनाम् (१२ । स्तरस्य स्तृतत्वे स्थानत्वम् १२६ । निक्षिप्तवत् प्ररोहः १२० । विवेचनमामुक्तास्य भूम्यातदातिक्रान्तिः शुक्ल(ल्क ?)स्य ९२० । मनुष्यस्य संकेते न चेत तत्संपत्तिः २१२९" । उत्पाटनं पक्षिणस्तथा चेत १३ । मुक्तिर्वधश्च तिरश्चः (१३१) । अनाभासित्वं निवन्धनो(१)थनाभ्याम् (१३ । आभासनं मत्रैराकर्षणे (१३३) । पूर्वमनुगच्छदपहरतोर्हानिनिवृत्यप्रक्रमप्रवेशे कोशैर्न तदात्तस्य १३" । नावः स्थलकुल्याप्रकीर्णोदकैः १३५” । अनुत्स्नातश्च १३५ । तिर्यक्(१)वा नाभाषितायां तीरान्तरस्य १३० । तत्प्राप्तिरिति तथात्वे (१३० । तरपुटकातिक्रमः प्रतिस्रोतः निष्पत्तिः स्वकर्मान्तस्य तदर्थ व्यधिकेतरस्यात्तछन्देन परकर्मान्तेष्वम्भसः १३" । प्रेरणेन वारणे वा १५०' । लब्धिरंशस्य तदर्थमपहर्तृणां प्रतिपद्वृत्तान्तनिवेदने १५ । भूमिचर्यह(१)योः परिक्षेपेण संधिसङ्गतिः १४ ।जयो विवादेन राजकुले चेत् ११५३" । युक्तकुले चेनिराकृतप्रयोगत्वं यस्य १४ । अस्य प्रयोगत्वम् १४ । अनाशयमणध्व(१)स्तेयचित्तस्य शुक्ल(ल्क ?)गते दोषोत्थानम् १५६ । यदात्तत्वं भाण्डस्य तस्य देयत्वम् १४ । न मुक्तेऽन्यदीयातिक्रामणं न हारः १४ । नामुक्तोऽन्येनातिकामयेत् १४” । नासंचेतितातिक्रामणासंपत्यै न पतेत १५० । आरक्षकस्थापनं भिक्षोरनेकस्य (१५१० । समुदानेयत्वं तद्भक्तस्य १५ । निवारणं तेन १५३ । आख्यानं प्रक्षिप्ततायाम् १५ । चिह्नकरणमसंभवे १५ । पुच्छन(१) मादाने १५६ । स्पृश्यत्वमसंपत्तावन्यथापनयनस्य १५० । निर्यातितत्वमप्रतिपातितस्य निश्चयोपगतौ १५०० । संवर्धनं पित्रोस्तदर्थोन्मुक्यै(क्त्यै) १५ । रत्नानाश्च १६० । दानमितरार्थादुधारग्रहग(णा)धमर्णम् (१६१० । न सशुल्ककरणीयोन्याटिं(?)भजेत १६” । अतत्वं रक्तस्य गोमयनिष्पीडयेनापि १६३" । छिन्नदशायामस्य च १६० । अरूढिस्तन्मतेरधस्ते (१६० । न परवृत्ती
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२) दत्तादानम् ]
२. पोषधवस्तु
(१६६०
(१६७५
प्रहरेत् || नाविश्वसनीये विश्वस्ततां भजेत । तत्त्वमधरस्योत्तरस्याम् प्रियोऽसौ मनापो गुरुर्भावनीयः पूज्यः प्रशस्यः प्रेताग्रहणेन (१६९ । कुत्या । न भृतिकया
(१७.)
( १ कृत्या ) प्रतिकर्मणा कर्म पुण्यबुद्ध्या च । नापभ्रष्टमात्रमतिचिरं धारयेत्
1 न देश
(१७२)
निरुक्तेर्व्यसनम् देयत्वम्
(१७३) | उपधिवारिकस्य
(१४)
। संघे तेन प्राव्रजितसंभावना यामुपदर्शनम् १७५ | अमनुमजे स्वामिनः प्रतिसंस्तरोकायाम्मुपनिबन्धनम् (५) । नाननुज्ञातात् ग्लानेन तद्वैषज्यं पावे (यये १) त् (१७७ 1
(१७६)
१७१०
१९६०)
॥ अदत्तादानपाराजयिके विभङ्गः ॥
(ख) क्षुद्रकगतम् ।
(१७८)
(१७९)
(१८०)
(१८१)
२१८२)
(१८३)
(१८४)
न सपरिग्रहमनुज्ञातोऽन्येन कल्पेन स्वीकुर्यात् । न स्वीकृतं मोचयेत् । याचनं धर्मदेशनया । उपार्द्धमूल्येन युक्तं पात्रचीवरस्य स्फुटेनापि ग्रहणम् १०१ । नासत्संभावना वा बुत्सृष्टमित्यमहाजनप्रत्यक्षमधितिष्ठेत् । नामनुषा (या) धिष्ठत्वे शवद्रव्यस्यापरिग्रहत्वम् । पृष्ठतोऽस्य प्रदुष्टस्य गमनम् | अवमूर्त्त ( १ ) कं निप[ त ? ] भायोपरिदानं पादान्तात् प्रभृति (९८६) । नाक्षंताद् गृह्णीयात् । न स्वयं क्षण्वीत क्षाणयेद् वा (१८८) । प्रतिशमनमेव दन्तकाष्ठे कोशाटुकगोमयमृदां यथासुखकरणमकामं संबद्धेनापह (? हि ) यमान(ण)स्य भिक्षोः श्रामणेरस्य वा |
(१८५)
(१८७)
(१८९)
॥ अदत्तादानपाराजयिके क्षुद्रकगतम् ॥ (ग) पृच्छागतम् ।
(१९०)
१९१
(१९४
| नाल्पत्वेन अस्य न्यून
(१९५
(१९६)
(१९७
(१९९)
(२००)
(२०१)
स्तुत्वम्
काकणिचतुष्कं माषकः । निदर्शनं पञ्चत्वं चतुर्थस्य कार्षापणात् यत्रास्य विंशतिपर्वत्वं तदाश्रित्य (१९२) । हारकालस्थानगणनेनास्य व्यवस्था १९३ प्रकर्षपर्यन्त भूतत्वमशक्यकरणमूल्यस्य महन त्वेन नान्तर्गतत्वम् | अतुलरत्नत्वमत्र बुद्धधातोः । दुष्कृतं पूजार्थतायाम् । निर्दोषत्वं लेख्यस्य ९९० । विनाश्यापहृतौ तदवस्थस्य हारव - । अपरिग्रहत्वमुत्तरकुरौ । वक्य (2) वदेतत् । तात्कालिकस्यात्मनः स्वामित्वम् । देवत्वं निर्वृतस्य (२०२४ | प्रयोगवदनुज्ञातस्य निःसृष्टत्वेनोपभोगः | दापनं च मत्रौषधाभ्याम् । पारायै च मौल(२०७१) । कल्पेन च । विचयनं च रुचितापहारेछा (च्छा) याम् प्रयोगो व्यंसनं द्यूतेन चेत् जितत्वभूतम् संख्याने १११ । तत्त्वं लोपाधारोपयो[:] चिह्नस्स (२१४) । निष्पत्तिरत्र हारः
२०२
(२०४)
(२०५)
(२०६)
विधम्
(२०८) 1
(२०९)
(२१०) । एतदत्र हारः । तस्य
(२१२)
(२१३)
निक्षिप्ते
| स्थानोत्तरे च (२१५) । व्यप
। तद् वर्गान्तरे गणनम्
वि० ३
1
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
[११, पाराजग्रिकम्
२१७७
। यत्रैतत् सर्वादौ तत्रांशित्वम् । । प्रयोगोपलापो
(२१९)
प्राप्नुवत उद्भावनञ्चाप्रभवतः
। निहित निक्षेपस्य सह
। नाशनं स्थूरा (१)
(२२३)
(२२५)
(२२६)
२२७
(२२)
(२२९)
वञ्चितकायमित्यकनिष्ठक्षेपाणाम् । संनिष्ठपनं हारः चेद् याचनेन पश्चाच्चातः पुरस्ताच्चेत् प्रयोगान्तरत्वम् छेदो मारणञ्च | स्थूलकत्त्वं सीमाकाशस्य शुक्लभक्तौ | निर्दोषत्वमृद्धिनयनेऽन्यसीम्नश्च १७ | दुष्कृतमुद्योजनस्य छ । मार्गान्तरोपदेशि [न] च १ | न्यूनमुपायादा (दाय ?) हार: । पथि वदपथम् | अन्यावपनंवत् मुखकण्ठेनान्त्यस्य स्तेयचित्ततापगतावनुष्ठितत्वम् । न लिप्यादा हासः । न प्रसज्य भञ्जनं च हारः । न सस्थानस्य । न मारितत्वं कृतता नैकदेशेन स्थानामुक्तौ शाटनं तेनापनये हारः । निर्गमः स्यन्दकरकृच्छिद्रणेन । एकत्वञ्चापश्चिमादतोऽत्र द्रव्यस्य । प्रत्यादानं राशेः । नियोज्यानैक्ये प्रनि (ति ? ) तदंशम् ' हारभेदः लभेरनेकमत्येत्र हारः }
(२३०)
२३१)
(२३२)
(२३३)
(२३४)
(२३६)
(२३७)
(२३८)
(२४०)
२४१
। हर्तुणाच
I
(२४२)
१८
लापश्च पौर्वस्येतरेषु द्वैतरस्य वा पूर्वेषु
(२१)
(२३९)
विनयसूत्रम्
(२३५)
(२१६)
| अनादिष्टपाचनञ्च
(२२०)
(२११
(२२२)
(२२४)
॥ अदत्तादानपाराजयि के पृच्छागतम् ॥
(घ) विनीतकानि ।
(२४३)
प्रागन्ते मृतत्वे प्रतिनिक्षेप्यत्वम्
(२४५)
(२४७)
(२४९)
(२५०)
(२५१)
(२५२)
८२५३)
(२५४)
(२५५)
। मृतपरिस्कारत्वं विपर्यये भ्रातृवत् संघो न तदर्थं हारो न स्वीकार: | स्ववत् स्व[1] म्यभेदः नापक्रमणादाननिश्चये वा शैक्षैः हृतौ तद्गत्वम् | नांशस्वीकारेच्छानादानाभिप्रायः २४० । न तद्गतकर्मानुष्ठानं न तस्य । न सार्द्धविहारित्वं अन्तेवासिता च हारानुत्थाने कारणम् १५ । मर्यादार्थे परिक्षेपे तत्रम् न स्थितं मर्यादासंचारणस्यानेनाक्षेपः । समक्षान्तेऽप्यनाभासित्वं हारो वशीकृतत्वं फलाद् ग्रहे मनुष्यस्य । नैषात्मनः । न हारे यदभिसंहितं तत्संबन्धादना (न) भिसंहितस्यापक्रमः | स्थूलं यो यद् गृह्णीते तस्य तदिति व्यवस्थायामन्यहारे । सपरिग्रहाच्छ्रमशानाद् ग्रहणे । सूनकवाटवाण्टपत्रपुष्पफलाराम []]देर्म शेष (त्रैः कर्ष ?) यो ५ । ग्रासानुप्रदानेन यदाश्वमधिरूढेन चैवमेष हर्त्तव्यमिति कायविप्रकारे १५० । नावं च १६ च । मातृपितृभ्र [[]तृभगिन्युपाध्यायाचार्यस्थ (१स्तू ) पसंघादौ शुक्लकरणीयकरणीयातिक्रमणे । याचतो धारयोरदानसंकल्पे चान्त्यर्थ दत्तस्य । परिगृहीतसंज्ञिनोऽपरिगृहीते । कुल्मासौ (? पौ) - दनसक्ष्णु (क्थु १) मत्स्यमांसखाद्यवस्तुकपिण्डपाद (१त) परिग्रहेनाज्ञातेव्य ( १ प्य)त्र वस्तुत्वम् २६० । नानधी ( ? ) ट्रेन ९ । दुष्कृतमनिमन्त्रितभोजने । गमने
(२५६०
(२५७)
(२६०)
। इत इति
(२६१)
संकल्प्य (२६३ | वण्टने
(२६२)
(२६४
(२६५
(२६६)
(२६७)
(२४
(२४६)
1
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
(३) वधः ]
पौषधवस्तु
१९
९२६९०
(२७०)
(२७१)
(२७२)
(२७४)
(२७५)
चापहृत्यै । न संप्रधारणाऽस्यातः पृथक्त्वम् | निराग्रहमिति स्वप्रत्यवेक्षितं कृत्वा गृह्णीयात् । न कायावपा ( ? सा ) दं कुर्यात । न कुलायकं भंज्येत (२०३२) | नानुषितस्तत्र वार्षिके चीवरांशे वयतेत । न हर्तुर्दानपतिचित्तेन प्रतिग्रहे दोषः | नागमस्तेन्य चौराद् ध्वजबंधकाद् गृह्णीयात् | शस्त्रलूनं दुर्वर्णीकृत्यातो गृहीतं धारयेत् (२० । दानमेवं कृतस्यापि याचने १२७० । न चक्रकं कुर्यात् । न मन्त्रैर्मोचने दोषः । मूषिकापहृतस्य च स्वस्यादानेऽन्यभिक्ष्वर्थस्य तदर्थम् । न अभिद्रुतस्य लुब्धके (? कै)मृगस्याश्रमं प्रविष्टस्यादाने | मृतस्यास्य तेभ्यो देयता I
(१७६
(२७९)
(२८०)
(२८१)
(२८२)
(243)
॥ अदत्तादानपाराजयि के विनीतकानि ॥
॥ अदत्तादानपाराजयिकं समाप्तम् ॥ २ ॥
ॐ
(३) वधपाराजयिकम् । (क) विभंगगतम् ।
(२८४)
(२८५)
(२८६)
(२८७
(२८८)
(२८९)
(२९३)
(२९४)
(२९६)
(284)
२९९)
न मरणचेतनानुगुणं ग्लानायोपसंहारे त[दु] पसंहरेत् । नाविज्ञ [ ? स]मस्यानुक्तौ मृत्यौ प्रत्यनीकत्वमुपस्थापयेत् । न सत्यां गतौ । न मरणोपकरणम् । मरणार्थादेनमनुष्ठानादुपस्थापको वारयेत् । नार्थायें परस्य मृत्युनाकांक्षयेत् | अकरणीयत्वं चित्तं नाकरणीयकरणानुमोदनस्य । जीवितोपरोधे १४ । तच्चित्तेन मनुष्यगते (तेः १) १० । अभेदः कायतत्संबद्धमुक्त परसमादापनानाम् । विषचूर्णगर्तदा रुनष्टप्रकृतिप्रेषणोरस्कन्दपत्रकूट वेताडयन्त्र प्रयोगानां पातनस्य | जलाइयोः प्रक्षिप्तेः धारणस्य शीतोष्णयोः | दौत्यप्रेषणादीनां अल्पत्वस्यानुष्ठाने स्त्रीपुरुषषण्डकत्वे घात्यस्य | अन्यदा तन्निदानं मृतौ | अनिमित्तत्वं विव्य(१)न्दनात् विव्य (?) न्दनात् परस्याम् .. । स्थूलमभिसंहितस्य मातृगर्भयोः कुक्षिमर्दे १०१ । अधिवासनायास्तु तन्निमित्तं वधप्रवृत्तेः । त्वन्नाम्ना मरणोपकरणं ददामीति चोक्तेः । अन्यघाते वा तिरची निर्मितस्यापि । नानुक्तमवलोक्येन ग्लानाय भैषज्यं दद्यात् १०७ । वे ( चै ? ) द्यतत्प्रत्र जितक्लिष्टानामत्रावलोक्यत्वम् २०६४ । व्य[[]धिना च " । षृद्धवृद्धानां प्रब्रज ( ? जिता) नां भिक्षूणाम् १०० । पूर्वाभावे परस्य | अभावो मरणाय हितकामतया भैषज्यानुप्रदाने हासस्य नासा भारोऽत्र क्षेपे साहाय्यं भजेत । भजेत रूपचेत् प्रत्ययो व्यवकीर्णतायां गृहस्थैर्नियुक्ततायां समोत्क्षेपे । स्थापनेऽपि समत्वे नियुञ्जीत १३ । नेष्टकाः क्षिपेत् । न चटितां स्फुटितां वा नारोच्य तच्चमर्पयेत ११५७ | कुर्यात् तस्करपरिभृत्यै फिप्फिरम् । क्षिपेत् परिकृतां संगण्ठादि ।
(३०२)
२०३०
(३०४)
(३०९)
३१०)
३११
३१२
९३१४०
३१६
२१७
अनुवातं च
(२९०)
२.
(२१५)
(२९७)
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम्
[११, पाराजविकम्
(३१९३
। धारयेत् क्षं ( १ ) पनम्
(३२०)
(३२१
(३२
२२३
पांसुघटभस्मकर्परम् । न श्रान्तं क्षिपेद् भिक्षुम् | सनाध्यस्याप्यकरणम् | विश्रामणम् | भाण्डिकदानम् | अशक्तौ प्राप्तुमावासं समं चेन्न काले भक्तस्य पानकस्य वा पात्रनिर्मादनम् ११० । गन्रीस्थापनम् २६ । प्रतिग्रहणम् (२२० । प्रत्यवेक्षणम् २१० । काले चेत् प्रत्युद्गमनमादाय
३२
(३२६)
।
(३२९)
२०
(३१)
॥ वधपाराजयिके विभङ्गः ॥
(ख) क्षुद्रकगतम् ।
(३३०)
हस्तच्छेदनं मनुष्यगतिकस्य स्थूलम् विक्रये । राजकुले येन मुषितस्तस्यार्पण
(३३२)
| दावेऽग्निदाने । केश
३३१
३३३ /
॥ वधपाराजयिके क्षुद्रकगतम् ॥
३३५०
(ग) पृच्छागतम् । नियोगोपदेशः ३ । निदर्शनं मातृगर्भः | १३६ | स्थूलमात्मनो घाते दुष्कारोऽसाधुरविकृतचित्तस्य कारः । नासंहितार्थसंपते[:] कर्तुत्वम् । न जन्मान्तरे कर्मोदयः I
(३३७
३३०
३३
॥ वधपाराजायिके पृच्छागतम् ॥
(घ) विनीतकानि ।
(३४०)
(३४१)
(३४२)
(३४३
(३४४)
३४५५)
स्थूलं मृत्युरेवं मे भवतीति ब्रुवाणस्याप्रतियता तथात्वसंपादने मृग्य (त्रि ) ता - मित्यनु[प] स्थानैः ग्लानस्य । असंप्रेयाभ्यवहार्यदा | गण्डस्थापरिपकस्य पाटने । गर्तप्रक्षेपकवाटपीडनादौ पातने । प्रपातोत्सर्गोधादौ मरणार्थेऽनुष्ठाने । न ग्लानाय सहसा शस्त्रकं रज्जुं वा दद्यात् T संप्रजानं वैयावृत्यं कुर्यात् । मचपेटञ्च दद्यात् ३४७ | प्रहारचादेरपनोदाय तद्भू (१) तः सुप्रत्यवेक्षितं कृत्व (? त्वा) लेखयेत् | नाल्पांशी गुरुमारोद्यमं कुर्यात् । नावमुर्धको गच्छेत् । नाशिक्षितः शिक्षां योजयेत् न प्रहरणमुक्कावाज्ञापयेत् । न ग्लानमसमर्थनि (१) नयेत् ५ ।
(३४६)
९३४८०
(३४९)
(३५०)
(३५१) 1
(३५२)
३५३
॥ वधपाराजयिके विनीतकानि ॥
॥ वधपाराजिकं समाप्तम् ॥ ३ ॥ (४) उत्तरप्रलापपाराजयिकम् । (क) विभङ्गगतम् ।
९३५४)
विनिधाय संज्ञामुत्तरमनुष्यधर्मयुक्ततोक्तात्मनः । तवं पश्यामि मा पश्यन्ति शब्द [[ ]न् शृणोमि मम शृण्वन्त्युपक्रमामि मामुपसंक्रामन्ति सार्द्धमा
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________
(४) उपरप्रकापः]
२. पोषधवस्तु लपामि संलपामि प्रतिसंमोदे सातत्यमपि समापद्ये मया सार्द्धमित्युक्ते १५० । देवनागयक्षगन्धर्वकिपरमहोरगप्रेतपिशाचकुम्भाण्डकटपूतनप्रतियोकि(?गि)तायाम् १६० । स्थूलकृत्त्वं पांसुपिशाचकस्य (१५० । अनित्यादिसंज्ञाव्याकरणाप्रमाणारूप्यफलाभिज्ञादिकमुत्तरो धर्मः (१५० । स्थूलकत्त्वं स्खलक्षणग्राहकस्य क्लेशविस्कम्भिनः शमथः निमित्तस्य (१५१० । नानुक्तिस्तद्वत्वस्य तद्धर्मकत्वोक्तेः १६० । परावदेशत्वमस्त्यसावित्युपसन्धाने खस्य १६० । नोपसंघाने १५ । नासमन्वाहृत्य व्याकुर्यात् १६" ।
॥प्रलापे विभङ्गः॥
(ख) पृच्छागतम् । • 'नाख्यापनमुत्तरस्य प्राप्तपरिहानिप्रतिपादनम् (१६० । उत्तरख्यापनच्छन्देन सनामार्थाभिधाने स्थूलम् १६० । विपर्ययस्य १९९४ । संसूचनेन च न भूतोचरत्वेऽस्य जातत्वम् १६ ।
प्रलापे पृच्छागतम् ॥
(ग) विनीतकानि । स्थूलमन्तर्तदन्तोग्र(१)चार्हसि चीवरादिकं ब्राह्मणो वाहितपापधर्मा पङ्गतस्येन्द्रियाणि सुदान्तगुप्तरक्षितभावितानीत्युक्तस्य तूष्णीम्भावनाधिवासने १९० । यदि भदन्तोऽर्हन् पिण्डपातं मे गृहाण प्रविश गृहमासने निषीद हस्तोदकं गृहाण भोजनं प्रतिगृहाण सूपिकं भुंक्ष्वानुमोदख निष्क्रामेति तद्वत्संपादने १९" ।
॥ प्रलापे विनीतकानि ॥ ॥ समाप्त उत्तरप्रलापः॥४॥
F२, संघावशेषः । (१) शुक्रमोचनम् ।
(क) विभङ्गगतम् । अभाववत् स्वमा १७” । अकृतत्वं तत्फलस्य (२०१” । मोचने ३७२। तच्छन्देन १५ । खशुक्रस्य १७ । आये १७ । अविशेषः सुखबीजभैषज्यमीमांसार्थितानाम् .१०६ । स्पर्शनेन ६७ । व्यापृत्या १० । अङ्गजातस्य १७ । बाझेनापि सखसंख्येन स्थितेन तदाहारे १८०० । विनाप्यभिनिग्रहाभिनिपीडनाभ्याम् १" । विनिर्भोगव्याप(१)कव्यवसर्गसुखप्रत्यनुभवैश्च १८१० । अनाडीगतस्य १६” । अकृतत्वं विधावस्थायां प्रतिविरतो समाप्तेः (८"। हासकृत्त्वं नृत्तस्त्र(नृती )नुनयोः १८" आकाशे कटिचालनस्य १६ । प्रदेशान्तरस्कृष्टेः १८”।
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________
२२
विनयसूत्रम्
[ २, संधावशेषः
३८८०
। प्रतिवातञ्च (२१) | अभिनिर्भोगसुखप्रत्यनुभावोपसं
३००
प्रतिस्रोतो धारणकस्य पप ( स्पर्श १ ) तः । नाडीगतस्य १० । न मापनार्थत[]]यां रक्तचित्ततायां । दर्शने दुष्कृतम् स्पृष्टिरप्रयोगः १२ । धारणे चानुस्रोतोवातम् । अनापत्ति [:] सहसा अतदर्थप्रवृत्तावूरुवस्त्रपरसंस्पर्श कण्डूयनैः । अस्पृश्यानुभूतेः | स्मरणतस्तस्यापि (१९७ 1
३९३)
३९
३९५०
(३९६)
॥ मोचने विभङ्गगतम् ॥ (ख) पृच्छागतम् ।
| नारम्भमात्रेण
३१९)
च्याविष्यमाणच्युते[:] समनन्तरं विद्ध ( ? ) नाडीगते प्रयोगत्वम् । तद्वत्त्वं निष्प्रयोगायां मुक्तौ स्वादने । न पीडमर्दपरि। कर्मण्यस्याप्यपरिमार्गे भैषज्येन मोचनम्
(४००)
(४०१)
(४०२)
मर्दानाश्चाङ्गजातस्य परकीय[[]च्च ४०७ ।
(४१०)
(४०४)
(४०६)
विनीलादौ विघटित (?) अस्थिशङ्कलकयोः शिरः कर्णनास [1] सुग्रि (? ग्रीवान्तपार्श्वपृष्ठक्रोड वलिषु वालान्तरे हस्तांसबाहुषु बाह्वन्तरे कट्यूरुपादजंघासु जंघा - न्तरे च मोचने मौलम् । स्थूलकोचवनमर्त (१ ता) चिलिमिनिकविम्बोपधानकर्मचपीठषृशिपीठान्तरे घटघटिकाघटविलकरकिनी कठिल्लकशिलाले पलेपान्तरामांसपेशिषु | व्रणपीडने । निपीडने स्त्रीकृतस्यारम्भे 1 अङ्गुष्ठस्यात्र प्रक्षिप्तौ । उपसंक्रामतो मुक्तौ | संक्रामतश्च स्थानात् स्थानम् । अयोनिशश्च मनसि कुर्वतः | अंगजातं धारयतः अनापत्तिः वस्तिसंघर्षणात् पादजंघाबाहूगुल्यादौ च स्त्रिय[:] ग्रहणे ४१ ।
(४०७)
(४०८)
(४०९)
(४११
(४१२)
(४१३)
। परिष्वङ्गेनापीदानीं
(४१५)
॥ मोचने विनीतकानि ॥
(४०५)
॥ मोचने पृच्छागतम् ॥ (ग) विनीतकानि ।
२४१६४
॥ मोचनं समाप्तम् ॥ १ ॥
(२) कायसंसर्गः ।
(क) विभङ्गगतः ।
(४१७)
। इह
(४१९)
त्रियाकर्तृत्व । रहसि निषद्यास्थानयोः तायाञ्च । सह शय्यायां अध्वन्यविज्ञपुरुषया सार्द्धमूढौ । उत्तरत्र द्वये ४११ । देशेने (?) गृहिण्याः पुंसोः सान्निध्यविज्ञस्य । सानिध्येऽप्यकल्पिकायाम् 1 दुष्कृतस्य । न्यूनत्वं द्वीपान्तरजविकारभाजः वोदृत्वमस्य | व्यर्थ दार्वित्ये ( 2 ) परं लिङ्गम्'
(४२३)
(४२४)
(४२६)
| अवताकर ( रक १) मत्र
(३९०
(४२७)
(४१)
पुराणद्वितीयया ।
९४१०
(४२०)
| सभोजन
(४२५७
(४२०
I
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________
(३) मैथुनाभाषणम् ]
२. पोषधवस्तु
२३
या (१) ज्ञाते सुभ[1]षितदुर्भाषितयोरर्थस्य त्रयो ऽन्त्येऽन्यत्र प्रतिसेवने मिथुनस्येति प्रतिबलत्वे मौलस्य ४१७ (830) । अनन्तरस्यान्यत्र - तद्वत्पण्डिका पण्डिको । इह च त्रये पुरुष [[:] (३) । तत्र सुखानुभवनच्छन्दे चेत्
४३१०
(४३२)
निर्मिता च
४३३)
(930)
संरागसंप्रयुक्तेनेति | गात्रसंसर्गस्वीकारे । तद्वत्त्वमत्र वेणे: ४३५
(४३७)
।
२४३९७
(४४०)
(४४१>
तिबद्धस्य च चीवरस्य | अविशिष्टत्वमामर्षयामंशालम्भग्रहणाकर्षपरिकर्षोल्लिंगावलिङ्गाभिनिपीडानाम् । सेव्यकृत्त्वस्य च १० । अनन्तरं चीवरान्तरये । अनन्यत्वं दुष्कृतहासस्य । न भिक्षुणीं स्पृशेत् । न स्त्रियम् """ । स्पृशेदंभस्यार्त्तामुत्तारणाय बाहौ केशेषु वा मातृदुहितृभगिनीसंज्ञामुपस्थाप्य । वालुकास्थाने चेष्टालाभार्थमवाङ्मुखावस्थापनम् पीठवद् रक्षणम् | भक्तायावलोक्य गोपालपशुपालकानगमनम् प्रत्यवेक्षणं जीवति न वेति पौनःपुन्येन । निर्दोषोऽनुकम्पया शुद्धचित्तस्य स्त्रीपरिष्वङ्गः 1
४४३)
(४४५)
(४४६)
(ୟୁ)
४४८
(४३६)
॥ कायसंसर्गे विभंगः ॥
(ख) पृच्छागतः ।
(४४९)
श्लक्ष्णोष्णमृदुकाभिप्रायत्वे स्थूलम् । अनापत्तिरनुकम्पया दुःखात् मोचने ५ । मातृदुहितृभगिनीषु तत्संज्ञाने ५१ । पूर्वसंयुक्तायां संमोदने ॥ कायसंसर्गे पृच्छा ॥
(४५०)
(४५२)
(ग) विनीतकानि ।
भिक्षापांसुलेइडुकादेः स्त्रीन्द्रिये
(849)
स्त्रीघट्टने । तदासनस्य च पत्ति [ : ] स्त्रियाऽप्यैतत् त्रयकरणे दुहित्रोत्सङ्गे निषत्तौ (?)
(४५९)
। तत्प्र
४५५)
(४५६
प्रक्षिप्तौ स्थूलम् ४५१ । दुष्कृतं पादांशादिना । पिच्छिलितपतितत्रयुत्थापने । अनाग्रहणे च | आलिंगने मात्रा । स्त्रिया प्रस्खल्योपरिपाते I
(४५८)
1
(४६०)
॥ काय संसर्गे विनीतकानि ॥
(४५७)
(४४४)
॥ कायसंसर्गः [ समाप्तः ] ॥ २ ॥ (३) मैथुनाभाषणम् ।
(क) विभङ्गगतम् ।
(४६१
(४६२)
४६४
(४६४)
मैथुनोती । यद्य (?) न । यत्र बोद्धुं भव्यता स विज्ञपनेऽन्तः । न तद्गतार्थोक्तेऽप्रयोगत्वम् ४। अविशिष्टत्वं वर्णावर्णयाजोपयाञ्जापृच्छापरिपृच्छाख्यानाशंसाक्रोश प्रत्यनुभाषणप्रतिपदाम् ४६ । अनापत्तिरर्थान्तराभिप्रायेण जनपदनिरुक्तिवशात् ६६ । सदृशार्थत्वस्य वा नाम्नः ४६७ 1
(४६५)
॥ मैथुनाभाषणे विभङ्गः ॥
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________
२४
विनयसूत्रम्
F६२, संचावशेषः (ख) पृच्छागतम् । . . स्थूल छेकांशी(? कासी)तिवादे पापिकासीति छेकं ते पापकं वा व्रणमुखमिति संविभाग कुर्विति मा संविभजस्वेति मया साई स्वपिहि समागमं वा कुर्विति ॥
॥ मैथुनाभाषणे पृच्छा।
(ग) विनीतकानि । तथा विकुर्वाणधर्मिकाभाषणे ६७ । यवान्(गुं?) देहि देहि भगिनि मह्यं यत्ते भगिनि पश्यामि तद् देहि यत् ते भगिनि पुरतस्तद् देहि यत् ते भगिनि मनआपं तद् देहि प्रियं ते देयमित्यहमुक्ता किन्ते प्रियमित्युके त्वं मे भगिनि प्रिया ४७ । देहि मे भगिनि पानीयं खाद्यकं यवागुं भोजनं त्वमेवैतदित्युक्तिषु । गर्दभास्त एतत् कुर्वन्त(?न्तु) ४७" । चारिकां भगिनि चरस्युल्लापयमाना पुरुषान् पिण्डपातम् ५५ । अलातमसिन् प्रक्षिप्तेति च । प्रकृत्या च दौष्ठुल्यभाषिणो दुष्ठुलया भाषणे ।
॥ मैथुनाभाषणे विनीतकानि ॥ ॥ मैथुनाभाषणं [ समाप्तम् ] ॥ ३ ॥
(४) सांचरित्रम् ।
(क) विभङ्गगतम् । मैथुनेनात्मनः परिचरणस्य वर्णने । तद्वद्वर्णितानुमोदनाथं वचनम् । तदेव प्रत्युच्चारणम् । तेन मैथुनेन वानुपसंधाने प्रयोगत्वम् ४७" । उभाभ्यां तस्य छ । परिचर्यासंवर्णनम् ॥ । संयोगे (५८" । अन्यस्य " । अन्येन ४८" । तदर्थम् ४८" । अनुपनतोपनतेः प्रमत्यैः गृहीतदौतेयस्य संप्रयोज्यतो निवेदि भवतस्तत्रेतरतदुक्ते पूर्वत्र प्रवेदने ४४ । कृतत्वं श्रुतत्वेऽप्यमध्यवृत्तेः ४८" । पृथक्त्वमेषां करणीयतायाम् । नाकर्तृत्वेऽन्त्यस्य नृत्वेन (?) प्रयोगत्वम् "८" । न फले क्या(?स्यात् प्रतिकर्तृसमाप्ते व्यापारस्य लोपः । खत्वमत्र दूतस्य । संप्रयोज्यत्वं तत्प्रभोः । 'षत् (१)तत्वमन्यस्य । १ । वाक्त्वं लिपिहस्तमुद्रोद्देशं संकेते निमित्तानाम् " । अनुपनतिवेश्यात्वम् । प्रवत(१)त्वं चास्वत्वेन प्राक् चतुष्ट[य]त् १ । भ्रष्टत्वं फलहितत्वे । तद्वशा चेदभार्यानुश्रावितत्वे प्राणिवत्त्वं तदन्तरसमन्तरकलिहितत्वतिलिन्तिलिकाच्छिन्नद्वित्रिसर(सं)करापरितत्वाचारप्रतिनिःसृष्टत्वामार्यानुश्रावितत्वघण्टा च घुष्टत्वानां दुष्कृतकृत्त्वं त्रयस्यास्यामार्यस्य १० । कस्मादयं न प्रतितिष्ठतीयं न गच्छति श्वशुरगृहान्न नीयत इति चोक्तीनाम् ।
॥सांचरित्रे विभङ्गः॥
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________
१५) रिकाविहार ]
२. पोषधषस्तु
" (ख) पृच्छागतम् । स्थूलं गर्धासभिपतासेवनक्रीडोपनतात्मनां सांचरित्रे ५०० । व्यपदेशे प्रतीष्टसायाम् ०१ । कलिल)हेन हारणे (५०२" । माऽऽयममुका(का) स्त्रियं क्रीणीहीत्युक्तौ ५०" । दुष्कृतं स्त्रियमिति ५० । काचिल्लभे ते ?]ति च ५० ।
॥ सांचरित्रे पृच्छा ॥
(ग) विनीतकानि । स्थूलं दत्ततो तामसमाधानेन ५०६ । धर्मोपाधिं पुरस्कृत्य शब्दनेन ५०० । अन्यार्थामसंहित[]ञ्च १० । नादुष्टताया[:] सत्त्वस्यान्योत्सनाक्षिप्तत्वम् १० ।
॥सांचरित्रे विनीतकानि ॥ ॥ [समाप्तं] सांचरित्रम् ॥४॥
(५) कुटिकाविहारगतः ।
(क) विभंगगतः । निर्दोषमयात्र ईर्यापथचतुष्कस्य १० । अतत्रत्वं नियुक्तानियुक्तत्वयोः १० । खत्वं नियुक्तस्य ४" । प्रतीष्टा वो यथोक्तकारे कायेन वा वाचा वा (५९३" । एकत्वं कृतेः ११० । अकर्तृत्वमङ्गानां भेदस्य ५१ । याचितेऽनुज्ञाते वा तेन तद्विधनायुद्धे १५ । वस्तुन्यदेशिते आव[1] सस्य कारणान्ते १९० । अनन्तरे ऽप्येवदयाचितत्वम् ०९० । एकार्थमिति प्रमाणस्य ९" । अकल्पिता सारम्भत्वमपराक्रमतेत्यशुद्धिः ११९ । क्षुद्रजन्त्वाशयवत्वं राजकुलतीर्थकावसथसन्नि[:] स्तत्वाच्छयवृक्षत्वमग्व्यिामान्तानन्तर्यतो वहिर्नदीप्राग्भारोदयानावष्टब्धत्वमिति यथासंख्यमेतानि १२ । प्राम[]णिको हस्तोऽध्यर्धः सुगतवितस्तिः १२ । तद्वादशकससको (१) प्रमाणामम(?)न्तरम् १९३१ । लब्धदेशनत्वं संघतो देशितत्वम् ११ । नाशुद्धस्स याचेत । वप्रत्ययेन वा गच्छेयुरि] नियुक्तानां वा भिक्षणाम् १६ । संस्तरेऽप्येतत् ११” । अनापत्तिः कृतलाभ-परिभोगयो। ११० । पुराणाभिसंस्करणे च ११ ।
॥ कुटिकाविहारसंघावशेषे विभंगः ॥
(ख) पृच्छागतः । प्रयोगत्वमारम्भस्य १३० । तद्वदच्छनकारणेऽन्तः (१३१ । अनेकार्थ अनि[:]सृष्टे पौगलिकेन । विप्रकृतस्य च १३३ । दुष्कृतमनिर्वाहे याचनादूर्ध(१)म् १" ।
कुटिकाविहारसंघावशेषगता पृच्छा ॥ ५ ॥
वि. ४
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________
२६
विनयसूत्रम्
(६) अमूलकसंघावशेषः ।
पाराजयिकाध्याचरणस्य भिक्षोर्ध्वस्तस्याप्यनङ्गमत्र पक्षतः स्वत्वं मृषावादेन
(५३५)
(
कस्यचिद् विज्ञप्तौ । व्या (१या) चनच्छन्देन असत्त्वं प्रमुषितस्य प्रकारण मृषावादित्वेऽर्थनत्वम् 1
(५३०
॥ अमूलकसंघावशेषः ॥ ६ ॥ (७) अन्यथाभागीयानुध्वंसने ।
1
वाच्यान्तरप्रतिष्ठेन वाक्येन मृषा
(५४२)
(५३९)
॥ अन्यथाभागीयानुध्वंसनसंघावशेषः ॥ ७ ॥ (८) अमूलकलेशः ।
(५४०)
। तथा न
स्थूलम सेवनेनानुध्वंसने । अनुग्रहे च नाम्नः तस्थान्तिके दुष्टचित्तरुधिरोत्पादने संघभेदे च संसूचने सन्धाय भाषितमित्यपि दुष्कृतम्
(५३६)
॥ अमूलकलेशपृच्छा ॥ ८ ॥ (९) संघभेदे ।
(५५२)
(५४५)
[६ २, संधावशेषः
। न तं मूलमन्तरम् |
।
४५४६१
(५४७)
(५४८)
परपर्षदपकृष्टौ स्थूलम् ४। निवारणप्रतिनि[:] सर्गानुष्ठानरूपानुगतिः निवारणवत्वं ज्ञप्तेः एकक्षणत्वं वाक्यस्य । पृथक्त्वमावृत्तेः | न निगमनस्य | प्रयोगत्वं प्रवृत्तेः । तस्याः कृतप्रवासनीयचोदनस्मारणस्य | अनाज्ञाप्यत्वमस्य । नैषु न नाज्ञपयेयुर्मेथ ( १ ) केन कर्मणा च । तदन्ते प्रतिनि[:]सर्गे. संघस्य ।
(५४९)
(५५०)
(५५१)
८५५३२
.(448)
। पराक्रान्तित्वस्य
भेदें
(५५५)
॥ संघभेदसंघावशेषः ॥ ९ ॥ (१०) अनुवर्त्तने ।
तत्साहाय्यप्रतिपत्तृतायाः ।
९५५६
॥ कुलदूषणसंघावशेषः ॥ ११ ॥ (१२) दौर्वचस्ये ।
(५४१३
॥ अनुवर्त्तनसंघावशेषः ॥ १० ॥ (११) कुलदूषणे ।
स्वप्रवासनकर्तरि संधे मिध्याशा येनैषास्यात्र प्रवृत्तिरिति वक्तृत्वस्य
४५५७१
मृषा I
つ
चोदितत्वे भिक्षुणाधिशीलमवचनीयत्वस्यात्र भिक्षुरात्मनः कृते ।
॥ दौर्वचस्य संघावशेषः ॥ १२ ॥
॥ संघावशेषः समाप्तः ॥
९५४४१
I
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________
२७
(२) सारण.]
२. पोषधवस्तु F३, नैस्सर्गिकः।
(१) मारणे। .. नापूर्वेऽहोरात्रेण न[]स्त्यस्य सत्त्वम् १९५७ । प्रयोगपात्रत्ववासे ५६० । प्रथमारुणादिरेषोऽस्य १६११ । सूर्योद्गमने कर्म दृष्ट(?) ये ५६। सत्वं नै[:]सर्गिके संज्ञानतः प्राधान्येन (५६" । अपेतत्वमस्य निर्यातितत्वे (१६" । तत्त्वं प्रव्रज्यापेक्षार्थतायां नियमनस्य १५६। चीवराद् विकल्पनायाश्च १६६ । ध्वंसोऽत्रानुवृत्तत्वस्य १६० । भंसे(?शे) च प्रकृते १६ । सतोऽस्यान्यत्रापि तद्वस्तुनि जातत्वम् १६" । स जातो(१) साप्ताहिके ५७ । नै[:]सर्गिकत्वस्य तदापत्तिसत्तायां स्वीकृते परिस्कारमात्रे १५ । नैतदूनत्वे खण्डस्य १५ । सांघिकस्य च ५०३" । निस्तत्त्वमंत्र तत्रम् १५७ । नेदं त्रयमास्तीर्णकठिनस्य ५७" | सद्भावे सत्त्वस्यानुवृत्तस्य दशरात्रम् १०६ । पराहादौ १५७ । वाससि ५०० । त्रिमण्डलस(१२)छादिपर्यन्तप्रमाणे १७ । असम्बन्धाधिष्ठानेन ५८० । सम्बन्धे च सानुवृत्तौ अन्यत्राधिष्ठिततद्भोर्ता(गा)त् प्रभृत्यन्यत्र ५८१ ।
॥ मारणे नैस्सर्गिकः ॥१॥
(२) विप्रवासे।
(क) विभंगगतः। निर्दोषो निःश(?ष)दनेन विप्रवासः (५८" । न प्रमील्य प्रत्यास्तरणं मच्छेन चेदन्यैव प्रतिप्राप्तिरिति संस्था ५८३५ । वासे देवमभिप्रेत्य गतो कालसम्पत्तौ तत्र याचित्वैतत् (५८० । असम्पत्तौ चतुर्गुण उत्तरासंगे बहुतरजागरणेन ५८५ । नान(१)संघाटीनिक्षिप्तेतवसेपक्षाशानि (१) निक्षिपेत् ५८६ । न पृष्टौ पः । न नद्यन्तरे तद्वे[ग?]गन्तव्यस्य १८० । नानयोराशङ्कायाः ५८५ । भिक्षुकपकवाटकत्वं सहितमावास्य वर्षतो देवस्य वर्षाशङ्किता वा जलान्तरितत्वं गन्तव्यस्थेत्यस्याभावेनादत्तसंवृत्तिरनास्तीर्णकठिनः संघाटी विना न कचिद् गच्छेत् ११० । अन्याधिष्ठानमुत्सृज्य प्रचीवरस्थानाप्त्यसंभवे प्रतिविधिः " । दानमविप्रवाससंवृत्तेः संघाच्या गुरुकत्वे जीर्ण वाधिकयोः १९ । अधिष्ठितस्यालब्धसंवृत्तेः कर्तृत्वम् १९३७ । सोपविचारात् तत्स्थानादन्यत्र स्थितसारुणोद्गतौ १० । कृतमर्यादे मर्यादास्थानपर्यन्तः १० । नैकत्वे परिगृहीतुखान्तरमर्यादानां भेतृत्वम् ११६ । अविभक्ततायां च धनतो दृष्टितश्च १ । शाखोपशाखानामसंसंगे पृथक् स्थानत्वं साधारण्यमूलस्स १० । मूलामूलादेव ७ । संसक्तशाखाविटपवृक्षाणामेकस्थानत्वम् ६०" । तलक इव तत्राधोभागस्य प्रवेशः ६.१ । नौ-शकटयोश्च १० । निर्मर्यादे व्याप्यङ्ग(म?)पर्यन्तः ६०१ ।
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम्
[8] ३, सर्किट
(६०४४
(६०५)
उपविचारव्यामस्तामन्तकेन । कुब्धपरिक्षिप्ते ग्रामे यावत् षड्गवयुक्तेन वंशशकटेन स्फुरणमध्वना वा कुक्कुटस्योत्पात्य निलयने वाटपरिक्षिप्तेऽजैडकरजासंप्रकृतिमत्पुरुषप्रविचारभूम्यध्वना वा । परिखापरिक्षिप्ते द्वादशपदिकया निःश्रयण्या[:]च्छोरितसंकारस्थूललोष्टाध्वनो वा (६०६४ । तत्स्थाने त्रिकरणीयपरिसर्पणातिना मन रजोभिच यावतस्तद्गतस्य संभावनम् (६०७ । निर्मर्यादेऽध्वन्यभिन्नगतेर्मनुष्यस्येकानं (स्यैकोन ? ) पञ्चाशद् व्यामाः । न सीमान्तरं पृथकत्वं क्रोशान्तान्मध्यतः परस्य
(६०८)
(६०९) L
॥ विप्रवासनैसर्गिके विभङ्गः ॥
(क) क्षुद्रकगतः ( ? ) | नारूढिनैसर्गि
(६१०)
(६११
I
(६१)
(६१५)
६१६०
(६१७)
६१०
। सांघिके ६१२० । नान्याधिष्ठानादन्यस्थानत्वहानिः | नान्येर्द । न साधारणैज्वार ( १ द्वार) कोष्ठकस्थ । विवर्जिताप्येतत् | सभोजनत्वे | नोपविचारत्वं ग्रामेऽस्याभवतो विहारस्य I ॥ विप्रवासनैस्सर्गिकः ॥ २ ॥ (३) मासिके ।
(६२०)
२८
न पाखण्डतो पगतावधिष्ठानस्य भवत्यतो विप्रवासः (६१३) धर्मकयोः दृष्टितवेदनाक्षेपः न धनत इति पितृपुत्रयोः
(६१९)
(क) विभंगगतः ।
६,२१ | सरखे
(६२२)
(६२४)
(६२५)
(६२६)
(६२७)
६२०
(६२९)
(६३०)
६३१)
(६३२)
पूर्णवदसत्या पूरक प्रत्यासा ( सं .) शायां न्यूनं मासमसामन्तकात् चाधिष्ठानिकस्य । अन्यत्राप्यत्रिंशद्राहा (१त्रा) तिक्रान्ते । अपूरकत्वविजातीयस्य वर्णादितः । सर्ववर्णत्वं शौक्ये ६१ । तद्द्मणाहादो ए ( १ ) ग्रथितत्वं संपत्तौ तस्य | पुटद्वय महतात् संघाटी पर्यन्तः निषदनस्य च | एक उत्तरासंगान्तवसिनो ( नः ) । द्विगुणमृतुहतात् | अनियम [:] पांसुमयेषु । दयालू (१) हृत्वे परिचतायां वाधिकानि यावदर्थम् (६३३) | अदेयत्वमधिकस्य | नैसर्गिककृत्वश्च | न न्याय्यमुत्पादयेदत्रैव परिकर्म कृत्वारोपयिष्य इत्यनुसम्पाद्य चित्तम् । यथातथोत्पाटितस्य प्राक्समायोगानेस्सर्गिकस्वम् । खण्डसंघाट्यां नव प्रभृत्या पञ्चविंशतेर्युग्मवर्जम् ६३५ । अतः (१) यं कम्था F प्रथम एषां त्रिकैः द्वितृतीयमण्डलकत्वम् । अर्धचतुर्थ मण्डलकं द्वितीये । तृतीये पञ्चममण्डलकत्वम् । त्रिपञ्चकानि स्वहस्तैः ज्येष्ठाम्पाधिष्ठानिकानि | कनिष्ठान्युभयतोऽर्द्धहस्तमुत्सृज्य । अनन्तरं मध्यानां श्रमाणम् | अन्तर्वाससो द्विपञ्चकमपि द्विचतुष्कश्च ६४
(६३४०
६३५५
(६३६)
६३०
(६३९
(६४००
(६४१)
(६४२)
८६४३
(६४४)
। आत्रिमण्डल
(६.२३)
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________
(४) भादन]
२. पोषधवस्तु च्छादितत्वेजप ६६ । कायसप्तांशद्वयं हस्तेऽर्थः ६५” । अकारयति कुमूलककरणर ।
॥ मासिकनैस्सर्गिकविभङ्गः॥
(ख) प्राछागतः ।। दुष्कृतकृत्त्वं न्यूनवत्व(द)न्तरे ६५” । अप्रत्याशत्वमच्छादनेऽर्द्धमण्डलाख ५० । अकल्पिके च ६५१ । निरधिष्ठ[] नानाञ्च मुखपोचपरिश्रावप्रत्यास्तरणचिलिमिलिकादीनां परिस्कारचीवराणाम् ६५ ।
मासिकेपृच्छा ॥ ॥ मासिकनैस्सर्गिकः॥३॥
(४) धावने ।
(क) विभंगगतः । प्रतिगुप्तेरन्तर्वास्थानम् ६५३" । अनुपेक्षणमत्र भिक्षुणीभिः ६५ । पिण्डकस्सामै दानम् ६५” । ज्ञातिरासप्तमाभ्यां पितृभ्यामन्यतरेणाप्येकपूर्वजः ११९ । संज्ञानस्य कर्तृत्वं प्राधान्येन अन्यदेतत् ६५ । भिक्षुणीत्वतदज्ञातित्वयोः ६५० । उत्तरसिंश्च ६ । अधिष्ठितवपुराणधावनाहचीवरनिषदनांकस्य निर्धावनरञ्जनाकोटनेषु विज्ञप्त्या ६६" । प्रदेशस्यापि कृतौ कर्मणः कृतत्वम् (६६ । कृतत्वे कारितत्वम् १९६० । आफलपर्यन्तादेकत्वम् ६६७ । पर्वभूतत्वे फलानामैक्यम् ६६७ । संज्ञानप्रधानतायां यथार्थे मौलम् १६६” । उपमूलत्वमयथार्थत्वे संज्ञानाद् विमतिः ६६६ । सांघिक क्रियाकारमनुरक्षेत् १६” । अनिस्सरणमत्रागन्तुकत्वं सदसत्त्वरूपनिर्ज्ञानार्थमस्य तेन प्रश्नः १५० । अनतिनमय्य (2) ६६" । बुद्धोक्तः सांघिकाद् विचालः ६७" | गृह्णीयानिःसृज्यमानमतिरेकं पात्रचीवरशिक्यसरितकायबन्धनं संघ उपनिक्षेपाय ६५" । तथोपनिक्षेप[:] तस्य यथेष्टं तद्विकल्पैरादानम् ।
" ॥धावननैस्सर्गिके विभङ्गः ॥
(ख) पृच्छागतम् । नोचारप्रस्रावस्यन्दनिकाकर्दमादिनासितधावनेऽस्त्यपहासः ६” । दुष्कृतं चिलिमिनिकागृहचोडोपधानकविकल्पितनिःसृष्टसांघिकानाम् ।
॥ धावननैस्सर्गिकपृच्छा ॥ ॥ [इति] धावननैस्सर्गिकः॥४॥
(५) प्रतिग्रहे । ।
(क) विभंगगतः । प्रतिगृह्णीयाद् भिक्षुणी महाहं वासः परिवर्हणाय कुर्याद भिक्षुण्या सार्द्ध परिवर्चकम् १" । तुल्येन तत्तुष्टिकता वा प्रतिग्रहे ६ । विज्ञप्त्या चीव
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________
३०
विनयसूत्रम्
[S-३, मस्सर्गिकः
(६७७)
रस्य । अनापत्तिः पटकप्रदाने संघाय सौभाषणिकस्य ४६००० | उपसंपाद्यमानमुषितयोः । चित्तश्रद्ध][ []मुद्भाव्य पुरतः । स्थापयित्व[i] निरपेक्षणं प्रक्रमणे ६८१ 1
।
(६८०)
(६७९)
॥ प्रतिग्रहनैसर्गिक विभङ्गः ॥
(ख) पृच्छागतः ।
|
(६८३)
(६८४)
हस्तिभूतत्वं लब्धदाने ६ दर्शनोप विचारंगततास्यादिः प्रयोगत्वमभिहितप्रतिष्ठे | वैशद्यमयात्रावसत्वं च पटप्रदानादौ तत्रम् | अनापत्तिस्तावत् कालिकचित्तेन विस्मृत्य मूल्यादाने १०
२६७
(६८८)
(६८९)
मनुष्यगतिगतो गृहीभूतः प्राण्यज्ञातिरापत्तिकृत् । उत्तरसिंश्व त्रये । अनाच्छिन्ननष्टदग्धहतोऽर्द्धचीवरस्य । विज्ञाने दुष्कृतस्य । मौver most rare (६०) (६९१) । अनूनस्य । यद्विधस्यार्धवर्णसमतो विज्ञप्तिः (६१२) | अनापत्तिरन्यस्य । न तुकदशिकयोश्च विज्ञ [1]पने न्यूनत्वमोतो (?) स्तानस्य च । तद्वत् तत्प्रकृतिः ६९६० 1
(६९३)
(६९५)
॥ [ इति ] याच्या नैसर्गिकः ॥ ६ ॥
(७) विज्ञापनाहः ।
(६९७)
१६९९)
(७००)
(1962)
(०२)
सर्वस्याभावेऽधिष्ठेयस्य विज्ञपनार्हत्वम् ६१० । अस्यापत्यता । परं गृहिणी द्वादशहस्तकः परकोत्तरमन्तरं सप्तद्विकशाकटः ६ । भिक्षोः ज्येष्ठे यथोक्तपुटे संघाटी निवसने | युग्मस्य विज्ञ[[ ]प्यत्वम् । अन्यतरस्य । अतिरिक्तस्यातः प्रमाणादविज्ञप्यत्वम् | पूर्वकस्य च पूर्वलब्धौ उत्तरलब्धावधिकस्य देयत्वम् । उत्तरलाभ अति (धि 3 ) कस्य देयत्वम् तावविज्ञप्तस्य दुष्कृतम् | विज्ञप्तावविज्ञप्यस्य दुष्कृतम् मूलम् | अदाने च देयस्य
(७०३)
(७०४)
(150€)
| विज्ञ - । लब्धौ
(७०८)
(७०९)
॥ [ इति ] विज्ञपनार्हनेस्सर्गिकः ॥ ७ ॥
॥ प्रतिग्रहनैसर्गिकपृच्छा ॥
॥ [ इति ] प्रतिग्रहनैसर्गिकः ॥ ५ ॥ (६) याच्ञानैस्सर्गिकः ।
(८) संकल्पितः । संकल्पितमप्रवारितस्य ज्ञातं तुल्यमसंकल्पितेन
वैद्य [] प दातुः
I
(६८६)
(७०५)
(७१०)
। तदेवान्यत् ॥ [ इति ] संकल्पितमार्गनैसर्गिकः ॥ ८ ॥ (९) प्रत्येकः । | एकत्वं लब्धेः प्रयोगे ये 1 ॥ [ इति ] प्रत्येकनैस्सर्गिकः ॥ ९ ॥
७१२)
७१३४
(७०७)
(६९४)
९७११० I
I
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१४) षड्वर्षः]
२. पोषधवस्तु
(१०) प्रेषितः । प्रेषितमकल्पिकं चीवरमूल्यं प्रतिक्षिप्य परिप्रष्ण(?श्न)पूर्वकमुपदिष्टं वैयापृ(?)त्यकरणमादिष्टं दृतेनोक्तो वृत्तान्तत्वाख्यापूर्वकश्चोदयेत् १" । नाशक्त(?)वत्तायां संप्रधारणे चोदितत्त्वम् ” । असम्पत्तौ द्वितीयमपि १६ । तृतीयञ्च ” । तत आतृतीयमुद्देशे तिष्ठेत् ११० । असम्पत्तौ दातारं श्रावयेत् १" । वृत्तायामेवं प्रतिनिःश्रि(?सृोष्टौ प्रयच्छत उक्तप्रतिनिःसर्गादभ्युपेतत्वात् २० । चित्तग्रहणानुष्ठानात् प्रतिगृह्णीयात् १७९१ । परंचोदनेन स्थानेऽभ्युपेते वा ०२२" । गृहीतौ (०२३" । मनुष्यद्वे(?)त्रयस्य गृहीतत्वे च ५२४) । अनुक्तौ दुष्कृतम् १७२५। अप्रतिक्षेपे ५ । अपृष्टोपदेशे च " । नैराश्ये चाश्रावणे (०२० ।
॥ [इति ] प्रेषितनैःसर्गिकः ॥ १० ॥
(११) कौशेयः ।
(क) विभंगगतः । धारयेत् संस्तरम् (२५" । कृतिकारणयोः १०३० । को(कौ)शेयस्य ५३१ । संस्तीतादि संस्तरे ०३१० । कृतिनिष्ठानस्य ९०१३ । अनापत्तिः कृतलामे भोगाभिसंस्करणेषु ।
॥ [इति] कौशेयनैःसर्गिके विभंगः॥
(ख) पृच्छागतः । न्यूनत्वन्यूनमिश्रत्वे ५५५ । विनष्टतायाश्च द्रव्यस्य २६ ।
॥ [इति] कौशेयनैःसर्गिके पृच्छा ॥ ११ ॥
(१२) शुद्धकाले । शुद्धकालकैडकरोम्नाम् (५” । जात्या (५० । तत्वं नीलकन(ण)मककंचश(१)कानाम् १"।
॥ [इति ] शुद्धकालनैःसर्गिकः ॥ १२॥
(१३) द्विभागः । अतिरिक्तत्वेऽर्द्धस्य तेषाम् .. । समांशत्वमितरत्रावदातगोचरकानाम् ५५ । पार्श्वपृष्ठग्रीवजं पूर्वम् १" । शिरपादोदरजमुत्तरम् (५३" ।
॥ [इति ] द्विभागनैस्सर्गिकः ॥ १३ ॥
(१४) षड्वर्षः । दैर्ध्यविस्तारयोरतिमात्रत्वे छेदनम् (७४" । वर्तनं हस्वसंवृतत्वयोः ७७ । छैदे संबन्धनम् ॥ । प्रतिवायो भेदे दौर्बल्ययोः (" । दुष्प्रतिसंस्करत्वे दानम् ४० । अलब्धसम्वृत्तेः सत्यन्यत्र स्वकमत्यक्ते वानतिक्रान्ते ।
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________
३२
विनयसूत्रम्
[६३, नैसर्गिक पड्वर्षसंगतौ कृततायां संस्तरस्य ०५ । सत्ववदारम्भे विप्रकृत्त्वम् (०५ । नान्तगतौ प्रयोगस्थानापत्तिकृत्त्वम् (७५२ । पृथक्त्वं प्रव्रजा(?ज्या)न्तरस्य ।
॥ [इति ] षड्वर्षनैःसर्गिकः ॥१४॥
(१५) वितस्तिः । अदत्तपुराणनिषदनसुगतवित्त)स्तैर्नवनिषदनस्य परिभोगे (५० । सञ्चैतत् (१) ९७५० । एतावतापि ०५६ । शक्यप्रतिसंस्कारेणापि ५ । संदर्भसमुदागमने वा ७५ ।
॥ [इति ] वितस्तिनैस्सर्गिकः ॥ १५॥
(१६) ऊोंदिः । सति वोढर्यसति च योजनत्रयादूर्ध्वमैडकोर्णवहने ९७५” । कोशोऽध्वनि गते. रात्मा ६ । प्रयोगस्याड़ दुष्कृतमृद्धेरन्येन नभसा हरणे निर्मिते च ६१ । निर्दोषं खोलापूलालेप्यकायष्कुञ्चकलोढकवप्ररुचिकार्थ तन्मात्राणाम् । परमाण्वण्वब्लोहशर[] विगोवातायनच्छिद्ररजोलिक्षयूकयवाङ्गुलीनां षट्पूर्वमुत्तरम् ०६१ । षट्(?) चतुरङ्गुलो हस्तोऽर्धचतुर्थः हस्तकः पुरुषश्च चतुर्हस्तकं धनुस्तत् शतपञ्चकं क्रोशः ६० । तदन्तादि चरण्यस्य न कायभारं वहेत् ०६४ । न पार्श्वपृष्ठकटिशिरोभिः (०६६ । अनाशयमस्मिन्नसाधारणत्वम् ०६ । नार्द्धभागादूर्ध(१)मुत्पाटयेत् ।
[इति ] ऊोढिनैस्सर्गिकः ॥ १६॥
(१७) ऊर्णपरिकर्म ।। पुराणचीवरस्य स्थाने एडकरोमाणि ६" । विचटनमाकोटनस्य । ___॥ [इति ] ऊर्णपरिकर्मनैस्सर्गिकः ॥ १७ ॥
(१८) जातरूपरजते । स्वीकृते रत्नस्य ७७१ । गम्यतायां तत्पूरिः ६७७" । स्वस्य चाकृतकल्पस्य । स्पृष्टो(?)स्पर्शन च । यथाकथञ्चित् ७७ । पात्रिकताम्रस्य दुष्कृतम् । अनापत्तिरन्यस्य ( । त्रपुसजशी(सी)सलोहानां श्रामणेरयोश्च ० । दानपतेः स्वामित्वाधिमोक्षो वैय्य[]ष्ट(?)त्यकरस्य स्वामित्वाधिमोक्षौ वैय्यावृत्याकरस्य " । स्वामित्वाभ्युपगमनमधिष्ठानमितिकल्पाः (८०) । नाविद्यमानधर्मार्थप्रत्ययादन्यत्र रुद्दि(?रूढि): (५८" । न दूरत्वे स्वामिनो वस्तिः ८१ । कल्पते कारणमात्मार्थ भोजनस्य ८३ । तत्करे चार्पणाय कार्षापणग्रहणम् । पथ्यदनस्य चारना(?णा)त् ८५ । उपस्थापयेदम्यर्थि(१र्थी) सूर्यकान्तम् १८५। नैनमगुप्त[:] स्थापयेत् । नादत्तादायिनोऽर्ष(१)येत् " । फलमुत्पाद्य[1]
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२२) पात्र परिशिष्ट° ]
२. पोषधवस्तु
३३
(७९१)
(७९२)
(७९३)
स्वास्मै दद्यात् । उदकार्थि ( ? ) चन्द्रकान्तम् । समानः पालनविधिः । अनन्तः कृतत्वमुपस्कारानुज्ञाने रत्नस्वीक[[]रस्य । न रीति (रि) ताम्रकं सदारुपात्रं स्वीकुर्यात् । स्वीकृतस्यास्यान्यस्य वा परिभोगचेद् भैषज्यशरावक परिभोगेण । द्वयमधिष्ठानिकमायसं मृन्म ( ? एम) यश्च मणिमुक्त [[] वैदूर्यशंखशिलाप्रवालरजतजातरूपअ [1] स्म (१श्म) गर्भमुसारगल्ललोहितिकादक्षिणावर्तप्रभृति रत्नम् | न्यूनत्वमयाचिके । अनन्तरेऽपि छिन्नभिन्नखण्डदग्धाप्रचरितपूर्वानाहतिलक्षणप्रतिरूपकमेतत्
(७९४)
(७९५)
(७९६)
(७९७)
(७९९)
॥ [ इति ] जातरूपरजतनैःसर्गिकः ॥ १८ ॥
(७८९)
(१९) रूपिक० ।
(८००)
(८०२)
(८०२)
(८०३)
(८०४)
(८०५)
(८०६)
(Cow)
लाभेऽस्यो (?) रापत्तिः ००" । गृही [[?] त्वेऽपरस्याज्ञातित्वे मौली । उत्पत्तौ वृद्धेः । अनन्तरे च | पणेन रत्नेन वा व्यवहारात् । एकत्वं प्रयोगे । प्रयुञ्जीत रत्नार्थम् | आरामिकोपासकयोः सत्त्वे नियोगेत I बन्धकं द्विगुणमादाय साक्षिसम्वत्सरमास दिवस संघस्थविरो ( 2 ) बारिक ग्रहीतृधनलाभानारोप्य पत्रे । ज्ञातवानेतदि [ति] तस्मै प्रवेदयेत् 1 ॥ [ इति ] रूपिकव्यवहारनैःसर्गिकः ॥ १९ ॥ ( २० ) क्रयविक्रय० ।
(205)
(८०९)
(८२७)
(८१०)
(११)
(१२)
(८१३)
(८१४)
(८१५)
(१६)
(225)
(८१८)
1
अन्येन दद्यात् सांघिकं संघभक्त्योपक्रीणते धान्यं मूल्येन । तस्यैव चेत् सविशेषम् । क्रीणीयात् क्षये संघः | नवश्च | पुराणं चित्री निष्प्राणकं चेत् । न मूल्यं कुर्यात् । न गृहिव्यवहारेषु हस्तं प्रक्षिपेत् । गृहिणा क्रायणम् | असम्पत्तावात्रयाद्वा निश्चारणम् अकरणं परार्थेऽप्युत्सृज्य रत्नत्रयं पणापणेः । नवन्धकं कुर्यात् 1 संघेन तदर्थं संघकर्मिकेणोधि (?)स्य दानम् । नाष्पृष्ट्वा वृद्धां (द्धान् ) संघार्थमुद्यच्छेत् । यत्राभिलिखितता सम्पत्तिमस्यानुतिष्ठेत् 1 ॥ [ इति ] क्रयविक्रयनैःसर्गिकः ॥ २० ॥ (२१) पात्रधारण० ।
(<29)
(<32)
(८२२)
(८२३)
(८२६)
पात्रस्याधिष्ठितस्य । निस्सृष्टत्वं प्रव्रज्यापेक्षार्थतायां नियमने अकल्पिकत्वं पाण्डुशुक्लाधिकानां न्यूनता श्यामस्य कस्यैकस्य
(430)
(८२४)
(७९८)
॥ [ इति ] पात्रधारणनैःसर्गिकः ॥ २१ ॥ (२२) पात्र परिष्टि० ।
(८२०)
1
। निर्दोषत्वं कुपात्र
(८२८)
नाधि(ति) लोभं कुर्वीत परिस्कारेऽत्यध्यावसानं न पात्रादस्तधा (१) ग्येत् ।
वि० ५
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________
३४
विनयसूत्रम्
[६३, नैस्सर्गिक याचेत्?त) पात्रमप्यभावे ८२' । सत्त्वेऽस्य ८३० । आचतुर्बन्धनं तदर्हा " । क्षमस्य परिभोगे (८१२ । परीष्टौ विज्ञप्या गृहितो ज्ञातेः ८३३" । उत्तरत्राप्येतद् द्वये ८३" । वातदानान्येषु १० । अदोषमज्ञाता च वृद्धिपात्रयोः ज्ञातेः १९ । दुष्कृतं मौलम् ८३० । ततो निषधौ(१) ४३० । सम्मतावसत्त्वेऽपहासः ८३" । स्वपरिस्कारैः सत्त्वे चैषाम् ८५ । परिवर्तने] श्रेष्ठच्छन्देन ' । संघेऽस्य निःसर्गः । एकस्यानेकत्वेऽभिप्रेततमस्य ८४३ । योज्यत्वमन्यस्य ५५ । इदं प्रव्राज्या(१)के । प्रत्यवस्थासै दानम् ८४६ । चारणेन निष्कर्षः ४ । सम्मतेन ४ | श्वोऽस्य करिष्यत्तायां तेनारोचनम् ४० । संघे सामग्रिवेलायां श्वोऽहमायुस्म(१८म)न्त उन्नतं पात्रं चारयिष्यामि युस्मा(?ष्मा)भिः स्वकस्वकानि पात्राणि गृहीत्वा संघमध्येऽवतरितव्यमिति । सन्निसाघा(? पाता)र्थमनुष्ठानम् १० । रोचनोपसंक्रममुपनामनम् ८५१ । स्थविर इदं पात्रं स्वच्छं परिमण्डलं परिभोगक्षमं स चेदाकांक्षसि गृहाणेति यथा गुणं रुच्या ग्रहणं अयाचनं गृहीतस्यान्तरितेन १ । अदानत्वयोर्वाचोर्णोत्तरस्यामत्याज्यतानाधिष्ठानिकद्वयोरापन्नस्य प्रवेदनम् । उपयोजनमस्याभेदान्मन्दमन्दम् ८५” । उभाभ्यामनेन संव्यवहरणम् १" । अत्र साधुतरस्य विनियुक्तिरुपकरस्य ८५६ । लघुतरेऽस्य प्रमासे ५” । नैव भोजनकरणत्वे ८५० ।।
॥ [इति ] पात्रपरिष्टिनैःसर्गिकः ॥
(२३) वायन० । विना मूल्येन विज्ञप्त्यान्येनापि वायने ५ । न पात्यतायामतत्कृतत्वम् ०६० ।
॥ [इति] वायननैःसर्गिकः ॥ २३ ॥
(२४) उप्यमानवर्द्धन० । ततौ(? त) औदेशिकत्वं पानीयस्य ८६१ । भूयस्तायां वा दुनियोगतः सौष्ठवे वा ८६। क्षयश्चेदातुः ८६३। अदानं विनिश्चयस्य ४० । अनभ्यनुज्ञात[:] तदर्थत्वं दात्रेति कर्तृणि ४६" । मौलस्य सम्पत्तौ ८६६) । प्रागपतित[त]दौद्देशिकानुष्ठानं दुष्कृतस्य ६" । तत्त्वमप्रवारितस्योपसंक्रान्तेः ८५० ।
॥ [इति] उप्यमानवर्द्धननैःसर्गिकः ॥ २४ ॥
(२५) आच्छेद० । भिक्षुत्वं वियोज्यस्य ८६ । अस्वकृत्त्वमाच्छेद्यस्य (८) । चीवरत्वं तस्य (८७) । समस्तयोर्व्यस्तयोर्वा कायवाचोराच्छेदार्थ प्रवृत्तिस्तस्य ८७ । तन्नियुक्तस्य चेति कर्तृणि ८५३" । अन्त्यस्य समाप्तौ पृथग्भावस्य कायतः ८७ । प्रयोगे दुष्कृतस्स ” । प्रतिदेयत्वमस्य । अनङ्गमत्र स्वार्थत्वम् ।
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२९) परिणामन° ]
२. पोषधवस्तु
(८८०)
<<<2)
निष्कर्षवदनुपसम्पन्ने। स्वतापना (?) यनभूतस्यात्रावरोध आच्छेद्यस्य असम्मतिकृतस्यानुच्छवित्वम् । अनर्थाहितकृत् प्रवृत्तिविमनार्थेनापत्तिः ८८२) | ॥ [ इति ] आच्छेदनैःसर्गिकः ॥ २५ ॥ (२६) षड्रात्र० ।
| विश्वसेदतो
(८८३)
(228)
(८८५)
स्वस्थानवत् समयतायामारण्यकस्यैकत्र चीवरे क्रमः Sसावन्तर्गृहगतादर्थवशेनाषष्ठमहः । अप्रस्रब्धिरूढम् । अदोषोऽन्तरायवशेनागतौ । अनङ्गमत्रातिवाह्यत्वे षड्रात्रस्य प्रक्रान्तौ संकल्पः ६) I ॥ [ इति ] षड्रात्रविप्रवासनैःसर्गिकः ॥ २६ ॥ (२७) वर्षाशाटी० ।
(८८८)
स्वोपगमाहपूर्वमासादिप्रभृति वर्षाशात्री (टीं) परीच्छेत् र्द्धमासान्तं धारयेत् । पूर्वपरयोरतः कालयोः कर्तृत्वम्' पूर्वस्य परीष्टौ दुष्कृतस्य | अन्त्यस्य संपत्तौ | न्यूनत्वं विलीने यथोपगति तदनुगम् I
९८९०)
(८९१)
(८९३)
॥ [ इति ] वर्षाशाटीनैःसर्गिकः ॥ २७ ॥ ( २८ ) आत्ययिक० ।
(२९४)
(८८२)
(१८९५)
(८८७)
(८८९)
३५
वार्षिकलाभस्य कर्तुत्वम् । अन्तर्वर्ष स्वीकृतौ
। उत्सृज्यान्त्येऽत्य
१८९६)
१८९७)
(८९९)
यवशाद् दशाहे लभ्यमानस्य । विभक्तौ चास्यापि | अविभक्तौ च। अन्तरेण दात्रुक्तिवशता । अनन्तरे प्रवारणादिवशाद् हयसम्मततोपकानाम् | नैनं न स्म (सं) मन्येरन् 1
(९००)
(९०१)
॥ [ इति ] आत्ययिकनैःसर्गिकः ॥ २८ ॥
(२९) परिणामन० ।
(८७९)
। आस्खवर्षोर्ध्वा -
। धारणे परस्य
९८९२)
I
(९०२)
(९०३)
(९०४)
(९०५)
(९०६)
अन्यस्य च (806)
(९०८)
(९०९)
(९१०)
पुद्गलेऽन्यत्र संघ वा संकल्पितस्यान्येन चीवरस्य जानतात्मनि परिणामतो लब्धौ । परिणमने दुष्कृतम् | अन्यत्र चात्र । तत्फले च 1 । असत्त्वसंख्यातवे वियोज्ययोज्ययोः | एकप्रदेशत्वे च | अनापत्तिरलाभे पर्येपविघसखादक तिर्यगादेः । कल्पते या (यह )च्छया प्रतिनिध्यन्तरे सुगतस्य दानम् | दुष्कृतं संकल्प्यादाने बहिः सीमां गत्वा सांधिकाधिष्ठाने १११) | व्यग्रैर्भाजने ११२ | अनधिष्ठायाम् एकस्य द्वयोः त्रयाणां वा संघादा भवतो लाभस्यादाने । अनया योत्रान्येषां मंशिकत्वस्य | हारत्वं स्तेयचित्तेन । न सहसैव निरावासताकरणं विहारस्य । सानुनयस्य तत्रावलोकं ( 2 ) दाने | अनुपनतौ दशवर्षाण्यति - | पञ्चपिण्डपातेन | अनुद्भूतावत्र काले दानपतेरपराणि सामन्त+ अत्र दृष्टिभ्रमेणायं संख्याङ्कः ९०२ स्थाने ९०१ मुद्रणतां गतः । पाठकैः संशोध्य पठनीयम् ।
९१४
(९१५)
(९१६)
(९१७)
(384)
(९१९)
(९२०)
नमनः
(९१३
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम् [३, प्रायश्चित्तिकम् कविहारेण सार्द्धम् १० । हिदुक्यो(?)षधैकलाभतायाः करणं कर्मकरणा[त्] ११ । सामन्तकविहारेषु प्रमीलने वस्तूनां निक्षेपः ११३" । आवासिते दानम् (१२७ । न स्थानान्तरीयं द्रव्यं स्थानान्तरे दधुः ७२” । दास्यत्वमेषामप्रतिलम्भने १२६ । दानत्वेऽपि गृहपतेनियतेरभङ्गः ७२० । बलाददाने ग्रहणम् १२० । दार्याचितकत्वेन १९" । स्थानान्तरीयं द्रव्यं स्थानान्तरे १३० । निर्दोषमसम्पत्ती
चैत्यान्तरे तल्लाभस्य परिणमनमुत्सृज्य बोधिधर्मचक्रमहाप्रातिहार्यदेवावतरणानामेभ्योऽन्यत्र ९३१ ।
॥ [इति ] परिणामननैःसर्गिकः ॥२९॥
(३०) साप्ताहिक० । व्यतीतं दिवसमधिष्ठितस्य साप्ताहिकस्य भिक्षु श्रा(१)येत् १९३९ । मुक्त्यर्थ धारणे १३३" । अस्य ०३" । अष्टमारुणोद्गतौ ३० । अत्यये ऽढे कल्पिकस्याभ्यवहार्यस्य भुक्तिवदित्यत्र व्यवस्था १३६ । यस्यात्रार्थे कल्पनं तं प्रत्यनापत्तिः कल्पितेनास्याभङ्गयोः सन्निहितम् १३० ।
॥ [इति ] साप्ताहिकनैःसर्गिकः ॥ ३०॥
॥ समाप्तश्च नैस्सर्गिकः॥ ६४, प्रायश्चित्तिकम् ।
(१) मृषावादे । संज्ञाय संघसन्निधावधर्मस्य धर्मतो धर्मस्य चाधर्मतः परिदीपनं स्थूलात्ययः १३० । कच्चित् स्था [अ]त्र परिशुद्धा इत्यातृतीयपरिप्रस्ता(श्ना)त् पोषधे शुद्धसंज्ञस्य तूष्णीम्भावेनातिनामनाया दुष्कृतम् १३" । आभ्यां पाराजिक-संघावशेषाभ्यां चान्यस्मिन् मृपावादे १४०० । भाषमान्(?ण)त्वेऽपि संज्ञालामेऽस्योस्थानम् १९५१ । न शपथं कुर्वीत १४ ।।
॥ [इति ] मृषावादप्रायश्चित्तिकम् ॥ १॥
(२) पैशुन्य० । भिक्षोः ९५३ । अनन्तरे च १४ । ऊनतोद्भावनच्छन्देन ” । श्लक्ष्णेन परुषेण वा १४६) । यस्य कस्यचिदच(व?)राभिमतस्योक्तौ १४" । अजातेऽपि मङ्गत्वे १५०" । अन्यस्य क्षत्रियताब्राह्मण्यादेः दुष्कृतम् ९४" । अनुवादः १५०० । पैशुन्यच्छन्देनामुकोक्तमित्युक्तौ १५१ । नाम्ना चेत् १५ । भिक्षुता चास्य दुष्कृतमन्यथा (९५३।
॥[इति ] पैशुन्यम् ॥ २॥
(३) खोटने । न हित(?)तायां सम्यक् संघेन १५ । भिक्षोथाधिकरणतायां खोटने १५ ।
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________
(८) उत्तरमनुष्यधर्मारोचन' ] २. पोषधवस्तु
१९५६)
नैवासिककर्मकृच्छन्ददायकानामेव मौलस्य ६ । दुष्कृतस्यैव दृष्ट्याविष्कर्तागन्तुकयोः । तद्वत्त्वमधिकरणान्तरत्वेनाधिकरणस्य संज्ञाने । अर्द्धत्वं कर्मफलगतस्यातत्त्वेन समुदाचारे
(९५७)
(९५८)
(९५९)
॥ [ इति ] खोटनम् ॥ ३ ॥
( ४ ) देशना० ।
९६०
(९६३)
(९६४)
देशनायाम् । धर्मस्य १५१ । पष्ठात् पदादूर्ध्वम् (९६२) । जानत ऊर्ध (?)तायाम् । पञ्चमात् पञ्चपदिकोपक्रमे । न पण्डितकृतोत्तरोत्तरपरिप्रष्ण (१श्न) निर्न (१र्ण) ये परिवर्तनिकाखाध्यायनिकापरिपृच्छ निकोपवासदानदक्षिणादेशनेषु | अकृतत्वं स्थानान्तरे पूर्वस्याः I
(९६५)
(९६६)
॥ [ इति ] देशना ॥ ४ ॥
(५) वाचना० ।
सममनुपसम्पन्नेन हीनं वा नेत्रीभूतस्योच्चारणे धर्मस्याक्षरस्यापि उत्सृज्याकामसम्पत्तिम्' । अनुशास्य पाठनम् । स्वाध्यायनिकां परिवर्त
१९६०
(९६९)
(९७०)
निकां परिष्टच्छनिकां च
I
(९७१)
॥ [ इति ] वाचना ॥ ५ ॥ (६) कुलदूषणम् । संमन्येरन् पापयोभिक्षुभिक्षुण्योः कुलप्रतिसंवेदकम् । शृण्वन्त्वायुष्मन्तो (१न्तः) कुलेषु कुलदूपका आश्रमेष्वाश्रमदूषकास्तद्यथा सम्पन्ने शालिक्षेत्रेऽशनिविचक्रा निपतेद् यावदेव तस्यैव शालेरुत्सादाय विनाशायानयेन व्यसनाय संपन्ने वा क्षेत्रे मञ्जिष्ठका नाम रोगजातिर्निय (प) ते [द् ] यावदेव तस्यैवेक्षोरुत्सादाय विनाशायानयेन व्यसनाय मा यूयमायुष्मन्तोऽनेन भिक्षुना ( ( णा) नया भिक्षुण्या शासनं प्रमित एप भिक्षुरेपा च भिक्षुणी दग्धेव धाना अप्ररोहणधर्मा अस्मिन् धर्मविनये भगवन्तं पश्यत स्थविरस्थविरांच भिक्षून् श्रि (इ) ति कुलेषु कुलप्रतिसंवेदको ब्रूयात् | अनुत्सहमाने ज्ञप्तिं कुर्युः ॥ [ इति ] कुलदूषणम् ॥ ६ ॥ (७) दुष्ठुलारोचने० ।
(९७२)
(९७३)
(९७४)
अप्रतिसंविहितानुपसंपन्नत्वयोः श्रोतुः । आख्यातो (? तौ) पाराजिकसंघा - वशेषयोः । अकृतसम्मतेः | अज्ञप्ते संघे ।
(९७५)
(९७६)
(९७७)
(९७८)
सत्यतायाम् । अदृष्टसत्ये ऽनुपसम्पदि
(९८१)
विदर्शयेत्
(९८०)
॥ [ इति ] दुष्टलारोचनं ॥ ७ ॥ (८) उत्तरमनुष्यधर्मारोचने० ।
(९७९)
३७
। न भिक्षुणी शास्तुः
॥ [ इति ] उत्तरमनुष्यधर्मारोचनम् ॥ ८ ॥
(१६७५
। नागारिकपुरस्ताद् ऋद्धिं
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम्
[६४, प्रायश्चित्तिकम् : (९) अववादे० । स्थैर्येण चेदर्थो ज्ञप्तिपूर्वकमर्थ कुर्युः ९८ । दत्तमहस्य " । पुद्गलभिक्षुसंघाभक्तलाभस्य मिथ्यापरिणामकत्वेन भिक्षोरन्यत्राप्यनाम्ना चोक्तौ १० । अभूतार्थतायाम् ।
॥ [इति ] अववादप्रायश्चित्तिकम् ॥९॥
(१०) वितण्डना० । विनयप्रतिसंयुक्तभाषमाना(?)वध्यानभूतायामुक्तौ (९८६) । सूत्रान्तस्य दुष्कृतम् ।
॥ [इति ] वितण्डना ॥ १० ॥
(११) अनुपरतावच्छेदने । छेदयेन्नवकर्मिको वृक्षं स्तूपसंघार्थम् । प्राक् ततः सप्ताष्टेषु दिवसेष्वतस्तस्य मण्डलकगन्धपुष्पदीपधूपबलिदानत्रिदण्डकं भाषणदक्षिणदेशनां कृत्वा या देवताऽस्मिन् वृक्षेऽध्युपिता साऽन्यद् भवनं समन्वेषत्वनेन वृक्षण स्तूपस्य संघस्येतिकरणीयं भविष्यतीत्युक्ता जानीहि वादेन ९ । विकारश्चेदग्निमोक्षरुधिरस्यन्दनशाखाकम्पनपत्रशटनादिरुद्द(दि)श्येत पक्षेत्र दानमात्सर्ययोः संवर्णनविवर्णनं कुर्यात् ।
॥ [इति] अनुपरतावच्छेदनम् ॥ ११ ॥
(१२) वीजप्ररोहनाशने । अविनष्टतायाम् १९५० । अकृतकल्पवीजप्रोद्भेदयोः ९९२० । ओशीरकादौ विनाशने १९३" । यथाकथञ्चित् १९ । धूननेनापि १५ । अवष्टम्भेनापि तृणशादपांसुप्रभृतिभिः १५६ । उत्सर्गादिनापि १९ । वातातपेऽपि स्थापनेन १० । शुष्कऽपि स्थण्डिले १९ । तच्छन्देन स्वयमन्येन वा १०००० । विनष्टो मूलीनां विनष्टापरिमाणानाम् । गण्डतः । । दुष्कृतानां प्रयोगे"। प्रतिप्रहारमस्यात्र भेदो न वस्तुतः " । अन्तत्वं विरो(?रू)ढत्वेऽपि निर्मुक्तेः " । तत्त्वमुद्या(१द्धा)रे जलाच्छेवालकटभयोः । अधःसंपुटितास्थिनिगिलनं कारस्य ९ । साधु स्थाद्यद्ययं छियेतेत्युक्तनियुक्तिः । अकारत्वमृद्धेः । तद्वत्त्वं बीजान्तरत्वेन बीजस्य संज्ञाने "। त्वक्फल्गुपाण्डुपत्रपुष्पितपुष्पपक्कफलानामईमृततया व्यवहारः ९०९० । नानपेतस्यैषां प्रकृतेर्मूलभूतस्य ९ । अर्द्धजाततयोप्तस्यासंजातमूलस्य बीजधान[योः] (१” । क्षुप्यपर्यच्छत्रककाचिकागालचीवरादिपुष्पाणामर्द्धप्रोद्भूतत्वेन (१० । तप्तपूषादिकोरणचंक्रमणशाखाद्याकर्षणमण्डलकामा ज्ञानतदभिप्रायतायामनापत्तिः १० । छेदने च कुशादेरापद्यवबधेन तेनासम्भवे मोक्षः ” । अतश्चैकेनानेकत्वे १६ । नाबीजधर्मणो
+ अत्रापि दृष्टिभ्रमेणायं संख्याङ्को द्विरुक्ततां प्राप्तः ।
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१५) शयनासन ]
२. पोषधवस्तु दोष?] कृत्त्वम् १" । संस्पर्शोऽग्निना क्षतिः शस्त्रनखशूखैर्लान्युत्पाटन उत्(?द् )दल• नभिदुच्छित्तिरिति कल्पाः १० । नाबीजत्वगते कल्पनेपेक्षत्वम् १" । नानग्नित्वमत्र वाष्पस्य १०२० । सम्यक्त्वसंख्यामग्निना कल्पने फलानां कल्पने समुदायरूपस्य तत्रीकरणम् २१ । नैकतः प्रदेशात् समुदायस्य सम्भावनोत्थानम् १" । कृतत्वं कल्पानां भिक्षुकृत्यता १३" । भूमो(?मौ) चाकल्पिकायाम् १" । नानमुक्षितं शीतेन वारिणा साप्ताहिकं यावजीवकमभ्यवहरेत् ९ । नाभिन्न- . मेतेन यामिकम् १६ ।
॥ [इति ] बीजप्ररोहनाशनम् ॥ १२॥
(१३) क्षेपणे। द्वादशानां पुद्गलानां कर्तृत्वम् २० । असम्मतानामपि २० । प्रतिस्रब्धप्रयोगानां च ९" । अवध्याने वा स्वगतेनार्थेन सश्रुतं क्षेपे वा परव्यपदेशेन ९०३० । मौलस्य गणिते ११ । अन्यत्र दुष्कृतस्य १२ । नासमर्थमल्पस्याप्यधिवासनायामीरयेत् १३ । न स्वयमेनं द्वेष्यः कर्मणि युञ्जीत ” ।
॥ [इति ] क्षेपणम् ॥ १३॥
(१४) आज्ञाविहेठने। न न गणयेयुश्चोदनगताज्ञा तूष्णींभावविहेठकोक्तपुद्गलसमु(म्मु)खावधायकपरव्यपदेशक्षेपकान् १" । ज्ञापनेन (१६१ । भिक्ष्वाज्ञाविहेठने (१० । तच्छन्देन १० । अन्योक्त्या दुष्कृतं तूष्णीम्भावेन (१ । न स्मरामीति च १८४ । न चेद् दुःखमाख्येयम् । तस्माद् वध्यदर्शनपरिप्रश्ने वितप तावत् पानीयं तावत् पिब विश्राम्य तावन्न पश्यामि न खं वा परमार्थतः सत्त्वं न पश्यामि वध्यश्चैत्युक्तावनापत्तिः " । न यत्र साक्षित्वेन करणमापतेत् तत्रावस्थानं भजेत " । नाकृतोवघातद्वारबन्धः साक्षेपं दद्यात् ।
॥ [इति ] आशाविहेठनम् ॥ १४ ॥
(१५) शयनासने । मञ्चपीठवृशिकोचकविम्बोपधानचतुरस्रकमिति शय्यासनम् ” । एकान (कोन)पश्चाशद् व्यामास्तदुपविचारः ) । द्वारकोष्ठकात् परिवृते ” । तदतिक्रमाय विस्मृत्यापि प्रस्थानमन्तश्च स्वमसमापत्यादिना विपरोक्षीभावः । प्राक् संभेदात् प्रयोगः ४ । संभेदेऽतिक्रमश्च निष्ठानम् १९०५० । नैते कृतकारितो (?णो)द्वारस्य ४ । नावलोकितभिक्षौ न संकटप्राप्तस्य । कारकवद् भोगः ५३२ । द्वयोरेकत्र निषादे पश्चादुत्थायिनः करणीयवत्ता ५५” । समं चेन्नवकस्य । तुल्यतायामुभयोः १६ । अलजिसान्तरजीर्णग्लानानुपसंपन्नानामनवलोक्यत्व
१९०
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम्
[९४, प्रायश्वित्तिकम्
(५७)
(५८)
(५९)
(१०६०)
(६१)
। एतत्
(६३)
(६४)
१६५४
(६६)
(६७)
(85)
(६९)
(१०७०)
(७१)
(७२)
(७३)
(७४)
(७५)
(७७)
(७)
(७९)
(2020)
मत्र । एष विहारः पश्य चेदं शयनासनं गृहाण चापावरणीदानमित्यवलोकनानि | संभेदास्त्रयो वातेन परिवर्त्तनं वृष्ट्या पुटान्तरप्राप्ति [:] दीपिकाभिश्च । शयनासनत्वं सांघिकता तस्य स्वयंनियुक्तकृततोपनिक्षेपस्याभ्यवकाश इति कर्तृण | प्रयोगे दुष्कृतस्य | मौलस्य निष्ठा तावत्कालमन्तरमन्येनाधिष्ठिते । पौद्गलिके च 1 उत्तरत्र च चतुष्के । नैवास्पृश्यतायाम् | पिण्डाय चेतु प्रविष (भ? ) ज्याप्रविष्टे वातवर्षमागच्छेद् विहारस्थाः प्रवेशयेयुः | आहृत्य प्रविष्टं आगच्छेत् I नैतदर्थतायामदोषो हासो वा “" । विस्मृत्य चेद् बहुसमतिक्रान्ताध्वनो गतो वा स्मृतिं लभेत न भूय एवं करिष्यामीति चित्तमुत्पादयेद् वाचं भाषेत । प्रतिपथितञ्चेद् भिक्षुमारागये ( ? ) दुधारायैनं प्रार्थयेत् कर्तृत्वं प्राप्ततायामत्र येन प्रतिज्ञातं प्रक्रमिषन्नाव सादसंकट प्राप्तोऽभिसंक्षिपेत् शयनासनम् । प्रस्फोट्य मलिनश्चेत् | | अवलोकनमन्य एव कुर्वीत भिक्षोः | अभावे श्रामणेरस्य (६) । तस्यापि गृहपतेः | सर्वाभावे चतुर्दिशं व्यवलोक्यापाचरणीं गोपयित्वा प्रक्रामेतं । अन्तरमार्गे चेद् भिक्षं पश्येत् तं प्रदेशमस्मै ब्रूयात् । द्वारे चेदन्तगृहोपनिमन्त्रणायां वध ( ?बन्धः ) आगच्छेत् कुड्यस्य मूले वृक्षस्य वा निधायाध्वनि प्रविशेत् । दद्युस्तत्रासनानि । न स्वयमानयेयुः । आगारिकः श्रामणेराणामेतत् 1 अभावे चावलोक्य गृहिणमानयनार्थमागमनम् । स्थापयेयुः गच्छन् (त) वयमानेष्याम इति ब्रुवत्सु । नि[:] श्रयकरणीयैस्तैर नानीतावानयने “ । अभावे स्वयम् | सर्वतायां गण्डिमाकोट्य | दर्विहारे । निमत्रणकरेभ्यः खार्थे या [[]यामासनानि । भिक्षुचे (?) पामारक्षायै स्थापयेयुः | एकान्तेऽसौ तिष्ठेत् स्वकर्म कुर्वन्नवधानदानञ्च । प्रक्रान्तेषु प्रवेशनम् । शोचनं नाशितानां वकसेनाद्भिः | स्नेहिनोपनानेन अशुचिना मृदोषाटुकेन गोमयेन वा । छित्तिरशुद्ध वातस्य । गृहिणा निषाद्य प्रवेशितस्य दृष्टः प्रवेश्यत्वम् । जीर्णश्चेद् ग्लानो वोषधिवारिकस्य 1 आख्येयत्वं तस्य । ग्लानमवलोकयेत् सर्वः । निषद्य । न तत्रासनं गृहीत्वा गच्छेत् | उपस्थायको ग्लानस्य तत्रासनान्युपस्थापयेत् । कुशलपक्षापगच्छत्याचार्योपाध्याये न चेदन्यथा वृद्धिः कुशलपक्षस्य पृष्ठतो गच्छेत् " । स्वयमस्मायासनं नयेत् । नाष्पृष्ट्वा गतिम् | स्वयमेव चैतदानयेत् अभ्यवकाशधर्मश्रवणे वातवर्षप्रवेशनं शयनासनस्य | स्वयमशक्तो गुरुतया वृद्धानां नवकैः सह परिवृत्तिः । पाकेन सार्द्धं स्थापयेयुः दधुर्वि - हारान्तरे याच्यमानं शयनासनं वस्त्रश्च । न चेद् वृष्टिर्वर्षाशङ्किता वा 1
(<2)
(८२)
(८३)
(८४)
.
(८५)
(८६)
(८७)
(<<)
(८९)
१०१०)
(९१)
(१२)
(९३)
(९४)
(९५)
(९६)
(९७)
(१८)
(१९)
(११००)
(Q
(रु
(३)
(४)
(६)
(७)
(9)
(8)
(१११०)
(१)
(१३)
४०
(६२)
1
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१७) विहार]
२. पोषधवस्तु वातवर्षश्चेदन्तर्मार्गे स्याद् वृक्षस्य मूले कुड्यस्य वा स्थलं कुर्युः १" । प्रच्छादयेयुश्च वस्त्रेणैकेन प्रत्यवरेण १८ । विहारं नीत्वा वस्त्राणां शोषणम् १" । दग्धावुढौ च सांधिकस्यापि निष्कासनम् ११२० । वृत्ते स्वपात्रचीवरनिष्कासने " । निष्कासितस्य भिक्षुमारक्षायै स्थापयेयुरसमर्थतरम् १२ । नासाह्यतायां प्रविशेयुः ९३७ ।
॥ [इति ] शयनासनप्रायश्चित्तिकम् ॥ १५॥
(१६) संस्तरे। कृतं संस्तरमन्तर्गृहे छोरयेयुरवलोक्य गृहपतिम् ९० । अरणे विकोपयेयुर्वा "। कृतत्वमस्य शिरोन्ते पादान्ते वा कृतत्वे १६ । चीवरशोषना(?णा)यापि तृणप्रज्ञप्ते छोर्यताम् (२० । दानं मृगयते प्रतिज्ञातच्छोरणाय १० । प्रज्ञापयेयुच्च(थं ?)क्रमेषु घृष्टोतलयोस्तृणानि " । तेषामपि छोर्यताम् ११३०' । उत्सर्गे छोर्यस्य छोरणमगतस्याकरणीयताम् १" । अन्यदा कालेन कालं प्रत्यवेक्षणं परिवर्तनञ्च १९ । स्निग्धमधुरमृत्तिक[म?]न्वहम् ३" । अनुपक्षमन्यत्र १"। अवघध्य रज्या वृक्षेऽवलम्ब्य चंक्रमेषु कक्षपिण्डकानां स्थापनम् ११ । कपरे गोमयं स्थापयेत् १६ । प्राग् गतं प्राक् प्रक्रमिष्यन्त्यस्मात् तुल्यत्वं साह्योपभोगे । तत्पतीनाञ्चासांघिकेवलोक्यत्वम् २० । सांघिकविहारत्वमगडवालुकालि(सि?)कताद्यात्मकत्वं तत्र शूचा(१)दिनवयोग्यत्वं भूमे [:] स्वयंनियुक्तकृतसंस्तरस्योतकर्तृणि १।
॥ [इति ] संस्तरप्रायश्चित्तिकम् ॥ १६ ॥
(१७) विहारे । भिक्षुत्वसांधिकविहारत(त्व)योः कर्तृत्वम् १९१५ । न चेत् तत्संबाधसंघसंक्षोभजन्मानुपशमप्रतिचिकि(की )र्षणे । परेणापि परानुवृत्त्या च "" । शिक्षमाणश्रामणेरश्रामणेरिकाणां दुष्कृतस्य ४३। आसां च " । हास्येन च " गृहिणामपुण्यस्य बहुनः ६ । निष्कर्षणम् ” । वृत् । आरूढतायाम् । भिक्षुणा सांघिकविहारस्थानस्य "" । अनुप्रस्कन्ध मुक्त्वा ग्लान्यभयवशतामारूढौ ११५ । निदर्शनमेतद् विहेठनच्छन्देन भिक्षोर्विहेठनानाम् (१ । अनुप्रस्कन्यापातः ५' । सांघिकविहारोपरिष्टतलकत्वं कर्तृ ११ । न चेत् परिणामिकत्वं फलकतद्विधच्छदनता वा । कीलपादकत्वं चाक्रमणीयस्य । मुक्त्वोत्तानताम् ५६ । दत्तप्रतिपादकत्वश्च ५ । आक्रान्तौ ११ । वृता । आहार्यपादकारोहः । स्वपरिभोगार्थ ततोऽन्यत्र ११६ । सप्राणकोपभोगः ६१' । द्वारकोश(ष्ठ ?)दानं संपा. दयेत् ५२ । अर्गडकानाञ्च १६३ । वातायनानां मोक्षम् ६" । विहारस्य कर्तृत्वम् ६५ । चतुष्टयस्येर्यापथानां मात्रस्य ६६ । न चेत् सर्वत्वेन शैलः पक्कशैलो दारुमयो वा " । छादनञ्चोदकत्राणेन ६० । कृतं पश्यामि निश्चितं चेत्यनुक्तस्य दान
वि. ६
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________
४२
विनयसूत्रम्
[४, प्रायवित्तिकम् पतिना ६" । त्रयादूर्ध्वमिष्टकापर्यायदानसंपादने ११७' । परेणापि ० । तद्दिने ” । अन्यत्रापि निष्कर्दमात् (७३" । अमुक्तत्वे चोदकभ्रमाणाम् (" । अदत्तत्वे चाखातमूलपादस्य ६७ । औपरिष्टस्य वा द्वारकोश(ष्ठ ?)स्य । निर्दोषमाद्यात् पूर्वः ।
॥ [इति ] विहारप्रायश्चित्तिकम् ॥ वृत् ॥ १७ ॥
(१८) असम्मताववादे । अपराजितं सूत्रविनयमातृकाधरमनूनविंशतिवर्ष नागरलपितमुपनामितकायत्वे भिक्षुण्याः कृतप्रतिक्रियां भिक्षुण्यववादकं संमन्येरन् । पोषधे पञ्चदशा[ना]मन्त[:]सीम्नि ७० । अभावे सूत्रादिधरस्य प्रवृत्तप्रातिमोक्षम् ११८०" । तस्यापि पाराजयिकसंप्रकाशनम् " । गुरुधर्माणां वा ८२" । पश्चिमकः कच्चिद् वो भगिन्यः “” । समग्रो भिक्षुणीसंघः परिशुद्धसमवेतोऽनवद्यो मा वः कश्चिदसंमतः संघेन पुद्गलोऽववदते संघाद्व आगच्छति पुद्गलोऽववादको न वः कश्चिदुत्सहते भिक्षुरववदितुं संघाद् वोऽववादानुशासनी अप्रमादेन भगिन्यः सम्पादयेतेत्यस्य " । मुक्त्वोत्तरधर्मप्रभाववन्तम् " । एकेनापि विनातस्स(नाऽस?)म्मतस्य च भिक्षुण्यववादेन पूर्व सम्मतस्यासम्मतत्वम् ६ । निर्दोषमपूरो(?) संघस्याहस्य याजायाम् । तस्याश्च ।
॥ [इति] असम्मताववादः॥ वृत ॥ १८॥
(१९) अस्तमिताववादे । अस्तमितायाम् ८" । मुक्त्वा सर्वरात्रिकं धर्मश्रवणं भिक्षुण्यववादे ११९ । न चेदपावृतद्वारस्तदा तद्भूतस्याग्रतो विहारस्य वर्षक: " ।
॥ [इति ] अस्तमिताववादः ॥ १९॥
(२०) आमिषकिञ्चित्काववादे । कुर्याद् वैशारद्याय धर्मपरिपृच्छायां भिक्षु[:] भिक्षुण्यामिषोपसंहारम् १" । अष्कुश्चकपरट्टिकिलोठकमुरुचिकानाञ्च ७३' । गृहीतादौ भिक्षुः " । भिक्षोरतथाभूतस्यामिषकिञ्चित्कहेतोभिक्षुणीरववदतीति विवादे । __॥ [इति ] आमिषकिञ्चित्काववादः ॥२०॥
(२१) चीवरकरणम् । अज्ञातिकतायां भिक्षुण्याः १ । स्युतौ चीवरस्य ।
॥ [इति ] चीवरकरणम् ॥ वृत ॥ २१॥
(२२) चीवरप्रदाने । दत्तौ ० । अपटकप्रदाने ७ । न चेत् मुषितायै सौभाषणिकस्योपसंपद्यमानायै परिवर्त्तकेन वा १२०० ।
॥ [इति ] चीवरप्रदानम् ॥ २२ ॥
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२६) परंपरा ]
२. पोषधवस्तु
(२३) भिक्षुणीकजलयानोढौ ।
(१)
(२)
(३)
(४)
(५)
(६)
(७)
(<)
(8)
[स]भिक्षुणीकजलयानोढौ वाहयेयुः पाथेयम् । कल्पकार कल्पकारी - श्रामणेरश्रामणेरिभिः । न्याय्यमितरेतरपाथेयवहनं भिक्षु भिक्षुणीनाम् अन्योऽन्यप्रतिग्राहणञ्च । नग्लानम् । सब्रह्मचारिणोऽध्वनि छोरयेयुः 1 वहेयुरेनम् । एवं भिक्षुण्यः कुर्युरत्र परस्परं साहाय्यम् । शिरोन्तग्रहणेन | ग्रामप्राप्तानामदोषं प्रक्रमणम् । समुदानीय ग्लानभैषज्यपिण्डपातञ्च । एकं च सरूपमुपस्थायकं स्थापयित्वा । मुक्त्वौ (भुक्तौ ) मार्गस्यैकसार्थपालमभिन्नप्रयाणतायामेकभिक्षुण्यापि सङ्गातिवाप्रतिक्रोशम् । प्रतितदर्द्ध (दूर्द्ध 8) दुष्कृतम् । सभिक्षुणीकाध्वो
(१२१०)
(११)
(१३)
सभयतायां ह
(१४)
(१५)
१६)
रूढि (?)
(१७)
। सान्तरायतायामुभयकूलस्योच्छृज्या (त्या ?) सन्निधौ युगपदेकनावा तिर्यक्पारसंतरणादन्यत्र । वङ्कवटवर्त्तपरिहृतिकर्णयष्टिदण्डवंशावभङ्गकर्णधारवशाच्च तदर्थारूढौ प्रस्थानान्तरात् ।
(१८)
(१९)
॥ [ इति ] भिक्षुणीकजलयानौढिः ॥ २३ ॥ ( २४ ) एकस्थाने |
(२१)
खयेकाकितारहस्त्वमप्रवृत्तजनप्रचारतया प्रदेशस्य । साधारणत्वमन्तयमता वेति कर्तृण | निषदने । आनिषादप्रतिष्ठापनमेतत् I एकनिषद्या । भिक्षुण्यास्थाने २७ ।
(२०)
(२३)
(२४)
(१२)
॥ [ इति ] एकस्थानम् ॥ वृति ॥ २४ ॥
(२५) पाचितोपभोगे ।
(२६)
(२७
भिक्षुणीपरिपाचितायाम् । अभूतैर्गुणैः । अकृतनिमन्त्रणके "" । कृते चातिरिक्तस्य २> | अभ्
(१२३०)
(३२)
। प्रतिपत्तिसंपच्या । तच्छ्रुतेन | ह्रासकृत्वं परार्थस्य | दे
(३)
वा | अभ्यवहारे कण्ठेन तदेषः चोक्त पिण्डाय प्रविष्टे
३५५
I
(१९२०)
४३
॥ [ इति ] पाचितोपभोगः ॥ २५ ॥ (२६) परंपराभोजने ।
३६
(३)
३
(१२४०)
(४१)
अधिवासयेद् भक्तोपनिमन्त्रणमन्तर्गृहेऽपि । कालं ज्ञात्वा प्रविशेयुः न ३०) | गण्डीं दत्त्वा सात्र ( ? ) कालम् | स्वपर्षदं तत्रावलोकयेत् I आगन्तुकं स्थविरः । न सहस (साई) भक्तच्छेदं कुर्यात् । तिष्ठेयुर्याचमानाः पानकाय । समं पश्चाद् वानुपेतचीवरलाभद्वितीयनिमंत्रणलब्धिः (४३) । भोजनीयेन | अन्तर्गतेन पञ्च । अनेनैव चेदन्यत् अग्लानस्याकृतकर्मणोऽनूढस्याध्वनि | अधिवासनायां दुष्कृतस्य । अभ्यबहारे मौलस्य " । समसामन्तकात् पर्यन्तभूतं चीवरम् १५. । अध्वार्द्धयो
(४२)
(४४)
(४५)
(४७)
(४८)
(४९)
(१२५०)
(४६)
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम्
[१४, प्रायश्वित्तिकम्
९५१७
(५२७
(५३)
(५४)
(५५)
(५६)
(५७
(५८)
९५९)
जनम् । अन्यत्रापि । अत्र वा नौगमने वा | संमार्जनं किलिञ्च - मात्रस्योपलेपो गोपिटकमात्रस्येति कर्म | सांघिकता स्तौपिकत्वे चास्य 1 अशक्तिग्लन्यस्य परिमाणम् | अनियन्त्रणकत्वं प्रज्ञप्तेः । संदर्शनस्य च । असत्त्वं विहेठनकृतस्य | सांघिकस्य चाह (१) दौदेशिकस्य निक्षेपे चान्यत्र पञ्चके । धर्मत्वमस्य | ग्रहणेऽप्यन्यस्य स्वीकरणं दुःभिक्षो यावत् संपत्तिनिमन्त्रणकानाम् । भुक्तिव । दानं वा | अनभिरुचि - संभावने दातुर्द्वित्रिग्रासाभ्यवहारादूर्ध्वं गृहपते [s]यं भिक्षुः पिण्डकेन विहन्यते नुमोदस्वास्मै ददामीत्यभिरोच्य ।
(१२६०)
९६१
(६२)
(६३)
(६४)
॥ [ इति ] परंपर[1] भोजनम् ॥ २६ ॥ (२७) आवसथपरिभोगे ।
४४
(६६)
६०
अनेदधर्मकः सगृहिस्वामिको ( कः ? ) सर्वपापण्डिक आवसथः । अग्लानस्याप्रवारितस्य दानपतिना । भुक्तवतस्तदीयमभ्यवहारं मौलस्य । उषितवतो वासे दुष्कृतस्य | अस्वामिकश्च | तीर्थ्यवत्वमत्रं प्रत्रज्य (बाज ) स्य । ज्ञातेश्च 1
९६९)
(१२७०)
(७१)
(७२)
॥ [ इति ] आवसथपरिभोगः ॥ २७ ॥
( २८ ) अतिरिक्तग्रहणे ।
(७३)
(198)
(७५)
(७६)
प्रवारयतः
(c)
| अपरिमितम् । अकृतयथासुखस्य । गृहिणः 1 अर्धपञ्चमानां पक्कतण्डुल मागधकप्रस्थपरिमाणानां प्रस्थानामुत्सृज्य व्यञ्चनमूर्ध्वं सहापि सहाय प्रत्यंशेन पिण्डपातः | अभ्यवहृतावुत्कृष्ट [ : ] अत्र दुष्कृतस्य । परकृते च । अन्यथानापत्तिः । असंष्क (स्कू ? ) तस्य च । ग्राह्यात् प्रभूतं चेद् भिक्षु संविभजेत 1
(७९)
(१२८०)
(<2)
(८२)
(३)
(१०)
(७७)
॥ [ इति ] द्वित्रिपात्र पूरातिरिक्तग्रहणम् ॥ २८ ॥ (२९) निरिक्तकरणे ।
(८४)
(८५)
(८६)
(c)
(८८)
भुञ्जीत यावदाप्तम् । नोत्तिष्ठेद् विप्रकृतामिषः । याव[त ]स्तावतो यस्य कस्यचिदालवणमभ्यवहार्यस्यादाने तद्विधत्वम् | स्थानोत्सर्गः प्रवारणम् । निषण्णस्य । विप्रकृतमूलखादनीयाद्यामिपस्य " । मूलगण्डपत्रपुष्पफलखादनीयेभ्योऽन्यपै ( पे ? ) याच्च कल्पिकमसंसृष्टमकल्पिकेनाभ्यवहार्यमभिसंभावनीयप्रदेशस्य प्रतिग्राहयतो निवाणं (१) कृत्वा १२१०) । देहीत्यस्यैतत् गच्छेत्यपि । भुक्तमिति च । न च तावत् शब्दो पसन्धाने पर्याप्तमित्यपि । स्थानस्य कलाचिकया ऊर्ध्वमसंपादकत्वे यवाग्वाः पेयत्वम् । तर्पणस्याप्रज्ञायमानपञ्चाङ्गुलस्य । अप्रतिग्राहणत्वं विहेठI न बहिःसीमानाभिसंभावनीयप्रदेशानग्रतस्थे निरिक्तकरण
(१२)
(९३)
(१५)
(९६)
नस्य
(९७)
(९१)
।
(९४)
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________
४५
३४) सन्निहितवर्जन] २. पोषधवस्तु सोत्थानम् ९ । नापाणिस्थं करणीये ४३०० । अकरणीयत्वमकल्पिकस्य संसृष्टस्य वा तेन " । अनुत्सृष्टस्य स्थानस्य कर्तृत्वम् ” । कृतवतोऽपि संकल्पमभोजने । याचितस्य " । गच्छ तवैव भवत्विति वचनं करणम् ” । यथासुखं परिभुक्ष्वेत्येके । द्विवानभ्यवहृत्यालोपम् । न नितक्रियः परिभुञ्जीत " । भुञ्जीतान्यस्य कृतनिरिक्तम् ।
[इति निरिक्तकरणम् ] ॥ वृत् ॥ २९ ॥
(३०) एकासनभोजने । प्रवारितत्वाकृतनिरिक्तत्वयोः (१५० । अभ्यवहतौ ४ । आमिपमात्रस्य १ ।
॥ [इति ] एकासनभोजनम् ॥ वृत् ॥ ३०॥
(३१) प्रवारितनियोगे। नियोगे[s]स्य भिक्षोः ९३।
॥ [इति] प्रवारितनियोगः ॥ वृत् ॥ ३१ ॥
(३२) गमभोजने। प्रतिनियतभक्तावासकेभ्योरन्यैरन्तःसीमस्थैर्भिक्षुभिः संघभूतैरसहभक्ततायाम् १" । सहितस्य ९" । सहभोक्तृतया १६ । त्रयादिना १ । भिक्षूणां यद्विधस्याचीवरद्वितीयभक्तलब्धेरनूढस्य च नावा १० । महासमाजादन्यत्र १"। अन्यास्यानिद्रं लिङ्गप्रबजितभक्तात् १३२०० । अभ्यवहारे स्थिततत्रागन्तव्यतानामन्तासीमास्थानामपि पृच्छागतत्वम् १ । भुक्तिर तिक्रमः । संचारणे स्तोकस्थापि " । यस्य कस्यचिदेकभक्तत्वम् १" । न गमिकागन्तुकग्लानतदुपस्थायकोपधिवारिकादन्यो यवनोपन्याहारादभुक्ततायां सर्वैरुत्कृष्टं भुञ्जीत ।
॥ [इति] गणभोजनम् ॥ ३२॥
(३३) अकालभोजने । खमध्याह्नपर्यन्तारुणोद्गत्यन्तरमकालः ९६ ॥ तत्त्वे (१" । वृत् । खादनीयभोजनीयाभ्यवहारे ।
॥ [इति] अकालभोजनम् ॥ ३३ ॥
___ (३४) सन्निहितवर्जने । पूर्वभक्ते प्रतिगृहीतं पश्चाद् भक्ते तत्र यामातिक्रान्तमिति सन्निहितम् १" । नोद्गृहीतं गिलेत् ९३३० । न पक्कमुम्बु)पितं चान्तःसीग्नि ११ । भिक्षुपक्कञ्च १ । सोन पाको य आमस्स (३२ । तत्त्वममृदूनां प्राक् त्रिभागात् खिन्नत्वात् (१० । पर्णपरिवृत्तेम॒दूनाम् १५ । द्रवाणां द्वितीयमुत्थितत्वात् १६ । नार्पिना (सर्पिसा?) कल्पकरणं पाकः १ नजन्मायत्तनिर्मितत्वं वासस्थानुषितत्वम् १० । प्रदेशस्थत
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम्
[६४, प्रायश्चित्तिकम् यापि पात्रस्य तद्भूमिपक्कता १"। न पक्तुस्तद्गतत्वेन (१६५० । नाग्नेरपात्रत्वम् । न ततो निष्कृष्टनिर्गतयोस्तत्त्वम् । वासत्वमुपविचारस्य ४३" । व्यामम् । ऊर्वश्च नियतस्संभाव्यस्य ” । अभ्यन्तरस्य च ६ । तत्वं पुरान्तरस्योपरिष्टस्य " । नान्याधिष्ठितत्वेऽन्यवासत्वम् । न यावजीविकानामुगृहीतान्त:पक्कभिक्षुपक्षेषु तत्प्रतिषेधे संशितत्वं कालं प्रति ” । अर्धामिषं परिशुद्धे १३५० । पानादयो मलस्यास्ये ११ । बहिरस्य गोमयेन मृदा वा परिघृष्टोदकेन सम्मा! निर्मादनम् (५ । अन्तद्वित्रोदकगण्डूषछोरणम् (१३) । निर्मादितत्वमाशयतो द्वित्रवधिकं दाने विखनतोऽपि पात्रस्य ५० । निर्दोष विरलने ” । निष्परिगोधे च संस्पर्शे १६ । प्रक्षालितस्य च त्रिरुषगोमयमृत्तिकान्यतरेणास्निग्धतायाम् १" । अपनेयत्वमुत्थितस्य १० । तस्यैव प्रदेशपरिगोधे प्रक्षाल्यत्वम् १" । निःस्नेहतायै स्निग्धस्य च घटादेर्गम्भीर उदके हृदे निधानम् ११३६० । आमत्स्यकच्छपमण्डूकशिशुमारवुल्लकैर्निर्लेहाधारणम् (६१) । दारुतोऽपि निःस्नेहतापत्तिः ६२ । निर्मादने निःस्नेहितस्योपाटुकेन गोमयेन वा शुद्धत्वम् (६३) । अर्धत्वं लवणक्षारकलुषोदकभूतस्य लवणादेः ६० । कल्पमानता च सर्वस्याकाले ९० । असत्त्वमकरणे लवणक्षारयोः स्वकार्यस्य ६६ । उत्पत्तौ प्रतिबिम्बस्योत्तरस्य ५ । कटकफलेनाम्भसः स्वाच्छयो(च्छ्यो?)पगमनम् ६० । क्षारेण सक्तुपिण्ड्या ६ । स्नेहनमविशरणायास्याः ११३७०। नाप्रज्ञायमानस्य सत्संख्यत्वमाकरेष्वनुप्रविष्टस्य । प्रदेशव्यवकरे तस्यैवापनेयत्वम् ५५" । चञ्चना काकेन स्पृष्टतायां सामन्तकस्य । न तत्संयुक्तभारास्पृष्टौ न तस्य स्पृष्टता। न भ्रान्त्या स्मृतिप्रमोषेण वा । नाभ्यां च्यावितस्य स्थापने " । स्वल्पतरमन्तरं स्थानमुपनयेत् । न वैतरिके नोट्टहीतत्वं प्रतिग्राहित[1] वा " | नानयेत प्रतिग्राहणाईसम्बन्धस्य ग्रहणम् । सम्बद्धत्वं तेनान्तररज्वादिसंबद्धतायाम् १३८ । एकत्वं सन्निहितप्रतिगृहीतेषु तुल्ययो[:] संवरेणाभिन्नदृष्ट्योः " । परेण चावरस्य । गृहिवत् स्त्री-पुंसोः परस्परम् " । श्रामणेरिय स्पृष्टवा(१)गोपनात् तद्वदोषकारी " । न सापेक्षेण दत्तस्योत्सृष्टत्वम् ” । अर्द्धत्वं निरपेक्षोत्सृष्टस्य सापेक्षतायां तस्मान्नैतद् याचेत ६ । न गृह्णीत जानन् । नाकल्पिकत्वं भागनयने स्पृष्टौ नीतस्य प्रवेशने तद्रूपेषु प्रत्ययेषु ८० । वाहासनं शकटे वय॑त्वम् । पूरणेऽपि १३९०० । ग्लानाधिरोहे च " । कर्णस्य नावि १२' । आसनस्य च तद्धारणार्थस्य १५ । सांघिकोषधयोश्चोदलतोर्घटनापनयनेनाग्निनिर्वापणेन चीवरकर्णकादिभिर्वा तदानेनेत्यादौ प्रयतनम् ” । कल्पिकमसम्पत्तौ विधेर्नदीसंतारणार्थ नेतरि च संप्रापणार्थमुगृहीतमभावेऽन्यस्य पथ्यदनम् १" । उत्साहनमभावे योढरस्य दानपतेः १६ । वहनमसम्पत्तौ स्वयम् १" । संपादनश्च तत एव दान
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________
(३६) अप्रतिग्राहित] २. पोषधवस्तु
४७ परिवर्त्तग्राह्यस्य ९१ । भोज्यत्वमस्याप्यसंपत्तावन्यस्य " । अप्रतिग्राहितस्य च प्रतिग्राहकाभावेऽस्य चान्यस्य वा कृतभक्तच्छेदस्य १४०" । प्रथमेऽह्नि व्याघ्रमुष्टेः । द्वयोः द्वितीये " । तृतीये यावदाप्तम् है । भोज्यत्वं फलानामकालेऽप्यकृतकल्प[]नामप्यप्रतिग्राहितानां च " । निर्भक्तस्य । तैव्ये क्षुदः । मूलानाञ्च " । स्वयं च पातनोत्पाद्यते साह्यत्वं च ० । उत्तरकौवर(रव ?) प्रसिद्धेः सर्वत्राप्रतिगृहीतोपभोगादौ प्रारिप्सायामभिध्यानम् " । न करके पानीयं पिबेत् संभवे हस्तनिर्मादनप[]त्रयोः १९ । असम्भवे चाप्रतिग्रस्तम् । नास्य सजलतायामपि तत्त्वं भजेत १" । त्रैविध्यमस पिधानके १७ । काष्ठमयं शैलमयं मृण्मयमिति १" । धारयेत् करकस्थालकम् १" । काष्ठमयं शैलमयं वा १६ । निर्दोष भाजनत्वोपयोगे पत्राणामप्रतिग्राहितत्वम् १" । अविशेषोत्र मुक्तामुक्तयोः १० । उपयोजनमसम्भवेऽन्यस्यामुक्तानाम् १" ।
[इति] सन्निहितवर्जनम् ॥ ३४॥
(३५) प्रतिग्राहितभुक्तौ। भुञ्जीत त्यक्तमाशयतो दात्रान्यप्रतिग्राहकाभावे स्वयं प्रतिगृह्य १४ । सम्मुखान्त:सीन्यतिसंभवनीये प्रदेशेऽवस्थितौ नोत्तानपाणिना काये तत्संबद्धे चोद्रहणसमर्थतोऽनुपसंपन्नादमनुष्यादपि दिवशे(त्से?)याङ्गेन तत्संबन्धेन चोत्सृष्टस्य प्रतीष्टिः प्रतिग्रहः ९१ । जैगुप्स्यतायां जनपदयोपनिक्षिपेत्युपदर्शिते मण्डलकेऽपि । ऐक्यं पात्रतदधिष्ठानयोः १५ । गोचरः शाखामर्कटानां न ततस्तान् प्रत्यनभिसंभवनीयत्वं भूमेः १" । न फलानां परम १)श्वपीठिकोत्संगपात्राधिष्ठानः प्रतिग्रहप्रतीष्टेरन्याय्यत्वम् १" । निःश्रितैरेषां प्रत्यवेक्षणं तूष्णींभावेन १० । समप्रवृत्तिं चारकं रचयेयुः ९ । न्याय्यं भिक्षोश्चारकत्वं प्रतिग्राहित्वस्य ९१ । घृततैलमधुफाणितघटांचारयंस्तृणपत्रप्रभृति[भि] धीवराणि व्यवदध्यात् ९० । पृथक् चार्ये ज्येष्ठमध्यमकनीयसां करणम् १५२० । पृथक्कृत्य मृष्टाम्राणां चारणम् १" । चारकस्याचार्य उपाध्यो (ध्यायो) वा प्रतिगृह्णीयात् २० । अप्राप्यप्राप्तावनन्तरस्थानः (नम् ?) १। अनेकत्वे यावतामासनमुक्त्वा प्रतिग्रहीतुं शक्तिः १" । लुठितस्य शक्यतायां स्वयममुक्त्वा स्थानं ग्रहीतुमध्वंसः प्रतिग्राहस्य १० । स्पृष्टस्य च मक्षिकाकीटिकादिभिः १९ । अन्येनास्य मुक्तस्य भिक्षुणा १ । ध्वंसकृन्मूषिकः (१० । न प्रतिग्राहितत्प्रतिग्रहणमन्याय्यम् १" ।
॥इति प्रतिग्राहितभुक्तिः ] ॥ वृत् ॥ ३५॥
(३६) अप्रतिग्राहितभुक्तौ । अप्रतिग्राहितायाम् १" । उत्सृज्योदकदन्तकाष्ठमाहार्यस्य ? । मुखेनाभ्यवहारे " । अनुत्तरकुरौ " । प्रतीच्य(?च्छे)द् ग्लानोऽनुपसम्पन्नेन भोजनमभाव उपसंपन्नस्य । भोजयेदनुपसंपन्नम् ।
॥ [इति ] अप्रतिग्राहितभुक्तिः ॥ ३६॥
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम्
( ३७ ) प्रणीतविज्ञापने ।
(४६)
(४)
(४९)
क्षीरं दधि नवनीतं मत्स्यं मांसं वलूरा इति प्रणीतभोजनम् । एतत्कर्तुत्वं • अज्ञातिगृहीता च दातुः । खविज्ञप्त्याभ्यवहृतौ विज्ञप्तौ कारितत्वे चास्या दुष्कृतस्य । अग्लानस्याकृतयथासुखप्रवारणस्य । तस्माल्लभमानस्यापि चेदन्यहं प्रणीतं वा समं प्रकृष्टं वा विज्ञप्तिः । अर्धताऽस्मिन् लूहस्य यथासुखप्रवारणत्वं भिक्षयादाय निर्गतेन तूष्णीं तिष्ठतः प्रतिक्षिप्तो वा तकि याचस इति प्रश्नस्य
(१४५०)
1
॥ [ इति ] प्रणीत विज्ञप्त (? ज्ञाप ) नम् ॥ ३७ ॥
(३८) सप्राणकोपभोगे ।
४८
(४८)
(५२)
खोपभोगार्थत्वे प्रवृत्तिप्रवर्त्तनयोः
(مانا)
(क) विभङ्गगतम् ।
। वृत् । सप्राणितायाम्
सप्पिस्तैलमधुफाणितक्षीरदधिनवनीतशुक्तशुलुकदधिमण्डकांजिकफलखाद्यकादेरु
(५३)
[१४, प्रायश्वित्तिकम्
(८३)
(44)
(५६)
(५७)
(५९)
(६१
(६२)
। दृश्यैः पयोज्यस । मृतौ । प्रतिप्राणि उपभोगः शरीर उपयोगः तद्यथा स्नानं पानं दन्तकाष्ठविसर्जनं हस्तपादप्रक्षालनम् । उपकार्ये स उपयोगो य उपकरणेषु १४६० । अभ्यवहार्य पात्रचीवरस्थानदन्तधावनाग्निप्रभृतीनि शरीरोपकरणानि । तेषां मृद्गोमयरङ्गतृणकाष्ठप्रभृति “ । तेषु उपयोगस्तद्यथा निर्मादनं भावनं रञ्जनं सेकः सम्मार्ग उपलेपः । यूपमण्डयवागूनां करणम् । बन्धमोक्षयोरुदकमार्गस्य । काष्ठवयोः क्षेपाकर्षणोत्पाटनानाम् । अकपलसकादन्येन रोमविधादिना स्नानम् । तेनास्य हि रिक्त - प्राणकधातावुक इति प्रयोगः ६०० ।
६०
(६४)
(६५)
(६६)
(19)
॥ [ इति ] सप्राणकोपभोगः, विभङ्गगतः ॥ (ख) क्षुद्रकादिगतम् ।
(६)
(७१)
(७२)
(७३)
(७४)
धारयेद् दण्डपोणम् " । दत्तप्रत्येष्टयभाण्डि (?) त्रमाकाशावस्थाप्याकीर्यमाणपव्यजल (?) प्रत्येष्टय पवित्य संयमार्थ (१) लोहकण्डकस्त्रिदण्डस्तदाख्यः (१४०) स्थानार्थं जलस्यास्तृतेः परिश्रावणे दानम् । वालुकया गोमयेन वा धारणपात्रस्य वा | मृत्ताम्र [[]यसयोरन्यतरस्य । त्रिदण्डयष्ट्यामस्य बन्धनम् | संगृह्य रन्धे सूत्रेण पूर्वस्य | उत्तरस्य श्लक्ष्णशृङ्खलिकया । कम्पिया मुहुर्मुहुरदानेत्र (?) परिश्रावणस्य पराघातः धारणमस्य अल्पप्रयत्नेन व ( ? ) णम् | धारणमस्य | मृदस्ताम्रस्य वा । कुम्भकृत्येतदधोनाडिषु पुस्क (१क) रवदन्तरविवरम् । नदुकस्यैषु शोधकत्वम् ।
(७६)
(७७)
(c)
(१४८०)
(<2)
(८२)
(<8)
।
(५१)
(५४)
। उदक
(५०)
(७९)
1
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________
(३८) सप्राणकजल°] २. पोषधवस्तु परिश्रावणमुपस्थापयेत् । खल्लगंध(च)मकरकं मोचनपट्टकं वा आत्युहायां कल्पिकजलस्य संभावदा(१)याश्च करककुण्डिकाभ्यामेतत् तद्वत्त्वम् । न सान्तरेण सार्द्धम् । तद्रूपश्चेत् प्रत्ययः क्षमयित्वा कार्यकरणेऽस्तित्वमास्तित्वम् । तस्मात् तद्वत्त्वमत्र दाने प्रतिज्ञातेऽन्येन १४७० । नैतजनपदचारिक(का?)यां वियुक्तौ दानाप्रतिज्ञाने संश्रयेत । नाविघातकृदन्तरसंचारश्चारिका । कोशपञ्चकस्यैत. [त्तद्वी]वम् । न प्रमील्य गतस्य स्थाने तद्वत्त्वाभावे कामजः ९ । नैकेनानेकस्य तद्वत्त्वासंपत्तिरासंघात् ९ । नाविघातकृत्त्वं शीघ्रस्रोतसः १०६ । क्रोशमनु गच्छतोऽस्यामनुस्रोतोऽनुसंहितं प्रत्यवेक्षणात् तेन प्रवृत्तिः ० । सम्भेदश्चेदत्रोदकान्तरेण प्राक् ततः ९ । व्यामस्य परितः प्रत्यवेक्षितत्वम् १" । चक्षुषा शुद्धत्वमुदकस्य शुद्धिः १५० । प्राकृतेन १ । निष्कम्पत्वे प्रत्यवेक्षणमरजसः " । पूर्णत्वे घटस्य " । नातिक्रियासंख्यामत्र चिरतां कुर्यात् । तूलिकया सुकरं प्राणकानां दर्शयनं श्लक्ष्णया । नैनां क्लमके ध्वन्या किरेत् । नान्याम् । प्राणकपतनम् । चेत् प्रदीपे तत्करणेनास्य प्रच्छादनम् । पञ्जरं वंशविदलिकानां शुक्लवस्त्रस्य वेष्टितमभ्रपटलेन वा तदाख्यम् १९ । शताक्षश्च । आद्यकृतित्वा कपरं वा घटादेश्छिद्रितम् १ । न वालपाशेन स बध्नीयात १७ । अच्छटा. शब्दं कृत्वा भद्रमुखादर्शनपथे तिष्ठेति वदेत् ७ । अस्थितावजपदकेन दण्डेन शनैष्कुम्भे कुण्डके वा प्रक्षिप्य छिद्राणि कृत्वा मुखं पिधाय निष्कासनम् । असंम(१प)त्तौ पट्टिकया लोठिकया मुरुचिकया वा रजु(ज)पाशेन वा नतु(?दु)के वेष्टितेन ग्रीवायां बवा १५ । प्रक्षेपेऽप्येषां विनियोगः ९ । न दवे छोरयेत् ९० । आशयप्रवेश(१)तिष्ठेत् १" । नदुके यूकानां स्थापनम् १५२० । शुषिरे तस्य । शाद्वले मत्कुणानाम् ९२" । शीतले वा २३ । मोचनघटिकायाः पूर्वावतारणार्थं वारणम् १" । तेनैव वा परिश्रावणेनावतारणम् १" । मोचनं परिश्रावणस्य लमप्राणकापनीतावुपायः १६ । भावनं मलस्य " । शोष्य(?ष)णं यौन्यानुपगतेः ९१ । निष्पीडनस्य द्वयेऽप्यसिनुपकरत्वम् १" । निरावद्यालंभप्रत्ययसंघपुद्गलपरिश्रावणप्रवणप्रत्ययेन प्रवृत्तिः १५३" । आसूर्योदयात् गृहीतोदपानयोः प्रत्यवेक्षितानुवृत्तिः ९१ । पादधावनिकां रिक्तामुल्लोच्य पूरयेत् १" । उपस्थापयेदन्यभाण्डम् १३ । भाण्डगोपकस्य तद्गतः सांघिके व्यापारः १ । नात्र दानग्रहणयोः नान्तर्भावः १ । दानं गृहिणे याचितकत्वेन५५ । परिभुक्तस्य तत्सत्त्वे । नानेन दानपतीनां विहारे देयत्वस्य नोक्तता नवस्य भिक्षवे निदे(?धे)यत्वेन १० । भाण्डार्थे लयनस(स्य ?) नियोजनम् (३० । पृथक्त्वेन मृत्ताम्रभाण्डिकयोनिक्षेपः (१५५० । उपस्थापनं पानीयस्य ४ । न यत्र कचन स्थापनम् " । मण्डपस्य तदर्थ करणम् ” । दक्षिणपश्चिमे विहारस्य पार्थेऽभ्यन्तरतः । वातायनमोक्षेष्टकास्तरदानोदकभ्रम
वि०७
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम्
[१४, प्रायवित्तिकम्
(२५)
(४६)
I
(819)
(४८)
1
(१५५०)
(५१)
(५२)
(५३)
?]
मोक्षद्वारकरणकवाटकटकदानम् | वंशस्य च परिश्रावणस्थापनार्थम् काष्ट मञ्जि (ष्ठमश्चि?) का सु स्थापनम् । इष्टकपिण्डिकायां वा । आधारकेषु (४) चौक्यं पानीयभाण्डमापा (प) रिभोगार्थान् (र्थ?) कुर्यात् । शुचि । पानीयश्च पेयम् । नाकल्पिकैरे [त ? ] दस्तचीवरैश्चारयेत् । कालेन कालमुदकभाण्डानामन्तः शोचनम् । गम्भीराणामुशीर कुर्वकेन पत्र विभजुकैर्नत्र केन वा यष्ट्यामुपनिद्धेन । नातोरम्वृत्वमामिषोपदेहस्य ६० । शोषणश्च 1 तदा विघातार्थमपहत्वे (१)न | नि[:]श्रयकरणीयानामुदकगतो व्यापारः ॥ [ इति ] सप्राणकजलसंबद्ध क्षुद्र कादिगतः ॥ ३८ ॥ ( ३९ ) निषदने ।
(५५)
४५७
(५०)
(५९)
प्रवृत्तावन्मुखे वा १५६०० । सन्निपाते “” । स्त्रीपुन्सयोः (? पुंसोः) (६२) :) I | योग्यत्वे च । निरस्यत्वे
(६३)
(६)
(६५)
गृहित्वे | अन्यस्थानतायाम् संप्रयुक्तेः | प्रत्यक्ष कल्पेन निषदने I
(६६)
(६७)
५०
॥ [ इति ] सभोजने निषदनम् ॥ ३९ ॥ (४०) स्थाने ।
(६९)
(७१)
(७२)
स्थाने रहः कल्पेन ६० | सावरणस्य । न चेद् भयवशात् 1 | अवधाने च स्थानान्तरे । गोचरान्तात् | अन्तर्गतत्वं गन्ज (ञ्ज) स्य | भिन्नत्वं गृहान्तरस्य / ॥ [ इति ] सभोजने स्थानम् ॥ ४० ॥ ( ४१ ) अचलदाने |
(७३)
(७४)
(134)
दुष्कृतस्यासंवेद्यसंवेत्तृत्वे दृष्टेः स्थानान्तः
(७६)
(1919)
. स्त्रिया पुरुषस्य वा । उत्सृज्य ज्ञातिं प्रत्रजा ( ज्या ? ) पेक्षं ग्लानं च अनिदंलिङ्गप्रव्रजितस्याचेलकस्य काये कायसम्बन्धे वा (inco । खादनीयभोजनीययोः । स्वस्य तस्य च । उत्सृज्य पापकदृष्टिगताद् विवेचनार्थताम् । अकल्पिकयोः दुष्कृतम् | स्वयं दाने संविभागे च 1
(७९)
(Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________
(४९) अभिवृत्ते]
२. पोषधवस्तु
(४४) युद्धाङ्गप्रत्यनुभवे । - युद्धाङ्गानां कर्तृत्वम् ९३" । अनन्तगयवशगतस्य ९ । समस्तव्यस्तानाम् । सजीकृतानाम् ६ । मौले मौलस्य ९ । दुष्कृतस्य प्रयुक्तौ १० । असजीकृतानाम् " । उभयत्रापि दुष्कृतस्यैव १६०० । स्पृष्टिरुयूथनं प्रस्थाय दर्शनार्थमुपविचारान्तातिक्रमे दृष्टिरिति मूलानि ” । न्यूनत्तमनुद्यतत्वे । न हस्त्यश्वकुक्कुटलावकवर्तकस्त्रीपुरुषयुद्धादि कुर्यात् कारयेनिरीक्षेत वा ।
॥ [इति ] युद्धाङ्गप्रत्यनुभवः ॥ ४४ ॥
(४५) प्रहरणे। कलुषचित्ततया । कायतन्निासृष्टसम्बद्धैर्येन केनचिदन्ततः पादाङ्गुष्ठसर्षपतूलिक[]भिः प्रहृतौ " । भिक्षोः । परस्य " । उत्तरेषु त्रिषु ल। स्पृष्टो(ष्टौ?) " । प्रतिनिपात्यम् १९१। अनिपाते दुष्कृतम् ११ । नान्यत्र प्रहर्त्तव्ये ऽन्यत्र प्रहरेत् १" । न स्तम्भे प्रहारं दद्यात् ५५ । न भित्तौ भूम्यां वृक्षेऽन्यत्र वा"।
॥ [इति ] प्रहरणम ॥ ४५ ॥
(४६) अवगुरणे। प्रहारावगुरणे १५ । प्रतिद्रव्यम् १६ ।।
॥ [इति] अवगुरणम् ॥ ४६॥
(४७) अवधप्रतिच्छादने। पाराजयिकसंघावशेषयोरुत्सृज्यास्पर्शश्रामण्यब्रह्मचर्यान्तरायसंघक्षोभाशंकवशताम् १" । प्रतिच्छादने ११ । अन्तेऽहोरात्रस्य " । प्राग् दुष्कृतम् १६२० । अन्यस्याश्वापत्तेः ।
॥ [इति ] अवद्यप्रतिच्छादनम् ॥ ४७ ॥
(४८) भक्तच्छेदकारणे। संचिन्त्य मुक्त्वा रोगप्रतिक्रियार्थतां गृही दावभक्तच्छेदस्य कारणे ।
॥ [इति] भक्तच्छेदकारणम् ॥ १८॥
(४९) अग्निवृत्ते । न सिंहं स्पृशेत् (२३ । शास्तृधर्मसंघसब्रह्मचारिणां धर्म्यकरणीयतापेक्षा पात्ररंगकर्मणोश्च समयाधिष्ठानम् १" । अधितिष्ठेद् दीर्घम् (२० । क्रीडायां चापरया चन्द्रसूर्यालातचक्रादिकरणतश्च २६ । अग्निना " । अनधिष्ठितसमयस्य अग्लान्यवशतार्थस्य स्पृष्टौ २० । स्वयनियोगतो वा १ । प्रज्वाल[न]निर्वापणस्पृष्टास्पृष्टेन्धनसमवधानयुक्तनिष्कर्षणाङ्गारसमावर्त्तननिष्कर्षणेषु १६३० । अर्द्धस्तमितत्वं कुकूलस्य २ । ज्वालानां च २२० । समवधाननिष्कर्षणे तओन्धनस्या
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________
५२
विनयसूत्रम्
१३३३
३४)
(३५)
श्यन्तरवृत्तम् । केशरोमास्थिनखखेटसंघाणकवान्तविरिक्तमुद्गमाषतिलतैलमधुसर्पिषामन्धनत्वम् (३) । अन्यस्य करणीयेऽन्यस्येत्यधिष्ठानमर्द्धाधिष्ठानम् । ॥ [ इति ] अग्निवृत्तम् ॥ ४९ ॥ (५०) छन्दप्रत्युद्धारे ।
(३६)
भिक्ष्वर्थार्थे कर्मणि । वृत्तस्य महदानास्य (?) प्रत्युद्धारार्थायां वापि I
॥ [ इति ] छन्दप्रत्युद्धारः ॥ ५० ॥ (५१ ) [ शयने ] |
(३०)
(३
(४१)
शताम्
(४२)
नाचन्द्रसूर्या लोकवत्यववरकदेशे शयीत | मुक्त्वा ग्लान्यग्लानोपस्थानव। प्रायश्चित्तिक मत्रेत्येके १६४०० | अर्द्धत्वमनिपत्तेः पृथक्त्वञ्चाह्नः 1 यद्भूपः (य: १) परिवारितम गारपर्यन्तः । तद्गतत्वं संबद्धस्य तद् द्वारपार्श्वोपचारस्यागारभृतस्य । पुरान्तरस्य च तद्गतद्वारस्यानन्तरस्य च । न सोपचारात् परस्य लयनमात्रात् पृथग्भूताध्यासितस्य | अर्द्धत्वं वृक्षमूल
(83)
(४४)
(४५)
(४६२
कुड्यशुशि (? सुषि, खूर्त्त (१) मूलानाम् ।
[ इति शयनप्रायश्चित्तिकम् ] ॥ ५१ ॥ (५२) स्त्रीसहस्वप्ने ।
(४७)
(४८)
(४९)
सगहनानां स्त्रीसहस्वमे । अध्वनोऽत्र कुक्कुटस्योत्पात्य निलयनेऽन्तरमभूतत्वम् । सर्वस्य सान्तरसंचारस्य निरनगारान्तरत्वे छदनस्यैकत्वम् I पृथकत्वं स्वभागगतबधनबन्ध ( ? ) त्वे द्वारस्योपचारस्यापि । तद्वद्भक्षितत्वं भिक्षुणापत्तेः | गुप्तत्वं च स्वामिना मातृग्रामस्य । उद्धृतत्वं च निश्रययणेः पुरान्तरे
८५१०
(५२)
। हासोऽनगारत्वेऽन्यभूतात् [ इति स्त्रीसहस्वप्नम् ] ॥ ५२ ॥ (५३) अनुपसंपन्नसहस्वप्ने ।
(५३)
[१४, प्रायश्वित्तिकम्
(१६५०)
I
(५५)
(५६)
अन्ते
(५७)
(५८)
(५९)
(१६६०)
(६१)
(६२)
अनुपसंपन्नेन सार्द्धमगारे तृतीयस्यां रात्रौ स्वमे । । प्राक् दुष्कृतं निर्दोषमध्व परिश्रान्तस्य क्लान्तौ । तथास्यान्तेऽपि । अकल्पिनि च भिक्षोः करणीये तत्संपादकेन सार्द्ध ग्लानस्य तदुपस्थायिनश्च । श्रामणेरेण च तद्वतः सन्निहिततायां तत्रावासे पापभिक्षोः कृतकुर्वत निवासप्रयत्नस्य । उपगतौ पश्चिमकालयो (ई) योर्मासयोर्वर्तमानस्य । नोर्ध्वमस्य वस्तव्यत्वम् अकार्यत्वं पूर्वोपगतेः । अरक्षत्वं प्राग् । नैषोऽनुपस्थापितं श्रामणेरमुपस्थापयेत् । मिद्धोपपातेनाध्वनि श्रामणेरमभिप्लुतं पुरतः कृत्वा गच्छेत् बुभुक्षितत् सानुकालं दद्यादमै तदाहारम् । पुनश्चेद् वेलायां तदापि । ॥ [ इति ] अनुपसम्पन्नैः सहस्वप्नः ॥ ५३ ॥
(६३)
(६४)
(६५)
(६६)
(६७)
(६)
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________
५८) उद्धर्षवस्तुगते ]
२. पोषधवस्तु
(५४) दृष्टिगतानुत्सर्गे ।
तथाहम्भगवतो धर्मदेशितमाजानामि यथा [ ये अधर्माः संक्लेशिकाः ] आन्तरायिका धर्माउक्ता भगवतेति प्रतिषे (? से) व्यमाने नालमन्तरायायेत्यादि प्रवृत्तवचनतावसर्गे जैगुप्स्यमत एनं कुर्युः ज्ञापनेन । ॥ [ इति ] दृष्टिगतानुत्सर्गः ॥ ५४ ॥
(६९)
(५५) उत्क्षिप्तानुप्रवृत्तौ ।
(७२)
(12)
(७४)
(७५)
(७७)
तथा विदितप्रक्षिप्तस्याप्रतिकृततायां भिक्षोः | उद्देशाने परिप्र (१५) च्छनिकायाः । सनिःश्रयस्य । अनुशासन्याः 1 अववादस्य | आविष्करणे दृष्टेः (७६) । आसोष (?) संभोगे स्वीकृतौ | अगारे च सहस्वमे । अन्ते रात्रेः स्यन्दने | मुक्त्वा ग्लान्यग्विवेचन गतेनार्थेन I
(C)
(७९)
(१६८०) । अन्यथा वासं
(८१)
(८२)
॥ [ इति ] उत्क्षिप्तानुप्रवृत्तिः ॥ ५५ ॥ (५६) नाशितसंग्रहे ।
(१६७०)
॥ [ इति ] नाशितसंग्रहः ॥ ५६ ॥ (५७) अरक्तवस्त्रोपभोगे ।
(२)
मूलस्य । दुष्कृतस्याप्राप्तम्
(c)
प्रवृत्ततद्वचनानुत्सर्गे श्रामणेरं नाशयेयुः “ । ज्ञप्तिचतुर्थस्य ते कर्मण इति पूर्वोत्तरनाशनीयस्य ते इत्युपक्रमं ज्ञप्तिः कृता निःसृजेदमेवंरूपं पापकं दृष्टिगतं प्रथमा कर्मवाचना कृता द्वितीयेति प्रत्येतदन्तमस्मै भिक्षुणा श्रावयेयुः I अनारतावुत्तरं कुर्युः । नाशिततायां श्रमणोद्देशस्य 1
(८४)
(८५)
(८६)
५३
(७१)
(८९)
(१६९०)
(११)
(१२)
(१४)
(१५)
(९६)
(१७)
नील्या गैरिकेण वल्कलेनेत्यनुपरक्तस्य स्ववाससः (८७) । अन्ततः पात्रवस्यक (१)स्थाविकापादचोडकायबन्धनानां प्रावरणादौ परिभोगे “ । न निकायान्तरीयस्य पुनः कल्पनीयत्वम् । नाच्छिन्नस्य गृहिणा । न महारङ्गरक्तं प्रावृतिम्भजेत | नागारिकस्य | भजेद् विहाराभ्यन्तरे प्रतिच्छादितस्य काषायेण ९३० । साधारणत्वमध्वनि याचितप्रावरणस्य 1 सहायकैः भिक्षुश्रामणेरैः | एकत्वे वृद्धान्तः दारभ्य यावत्संभावनामुपरिदानम् | नानवच्छिन्नमपरतः प्रावृत्यं ( ? ) चंक्रम्येत । अन्वाक्रामे - दुपनिमन्त्रितः पुण्यकामेन नवमाच्छिन्नदशात् पराहत्यानित्यतामनसिकारेण "" । ॥ [ इति ] अरक्तवस्त्रोपभोगः ॥ ५७ ॥ (५८) उद्धर्षवस्तुगते । स्पृष्टो (ष्टौ ? ष्ट ) स्पर्शनयोः कर्तृरल (र्तृत्व ?) मखम् (१७००) । तत्सम्मतं च 1 शस्त्रमेतत् संग्रामावचरं भाण्डं च गन्धर्वावचरम् । प्राप्तं योग्यत्वमुपयोगाय । मुक्त्वा स्वीकाराननुगतः तत्र द्रव्याविनाश
(९९)
(3)
। उपस्थापन
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम
[६४, प्रायश्चित्तिकम् चित्तस्य विहारतदुपचारगतम् । न तदुपेक्षेत । सप्ताष्टान् दिवसेनैतदुपविचारे प्रक्रष्यन् (१) पांसुना वैभङ्गुकैर्वा छादयेत् ६ । नासमुदितचिन्ना(ता?)य स्वाम्यहमिति बुवते दद्यात् । अनागमेऽस्योद्धं(?) सांघिके गञ्जोः [3]पनिक्षिपेत् । आषष्ठमासपर्यन्तं धारयेत् । ऊर्ध्वमनागतौ यद् भूमौ बुद्धसांघिकयोलब्धि तत्रोपयुक्तिः १०१० । अयोग्यत्वे क्रयणं योग्यस्य तेन स्थावरस्य ९१ । तदा चेत् खाम्यागच्छेदनुज्ञानमायाच्यानिच्छते दद्युः १२' । वृद्धिं चेत् मृगयेदेतदेव न बहु मन्यसे यदस्माभिः परिपालितमिति ब्रूयुः १३ । घटितविध(द्ध?)तायां मण्यार्योग्यत्वम् १" । हर्षकटककेजू(यू)रहारार्द्धाहारत्वविनिवेशे च " । वीणावेणुवल्लरिमहतिमुद्घोषकानां सतत्रीकत्वे १६ । वदत्ता(१)यां शङ्खभेरीपटहमुखानाम् । धनुषः सगुणत्वे "" । तत्त्वेशील्येकतो धारककुन्तडाभाणेर्दानाम् १"। शरनाराचार्द्धनाराचानां सफलत्वे ( त्वे ?) १०२० । सधातुकत्वे प्रतिमायाः " । निर्घाषमस्याः शास्तृसंज्ञामुपस्थाप्य ९ । काचमणिपलालमालकाण्डवीणिकतलमटुकपिञ्जनकतुलिकाकाण्डानामर्द्धत्वम् १० । अयोग्यत्वं सुवर्णपिण्डस्य " । गोपयित्वोत्रासे गृहीत्वा वानुपरोधे स्वस्य सांधिकं स्तौपिकं च हिरण्यसुवर्णमपक्रमणम् १" । सा(श्रा?)द्धेन श्रामणेरेण वा १६ । अभावे
खयम् १" । खननमत्र (९ । अपगते दानम् १" । उत्पाद्य तद्वत् ११०३०” । निर्दोषममानुषभवने पुण्यनिर्जातं चेदेषां रत्नमयं भूमिसोपानादि १" । भोजने च भाजनमसम्भवेऽन्यस्य १"। शयनासनं च निषादे १ । गच्छेद् यानेन १० । धर्मार्थवशतया ६ । नाटोपवता (१६ । न जीर्णग्लानाभ्यामन्यः १० । निषीदेद् धर्मश्र[]वणार्थ रत्नमये सिंहासने पराहत्यानित्यतामनसिकारेण १० । निवेशने चागारिकीयाणी(?नी)ति संप्रेक्ष्य तत्प्रज्ञप्तौ १। सुवर्णखचितककणिकावृतेषु वस्त्रेषु १५ । अत्र च मणिप्रत्युप्तेषु सुवर्णरूप्यखचितेषु प्रवेशयेयुरेतानि ४० । नाकल्पिकत्वमुपस्थापितशास्तृसंज्ञानामागारिकश्रामणेराभावे बुद्धप्रतिष्ठ(ष्ठि?)तेर्धर्मार्थवशतया स्पृष्टौ " । त(न ?)द्रव्यस्य च । नाभरणप्रावृत्तिं भजेत । धारयेत् मुद्रानम् (द्रा ?) "" । अप्रावरणिकीम् । त्रपुताप्ररितीकजतुकाष्ठशैलमृद्दन्तशृङ्गेभ्यः | चिह्नं सांघिकायां(याः?) मध्ये चक्र पार्श्वयोम॑गावधस्ताद् विहारस्वामिनो नाम " । पैङ्गलिकायामस्थिसंकलाशिर[:] कपालं वा । न फणिकया शिर[:] प्रसाधयेत् २०५० । निदर्शनमेषा । नादर्शन मुखं पश्येत् ५१" । उदकात् (१३" । अनापत्तिरुदकप्रत्यवेक्षणार्थतायां अणवलीपलितदर्शने पूर्वोत्तरनिमित्तोद्हणे (५ । न त्र्याएं भजेत् (१। न रोचनाम्रक्षणम् १६ । न गन्धैः ५० । भजेत पादयोर्गन्धाङ्गददानं पुण्यार्थिनाम् । न तस्य पुरतो(?त उपनयेत् । नैभिर[1]क्तः संघे सनिपतेत् १७६।
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________
(६०) तिर्यगवधे]
२. पोषधवस्तु न गृहिभ्यो धर्म देशयेत् १६० । न कुलान्युपसंक्रामेत ६२' । स्नानमन्ते भजेत ६१ । प्रतिगृह्णीतैनाम् ६" । पुष्पमालां च ६" । चैत्ये विनियोगः । श्रावकस्यापि " । अनभिमतो दातुः शिरोन्ते पादान्ते वा ९० । असम्मुखे द्वारस्य ६" । भित्तौ (९७७) । लम्बनं मालाद्याशूच्यामत्रावतूसितायां कण्टके वा " । चक्षुष्यं सुगन्धीति कालानुकालं घ्राणम् १७ । न ब्रह्मसूत्रप्रावृति भजेत (०५ । न सूत्रकस्य ” । मूलबाहौ चिकित्मार्थस्य भजेत वाने । न यत्र वचन छोरयेत् १०६ । सशेषं चेत चीवरकर्णके कुश्चके बन्धनम् । न चेत् स्तम्भशुषि(सुषि ?)रे कुड्यस्य वा निक्षेपः ८ । न नृत(त्य ?)गीतवादित. माचरेत् । न शिक्षयेत् १७८० । नोपसंहरेत् । न दर्शनायोपसंक्रामेत् । न भिक्षुण्या नृत्तं (त्यं ?) कारयेत् ८३" । कुर्यात् शास्तृगुणसंकीर्तने त्रिदण्डकदाने च स्वरगुप्तिम् " । शिक्षेतैनां प्रतिगुप्तिप्रदेशे " । न संचग्धनसंक्रीडनसंकिलिकिलायनौद्धत्यद्रवकायताद्यानि कुर्यात् । नौद्धत्याभिप्रायः कायवाचो (चौ ?) विकुर्वीत " । भागशो व्यवकेरसंसर्गः । न भाजन(नं) संचारकेनाभ्यवहृतं कुर्यात् ८" । न वतंसक अथ्नीयात् १७००० । नाम(क)मुश्चेत । न लालाटिक[1] मनुप्रयच्छेत् । न समावस्थायां वा(या)चेत"।न जवनप्लवने कुर्यात् ” । नोरुवाहुमत्स्यपरिवर्तकं परिवर्द्धत १० । न जलशिक्यिकां विध्येत १६ । न जलमण्डूकमेरिके वादयेत् ९० । न [उ]दकपिच्छिलिकां पिच्छिलेत् । न हस्तिऋञ्चिताश्वहेषितर्षभगर्जितमयूरकोकिलरुतानि कुर्यात् । न मुखशंखटुटुकभेरीवादनम् १८० ।
॥ [इति] उद्धर्षवस्तुगतम् ॥ ५८॥
(५९) स्नाने । शिष्टादध्यर्धतो ग्रीष्मस्य पूर्वतश्च वर्षाणां मासात् ५ । अचीवरद्वितीयस्य लब्धौ यद्विधस्य " । अनुद्धृतस्य वातेन । चीवरकर्णकरण तत्पर्यन्तः । अनववृष्टस्य" । अस्य बिन्दुद्वयनिपात[:] काये । अन्यदा पञ्चदशादस्नानदिवसादकिस्ताने " । अभिषेकेण चावगाहनेन वा " । नाभिप्राप्तौ । पुरस्ताद् दुष्कृतम् १८५७ । सर्वत्र समयेष्वनधिष्ठाने ११ । नार्थान्तरपरो जलानुभवः स्नानम् १" । तस्मादुत्तरणं संचेतितया मूर्छितसेकेष्वनापत्तिः ५३१ । मन्येताश्मापरान्तकेष्वस्याभावम् १" 1 न संभवे परस्योत्स्वापकल्पं संश्रयेत १" ।
॥ [इति ] नानप्रायश्चित्तिकम् ॥ ५९॥
(६०) तिर्यग्वधे । वधकचित्तेन तिरश्वः प्रहृतौ १६ । तदाऽन्यदा वा तनिदानं मृतौ दुष्कृतत्वं सत्त्वाविग्रहस्य ।
॥ [इति] तिर्यग्वधः ॥ ६॥
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________
५६
विनयसूत्रम्
[४, प्रायश्चित्तिकम (६१) कौकृत्योपसंहारे। न त्वमुपसम्पन्नः पाराजयिकामस्यापन इत्याद्यर्थ(थं) भिक्ष्वथैन कोकृत्योपसंहृतौ भिक्षोः १० । अस्पर्शोत्पादनचित्तेन " । हास्येनापि १८९० । अनुत्पत्ताबपि " । कोकृत्यस्य (२२ । अन्येन दुष्कृतम् (२३ ।
॥ [इति ] कोकृत्योपसंहारः॥ ६१॥
(६२) प्रतोदने । भिक्षोः १० । अङ्गुलिमुष्ट्यरनिस्कन्धशीर्षपार्श्वपृष्ठकटयूरुजंघाजानुपादाङ्गुष्ठादिभिः प्रतोदनतः स्पृष्टौ विकरणचित्तेन " । तस्माद् व्रणमशपिल्प(१शक)तिलकरोमावर्तादि दर्शनेनापत्तिः (२६ । एके वानेकत्वे निपात्यस्य ।
॥ [इति] प्रतोदनप्रायश्चित्तिकम् ॥ ६२॥
. (६४) द्रवहर्षणे। जलविषयक्रियानुष्ठाने ९० । अवतीर्णस्य निमजनोन्मजनतीरान्तरसंचारानुप्रतिस्रोतोव्यायामजलभेरिकामण्डूकवादनशिक्यिकावेधचक्रवाडवजककूपकावर्तकरणलेखाकर्षकानां मौलम् ९ । टिप्पकादानस्स दुष्कृतम् १८३० । गोलघटवर्धनी शरावे १५ । क्षोलसूपयूषमण्डे च सत्यामपि तप्ततायाम् १" । अजलहर्षणे च ११ । तद्वत् तद्भूतकारणम् १" । औद्धत्यरतप्रत्यनुभवच्छन्देन १ । तस्मात् प्रह्लादनच्छन्देनावतारणादावनापत्तिः (१६ । तरणशिक्षायां तिर्यगायतं वा व्यायाम १० । जिह्लादयिषया तप्तेषु लेखकर्षणे २ । .. ॥ [इति ] द्रवहर्षणम् ॥ ६४॥ ..
(६५) स्त्रीसहशय्यायाम् । मातृग्रामेण सार्द्धमेकस्मिन्नगारे मिद्धावक्रान्तौ निशयां(या?) १० । अन्तः ९८४" । प्राग दुष्कृतम् " । कुक्कुटिप्रमाणमेतत् कृत्वेऽन्तः ।
॥ [इति] स्त्रीसहशय्याप्राय० ॥६५॥
(६६) भीषणे । हासप्रेक्षयापि भीषणच्छन्देन भयनिमित्तोपसंहारपूर्वकं विज्ञपने । भयंकरस्याकोऽयमिति भिक्षोः परेणाप्यनुत्पत्तावपि भयस्य " । मौलमन्सन(मन?) आपस्य ” । तद् यथा प्रेतपिशाचकुम्भाण्डकटपूतनत्वाख्यापिनां कीटनं(?) कीटकीटानामङ्गारिकावर्णानां दग्धस्थूणानिभानां रूपाणाम् । सिंहव्याघ्रद्वीपिकोकपटारुभ्रष्टोते(?)काशब्दानाम् ” । उच्चारप्रस्रावस्थवतकटगन्धानाम् । किटकिलिंजकुतपस्पर्शानाम् । मन आपस्य दुष्कृतम् १८५० । तद्यथा देवनागगन्धर्वयक्षकिन्नरमहोरगत्वख्यापिनाम् (१ । धनिश्रेष्ठिसार्थवाहादिरूपाणाम् । वीणादिशब्दानाम् १० । अगुरुचन्दनकुंकुमतमालपत्रगन्धानाम् ।
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________
५७
(७३) भूम्युदाते]
२. पोषधवस्तु पट्टपटपावरांशुकदुकूलकोट्टम्वकस्पर्शानाम् ” । उत्सृष्टसंवेजनार्थताम् । तस्मात् संवेजनार्थ नरकतिर्यप्रेतमनुष्यकथादावन[1]पत्तिः १ ।
॥ [इति ] भीषणम् ॥ ६६ ॥
(६७) गोपने। इदं प्रव्रज्यासंतकपात्रचीवरपोणिकाकंसिकाकायबन्धनादिश्रामणकजीवितपरिस्कारनिर्दाने १ । निर्दापने च ९ । उत्सृष्टहितकामतया १८६" ।
[इति] गोपनम् ॥ ६७॥
(६८) दत्तोपजीवने । दत्तस्य भिक्षोर्निर्देयं चीवरस्य विना तदनुज्ञानं परिभोगे (६१ । न चेदस्य तन्निदानं प्रीतेस्सम्भावनम् ६ ।
॥ [इति] दत्तोपजीवनम् ॥ ६८ ॥
(६९) अस्वाख्याने। ध्वंसनच्छन्देन भिक्षोर्विनिधायां संज्ञ संघावशेषापतनस्य विज्ञप्तौ ६ । लेशेनापि ।
॥ [इति] अखाख्यानप्रायश्चित्तिकम् ॥ ६९॥
(७०) स्त्रीसहगमने । कामतोऽध्वन्यूढौ ६" । प्रतिक्रोशम् ६ । प्रतितदई दुष्कृतस्य ६ । उत्सृ. ज्यातियात्र[य]न्तीम् ५० । नष्टश्चे(?)नमध्वनोऽध्वन्यवतारयन्तीम् ६५ । अशक्तस्य वा निर्वोढुम् १८७०।।
॥ [इति] स्त्रीसहगमनम् ॥ ७० ॥
(७१) स्तेयसहगमने। ग्रामघातकैश्चौरैः शुल्कभञ्जकैर्वा वणिग्भिः " । कापटिकैः स्तेयप्रव्रजितैः दुष्कृतम् ।
॥ [इति ] स्तेयसहगमनम् ॥ ७१ ॥
(७२) ऊनोपसंपादने । ऊनविंशतिवर्षतायामुपसंपाद्यस्य ७२ । उपाध्यायत्वेनोपसंपादने । नासावेनं पूर्णतां न पृच्छेत् । नान्ये ६ । नानि(वि?)ज्ञायैनामुपसंपादयेयुः । सर्वथा परिपूर्वण(?)विंशतरुपसंपा(प?)दो रूढिः ० । इतरस्य परिपूर्णसंज्ञतायाम् ” । अमत्यसि(तिम?)तिविमतिषु च १४ । ज्ञाने च तद् ध्वंसः ८२ । न चेददः प्राप्तपूरेः ८" । अपि गर्भाधिकमासकैः सावध(१) ८ ॥
॥ [इति ] ऊनोपसंपादनम् ॥ ७२ ॥
(७३) भूम्युद्घाते। खननखाननयोः ८" । मृद्भुवः । मुक्त्वा चतुरङ्गुलमात्रकीलकनिखननं
वि.८
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________
[S४, प्रायश्वित्तिकम्.
। जातिक ( १ ) चेत् मौ
(58)
(१८९०)
(११)
(९३)
(१४)
(१५)
(९६)
लम् । न चेद् दुष्कृतम् । त्रीन् मासान् पर्युषिता संहतिः पूर्वा वृष्टिकान्तारं चेत् | पडन्यदा | नाभूत्वं ( ? ) कन्यायां मन्येत प्रभूत्ये (ते ? )न समुदायेषु लक्षणानां प्रभावकत्वम् । तस्मात कार्यमेव स न्यूनान्यत्र वृत्तायाम् । नष्टतादग्धत्वे | अर्द्धवं नष्ट | चटितकानां च पृथिवी पर्यटककूल कन्यातल्लेपानाम् | गडवालुकाद्य [[]]धिक्ये [ ए ] - य । क्रियाणां च । कीलोत्पाटनले खकर्षण मृत्कर्ण कार्षगोमयोत्पाटनपंकाकम्पन तल्लन गोलाद्युत्पाटन लोणिकाशातनात्मिकानाम् । विगोपनमतेरत्रैतत् " । तस्माद् गणनन्यसनाद्यभिप्रायस्यानापत्तिः ॥ [ इति ] भूम्युद्धातः ॥ ७३ ॥ (७४) प्रवारितार्थागतिसेवायाम् ।
(35)
(९९)
(१९००)
५८
विनयसूत्रम्
raiser नक्षत्रप्रयोगेनासन्निहितकलाकारस्य
(८७)
(cc)
(845)
(८६)
(२)
(२)
(3)
(५)
(&)
(1)
(2)
(९)
नातियाचेत । युक्तमनारोचितकालस्य तदसंभावनायां प्रतीष्टभोजनगृहो - पसंक्रमणम् " | उद्योजनं च परिवेषणेऽतिपत्तौ कालस्य । न तत्त्वं व्यजनस्याद्रियेत | स्वीकुर्यात् प्रत्येक प्रवारणाम् । सप्रवारणेऽपि संघे '। सर्वकालां च । विना मर्यादास्थापनेन प्रवारितत्रतोऽन्यथा पौनःपुन्येनात्यर्थतया चोर्द्धमकृतप्रवारणात् चतुर्थमासपरिसमाप्तेरूर्द्ध प्रज्ञप्ताभ्यवहृतौ ११ । विज्ञप्तौ दुष्कृतम् । अनापत्तिः ग्लाये (१२) । ज्ञातो (?) च | पृथक्त्वं पूर्वस्य विभ्रमात् | अप्रवारितदोषकारित्वं तस्य | पुरस्तादपि येन न प्रवारितः 1 ॥ [ इति ] प्रवारितार्थाति सेवा ॥ ७४ ॥
(११)
(१३)
(१४)
(१५)
(१६)
(७५) शिक्षोपसंहारप्रतिक्षेपे ।
(219)
१०
(१९)
अभिज्ञातायाम् । आख्यातुः । शिक्षायाम् । अस्यान्ते शिक्षितस्य मि (?) त्याख्या दयमानायामुद्देशेन वा भिक्षूणां न शिक्षिष्यामीत्येतत् कारणभावेन निवेदयितुरज्ञतामुत्थापयतो वचनस्योदाहृतौ । सौभ्यां दुष्कृतस्य I ॥ [ इति ] शिक्षोपसंहारप्रतिक्षेपः ॥ ७५ ॥
(१९२०)
(२१)
(७६) उपश्रवगते ।
I
भिक्षोरधिकरणसंप्रधारणस्य
भिक्षुभिरुपश्रुत्यर्थमुत्सृज्योपशमनच्छन्देनाव
(२२)
(33)
(२४)
२५)
धाने | प्रतिसंवेदनायां शब्दस्य दुष्कृतम् | अर्थ । क्षो (?)पकरणप्राये ( ? )ण चेत् "" । अर्थान्तरवशायामुपलिष्टौ चेतनादूर्ध्वम्पदच्छटोत्काशनशब्दादिभिरचेतयतो न चेत् मुग्वः शमार्थी वा नियतमातृतायां पातः । न कलिमुपोद्बलयेत् । नोपशृणुयात् नैनं कुर्वन्तमनुपरिवात्य तिष्ठेत् । नोपशान्त्यै न प्रयतेत
(२६)
(२
(२)
I
॥ [ इति ] उपश्रवगतम् ॥ ७६ ॥
(१२)
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________
(८२) राजकुल°]
२. पोषधवस्तु
(७१) सामग्रीभङ्गे। ज्ञप्यादिकर्मणि संनिपतितस्यानालोक्य भिक्षु प्रक्रान्तौ श्रवणोपविचारातिक्रमे मृरम् १९३० । पुरस्ताद् दुष्कृतम् ३१ । विनार्थेन युक्तेनार्थेनापक्रान्तो २१ । कृतत्वे ज्ञप्तेः ५० । अधम्र्येऽर्थे च कर्मणः १७ । श्रवणदेशानतिक्रमेच्छायामनापत्तिः ।
॥ [ इति ] स[]मग्रीभङ्गः ॥ ७७ ॥
(७८) अनादरवृत्ते । । स्थानगमनशयनासनविहारग्रहणभीष(?)तद्विपर्ययादेरुपनीतस्यार्थस्यानादराद् विना धर्म्यसंज्ञप्तिदाने व्यतिक्रान्तौ १६ । भिक्षुसंवेन मौलम् १७ । आचार्योपाध्यायदुष्कृतम् १० । अधर्म्यत्वे ज्ञप्ते तत्वं कथावपातनस्य १० । सुखं संघस्य तद्यवहारकः १४९४ । संघवद् बुद्धः । न राजाहसंघस्थविराणामाज्ञां कोपयेत् ।
॥ [इति ] अनादरवृत्तम् ॥ ७८॥
(७९) मद्यपाने। पाने मदनीयस्य ४२ । च्युतिरस्य तत्चात् क्वाथे ४५ । विद्यते खोलवकसभक्षणे तत्प्रवेशः । अर्द्धत्वं किण्वपिण्डिकायाम् ३ । मदनीयानां मूलगण्डपत्रपुष्पफलानां मद्यगन्धरसानां वा मदयितॄणां पेयानाम् "" । निदोषो वर्णमात्रेण मद्यस्य सदृशम् । प्रयोगवद् गण्डूषधारणगात्रम्रक्षणे ' । ग्लान्येनापत्तिः १९५० ।
॥ [इति] मद्यपानम् ॥ ७९ ॥
(८०) अकालचर्यायाम् । अकालतायाम् (५१ । अनवलोकितसद्भिक्षोः (१२ । ग्रामप्रवेशे (५३) । न चेदत्यात्ययिककार्यसनिपातः (५" । अन्यत्र सञ्चारेऽत्र दुष्कृतम् १" । अभावेऽत्र भिक्षोस्तद्वद् भिक्षुणी १६ । अस्याः श्रामणेरः ५ । अस्य शिक्षमाणा । तस्याः श्रामणेरी " । असत्त्वमबोद्धः १९६० । सीमान्तरस्थोत्क्षिप्तान्यपक्षाणां च ६१ । ऋद्ध्या त्वनापत्तिः ६२ ।।
॥ [इति ] अकालचर्या ॥ ८० ॥
(८१) कुलचर्यायाम् । चतुर्थादावकाले कुलोपक्रसमणे (६३" । तन्मुखिकया च संघोपनिमन्त्रणेनास्मदनागमनवशात् परिवेषोऽतिपात्य इत्यपरिप्राप्य दातरि तृतीयप्रभृतौ ९" ।
॥ [इति ] कुलचर्या ॥ ८१ ॥
(८२) राजकुलरात्रिचर्यायाम् । अप्रभीतत्वे ६० । अन्त्यारुणस्यैतदत्रानुगतत्वम् ६६ । अन्तःपुरनिवासस्थान
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम्
[६४, प्रायश्चित्तिकम् सम्बद्धतायाम् ६" । अतदा प्रस्तुतावपि । प्रतिरात्रि ६” । तत्कीलोपविचारान्तोऽतदादिः १९७० । एवं राजकुलनगरयोः (" । राजकुलस्थानेन च । नागरेण दुष्कृतम् । तदर्थता चेत् " । द्वितीयं चेदत्रावद्यम् ” । न चेद् राजदेविकुमारामात्यान्तरायविनयनवशेन (६) । नानुश्राव्य राजकुलं प्रविशेत् ।
॥ [इति ] राजकुलरात्रिचर्या ॥ ८२॥
(८३) शिक्षापदद्रव्यताध्याचारे । वर्तमाने प्रातिमोक्षोद्देशेऽनुभूततद्वस्यासंविग्नेन मनसा संप्रति मया ज्ञातमयमप्यत्र धर्मो विद्यत इत्यस्योक्तौ ० । अन्यव्यञ्जनेनोद्देशे साधारणी प्रति दुष्कृतम् " । मैत्र्यां च नोक्ता भाषमाणायाम् १९८०० । अनापत्तिरसाधारणी " । असत्कृत्य प्रातिमोक्षोदेशश्रुतिमुपनयन्तं संवेजयेयुः ।
॥ [इति ] शिक्षापदद्रव्यताध्याचारः॥ ८३ ॥
. (८४) सूचीगृहकसंपादने । दन्तास्थिविषाणमयसूचीगृहककरणकारणम् ८ । कृतलाभपरिभोगयोरनापत्तिः " । नापृष्टाभिन्नता देशनां प्रतिगृह्णीयात् ” । अदेशितत्वमभित्वा चेत् ८५ । उत्तरेष्वप्येतत् पश्चप्रच्छेदोपसंहितम् " । उद्दा(?)लेन द्वितीये ।
॥ [इति ] सूचीगृहकसंपादनम् ॥ ८४ ॥
(८५) पादकसंपादने । न विकटपादिकायां खट्वायां शयीत " । न शय्यास्थानगतमञ्चानुपहिते प्रदेशे पादौ प्रक्षालयेत् ११९०० । सन्निहितपदत्राणः " । अन्यश्च मुक्त्वा शिरः पादान्तौ । नोचशयनमहाशयने निषीदेन्निपद्येत "" । कुर्वीतासम्भवेऽन्यस्य पूर्वमन्तर्गृहे " । कल्पेत सप्रतिपादके शय्याम् । न पीठातिपीठे निपीदेत् १६) । प्रमाणादूर्ध्व करणकारणे ९० । परेषु च द्वितीयात् त्रिषु । मञ्चपीठयोः सांघिकयोः । उत्तरे च ९००० । पादकानां " । हस्त एष माटनिकाप्रदेशवानां प्रमाणम् " । सौगततृतीये है। उत्तरेषु च " ।
॥ [इति ] पादकसंपादनम् ॥ ८५ ॥
(८६) अवनाहे । तूलेनोपनाहे " । पञ्च तूलानि शाल्मलमार्क काशमयं चौकमैरकं च ६ ॥
॥ [इति ] अवनाहः॥ ८६ ॥
(८७) निषदनगते । निषदनस्य प्रमाणमस्य दैर्ध्यस्य हस्तत्रयम् " । अध्याचोर्ध्वमकारयतः ।
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________
(९०) सुगतचीवरे ]
विस्तारस्य हस्तद्वयं पड्वाङ्गुलयः
उत्तरस्य च द्वयस्य
वर्षाषा (शा) ट्याः
(११)
कण्डूप्रतिच्छादनस्य
२. पोषधवस्तु
(8)
। दुष्कृतमस्य न्यूनस्याधिष्ठानम्
I
१२
(१३
॥ [ इति ] निषदनगतम् ॥ ८७ ॥ (८८) कण्डूप्रतिच्छादने । । षट्कं हस्तानां त्रयम् 1 ॥ [ इति ] कण्डूप्रतिच्छादनगतम् ॥ ८८ ॥ (८९) वर्षाशाट्याम् ।
(१४)
। नवकं त्रयमष्टाङ्गुलयः (१५३ I ॥ [ इति ] वर्षाशाटीगतम् ॥ ८९ ॥
(९०) सुगतचीवरे ।
(१६)
पञ्चत्रिकं शास्तुः स्वहस्तेन चीवरम् । तत्प्रमाणस्यात् त ( ते ? ) नोर्द्ध वा चीवरस्य करणकारणे
(१७) । नैतद् वारयेत्
(१) I
॥ [ इति ] सुगतचीवरगतम् ॥ ९० ॥ ॥ शुद्धप्रायश्चित्तिकानि समाप्तानि ॥
Y
१५, प्रातिदेशनीयम् ।
(२०२०)
अज्ञातिकायाम् "" । भिक्षुण्याः । स्वप्रतिपादितस्यापरिवेषेण स्वयं ग्रामस्थेन प्रतिगृह्य खादनीय भोजनीयस्याभ्यवहारे ग्राम्यत्वम् | न भिक्ष्वावासस्य | अर्द्धत्वमाकाशस्य निक्षेपुरादानं निक्षिप्तस्य तस्मात् "" ।
(२२)
(२३)
(२६)
(२७)
॥ [ इति ] भिक्षुणीपिण्डकग्रहणं नाम प्रथमं प्रातिदेशनीयम् ॥ १॥ खाद्यमिह देहि पानकं भोजनं भूयः चेत्यादि तस्मिन् भिक्ष्वन्तरे वा व्यपदेशप्रवृत्तभिक्षुण्यवस्थापनकर्तृ । न चेत् तन्मुखिकया तजातिना वा निमत्रणकम् । उत्सृज्य गन्तृव्यपदेशमदत्तदापनं च (२०) | आगमयस्व तावद् भगिनि यावद् भिक्षवो भुञ्जत इत्यनाज्ञप्तायां तस्यां भिक्षुणा येन केन - चिद सहभुजा पितृप्रभृतिभिक्षुनिमत्रणकभुक्तौ । उपचारप्राप्तं चेत् सावचनस्य मौल्याः । न चेदु । तस्मात् प्रश्नायौत्सुक्यमापद्येत
(२०३०)
। कुले
३१
तता (तोs ? ) त्राज्ञप्ततायां
३३)
। वृद्धाप्रवृत्तावत्र नवकः
(२९)
३०
६१
९२०१०) 1
(३४)
व्यवस्थापनम् प्रवर्तेत ३५०
1
॥ [ इति ] पंकति (क्ति?) वैषम्यवादानवारितत्वे भुक्तिद्वितीयं प्रातिदेशनीयम् ॥ २ ॥ श्राद्धस्य विघातवेदस्य दाने कुलशिक्षासंवृतिं दद्युः (३६० । प्रज्ञया प्रतिप्रश्रभणं च । दत्तैतदश्चित्तं बुद्ध्वा निवेशनगमनासनपरिभोगधर्मदेशनानि
(२१) I न वर्षकस्य । नासन्निधौ
(२४)
3
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________
६२
विनयसूत्रम्
[९४, प्रातिदेशनीयम्
३०
(2080)
(४१)
कुर्यात् । न रिक्तपात्रः प्रविशेत् । दद्यादस्य याचमानेभ्यो बालेभ्यः पिण्डपात्रात् पूपिकामस लाम् | अर्थिनि प्रतिप्रश्रम्भंग | दत्ताशिक्षासंवृतेः कुलात् प्राक्तद्दानादनिमन्त्रितश्च प्रतिगृह्य खादनीय भोजनीययोरुत्सृज्यककटिकामूलक हरितकम विघात्यभ्यवहृतौ ।
(४२)
(४३)
(४४)
(४५)
(४६)
(४७)
(84)
॥ [ इति ] कुलशिक्षा भङ्गप्रवृत्तिः तृतीयं प्रातिदेशनीयम् ॥ ३ ॥ सम्मन्येरन् वनप्रतिसंवेदकः भिक्षुः । अर्धयोजनमसौ समन्ततः प्रत्यवेक्षेत | सभ्यतायां धूमं कुर्यात् | पताक [ i ] उत्स्र (च्छ्र ? ) येत् पत्र कानि मार्गे स्थापयेत् । दद्युरमै सत्यार्थिकत्वे पुरोभक्तिकाम् । सहायक: | वृत् । अप्रतिसंवेदिततायां वनस्य | अरण्ये बहिरागमस्य प्रतिगृह्य खादनीयभोजनीयं चाभ्यवहरेत् । अर्धकत्वं दक्षासम्वादे ० । अन्यत्र च भयस्थानाद् वर्तमानतायाम् 1
(४९)
(२०५०)
९५१)
(५२)
(५३)
॥ [ इति ] वनविषयगतं चतुर्थ प्रातिदेशनीयम् ॥ ४ ॥ ॥ समाप्तानि च प्रातिदेशनीयानि ॥
३
(७४)
St
६६, क्षुद्रशिक्षापदानि ।
(५४)
(५५)
(५६)
(५७)
(५८)
(५९)
(६१)
|
(६२)
(६३)
(६४)
(६५)
(६६)
- (६७)
१६०
(६९)
। न काय
(७१)
(७२)
(७३)
तथा निवसनं निवसीत यथा परिमण्डलं संस्थितं स्यात् । न चात्युत्कृष्टन्नात्यपकृष्टम् | नांशेन शुण्डावलम्बितम् | नोद्गतम् । न फणवत् प्रत्यागतम् | न सम्बर्त्तिकया स्थितम् । तथा चीवरं प्रावृण्वीत यथाऽस्याद्यं त्रयं स्यात् २.६० । सुसंवृतोऽन्तर्गृहं गच्छेत् । सुप्रतिच्छन्नोऽल्पशब्दोऽनुत्क्षिसचक्षुः युगमात्रदर्शी " । नोद्गुण्ठिकयाकृतिकया नोत्कृष्टिकया । न विर्तास्तिकया । न पर्यस्तिया । नोट किया । नोजङ्घिका नो लड़किया । नोत्कुटुकिकया । न स्तम्भाकृता प्रचालकम् । न बाहुप्रचालकम् । न शीर्षप्रचालकम् | नांसे ढौकि - कया । न हस्तसंखग्नि (लि.) कया । नात्राननुज्ञाता त आसने निषीदेत | नाप्रत्यवेक्ष्य । न सर्वकार्यं समवधाय । न सक्थिनि सक्थि । न गुल्फे गुल्फम् | न संक्षिप्य पादौ । न विक्षिप्य न विडङ्गिकया । न करे कपोलं दत्वा । न प्रतिपुटकमासनमुत्सर्पयेत् । सर्वं सत्कृत्य पिण्डपातं प्रतिगृह्णीयात् । न समत समसूपकम् | सावदानम् । नानागते खादनीये भोजनीये पात्रमुपनाम। सत्कृत्य पिण्डपातं भुञ्जीत । नाति। नानागत आलोप मुखद्वारं [वि]
(७६)
(७७)
(C)
(७९)
(२०८०)
(८१)
I
(८३)
(४)
(८५)
(६)
(८८)
(८९)
(२०१०)
९९१
(१२)
येत् । नोपर्यस्य धारयेत् खुद्दकैरालोपैः । नातिमहद्भिः
९९३)
(88)
(७५)
(२०७०)
(c)
1
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________
(३४) पाराजयिकम् ] २. पोषधवस्तु वृण्वीत "" । न भूयस्कामतयौदनेन सूपिकं पृपिकेन चौदनं प्रतिच्छादयेत् १६ । नचुचुकारम् १" । न थुत्थुकारम् १० । न सुम्सुकारम् ९ । न सालोपेन मुखेन वाचं निधारयेत् १००० । न सित्थपृथक्कारं १ । नावर्णकारम" न गल्लापहारम् । न कवडच्छेदम् " । न जिह्वास्फोटनिश्चारं " । न स्तूपाकृत्यवमर्दम् । न हस्तपात्रावलेहसनधून(?)संतोलम् । पात्र पंज्ञी ० । नावध्यानप्रेक्ष्यन्तरिकस्य भिक्षोः पात्रमवलोकयेत् । न सामिण पाणिनोदकस्थ.लकं प्रतिगृह्णीयात् १०१० । न सामिषेणोदकेनान्तरिकं भिक्षु सिञ्चेत् ११ । नैतदन्तर्गृहे छोरयेदनवलोक्य गृहपतिम् १२ । न पात्रेण विघसं छोरयेत् ११३ । त्रिः प्रक्षाल्य पात्रमार्षिभिर्गाथाभिरभिमन्त्र(व्य?)पादोदकं दद्यात् ५ । नानास्तीर्णे पृथिवीप्रदेशे पात्रं स्थापयेत् .” । नोत्थितो निर्मादयेत् १६ । नास्यैतदुभयमतटो(?) कुर्यात् । न प्रपातेन प्राग्भारेण न चतुष्पथे १० । नानुश्रो(स्रो ?)तोनेन नद्याहार्यहारिण्याः पानीयं गृह्णीयात् । प्रागुच्चारप्रसावादग्लानाय (२०२० । तत्राग्लानः ' । नोत्थितो निषण्णाय धर्म देशयेत् १" । न निषण्णो निपन्नाय ९३ । न नीचतरासने निषण्ण उच्चतरके निषण्णाय " । हीनप्रणीततोऽप्येते " । न पृष्ठतो गच्छन् पुरतो गच्छनेते(?) १६ । नोत्पथेन पथम् । नोद्ग्रन्थिकादिकृताय ९० । न हस्त्यश्वयानशिविकामश्चपादुकारूढाय " । न खोलामौल्युष्णीषवेष्टितमालाशिरसे (१०३०० । न छत्रदण्डशस्त्रखड्गायुधपाणये । न सनद्धाय (२२ । नोत्थित उच्चारप्रस्रावं कुर्यात् १५ । न हरिते पृथिवीप्रदेशे १० । न छोरयेत् ५ । खेटसिंघानकवान्तं रिक्तञ्च (१६ । नोदके १" । न पुरुपदनादूर्ध्वं वृक्षस्याधिरोहेदन्यत्रापदः ११ ।
अथ भिक्षुणीविभंगः । पाराजयिकम् । प्रागापत्तियोगे वचनाद् भिक्षुण्याम् ११ । चतुष्टयं स्वीकारे ३०५० । चक्षुर्जान्वन्तरालेन । स्पर्शस्य । पुंसः ४३ । मैथुनरागेन ! अङ्गान्तरेण । स्थूलम् “ । हासोऽन्येन चेतसा " । पुंसश्चेत् तदानीं तत्र विज्ञायमानं तयैतत् । न चित्ततोऽपि । अनापत्तिरस्त्रीकृतौ ३०५०) । अदुष्टं पुत्रस्पर्शनम् ५ । न बालमप्यन्यत्र स्पृशेत् ५ । प्रतिवलत्वे सेवायां पुंस[:]कामोपसंहिते १३" । तद्गतार्थपरिज्ञाने वाचि परिपूर्णकारित्वम् १" ।
॥ [इति ] म्पर्श पाराजयिकम् ॥१॥ पञ्जरोपनिक्षेपे (५५" । रक्तया ५६) । प्रत्युपस्थितं सेवायां रक्तं तस्यां पुमांसं तत्प्राप्यतायाम् ५ । औद्धत्यस्य रक्तेन सार्द्ध रक्तया करणे स्थूलम् ५० । द्रव्यस्य कादर्यस्य ११ । उद्देशस्य (१०६० । अत्र प्रतीष्टौ च ६ । संकेतस्य ६२ । निमित्तय ६३ । आगमनगमनप्रवृत्तस्य चास्य ६ । स्वीकारे ।
॥ [इति ] पञ्जरोपनिक्षेपपाराजयिकम् ॥ २॥
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________
६४
विनयसूत्रम्
४६६
पाराजयिकस्य भिक्षुण्याः प्रतिच्छादने ।
(६५)
(89)
॥ [ इति ] प्रतिच्छादनपाराजयिकम् ॥ ३ ॥ निश्चितस्याव सारणयाञ्जायामुत्क्षिप्तस्य । भिक्षोः कृतावन्दनार्ह संवृतः (१) ज्ञtarsat निवारकत्वस्य प्रतिनिःसर्गे | परन्त (?) त्वस्येव भेदेन ॥ [ इति ] निचारणपाराजयिकम् ॥ ४ ॥ संघावशेषाः ।
(3096)
(७२)
(७३)
संचारित्रम् । आगारिकत्वे भिक्षुण्याः प्रलोभनं स्थूलम् चान्यया वाहने । नातः पण्येन दास्याः प्रेषणस्य वहिर्भावः 1 ॥ [ इति ] भिक्षुणी सांचारित्रसंघावशेषः ॥ १ ॥
(७४)
(७५)
(७६)
(७७)
(७८)
४७२)
(३०८०)
अमूलकलेशिके । पुंस्त्वेऽस्तित्वमत्र पुंस्त्वम् । किञ्चित्कस्वीकारे । रक्तया | पुरुषात् । रक्तादरक्ताच । अरक्तया स्थूलम् दुष्कृतमरक्तात् किञ्चित्कग्रहः । न रक्तादरक्तायाः किञ्चित्कस्वीकारे दोप इति भिक्षुणीबोधने ।
(?)
(८२)
[ ६, छुद्र शिक्षा पदानि
(९३)
॥ [ इति ] दिवाविप्रवासः ॥ ४ ॥ अभ्रप्रतिपत्तौ | अध्वावतारः | नदीपारसन्तरणे बाहुभ्याम् १६ । स्थूलमर्वाक् "" । दुष्कृतं कुल्यापारस्य ॥ [ इति ] नदीलंघनम् ॥ ५ ॥
(१७)
(33)
प्रवाजने | गणसंमतस्वामी परित्यक्तराजा खानुज्ञतायाः प्रति । उपाध्यायिकत्वेन । जानन्त्येतत् ।
(?)
(२)
(3)
मृतधनोद्ग्रहणे
॥ [ इति ] किञ्चित्कग्रहसमादापनम् ॥ २॥
(३)
(८४)
(८५)
(८६)
चतुर्षु उत्तरेषु विना भिक्षुण्याः “ । न तृतीयत्वं शिक्षमाणत्वं तृतीयोंशः श्रामणेरी । निर्दोषः कामविप्रयोगः । अन्तरायापातवशतया च प्रयोगत्वं प्राच्यन्ततः काले गतस्य | अस्तङ्गमान्तो दिवसान्तः रात्रौ वहिर्वर्षकाद् भावे 1
(८७)
(८९)
॥ [ इति ] रात्रिविप्रवासः ॥ ३ ॥
(2080)
दिवा । चीव (विच ) रेदेकाकिनी ज्ञातिगृहभुक्तिनिमित्तं दुर्भिक्षे लब्धायां ज्ञातिभिस्सार्द्धं सम्बन्धोपविचारसंवृतौ (११) | दद्युरेनाम् 1
(९२)
(१४)
(९)
1
९७१)
(१५)
| वेशस्य
(४०००)
(c)
। पारप्राप्तौ
| मारणं
॥ [ इति ] प्रव्राजनम् ॥ ६ ॥ । अनापत्तिः सांधिकस्य । अल्पायासेन चेत् ।
(1)
(५)
(६)
॥ [ इति ] उद्ग्रहणम् ॥ ७ ॥
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१६) रलविज्ञपनम् ]
(७)
बहि: सीनयवसारणे " |
॥ [ इति ] अवसारणम् ॥ ८ ॥
रलप्रत्याख्यानमिदं तुल्यत्वमन्यश्रमणानां तत्र ब्रह्मचर्यं चरिष्यामित्यस्या। संघभेदप्रवृत्तेवि । उत्तराद्यश्च
(c)
(9)
वचनप्रवृत्तेरविरतौ
॥ [ इति ] प्रत्याख्यानम् ॥ ९ ॥
छन्दादिगामितानुयुक्ते भिक्षुणीनाम् भिक्षुणीभिः सार्द्ध विचारणम् १४ ।
२. पोषधवस्तु
(१७)
॥ [ इति ] समादापनम् ॥ १२ ॥
(१६)
संघभेदादेश्चतुष्टया [द्] भिक्षुणी (2) गतात् 1
॥ [ इति ] कलहवृत्तम् ॥ १० ॥
(१३)
(१४)
संसृष्टविहृतौ भिक्षुण्याः ३ । औद्धत्यद्रव कातर्यहेतुभृतयोः "" । ॥ [ इति ] स्त्रीसंसर्गगतम् ॥ ११ ॥
(१५)
तत्संसर्गसमादापने 1
(११)
॥ [ इति ] संघभेदादिचतुष्टयम् ॥ १३-१६॥ ॥ [ इति ] संघावशेषः समाप्तः ॥ नैस्सर्गिकाः ।
जातरूपरजतरूपिकक्रयविक्रयं नहनतन्त्रवायद्वयाछेद (?) परिणमनसन्निधिगतं
॥ [ इति ] जातरूपरजतादिदशकम् ॥ १-१०॥ भिक्षोर्धावनादावतः प्रतिग्रहे ।
(१०
फल्गुनान्त्यदिवसादव भिक्षुण्यर्थतायाम् ।
(28)
॥ [ इति ] पात्रधारणम् ॥ १२ ॥
प्रत्यर्द्धमासमार्येऽहन्यनधिष्ठितावाधिष्ठानिकस्य छ ।
वि०९
| कलह भण्डनविग्रहविवादाद्
(२५)
अनुद्धारे १७
। तत्
हिरण्य - सुवर्णविज्ञपने
॥ [ इति ] प्रतिग्रहः ॥ ११ ॥
(१९)
(२२२०)
भिक्षुण्यै दवा " । न देवच्छन्दं धारयेत् । अतिरेक पात्रस्यैकाहा [द्] ऊर्ध्वं धारणे 1
(२१)
(२२१०)
॥ [ इति ] अनधिष्ठानम् ॥ १३ ॥
I
॥ [ इति ] कठिनोद्धारः ॥ १४ ॥
(२६)
६५
कठिनोद्धारे १३० । अनापत्तिश्चिरमुषितक
1
॥ [ इति ] कठिनानुद्धारः ॥ १५ ॥
(२७)
।
॥ [ इति ] रत्नविज्ञपनम् ॥ १६ ॥
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम्
[शुद्धकप्रायश्चित्तिकम् अन्यायं लब्धस्स चीवरस्यामिषीकृत्याभ्यवहरणार्थमधिष्ठानम् ।
॥ [इति] चीवरभक्षणगतम् ॥ १७ ॥ चीवरशयनासनवर्षकार्थश्च १' । यस्य कस्य चित् १२२१० ।
॥ [इति] चीवगदिभक्षणगतम् ॥ १८ ॥ भिक्षुणी महाजनार्थ समादाप्य स्वत्र(तः?) परिणमनम् १" ।
॥[इति ] महाजनोद्देशिकाधिष्ठानम् ॥ १९ ॥ संघार्थञ्च १॥
॥ [इति ] संघोदेशिकाधिष्ठानम् ॥ २० ॥ वचनस्वीकारार्थ बद्धस्यार्थस्य मोचने १३ । ।
॥ [इति] मोचनम् ॥ २१॥ पलशतिकेऽद[दो ?] विंशतिकार्षापणादिमूल्यस्य वाससः स्वीकारैः(रे?) १७ ।
॥ [इति ] गुड(?)वस्त्रसंभजनम् ॥ २२ ॥ पञ्चपलिकपर्यन्तस्य च १५ ।
॥ [इति] लघुववन्सं(स्त्रसं)भजनम् ॥ २३ ॥ ॥ नैसर्गिकाः समाप्ताः ॥ * ॥ द्विसप्ततिः ॥
शुद्धकप्रायश्चित्तिकम् । असम्मतादिदशकनिष्कर्षणपरंपरप्रणीतनिषद्यास्थानात् न प्रत्युद्धृतौ १६ ।
॥ [इति] शाटीगतवर्जम् ॥ १॥ कल्पिकं भिक्षोरामिषमो(षो ?)पसंहरणं प्रत्रजितायै । पत्नीचरितत्वेऽपि । ग्रहणं च तस्याः १७ । न स[ह] शय्यायाममहतः पुत्रस्य वय॑त्वम् १९२४ । लब्धसंवृतेः । दानमस्याः २ । प्रजाजनोपसंपादनयोः ३ । अपरिपूर्णद्वादशवर्षतायाम् । आत्मोपसम्पन्नतायाः ” । ऊनोपस्थानम् ६ । दधुः पर्षदनलपर्षेदपस्थापनसंवृती । प्रतिबलायै तदपस्थापने ८० । पूर्णतायां द्वादशत्वस्योपसंपद् वर्षाणाम् ॥ । नान्या याचेत (१२५०० । अलब्धप्राक् संवृतेः पर्षदुपस्थापने ।
॥ [इति ] अलब्धसंवृत्युपस्थापनम् ॥ २॥ अमितपर्षदः परस्याम् (५२) । ऊनलोपस्थापनम् (५३) । उपसंपादने द्वादशवर्षस्वादाक् परिणीतायाः ५ ।
॥ [इति ] ऊनद्वादशवर्षोपसंपादनम् ॥ ३॥ विंशतेरन्यस्याः ५ ।
॥ [इति ] ऊनविंशतिवर्षोपसंपादनम् ॥ ४ ॥ उपाध्यायिकत्वेनादत्तशिक्षयोः (५६ । पर्वलंघने ५ । अचरितत्वेऽस्याः ५० ।
[॥ इति ] अशिक्षितशिक्षोपसंपादनम् ॥५॥
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१५) प्रसवाभिवा] २. पोषधवस्तु चरिततायां नो ५ ।
॥ [इति ] चरितशिक्षानुपसंपादनम् ॥ ६॥ स चेन्मे चीवरं ददासि ततः स्वोप(त्वामु?)पसंपादयामीत्युपसंपत्प्रेक्षयाचने (१२६ ।
॥ [इति] धर्मपणनम् ॥ ७॥ प्रजाजनानुकूल्यसंदर्शनेन संक्षेप्य गृहविस्तरमप्रवाजने ६१ ।
॥ [इति ] विप्रव्राजनम् ॥ ८॥ प्रव्राजनेऽनुवर्षम् १६ । सन्तानव[]हुल्यम् ६३" । अननुज्ञातायाः स्वामिना" ।
॥ [इति] अननुज्ञातोपसंग्रहः ॥९॥ व्यभिचारिण्याः ६ । गर्भिण्याः ६६ । शोकहतायाः ६७ । भण्डनकारिण्या उपसम्पादनेऽपि ५।
[इति] सापक्षालोध्वं(?)संग्रहगतम् ॥ १०॥ प्रवाजितोपसम्पादितयोरनुपग्रहे ६" । अनपकर्षणेऽन्तरायदृष्टौ २२० । अशिक्षणे " । अनुपस्थापने ग्लानयोः ७ । सान्तेवासिन्योः ।
॥ [इति] अध्युपेक्षणगतम् ॥ ११ ॥ स्वयं सेव्ये जतुलोठकस्यान्तरा धारणे । न प्रतिस्रोतो व्यायच्छेत ” । न योनद्वारे शुक्र प्रतिक्षिपेत् । न चर्मपट्टेन पार्श्वबन्धनं कुर्वीत ७ । न वेमपट्टेन स्तनयोः । न सुगतान्तरायेनान्तरणम् । निदर्शनमेतत् (२२८०० ।
॥ [इति] अनङ्गसेवा ॥ १२॥ अङ्गुलिपर्वद्वयादूचं व्यञ्जनस्यान्तःशोचने “ । अनङ्गमेव प्रतिकृतिः ८२" । पाणितलघातस्यात्र दाने "।
॥ [इति ] अनङ्गसेव[1] विधिव्यावाधवृत्तम् ॥ १३ ॥ रोमापनीतेरतः करणकारणयोः "।
॥ [इति ] सेव्योपकल्पनम् ॥ १४ ॥ गृहिणा सार्द्ध स्थितौ प्रतिच्छन्ने " । कुड्यवाटवस्त्रगहनान्धकारैरेतत्वं संपत्तिः ८६ । भिक्षुणा " । अभ्यवकाशे पूर्वेण " । उत्तरेण ' । ऊनापत्तिः सद्वितीयतायामस्य २२९० । सपश्चात्सच्छ्रमणिकात्वे भिक्षुण्याः । गृहिण उपकर्णकेन सन्देशदाने ५ । गृह(हि?)णेऽस्यैव मतः ७१ । मिक्षोः । अतश्च १५ । विद्योद्हणे गृहिणः १६ । पाठनेऽस्यास्याः (१) ७ । वधवध(?)व्रणमोचने १० । व्याजेन ९ । तस्मादनापत्तिः भूततायामर्थस्य (१३०० ।
[इति ] असंस्पर्शिसंसर्गगतानि ॥१५॥ सन्तानधारणे"।
॥[इति] प्रसवाभिष्वङ्गः ॥१६॥ गृहस्वामिनमनवलोक्यान्तर्गृहे राज्यतिनमने " । अनापत्ति() वयधीनतायां
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________
६८
विनयसूत्रम्
[शुखकप्रायश्चित्तिकम् तदवलोकने " । रात्ररप्रत्यवेक्ष्य प्रतिच्छन्नेऽतिनामनम् " । लयने विना परया भिक्षुण्या" । अनापत्तिः हतादित्वे(?)ऽस्याः । । अवष्टम्भायतद्वारपरिहरणानि । संस्पृष्टशय्याकल्पने ० । अनापत्तिरनया सार्द्धमनेकयापि कृतावरणतायां वृश्या(?)दिनोपस्थितस्मृतिरनाखादनेऽङ्गसंस्पर्शसाचलमञ्चे प्राकृते संस्तरे वा" । दुष्कृतं संभवे (९३१० ।
॥ [इति ] संभोगसंवासप्रतिक्षेपः ॥ १७ ॥ कारणे भिक्षुण्या स्वाङ्गोद्वर्तनस्य शिक्षमाणया । श्रामणेरिकया गृहिण्या । तीर्थ्यया १३ । उत्कुटिकाकारणे १० । सुगन्धद्रव्यैः स्वाङ्गोद्वर्तने । पिण्याकेन ।
॥ [इति ] परिकर्मगतम् ॥ १८ ॥ स्त्राने हस्तसंलग्नकया ।
॥ [इति ] जलसम्भोगः ॥ १९ ॥ प्रसाधनार्थ नियुक्तावुशीरस्य ५० । फणकूर्वव्या(?)ख्यप्रतिशीर्षकाणाञ्च १" । गृहालंकारप्रावृतौ २३२० ।
॥[इति] प्रसाधनगतम् ॥ २०॥ नृतो(त्ते ?)येन केनचिदङ्गेन " । गाने १२ । यत्र तत्र तदभिप्रायेण स्वरविकारे ९३" । वादने वादिस्य " ।
॥ [इति ] उद्धर्षगतम् ॥ २१ ॥ छत्रस्य परिभोगभूते धारणे ९० । उपानहोश्च १६ । अनापत्तिः वर्षके शयनासनगुप्त्यर्थम् १" । आसन्दी परिचर्ययोः प्रत्यनुभवने ११ ।
॥ [इति ] लीलायितत्वगतम् ॥ २२ ॥ निषादेऽननुज्ञातेऽन्तर्गृहमासने ९" ।
॥ [इति] प्रागल्भ्यानुप्रस्कन्दनम् ॥ २३॥ परिभुज्य धर्मश्रवणदानावस्थायागारिकशयनासनमुत्सृज्यानवलोक्य गृहिणे प्रक्रमणे १३३० । त्यक्तिरस्योपविचारस्य पर्यन्तः ११ ।
॥ [इति ] विप्रवादनम् ॥ २४ ॥ कर्त्तने सूत्रस्य १२” । अनापत्ति[?]लोठकाष्ठश्च(?) कस्यार्थे प्रतिगुप्ते प्रदेशे (१३ । स्वीकारे भिक्षुणीगणचोरस्य १० । कृतावामिपविक्रयस्य १० । गृहव्याकुलिकायाश्च १६ । न मद्यकर्म कुर्यात् ५ । न पानागारं वाहयेत् २० । पक्तावामस्य १" । अनापत्तिः भिक्षुसंघस्य आचार्यसब्रह्मचारिणामर्थे प्रतिगुप्ते प्रदेशे १३५० ।
॥ [इति ] गृहिणीशिल्पगतम् ॥ २५ ॥
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________
(५८) उद्धर्षवस्तुगते] २. पोषधवस्तु भुक्तवत्वेऽच्युत्वासनादभ्यवहारे ।
॥ [इति ] लेहड(?)वृत्तम् ॥ २६ ॥ लसुनस्य ।
॥[इति] असभ्यगन्धोपभोगः ॥२७॥ रजश्चोडस्थानाधारणे " । सूत्रके नास्य बद्धस्यावस्थापनम् । क[]लानुकालमस्य शोचनं रञ्जनश्च । [3]दकशाटिकायाश्च ५३ । धारयेदेने । धावकेन चीवरधावने ।
॥ [इति ] गुप्तिभङ्गगतम् ॥ २८ ॥ दाने श्रमणचीवरस्यागारिकायावगुंठनार्थम् ।
॥ [इति] धर्मध्वजानादरगतम् ॥ २९ ॥ भिक्षुणा सार्द्ध संघाट्याः परिवर्तने (१३५० ।
॥ [इति ] ध्वजपरिवर्तनगतम् ॥ ३०॥ वर्णमात्सर्यकरणे ५१ । कुलावासलाभधर्ममात्सर्यानाञ्च ५' ।
॥ [इति ] मात्सर्यगतम् ॥ ३१॥ निष्कासने भिक्षुणीवर्षकात् ५३) । यथातथा भिक्षुण्याः । पूर्वोपगतायाश्चान्तर्गृहात् ।
॥[इति ] निष्कर्षणगतम् ॥ ३२ ॥ चोदने दुर्दृष्ट्यादिना ५६ ।
॥ [इति ] विहेठनगतम् ॥ ३३ ॥
शपथकरणे
।
॥[इति ] विपर्ययोर्दर्शनगतम् ॥ ३४ ॥ व्यथने क्रोधेनात्मनः ।।
॥ [इति ] अधीरवैकृतम् ॥ ३५॥ अवस्यण्डने भिक्षुणीगणस्य । आक्रोशने च (२३६०० । ज्येष्ठपर्षदः पानीयेन सेके ६” । अनापत्तिमूर्छितस्य ६२ । न भिक्षुमवष्ठीवेत् (६३) । नेदंप्रवाजितमाक्रोशेत । द्वयेऽप्येतत् ६" । न भिक्षोः पुरस्ताद् गोचरे चरेत् ६९ । नास्थिरसंक्रमेण भिक्षणा सार्द्ध गच्छेत ६० । सहदर्शनाद् भिक्षोरासनं मुश्चेत ६० । निषाद एनां स्थितातिनामने निषण्णो निमुञ्चीत " । अकरणेऽवलोक्य निषण्णत्वेऽस्य भजेत १३७० ।
॥[इति] गुरुभूतखलीकरणगतम् ॥ ३६ ॥ अनुपशमने सति सामर्थ्य भिक्षुणीकले ।'
॥ [इति ] संक्षोपध्यु(?)पेक्षणम् ॥ ३७ ॥ पर्युषितच्छन्ददाने ।
॥[इति ] साम्मत्यखेलागतम् ॥ ३८॥
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम्
[प्रातिदेशनियानि अन्वर्द्धमासमप्रत्यनुभवने भिक्षुभ्योऽववादानुशासन्याः ५ । विना भिक्षुभिः पोषधकरणे " । वर्षांपगतावभिक्षुकावासे ” । संघद्वये वर्षोषितायास्त्रिभिः स्थानैरप्रवारणे ।
॥ [इति ] गुरुधर्मातिक्रमणगतम् ॥ ३९ ॥ दरिद्रस्य कठिनसमादापने ” । कठिनोद्धारार्थमदापने प्रस्रब्धौ सामग्याः । चीवरभाजनार्थश्च । नास्था जिघृक्षायां कृतत्वम् ११३८ ।
॥ [इति ] परविघाताचरणगतम् ॥ ४० ॥ वर्षकमननुपरिन्ध(१) प्रक्रान्तौ ८ । उपचार त्यागे ८२' । न वर्षकम[?] क्रमेण दद्यात् । न गृहवस्त्वापणवस्तु वा " ।
___॥ [इति] वर्षकास्फी(?)तिकरणगतम् ॥ ४१ ॥ जनपदचर्याचरणेऽन्तर्वर्षम् ८५ । अनापत्तिरन्तरायप्रत्युपस्थापने ८६ । वर्षोषितत्वादचरणेऽस्याः ८" | चरणे साशङ्के राष्ट्रे ८० । प्रतिविरुद्धे च ८" ।
॥[इति ] प्रव(च)रणाप्रचरणगतम् ॥ ४२ ॥ देवकुलादौ तीर्थ्याश्रये गत्वा वादस्य करणे (९२१० । पृच्छायां प्रश्नस्याकृतावकाशस्य " । दत्त्वासनं प्रति सम्मोद्य पृष्टागमाभियोगमवकाशं कारयेत् ।
॥[इति ] संजल्पगतम् ॥ ४३॥ वहिःभूम्ये(म्यामे ?)काकिनीगमने । छोरणायामुच्चारस्य हरित तृणे । अनापत्तिः ग्लान्ये स्फुटत्वे च नीलतृणैः सर्वस्य ” । तिरश्च प्राकारमनवलोक्य १६ । अनापत्तिः वरण्टकप्रतिक्षिप्ततायां प्राकारस्य १ । न शुचौ लोष्ठं क्षिपेत् ।
॥ [इति] उच्चारप्रतिसंयुक्तम् ॥ ४४ ॥ ___॥ शुद्धप्रायश्चित्तिकानि समाप्तानि ॥
प्रातिदेशनीयानि । न श्रोणीनि वस्तं निवसीत " । नावभु(सु)तान्तर्गृहं गच्छेत् ९४०) । भैक्षवांश्च । शैक्षाः ।
॥ भिक्षुणीविभङ्गसूत्राणि समाप्तानि ॥
प्रकीर्णशिक्षापदानि ।
(१) शमथगताः । दुष्कृतमापत्तियोगे ध्वस्ताप्ररूढयोः १ । अनुपसम्पत्कप्रबजितस्य च समानातिक्रमे " । तत्पक्षाणां मानसम्"।
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________
७१
(२) स्थानगत°]
२. पोषधवस्तु धारणं विप्रवासञ्च स्पर्शमग्नेर्निवारिते। भोजनं वीजाघातञ्च देशे च हरिते शुचेः॥ उत्सर्ग वृक्षरोहश्च शैक्षा उद्देशयोस्सह । रत्नस्पर्शन(?)भुक्त्वा च रजतसान्निध्यनान्नयोः (१)॥ भूमिप्ररोहघाताभ्यामृत्सृज्यान्तं च पुत्रगम् ।
प्रावृष्येकत्रवसनं पोषधः सपवारणः॥ इत्याद्यसान्तभार लिङ्ग अनाशायत(?)कान्तारिकागतां तालिकामालंब्य तत्स्थं वा सूत्रकम् ।
न सोपानत्कश्चक्रम्येत ६ । प्रज्ञपनं खलमानकस्यादिग्ध्यै पांसुना पादयोः । तृतीयेऽह्नि प्रहाणिकः पादौ प्रक्षयेत् ० । असक्तोऽस्खमस्तत्रापि । आवृतद्वारे (१ । पार्श्वमपि दत्त्वा " । सम्मन्येरन् प्रहान्(?ण)प्रतिजागरकम् १" । तवृत्तमुत्थायैव सेकसन्मार्गसुकुमारी गोमयाकार्षी प्रहाणम् (१३" । आसनप्रज्ञपनम् १" । अशुचिकुड्यो(? व्याः)शोचनम् "" । सेकादिशुन्धनमृत्तिकापानीयस्थापनम् १५ । गण्डीदानश्चागमाय ९" । कारणपृष्ठमत्र स्थापनम् । संघसन्निपातार्थं तिस्रो घुमास्तावन्तः प्रहाराः ९" । कर्मदानार्थश्च घुम[४] त्वेका (९४२२० । तिस्रः परिवृत्तयोझै प्रहारमित्यपरम् १" । मृतस्यांसदानाय मुण्डिका " । एकपरिवर्तः प्रहारश्चेत्यपरम् । खक्खरकः प्रहाणिकार्थम् ” । कटिकेत्यपरः । यावदाप्तमापदि १६ । भुक्त्यर्थसन्निपातार्थमुभयोः कटिकागण्ड्योर्दानम् १० । अन्तरितयोविलम्बेन ११ । असंपचौ गण्डीदानेन संबोधनस्य महासन्निपाते यमलशंखयोरापूरणम् १" । भेर्यास्ताडनम् १५३ । न गण्डी नाभ्युद्गच्छेत् ११ । न न क्षिप्रम् १" । संभाविनि कार्यस्य कालेऽवशिष्टे यथासुखं करणं दत्तत्रिदण्डके १३ । परिमण्डलस्यास्य दानम् १० । दक्षिणदेशनकरणम् १" । परिमण्डलस्य १६ । पृष्ठत[:] परिजागरितुः गमनम् १" । आगमनमग्रतः १० । तद्पश्चेत् प्रत्ययः कृतकोपनापावरणीव्यपदेशः १"। ___॥ [इति ] पोषधवस्तुनि शमथपोषधगतम् ॥ १॥
(२) स्थानगताः । सम्मन्येरन् पोषधामुखम् २४ । सर्वजातकृतनिष्ठितं वस्तु । स बहिामोपविचारम् " । अभिरुचितसंघस्य । कर्मान्तराणामपि तत्स्थानम् । बधीयुः सीमानमा तृतीययोजनपर्यन्तात् ४ । शैलकुड्यस्तम्भवृक्षप्राकारप्रारभारातिमार्गोदपानादौ प्रतिदिशं संलक्ष्य तत्(? ज्)ज्ञैः भिक्षुभिः परिकीर्तिते सन्निधौ संघस्य स्थावरे चिह्ने कर्मणः करणम् ०६ । कृतायां संवृतावत्र विप्रवासश्चीवरः ” । कुर्युरेनाम् ४० । सत्त्वोद्देशकं करणं मण्डलकसंमतेः "। नाप्रस्रब्धे पूर्व बन्धान्तरस्य रूढिः (२५५०" । मुश्चेयुः सीमानम् ५१' । युज्यते द्वयोः
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________
७२
विनयसूत्रम्
[प्रातिदेशनियानि सीनोरेकेन वचसा बन्धो मोक्षो वा (५१) । कुड्यं कर्मण्यवद्धसीझ्यावासे सीमा (१३) । यत्र वाशिववहनी(?) परिभ्रष्टोदकपातः (१) । उपविचारान्तो ग्रामे ५ । क्रोशान्तः प्रतिदिशमरण्ये १६ ।
॥ [इति ] पोषधवस्तुनि स्थानगतम् ॥ २॥
(३) सामग्रीगताः । • सम्पद्यते छन्ददानतस्तेन सामग्र्यम् ” । न सीमावन्धे (५० । कल्पिक शिक्षादत्तकात् तद्ग्रहणमुपस्थापिततद्भिक्षुसंज्ञस्य ५ । न दानम् (२५६० । भवति संवृतैरुन्मत्तकेनाप्यग्रत्वम् १" । परिशुद्धिदानेन चैक्यं पोषधे ६२' । प्रवारणायाञ्च ६५ । तदानेन कुर्वतैवमेते ६" । प्रतीच्छेयुरेवंविधिम् । न गणश
छन्दादिसंगत्या कर्मकरणमन्याय्यम् (६९ । न तुल्यप्रक्रमाणां वचनीयानामवियुत्यवचनम् ६० । नैकेनानेकैः तदानयनम् ५० । आख्यानशक्तरत्र परिच्छेदः " । यथाकथंचिदेतद्दानानामशक्तौ संपादनम् १४७) । अपि कायेन १ । कथंचिदप्यशक्तौ संघस्य वा तत्र गमनं तस्य वा मञ्चेनानयनम् । नैतान् गृहीत्वा धावेत् । न जवेत । न प्लवेत ७ । न वाट्टां लंघयेत । न परिषण्डाम् । न खे तिष्ठेत् (७ । न बहिः ७ । नान्तरित्यान्यन्निाश्रयणीपदकमाक्रामेत् १५८" । न सोपानकडेवरम् १" | न कष्ठ(ण्ठ?)मात्रमुदकमवगाहेत ८ । न खम(?प)न् समापत्तिं कुर्वीत ८३" । वै(१)तरिकत्वेनास्यनयोः गर्हत्वं भिक्षोरारोचयेत् " । संघस्येत्यपरम् " । समन्वाहरत भदन्ता इत्युपक्रमः " । असंप्राप्तस्य संघमध्यं कालक्रियामागारिकादित्वप्रतिज्ञात्वेनानीतत्वम् । आनीतत्वं संप्राप्तस्य । परेण पञ्चदश्यां गृहीतत्वे भिक्षोर्मुश्चैनं भिक्षु सब्रह्मचार्येष(षोऽ?)स्माकमिति ब्रूयुः ८" । अमुक्तावस्त्यस्माकमनेन सार्द्ध किश्चिदेव करणीयमिति साद्यं(१) १४९ । तथापि मण्डलके कुर्वीरन् । नोर्द्ध(१)मस्य मोक्षाय न व्यायच्छेयुः ९१ । भवत्युत्प्रेक्षितेन व्यग्रत्वम् । पृथग्भावरुचिमभिनिरूप्य कर्मणः कृतौ स्थूलात्ययः ४ । न विचिकित्सितं निश्चितं वा कल्पमानत्वेऽनुत्थितेर्दोषस्य कर्तृ" । कर्तृशुद्धेः पर्य(?)षितं भावतो न कल्पतः १९ । मार्गणशब्दनोचस्थदिगवलोकने चे(?)तत् ” ।
॥ [इति ] पोषधवस्तुनि सामग्रीगतम् ॥ ३॥
(४) परिभाषाः । पोषधं कुर्वीरन् पश्चदश्यामन्वर्द्धमासंप्रातिमोक्षसूत्रोद्देशेन । न प्रवारणेऽस्यासंपन्नत्वम् १" । ज्ञपनव्यवस्थोद्रहणपूर्वकं तदुद्देशः १९५० । भाषणेनैव निदानोद्देशस्योचारणेन संपादनीयत्वं ज्ञप्तेश्च । श्रुतश्रावणेनापि शिष्टस्य " । आरब्धस्य समापनं वर्गस्य । कृत्स्नस्य तुर्यस्पृष्टौ " । प्रत्य(?)याश्चाभाण्डोप
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________
(५) पोषधविधि ] . २. पोषधवस्तु भुग्द्रव(?) " । कामोपघातसंवासानादरासो(१)धवस्तुकम् ६० । तुल्यत्वं शिक्षादत्तकस्य । अनुपसंपन्नवचञ्च । न तत्र । शिक्षमाणायाश्च ११० । गत्यन्तराकारभजने लब्धौ भिक्षुसंज्ञानस्य १० । अलब्धौ न्यूनत्वम् १" । पूर्वप्रयुक्तश्च ५३" । तत्त्वं परस्य " । द्रव्यस्य च प्रतिक्षिप्तात् १० । तुल्यस्यापि १६ । व्यञ्जनस्य प(?)क्षेत्रत्वम् १" । यत्प्रयोगत्वं न्यूनार्थात् ९ । तत्त्वं कृतस्य "" । स्वत्वं न्यूनस १२० । न्यूनेऽशत्वं दशाहे ९१ । ध्वंसो(१)क्षेत्रत्वे ।। नैतन्त्र प्रतिच्छाददोषस्य १० । नैष्फल्यं चरितस्य मानास्यस्य " । परिवृत्तिरत्र कल्पानाम् १" । तदातनस्यात्मनः कर्तृत्वम् १६ । नाश्वगतित्वमन्यजस्य " । गत्यन्तराकार ?] भजने च पाते ९ । नावस्थान्तराप्रतिपत्तावन्यत्वम् १" । छेदो(?)तदोषमागमनम् १५३" । उत्सर्गश्च ११० । अनेकत्व एकत्र वस्तुनि प्रज्ञप्तेः यावदेव तद्दोषः १" । तच्छेदस्तद्गतम् १५ । सर्वत्र मुक्तावनन्त्य(?)त्वे संघावशेषः १० । नानेककृ(? क्रियाफलेनापत्तिव्यवधानम् १" । अर्धत्वंकारे दु[प]कृतस्य (१६ । न्यूनांशत्वं न्यूनेष्ववद्येषु १० । सर्वत्र विचिकित्सतः प्रवृत्तौ सत्त्वान[1]म् १" । संज्ञानं प्रयोगेऽङ्गम् १" । न त्वसंधाने (१५५० । नाब्रह्मचर्यशुक्रविसृष्ट्योः । श्रोतुश्चासत्त्ये " । योग्यत्वं सर्वाङ्गेषु ग्रहणमने(ना?)सेवायां प्रतिबलत्वम् ५ । ऊनत्वं परवान्यस्य "" । ततोऽप्यनेकवैकल्ये ' । मनुष्ये च तिरश्च(?) । अन्यद्धि धर्मकत्वमस्पर्शनेऽङ्गे ४ । अधिकृतं स्पृश्यम् ४ । प्रतोदे च " । अन्यवत्वं नखदन्तनिर्मासास्थिरोम्णाम् (२५१० । म[1]नुषगतेर्व्यवहार्यत्वं न नष्टप्रकृतेः । तद्वत्वं पण्डकोभयव्यञ्जनयोः (५" । व्यवहारवत् संसर्गः (१३ । अर्धत्वं वाह्यके प्रवाजिते गृहीत्वस्यारूढिध्वस्तयोश्च ५ । सोपसंपत्कमध्वस्तं भिक्षुभिक्षुणी. त्वम् " । स्वपक्षोपसंपद्व्यञ्जनो(नयोः?)योगमाभ्याम् १६ । लिङ्गत्वमेतद्गते गृहिण ऊनम् १" । कल्पिकत्वं प्रवजितद्रव्येषु प्रमाणिकादित्वश्च ११ । स्वार्थत्वमतन्मुख्ये १" । बोधोऽर्थस्य विज्ञप्तौ १५६० । तं कृत्त्वे(?)वस्थितो वधस्वार्थहारयोः ६ । नैतत् समादातरि ६ । पात्रमस्य ६" । वाक् च ६" । वा ६७ । आत्मोपसंहिता ६ । खाधिष्ठितत्वं कारणे ।
॥ विभङ्गगतप्रायाः परिभाषाः समाप्ताः॥४॥
(५) पोषधविधिः । .. न गोचरप्रस(१)तो योगं वाच(१)येत् ६० । नाभ्यागमे (६५ । युक्तं विक्षिप्त्य(प्त?)क्रूरोद्गण्डकानां परिहरणम् १५७० । मापयेयुः प्रहाणशालाम् । खरुङ्ग(१)मध्यं लयनद्वयम् । पञ्चके षट्के वा । द्वारकपाटशब्दाकरणाकर्षणोपायांश्च " । वातायनश्च वि(?) तृतीये ऊर्व बहिस्संवृतमन्तर्विशालं
वि. १०
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________
७४
विनयसूत्रम्
९७५)
(७७)
(७९)
(८१)
(८२)
(८३
(८४)
(Cu)
(६)
(51)
(८९)
(२५९०)
९९१
। अर्कका
(88)
साधु । जालिकाकवाटिकासूची घटिकाचक्रिकाजपादकदण्डाच करण मण्डपस्योपर्यमाने पुरान्तरस्या ( ? ) वा | सोपानस्याधिरोहाय परिक्षेपो ( ? ) प्रपातार्थं वेदिकया । कीलनं लोहकण्टकैर कम्पनार्थमस्याः ५ । बहिर्वा (3) च ग्रहाणमण्डपस्य लयनपंक्तेर्वा । न द्वारसम्मुखं द्वारं कुर्यात् । करणं द्वारकोष्ठकस्य । कुर्युर्गुहामपि | मृण्मयान्यासनार्थे संहतानि । पीठिकाञ्च । चतुर्हस्ताऽसौ समन्तपरिक्षेपेण साध्वी । पांचविध्यां वा । मौञ्जं साणं वाल्वजं पट्टिका वेत्रवैभङ्गुकमिति प्रज्ञपयेयुरत्र तूलिकाम् १५१ । गृष्टिपरितोऽस्यामधिकत्वं साधु शेरकबूकशल्मलीनां तूलं पूरणम् । ऊर्णा शणः कर्पासो नतुकानि पत्रवैभङ्गकञ्च । काकपद कानामन्तरोऽन्तरे यथार्थमवस्थापनाय दानम् 1 मिध्वागमे (?) घटिकाधारणम् | सूत्रकेण कर्णो ( ? ) पनिवध्य । यष्टेः सारणम् । सनैः (?) अदुःखार्थमार्ट ( ? ) कं छित्तेर्वेष्टितायाश्च नतुकैः । कण्डुसक (?)क्षेपः सूत्रकेन ( ण ? ) वध्य (? दू) स्य पुनारान्त्यैः | प्रदीपस्याग्रतः स्थापनम् | पादस्यावतारणम् । अपरस्यापि । चङ्क्रमणम् वेक्षणमत्रार्द्धमासवृत्तस्य " । सनिपत्स्यत्तायाम् । प्रतिकृत्य चेतितं सर्वत्र सन्निषीदेत् । सन्निषण्णतायां स्मृतिविमत्योरनन्तरेऽधिष्ठे (?) त " । चित्तेन कर्मकारकः | स्वं चेदेकमतन्तं पञ्चदशां मन्येत सप्रेमकप्रागुण्ये प्रयतेत " ।
(१३)
(९)
(१५)
(६)
(819)
(30)
(१९)
(२६००)
(?)
(9)
(3)
(५)
(5)
(9)
य आयुस्मनि (? मानि) दं चेदं च करोति किं तस्य भवति सापत्तिको नत्वायुस्म ( त्वयाष्म) तेदं चेदं च कृतं कृतमेवं सत्यायुस्मा ( ? ष्मा) न् सापत्तिको नाहमायुरम ( ? म )नेकोऽपि तु सर्वसंघोऽनेनार्थेनाङ्गतावत्त्व (१) मायुस्मा (? ष्मा) न् स्वामापत्तिं यथाधर्मं प्रतिकुरु किं ते करिष्यति सर्वसंघ इति प्रक्रमेण दर्शनपथे शिष्टानामिच्छायां देशयेत् ।
(२६१०)
(११
।
१३
९५
(१६)
नाकाममत्रैनं चोदयेत् । सर्वे चेत् पञ्चदश्यामापत्तिं प्रतीयुर्विमतिं वा स्वप्रतिक्रियार्थमावासान्तरे कश्चित् प्रस्थापयेयुः प्रतिगृहीतृसंव ( ? म ) त्यर्थम् असंपत्तावधिष्ठानं प्रतिज्ञपनं कामयेरन् "" । चतुष्कतोऽग्भावे विहारकरणीयं स्थितमेव । अहापनमासनप्रज्ञप्तेः । संकसंमार्गसुकुमारीगोमय कार्पाप्रदानसिंहासनासनप्रज्ञपनप्रदीपधर्म श्रवणदानेषु कृतेषूञ्चतरके प्रदेशे स्थित्वा चतुर्दिशव्यवलोकनम् । दर्शनं भिक्षूणामङ्ग तावदायुस ( ? म ) न्तस्त्वरितत्वरितमागच्छतामार्यसंघस्य पोषधः प्रव[]रणा वा पाञ्चदशिक [T] इति वचनम् । अपरिपूरो (?) चतुष्कस्याधिष्ठानम् | वेलां यावदागमय्य 1 निषद्य केवलस्य २६२० । सान्त्वे शिष्ठे सन्निधौ | सन्निषद्य त्रयाणाम् । तद्वत् प्रवारणं चतुर्णाम् । नासत्प्रातिमोक्षसूत्रो देशके तदास्थाने ज्ञात्वा पोपधमागमयेत् । न यत्रास्यातिक्रमस्तत्रोपगच्छेत्
(१७)
(5
(९)
२१
(२२)
२३
(२४)
२५
1
[ प्रकीर्ण शिक्षापदानि
(७६)
(UC)
(१२)
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________
(५) विभङ्गादिगत] २. पोषधवस्तु नोपगतिमनु रक्षेत् (१६१ । प्राक् परातः २० । तञ्चोध(१ )म्मासद्वयात् २० । वस्तुकर्मलाभोपस्थायकपरिहारेणोद्देशकं परीच्छेयुः आगच्छन्तं सूत्रधरं प्रत्युद्गच्छेयुः छत्रध्वजपताकाभिः १७ । विनयस्य मातृकायाश्च (१६२२० । अर्धतृतीयानि योजनानि ६१ । अशक्तो क्रोशपञ्चकम् १" । त्रिकमड़योजनं क्रोशमर्द्धक्रोशं परिषण्डां वा ३३" । वाक्साखिल्यकेन प्रत्युद्गम्य पात्रचीवरं प्रतिगृह्णीयुः । स्नानं कुर्युः १० । स्नेहलाभञ्च संघे (१६ । वस्त्रादिपरिहारं दधुः (१० । धर्मश्रवणश्च ११ । शास्तृधरत्वमेषां भिक्षुमीर्ण्यन्तं बोधयेयुः (११ । नाकृतपोषधप्रवारणस्तद्दिने प्रज्ञायमान स्वत(?)दः स्थानात् प्रक्रामेन चेत् तदैव तद्वधे प्राप्तिः कलिकृद्भ्यो विमुक्तिरनुप्राप्तिः सत्(१द् )वृत्तानामेतत्परायन(? ण)त्वं वा १६५० । न कलिकृद्भिक्षुकं सद्वृत्तभिक्षुकाद् गच्छेत् " । नाभिक्षुकं सभिक्षुकादसहितः शिष्टैरन्यत्रापदः कायचित्तप्रसब्धिवशता न(?) वा ' । नाकृतपोषधप्रवारणं [प्र] क्रान्तैर्निःश्रितमवसृजेत् ” । तद्रूपतायां प्रत्ययस्य सद्वृत्तोद्देशवन्तमुद्दिश्य वासं तत्रावतारे नियुञ्जीत ” । नैनामुक्तिमतिलधयेत् ” । कल्पतापश्चादागतानामर्थे पुनः करणमनयोः ४६ । कामोऽत्र प्रवृत्तो[?s]सम्यक्ता चेत् "" । समानयात्रेष्वपि " । सामग्र(१)मितरे याचेरन् ” । अलाभेऽस्य सीमान्ते करणम् (१६५०० । संपत्तिः शेषानुभवेन क्रियमानतायामागतो (५१) । नियमो[?s] प्रक्रान्तत्वे कस्यचित् तत्स्थानात् ५ । बहुतरत्वे चागतानाम् ११ । कालं प्रति बहुतराणामनुवर्त्यत्वम् १ । समत्वे नैवासिकानाम् १० । अत्र च ५६ ।
॥ [इति ] पोषधविधिगतम् ॥ ५ ॥
(६) विभंगादिगतम् । न समाधैर्युत्थापयेत् ५ । नानववादकं ध्यायेत् ५ । न्याय्यो घटिकाकन्दुकप्रयोगः" । न वीर्य स्रंसयेत् (१६६७ । पुत्रवदेतत् ६ । अविक्ष(? क्षि)प्ताङ्गचित्तचीवरतयापि शय्य[]कल्पनम् ६९ । नाग्लानो दिवा शयीत ६३ । धारयेत् पृष्ठावाधिक आयपदम् (६” । अन्तर्गतेचंक्रम्येतेन्द्रियैरबहिर्गतेन मानसेनाविलम्बितम् ६ । स्पष्टमृजुः ६६ । अशक्तौ सूत्रकेणाक्षिप्य ६० । द्वादश खाध्यायकारकस्य हस्ताश्चंक्रमः ६ । अष्टादश प्रहाणिकस्य ६" । सूत्रयित्वास्य करणम् १९६७ । देशयेद् भिक्षुर्धर्म निपद्य । अनेकता चेदेकः । यः कश्चित् नानाधिष्ठो न चेत् तन्मुखिकया निर्गतिः ४ । न मण्डलकेन ” । नार्धमण्डलकेन । न द्वावेकत्र ४ । वृद्धान्ते । प्राभूत्यं चेद् द्विवाण्युत्सृज्यासनानि ७ । अतदासनश्चेत् (७) । सिंहासने च (२६८०० । स्थापयेत् खेटकटहकम् “ । आस्तरमत्र दद्यात् वालुकाच्छायिका वा ८२ | काले चैतत्
Page #91
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम्
[प्रकीर्णशिक्षापदानि कालं शोचयेत् ५ । धर्मश्रवणं कुर्युः निशायाम् ॥ । अष्टम्यां चतुर्दश्यां पञ्चदश्याञ्च । नैतदकरणे ग्लानस्य दोषः ६) । नाध्येष्यमाणोऽस्य भाषणार्थ न प्रतीच्छेत् ८" । अशक्त्यादावध्येषकं संज्ञपयेत् ८० । असति भाषणके परिपाटिकयोत्स्मार्य भाषेरन् " । अन्तत एके(? कै)को गाथाम् (१६३० । प्रदीपस्यानुकरणम् १" । अर्धचन्द्राकारेण प्रक्षि(१ क्षी)रिण्याकारेण वा धर्मश्रवणसंगति प्रज्ञपयेत् प्रक्षीरिण्याम् ० । अभ्यवकाशे धर्मश्रवणे वितानकदानम् १" । वातवर्षे प्रवेशनम् " । न ततो धर्मश्रवणमुत्सृजेयुः ९" । मुहूर्त स्थविरोऽग्रेगतं तूष्णीमागमयात्र धर्म भाषेतान्यं वाधीच्छेद् - वद भिक्षो धर्मम् १६ । भाषमाण[म]वधार्य धर्मश्चेदुत्साहयेत् । न चेद् धारयेत् १० । गृहिणामत्रागतानां धर्म(१ म)कथां कुर्यात् ९" । तीर्थ्यश्च प्रत्यवतिष्ठमानं सुनिगृहीतमदर्शयत्कोपमननुसूयम् १७०० । न पर्षदमादाय देशको गच्छेत् । निर्गतामेनां धर्ममुखे निवेशयेत् । सगौरवः सप्रतीशो नीचचित्तोऽवगाहेत ("। सत्कृत्य देशयेत । सगौरवो धर्म स्थिरः ० । अविक्षिप्तमानसः ६) । युक्तयुक्तैः पदैः ” । अव्यवकीर्णैः सानुसन्धि । मैत्रानुकंपानिरामिषचित्तः " । हर्षरुचितुष्टीः कुर्वन् १७५० । तिष्ठेदसमाप्तेऽर्थवशेन ११ । भाषेत स्वरेण धर्मम् (१२ । कुर्यादुत्थाय विभागम् (१३ । उद्धृत्य चार्थः(र्थ)कथाम् १" । भङ्गासन्धी च १ । दिवसस्य गणनं संघस्थविरेण सूत्रप्रोतवंशशलाकासंचारणेन १६ । उपधिवारिकेन तत आगम्यारोचनं संघे १० । विशेषितस्य ९० । पक्षभेदेन १७ । विहारस्वामिदेवतार्थश्च गाथाभाषणे भिक्षूणां नियोगस्य वचनम् १०२० । अनन्तरम् । अद्य शुक्लपक्षस्य प्रतिपद् विहारस्वामिनो विहारदेवतानां चार्थाय गाथां भाषध्वमिति २। विहारस्वाम्युपनिमन्त्रणवचनम् १९३२ । एवं नाम दानपति[:] श्वो भिक्षुसंघ भक्तेनोपनिमत्रयते तं भदन्त[:] कल्याणैः मनोभिः प्रत्यनुकम्पन्तामिति ( । ऊनरात्रपादनं अर्धमासावशेषतायामृतोः (१” । अधिकमासककरणं राजानुवृत्त्या १६ । ज्योतिषिकानुवृत्त्या नक्षत्रतानुगतिः (" । नाविचार्यानागमय्य पोषधं शून्योऽयमिति सीमानं बनीयुः १' । अनङ्गमरूढो ज्ञातताबद्धत्वस्य । निस्तत्वयापि प्रस्रब्धिः ९७३० । कल्पिकत्वस्य च कुटेः ११ । न कल्पते सीना सीनः परिक्षेपः (१) । कल्पते मण्डलकभिक्षुणीवर्षकयोर्द(१)कावर्ते च ११ । व्यवतिष्ठते सीन्याचतुष्टयादेकवृक्षेऽनेका मर्यादा १० । व्यवहारिकस्यात्र चिह्नत्वम् १" । अनेवंभूतत्वमृद्धिमायाकृतयोः (१६ । अस्थिरत्वं चन्द्रार्कताराकिरणोर्मितरङ्गाणाम् १" । सीमान्तरं वद्य(?)कं सीम्नि १० । असत्त्वमेकत्वस्य विच्छेदे १" । विषयत्वं संक्रमस्य शिरश्चेत् १७४०) । अनुवृद्धिरस्य ध्वस्तो पुन: कृतो (१) "" । अप्रतिप्रस्रब्धप्रयोगतायाम् २' । नोध(? )सप्तरात्रादविच्छेद
Page #92
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१) तद्धाहकसम्मति] ३. वार्षिकवस्तु भूतं नमः । सत्त्वेनैवात्र न व्यवहारः कुतः सवर्द्धतया । नो(? वं)मध्यतोऽर्धतृतीययोजनान्तात् सीम्नो बन्धस्य रूढिः । एतस्मादधोध(? पूर्व) खरसमंबन्धस्य तलबत्त्वम् । अरूढिरविप्रया संवृतेरबद्धसीमतायां भूमेः । अपेति पाशे(श?)बन्धस्य ४० । नास्यास्याः । स्तूपग(? गृ)हाङ्गणपोषधामुखेष्वपि पोषधे संमृज्यता १७५० । दत्तत्वं छन्दादेः संघे दत्तता " । यस्य कस्यचिदतस्तदारोचकत्वेन भवनीयत्वम् ५१ । नैनं वहिःसीमस्थो ददीत दापयेत वा १२ । न परंपरया ५) । दुष्कृतं ग्लानावशच(१)प्राणब्रह्मचर्यान्तरायभीतादन्यस्य दाने १" । अनारोचनेऽनादरात १६ । निर्दोषं वहिःसीना(म्य)नया भीत्या नयनम् १" । भिक्षणां गणनमुपधिवारिकेण पोषधे शलाकाचारणेन । सुप्रवृत्तस्या(स्यो?)र्ध्वपदेऽप्यस्खलन्तायामुद्देशः ५" । संघस्था(? स्थ)विरस्य १६ । अप्रतिबलत्वे द्वितीयस्य ६१ । तृतीयस्य तस्यापि ६" । तस्यापि वारेण ६ । अन्यस्याशक्तावध्येषणम् ६" । अप्रतिपत्तौ संघेन ६" । साततिकस्यापि ६६ । विष्ठाने शेषस्यान्येन ६७ । खण्डधरतायां यावद्भिः संपत्तिः ६१ । अनयस्सप्रत्यपायतायां प्रासादिकस्थानलोभेनासमीपे ग्रामस्य योध्व(१)करणम् ० । करणमनवस्थाने सार्थेऽस्य गच्छद्भिः ९७७ । अनिष्टौ शब्दनस्य संक्षेपेन । तावतोऽप्यधिष्ठानम् । निरवा सा(? श्रा)द्धस्य प्रधानस्य च तुष्टिभावनायामाचारानुश्रावणम् । करणञ्च सन्निधौ पोषधस्य " । आपदि गृहिसन्निधौ देशनम् ॥ । अनुश्रावणश्चास्याचारस्य (६) । संज्ञप्तये च राज्ञः ७० । नानिर्वाहणे परस्यारूढिः ७० । उद्देश्य तदियन्तकालोद्देष्टणां तत्त्वानुपगृहीतिस्त्राधर्मः । श्रमणोपविचारादपेतत्वं प्रक्रान्तता १८ ।
॥ [इति] विभङ्गादिगतम् ॥६॥ ॥ समाप्तं पोषधवस्तु ॥ २॥
३. वार्षिकवस्तु ।
(१) तद्राहकसम्मतिः । वर्षा उपगच्छेत् १" । त्रैमासीम् १" । प्रतिपदि १ । आषाढ्यानन्तरायाम् ” । श्रावणाया[म्] वा । विहारं कलायेयुः दशाहार्द्धमासेन भविष्यत्तायाम् । सप्ताष्टैरित्यपरम् । पूर्वाह्ने शयनासनस्य पातनम् । आपादकठिल्लकात् ।
॥ [इति ] तद्राहकसंमतिः॥१॥
(२) शलाकाचारणम् । अपारणेऽनेकस्य १" । अक्तगन्धैश्चाङ्गेरीपटलकगते शुक्ले वासस्युपनिक्षिप्ता शलाका वृद्धान्ते निवेश्य याजायां च "असिनावासे क्रियाकारो यो युस्मा
Page #93
--------------------------------------------------------------------------
________________
७८
विनयसूत्रम्
[ ( ५ ) शयनासनादिदानभू
(? ष्मा) कमुत्सहते तेन क्रियाकारेणास्मिन्नावासे वर्षावस्तुं शलाकां गृह्णातु, न च वः केनचिदन्तर्वर्षे संघमध्ये रणमुत्पादयितव्यो यो वः कस्यचित् किञ्चिजानाति स इदानीं वदतु यो वोऽन्तर्वर्षे संघे रणमुत्पादयिष्यते तस्य संघ उत्तर उपपरीक्षितव्यं मत्स्य ( ? मंस्य) त" इति भिक्षून् वेदवेत् | ग्रहणोपशमनं प्रति संघं ज्ञपयेदन्यः " ।
(११)
॥ [ इति ] शलाका (व) चारणम् ॥ २ ॥ (३) वासवस्तुग्रहणम् ।
(23)
(१४)
(१५)
शास्तुरग्रे ग्रहणम् | अर्धमुक्तेनासनेनान्यैः ९० । आचार्योपाध्यायैः श्रामणेराणाम् । नैवासिकानामये (? स्यै) तदन्ते शनैः स्थापनम् गणयित्वा प्रवेदनमियद्भिर्भिक्षुभिरस्मिन्नावासे शलाका गृहीतेति । ॥ [ इति ] वासवस्तुग्रहणम् ॥ ३ ॥ ( ४ ) पात्रतग्रहणादि ।
(१७)
(१८)
अन्तत(?तः तस्य तत्तारककुञ्चिकेन पुरतः स्थित्वा रोचनोपक्रमं “ स्थविरामुकविहारः सलाभः सचीवरिको गृहाण " इति यथागुणम् ॥ [ इति ] पात्रतग्रहणादि ॥ ४ ॥ (५) शयनासनादिदानम् |
(१९)
(२१०
(२२)
(२३)
ज्ञात्वोद्देशमख्य (?स्य) स्तूपसंघार्थे गतस्य गध्या भागित्वं वृक्षमूलहरितशाद्वलस्थण्डिलेष्वपि यथावृद्धिकोद्देशः । द्वादि (१)भ्योऽसंभावने लयनस्यान्ततो निष्यन्दनप्रामाण्येनास्य भूमेः | पात्र करकोशरु (ड) कदन्तकोष्ठस्थानस्यापेक्षणम् । द्वारकोष्ठक सोपान कोष्ठिका प्रासादोपस्थान भक्तजेन्ताकशाला नोद्दिशेयुः । न रात्रौ शयनासनम् । नाध्युषितं ग्लानेनान्यस्मै ' । नैतद् द्वाप्र ( १ ) भावेन ददीरन् । नैनमुपस्थायकं वा कर्म लयनम् (२६) कारयेरन् । न कुष्ठी सांघिक शयनासनं परिभुञ्जीत । प्रत्यन्तेऽस्य विहारं दद्युः ० । न ससवेऽन्यत्र सांधिके तिष्ठेदाप्रासादपुष्करिणीद्वारकोष्ठकपरिषण्डचंक्रमस्थानवृक्षात् । न वर्चः प्रस्रावकुट्योः प्रविशेत् । उपास्थाय | पात्रचीवरस्थापनार्थमारण्यकेभ्यः सर्वदा लयनकेचिदागन्तव इति वस्तु शयनासनश्च
(२४)
(२५
(२७)
(10)
(5)
(30
(39
(32)
rav
(३६)
कदानेनैनमनुकम्पीरन मुहिशेयुः | वर्षो स्थापयेयुः । प्रभूतागतायुपगतेः पुनरुद्देशः । नोर्ध ( ? ) मुपनायिकातः । ज्यादेरसंभावनाभृश्येकस्य । नैकाहस्यार्थे शयनासनं गृह्णीत 1 न लाभलोभात् विहारम् । सर्वे परिभुञ्जीत । पूर्वाह्णे कचित् पाठखाध्यायावस्थान चंक्रमाणां क्वचिद् मध्याह्ने परत्रान्यत्र चीवरस्थापनमावासोsपरत्र रात्रावित्यस्य योगः | खण्डफुलमुपगतो वासवस्तुनः प्रतिसंस्कृत ४ । वर्षकस्य वर्षोषिताभिक्षुणीभिरभिसंस्करणम् । कलिकर
64
(३९)
(४०)
(४१)
(४२)
(२०)
(१६)
(३)
Page #94
--------------------------------------------------------------------------
________________
( १ ) उद्देश्यत्वादि ]
३. वार्षिक वस्तु
७९
(४५)
(४६)
)
(४९)
(५०)
निवेशासंपत्त्यर्थम् "" । हैमन्तिक ग्रैष्मावपि शयनासनग्राहो (?) कुवरन् "v कात्रे ( ? )न चोदेशम् । तद्यथा सामन्तकस्यापि विहारपरिवेणयोः प्रासादस्यापि सैतद : ( ? । नोर्ध्वमेनां प्रक्रान्तत्वादेषामनुवर्त्तयेरन् न प्रकृतिस्थार्थ घट्ट (?) कुवरन् । न भाविनार्थेन । अयममुत्रतव - होरात्रे तदवयवे वा भविष्यत्ययममुत्रायमाचार्यस्य भविष्यत्ययमुपाध्यायस्य सार्द्ध विहारिणोऽयमन्तेवासिन आलप्तकादेरयमिति विहारानुद्दिशेयुः न प्रतीच्छेत् । लतापारिकस्यालय प्रतिविधानार्थं सम्मतिः ण्डानां सातनम् "" । क्षौद्राणां सूत्रकेणावृत्य वेष्टनम् ५ । ॥ [ इति ] शयनासनादिदानम् ॥ ५ ॥
(५२)
(५४)
(६) उद्देश्यत्वादि |
<
(५३)
(४०)
८५१०
(५६)
(५)
(५८)
(५९)
(६१)
(६)
(६३)
सत्त्वेऽनेकस्य वृद्धपीठानामप्युद्देशत्वम् । संस्तराणां च । न सांघिकमवनद्धं नाशनधर्मेण शुचिना श्रामणेराय शयनासनं कश्चिद् दद्यात् । न भिक्षुयै | दानमस्यै विहारस्यात्र वाससम्पत्तौ पर्यन्ते | शयनासनस्य च शिष्टस्याप्रणीतस्य | " न चरकेनचित् सांधिकं शयनासनम्बिना प्रत्यास्तरणेन परिभोक्तव्यं न कल्पप्रत्यास्तरणेन न मलप्रत्यास्तरणेन" इति वेदयेत् 1 अन्वर्धमासं च प्रत्यवेक्षेत | समयमुत्क्रम्य परिभुक्तावाच्छिन्द्यादो रोच्य निःश्रवे निः श्रितस्यान्यस्य संघे " । "अमुकेन दानपतिनामुकेन वैय्यावृत्यकरेणा मुकेन गोचरग्रामकेन श्वः संघो वर्षा उपगमिष्यति” इत्यारोचयेत् । अनुन्मादित्यप्रति विनोदित्वयोः कौकृत्यस्यान्यस्य च दुःखदौर्मनस्यस्य सुखसौमनस्यस्य चेत्यादित्वरक्षित्वयोः ग्लानोपस्थायकत्वस्य च सब्रह्मचारिषु भूतेः प्रत्याशंसनेनावासं गोचरञ्च पिण्डकमै पज्यदात्रोरवलोक्योपगमनम्
(६५)
६६)
(६७)
६०
(६९)
(10)
(७१)
(७२)
छ भिक्षोः पुरस्तात् ७ । नानेकत्र विहारे । न यस्मिन्नभिक्षुकत्वमकपाटकत्वञ्च सहितम् | सत्वे दानपतिवैयावृत्त्यगोचरग्रामिको पस्थायकानामुकीर्त्तनम् 1 न वहिःसीकयरुणमुद्गमयेदनाधिष्ठितम् । । सप्ताहमधिष्ठितम् | सप्ताहमधितिष्ठे[द]र्थे धर्म्य (३) । तद्यथा नाम निर्यातनविहाप्रतिष्ठापनशयनासनदानधुवभिक्षाज्ञपनचैत्यप्रतिष्ठाप[न] यष्टिध्वजारोपणपूजाकरणालचन्दनक्कुंकुमसे कदानपाठकौ कृत्यप्रति विनोदन दृष्टिगतप्रतिनि[स्]सर्गपक्षसंपव्यवसारण परिवासादिचतुष्कदानावत्तंनग्लानप्रश्वसनेषु भिक्षोः "" । भिक्षुण्या गुरुधर्ममानास्पदाने च । ब्रह्मचर्योपस्थानसंवृतेः शिक्षमाणायाः । उपसंपादने च | अत्र श्रामणेरस्य । श्रामणेरिकायाः शिक्षा संवृतियाने शिरोवेष्टन रजोहरण सीमन्तोन्नयनजटापहरणकुण्डलबन्धनेषु गृहिगृहिण्योः संघावशेषगतमनुपसंपन्नानामपूर्वम् """ । उन्मज्ञ्जनमत्रसारणे गृहिगृहिण्योः
(७४)
(194)
(७६)
(७७)
(७८)
(७१)
। [न] र
(८०)
९८२)
Page #95
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम् (१) प्रचारणाविधि लवयेदेतद् भक्तभैषज्योपस्थायकाभावे शक्तौ तैर्विना यापयितुम् १ । श्रामण्यजीवितब्रह्मचर्यान्तरायसंभावने ० । अनुलोमिकचित्तोत्पादनपापिकवाग्निश्चारणयोः भेदाय पदाक्रममाणे संघस्य ” । नैतच्छान्त्यै स सम्भावनो न गच्छेत् ५ । गतो न लवयेत् ८ । न प्रतिश्रुता(१) वर्षावासे नावासस्य सम्बन्धनम् । न कुर्वीत नास्त्यस्यैकपोषधतायामावासयोरुत्थानम् ” । अस्त्येकलाभतायाम् ।
॥ वार्षिकवस्तु ॥६॥
(७) निदानादिगतम् । पश्चानामपि निकायानामुपगन्तव्यत्वम् १" । न शुद्धानां श्रामणेराणाम् १९२१ । अवार्षिकानाञ्च (११) । नैषामेव रूढिरुपगतेः । न ग्राह्यत्वं शयनासनस्य " । नासत्त्वे ग्राहस्य । नासंमतेन ग्राहणम् १" । नानुत्पादितादौ पिटकधरकालिकृत्सदसत्त्वयोरसंश्रितत्वम् ००० । उषितत्वमनुपगतस्य स्थानामोक्षे । नाकाशे रूढिरुपगतेः १०० । न नाव्युत्सृज्य प्राप्तपृथिवीमुपनिबद्धां वा भूमिस्थे स्थिरे संजनतोऽन्तरापयायित्वम् ” । ध्वंसस्त[1] दृशमभिनिःसृत्याधर्मपक्षसंक्रान्तावरुणोद्गतेः न संदिग्धतायाम् । नान्व्ये(?न्त्ये)धिष्ठानस्य षडहे रूढिः " । ध्वंसोपगतनिष्कार्य तस्याप्रतिनित्यवस्थानयोः । । पर्यन्तं परमत्र सप्ताहत्वम् । अलब्धसंवृतेरेष पर्यन्तः ६ । अन्यस्य चत्वारिषडात्रः" । दानमस्याः । नात ऊर्ध्व वहि[२]वस्तव्यता " । पञ्चानामपि निकायानामेतत् ११० । अन्तःसीन्यस्य रूढिः ४१ । भिक्षोः पुरस्तात् १० । अनाशंक्यमनाक्षिप्तत्वं तीर्थ्यस्य दृष्टेविवेचनार्थ ज्ञातेः करणीयेनागमाधिगमयोरात्मनः कांक्षाविनोदार्थ गमनायैतत्कृतेः १० । अनुत्क्षेप्यत्वमुपगतास्थ(?)स्य " । निदर्शनं वासः ९५।।
॥ [इति ] निदानादिगतम् ॥ ७॥ ॥ समाप्तच वार्षिकवस्तु ॥३॥ ६४. प्रवारणवस्तु।
(१) प्रवारणाविधिः । न मौनं समाददीत । शुद्धिमुक्त्योरनेन प्रत्यवगतौ स्थूलात्ययः । दृष्टिश्रुतपरिशङ्काभिः वर्षोषितः संवं प्रवारयेत् । पश्चिमेऽह्नि वर्षाणाम् । गोचरा रोचयेयुः । “यतः प्रभृति केलायनमियद्भिः दिवसैः संघस्य प्रवारणा भविष्यति युष्माकमारोचितम्भवतु" इति । विहारस्य मण्डनम् । कूटागाराणां बन्धनम् " । राहानां चित्रणं स्तूपानां मोचनमोलनं च। सिद्धासनस्य मण्डनम् १" । "अब सर्वरात्रिकं धर्मश्रवणं
Page #96
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२) धुनकादिगत]
४. प्रवारणवस्तु भविष्यति तत्र युष्माभिः सामग्री देया" इति गोचरारोच्य सूत्रविनयमातृक[]धर्मश्रवणदापनम् १" । परस्यान्तैः प्राक्कर्मतो धर्म्यया विनिश्चयकथया रात्रेरतिनामनम् १" । प्रागरुणसंभेदात् प्रवारणात कर्म १७ । प्रवारणकं संमन्येरन् भिक्षुम् १" । अपारणे नैकम् १" । न्याय्यमत्रांशसः पंक्तौ व्यापारणम् १६ । दर्भानसौ चारयेत् ९ । प्रवारणं प्रत्यन्येन संघस्य ज्ञपनम् १० । प्रतिभिवा प्रवारणात् पुरतस्तिष्ठेत् १" । तसै अवारणं त्रिः ९० । द्विस्तावता ग्लानक्लान्तिशयनासनसंभेदकालातिक्रान्तिसम्बाधसंपत्तिसंभावने ११ । तावतापि सकृत् १" । तेनापरसै निष्ठितायां पंक्तौ १७ । अभावेऽन्यसै " । सर्वसंघेन प्रतिवारिते एतत्त्वस्य संघे निवेदनम् “साधु प्रवारितं सुष्छु प्रवारित" इति "" । सर्वे समर्थयेयुः (१६ । येन तेनासूचेः "स्वकेन वस्तुना वस्त्रप्रवारणमारभेत वचनतो गृहीत्वा संघेन लभ्यं भदन्ता एवं रूपेणापि वस्तुना वर्षोषितं भिक्षुसंघ प्रवारयितुं" इति ९" । अतः श्रामणेरान् प्रवारयेत् । ततो भिक्षुणीः " । प्रवारितत्वमधिष्ठाय गतस्याक्तित्प्रवारणायासहकृतौ १० । न स्त्रियां परिवृत्यापि ११ । अशक्यतायामवस्थातुं भागप्राप्तं भिक्षुमवलोकयेद् गणप्रवारणेन १५ । प्रवारयेदन्तर्वष प्रक्रमिष्यन् करणीयेन १५ ॥ स्थापयित्वापि वस्तुपुद्गलमुभयं वा १" । प्रतीच्छेयुरेनाम् १" । स्थापनेनन्त्य. तामुपनीय "न हैव वयमायुस्म(१८म)नित्यर्थ सन्निषण्ण[:] सन्निपतिताः कश्चिदायुष्मन् वस्तु स्थापयेन पुद्गलमित्यपि तु शीलविशुद्ध्यर्थं पोषध उक्तो भगवता धर्मविशुद्ध्यर्थं प्रवारणा, चेदाकांक्षसि प्रवारय" इति ११ । पुद्गलं स्थापयेन न वस्त्विति वस्तु स्थापयेत् पुद्गलञ्चेति अभङ्गः प्रतीष्टैः व्यपलापे स्थापनस्य प्रतीष्टतायां स्थापितस्य वा १ । नैवंविधं किश्चिदस्तीतिवादे मृषात्वमत्र पूर्वस्यास्य वा " । कलिकृतां चेद् भिषणामाग[मन]मुपगताः शृणुयुः, द्वित्रिपोषधाक्रान्तिश्चेत् प्रवारयेयुः ३० । असंपत्तौ यश्च पाणिमण्डकानि संमन्येरन् । काक्यस्खल्पकेन प्रत्युद्गम्य पात्रचीवरप्रतिशमनं लयनमालंककूटागारोद्देशः ” । स्नानस्नेहलाभकरणम् "" । करणधर्मश्रवणदानमित्येषां प्रलोभनानि प्रयुञ्जीरन् असंपत्तावात्मीभावस्य पोषधं कुर्वीरन् मण्डलकेषु । ननु युष्माकमद्य प्रवारणेति बुवाणानाम् "आगमयतायुष्मन्त आगन्तुका यूयं नैवासिका अनेनार्थेन" इति प्रतिवदेयुः । प्रक्रान्तेषु प्रवारणम् ।
॥ [इति ] प्रचारणावस्तु ॥ १॥
(२) क्षुद्रकादिगतम् । नाकृतक्षमणः(१ णं)सान्तरस्य प्रवारयेत् । दशार्द्धमासेन भविष्यत्तायामस्यास्तत्कालः । सप्ताष्टैरित्यपरः ४० । न सन्निपातः ० । नासावक्षान्त्वा
वि. ११
Page #97
--------------------------------------------------------------------------
________________
८२
विनयसूत्रम्
[ ( १ ) कादिगत
(५०)
(५१)
(५२)
८५४०
(५५)
(५६)
नाकृत संमोदनसंनिहितानां सर्वस्तदा । न रुषितं क्षमयेत् । न भिक्षुणी भिक्षु वहिरावासात् । न पादयोर्निपत्य ५३ । क्षान्ते निपत्य गमनम् । नैनां क्षमयन्तीमनादृत्य भिक्षुर्गच्छेत् । न विलंघयेत् । संज्ञप्तेः क्षमनीयस्य पुरस्ताद्दापनमभिज्ञान [म् ] । नानिष्टावुपायपर्येषणं नार्पयेत् । न चीरयेत् । न पर्यवस्थानापगतिं नोदीक्षेत | न क्षम्यमाणो न क्षमत 1
(५७)
(५)
(49)
(६०)
(६१)
॥ [ इति ] क्षुद्रकादिगतम् ॥ २ ॥ ॥ समाप्तञ्च प्रवारणवस्तु ॥ ४ ॥ १५, कठिनवस्तु ।
(१) क्षुद्रकादिगतम् ।
(?)
(?)
Q
(४)
(4)
(६)
(19)
(9)
(१०)
(११)
(१४)
1
(१५)
(१६)
(29)
(२०)
(२१)
|
आस्त्रीणी (?)रन् कठिनम् । यथा त्रयमेवमास्तीर्णस्य परभोजनमपि निर्दोषं गण भोजनमनामत्र्य ग्रामप्रवेशश्वीवर विज्ञपनञ्च । साधारण्यमस्य शिष्टैः लाभस्य ! अनुत्थानमस्यावार्षिकच्छिन्नवर्षपश्चिमवर्षस्थानान्तरोषितवर्षेषु भूम्यन्तरस्थेषु च । वि ( १ )ष्ठानमेतत्प्राप्तौ " । भागिनो व्यन्त्यश्रामणेरभूम्यन्तरस्थालाभे " । नोत्क्षिप्तः " । तत्ताप्राप्तिवदधर्मपक्षेषु यातो भिन्नेषु " । मौलकालप्रवारणपर्यन्त वर्षानिमित्तकास्तारकादिपर्यन्तसम्बन्धी चीवरलाभसंख्यं च त्रिचीवरम् । सांघिकममृदितमविलिखितमपैलोतिकम् १" । न न वर्णितकम् । अपरिभुक्तम् ११ । दृढम् ९१ | असंबन्धानिमपट्टिकगण्डूषपट्टि (१) कपरिषण्डन (3) अनैःसर्गिकसन्ततिप्रस्कन्नगतप्रत्यागतम् । छिन्नस्यूतम् । निष्ठितं पञ्चकम् पूर्वश्च | आस्तीर्णम् । अनेकमपि । यावत्तदास्तारकः । चीवरान्तराधिष्ठानमेतत्तस्मादुद्धृत्याधिष्ठितानि । रोचयेरन् सामग्र्याम् I अनुषितम् - संमन्येरन्नन्तः सीनि । अस्तारकश्च । यत्रास्योत्थानम् । तस्मै ददीत ज्ञत्याधावनस्यूतिरञ्जनेष्वसौ पूर्वगमः स्यात् । द्वित्रानुष्ठानेन | निष्ठितं संपत्ती द्वित्राणां स्वयं सूचीपदकानां दानम् आदानस्वयंकृति (१) तदन्तेष्वास्तरिष्याम्यास्तृणोम्यास्तृतं मयेति यथासंख्यं चित्तस्योत्पादनम् | नाद्यस्य हानावनुत्थानम् । " श्वोऽहमायुष्मन्तः कठिनमास्तरिष्यामि युष्माभिः स्वकस्वकानि चीवराण्युद्धर्त्तव्यानि " इति सामयामारोचनम् । सन्निपात गतानुष्ठानम् । गन्धपुष्पार्चितं सुरभिधूपधूपितं चांगेरिपटलकस्थ मेकं त्रिवा (१) नेकमादाय वृद्धान्तेऽवस्थितेनास्तृतेस्सम्पादनं प्रतिपदि | कार्त्तिकस्य | त्रिरुक्क्या | आस्तृणोमीति 1 प्रतिभिक्षुमग्रतः स्थित्वा "आस्तृतं" इति निवेदनम् "" । " साध्वास्तृतं सुष्ट्वा
(२३)
(२४)
२५)
(२६)
(१७)
(२०)
(२९)
(३०)
२१
(37)
(३)
३४)
(34)
(३६)
(জ
३)
(29)
(४०)
(१७)
(१८)
| उत्तरे वा । अनास्तीर्ण
(२२)
-
Page #98
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२) पृच्छागत]
५. कठिनवस्तु स्तृतं योऽत्र लम्भश्चानुशंसश्च सोऽस्माकं” इतीतरः । प्रत्यनुभूतिवदस्यानुमोदनम् ' । सम्मुखीभूतेन । कालेन कालं शोषयेदातापयेत् स्फोटयेत् । न धूमरजोगारे स्थापयेत् ” । न राज्ञः ६ । नातो विप्रवसेत् । नादायान्यत्र गच्छेत् ४० । नाशुचिकुटिं प्रविशेत् " । अभ्यवकाशे तिष्ठेत् ५ । द्विविध उद्धारः स्वयं विवत्ती(?वृत्तिः)कृत्रिमश्च (१) । स्वयम्बिवृत्तिः प्राप्तो सीमान्तरस्य कठिनेन ५० । उद्गतौ निरधिष्ठन्ते(?)ऽन्तःसीनो रणस्य १० । विच्छेदे तन्मण्डलान्तर्भावस्य " । तमत्र प्रति ५५” । सीमातिक्रान्तावस्य संपत्तिः १६ । अप्रत्यागमनचित्तेन ५० । अस्य चोत्पत्तौ बहिःसीनि १० । अभावे चीवरकरणाभिप्र[]येणानुस्यूतेस्तदेवे ११ । करिष्यत्ता विच्छित्तौ भावे ६ । पत्यागतेष (?) ६" । त्रये करिष्यमाणस्यैतत् संस्थानमाशासमुच्छेदे प्रारब्धनष्टौ निष्ठान इति ६' । उद्धर्तनिश्चयवद् विमतिः ६३" । न कर्मणो न्यङ्कारमनुतिष्ठेयुः ६० । फाल्गुणी तत्कालः ५७ । अन्तरा ६९ । मुषितकार्थतायामर्वाचीनोऽपि ६७ । आश्रुतेरसिन्नननुभूतवन्तं प्रत्यनुवृत्तिरनुशंसे ६० । असत्त्वेऽनुस्यूतेः ६७ । आच्छित्तेः सत्त्वे । नानुद्धृते सर्वेषां तात्कालिकं लाभ भाजयेत ।
॥ [इति ] कठिनवस्तु ॥१॥
(२) पृच्छागतम् । यथाप्रवारणमास्तारः (" । नापोषधान्ते " । उद्धारश्च १७ । तद्दिनत्वमस्य । उद्धृतत्वं पुनः पोषधकृतौ । पृथगस्यास्तीर्य भिन्नेषु संपत्तिः । धर्मवादिनां स तद्या(?)स्तारः । कृतेऽप्यत्रेतररेषामावासे लाभेर्हत्वम् ” । नोत्क्षिप्तकानां प्रकृतिस्थकावासेऽस्योत्थानम् ८० । भावयनिवेशनमास्तारः । भवति छन्ददानवशात् सहितेन करणीयस्य शिष्टैः कृतौ कृतत्वम् ८२० । तदपच्युतिरुद्धारः " । तस्माददत्त्वा छन्दं स्वमसमापत्त्योः संनिषण्णेऽस्यानुत्थानमास्तारस्योद्धृतेश्च प्राक्त्र(१)वणात् " । उषितत्वमेकसीमतायां तत्रावासान्तरोषितानामास्तारे " । तत्स्थानत्वमास्तारकालेऽस्यामस्य ५ । यत् तदास्तृत्य पृथक् सीम[1] करणे चास्य स्थानम् ” । प्रत्यावासं पृथक्त्वेऽस्यैषामुद्धारः । प्रतिपक्षं भिन्नतायाम् । नानुद्धृतिरनास्तारोद्धारः ७० । नानुत्थानकत्वादपूरकत्वम् १" । नानास्तारत्वादुद्धारे ९१ । निर्दोषमास्तृतकठिनस १५ । विनासांघाट्या ग्रामप्रवेशाद्याशृङ्गाटके निषादात् ।
॥ कठिनवस्तुनि पृच्छागतम् ॥२॥ ॥ समाप्तश्च कठिनवस्तु ॥५॥
Page #99
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम्
[(१)चीवरवस्तु ६६, चीवरवस्तु।
(१) चीवरवस्तु । नाशस्त्रलूनं वासः परिभुञ्जीत " । छिन्नस्यूतं चीवरत्वायाधिष्ठेत् । भक्तिचित्रताशेषसममध्यान्यत्तद्गतपत्रमुखत्वपरिमण्डितत्वैः ” । अन्तरवासं उत्तरासंघ संघाटीच " । कूसुलकसंघ()क्षिके च यत् तद्विधे भिक्षुणी १ । मतसंभवे याजाया(?)पि । नैतद्विहासरुतोद्गतिमागमयेत्” । रोहत्यन्यासंपत्तावरक्तकस्याधिष्ठानम् ' । अच्छिन्नकस्य च " । आसेवकानामत्रदानं संभवश्चेत् १" । आगारिकविधस्य च १ । नमतकोचवप्रावारस्थूलकम्बलपैलातिकमच्छिन्नमासैव(?)कदानसूतम् १" । तत्क्षणादेवाशुचिम्रक्षणं सम्पत्ती शयनासनं शोचयेत ९ । नैनं सांधिकमखरमंचपीठप्रत्यास्तृतमतेनानिषादात् संवरणं वा दत्तान्तर्धानमुपभुञ्जीत १७ । सर्वश्च चित्रमभूयो विनष्टम् (१५ । न कल्पभूतेन मलवव(१)ता वा ११ । धारणं प्रत्यास्तरणस्य येन एकपुटं न्याय्यम् १" । द्विपुटं पैलोतिकम् १० । अकल्पिकं चित्रोपचित्रम् १" । पत्रमुखमस्स कुर्वीत ९" । अधस्तृतीयभागादौ १० । नैकखण्डमधितिष्ठेत् ” । कण्डूप्रतिच्छादनं तद्वान् धारयेत् १९३" । पञ्चषैरेनदिवसैः शोचयेत् " । कल्पते कोशेयपूर्णकं शानकं क्षौमकञ्च १७ । नातन्तोतमांगेयम् (१६) । केशमयनाम्न्यौलूकपक्षित्वसमादानम् १" । स्थूलमत्र २० । अन्यदेतद् भजनम् १" । केशलुश्चनपर्णशाव्यजिनसान्तरोत्तरया(१)पनतिरिटाङ्गनाडीसर्वनीलप्रवारणदीर्घदशफणदशकंचुकोष्णीषशिरोवेष्टनकुतपोष्टकंबलतीर्थिकध्वजश्व १" । पु(?)लासपत्रपूरदीपवर्तिकामात्रतयापि समतयै[व १] विभजनम् १" । विक्रीयकोचवतद्विधानाम् १" । न पाटयित्वा २' । पञ्चानां लाभे भाजनकरणम् “अद्यलाभो भाजयिष्यते तत्र युष्मामिः सन्निपतितव्यम्" इत्यारोचनंसंघे १० । गण्ड्या कोढनम् २" । शलाकाचारणम् १६ । गणनम् १" । प्रत्यंशप्रवारणम् । ईशित्वक्रियमाणतायामान्त्यादिगतस्य १७ । नावसितत्वे । कुलाभकेऽप्येतत् । नानर्हः प्रक्रान्तायां तल्लाभक्रिया प्रविष्टेः । तस्मानियुञ्जीत ग्रहणे प्रक्रामन् " | दस्युत्वमग्रहणे प्रतिज्ञातवतः " । पणपश्चकात् प्रभृति कुलाभके " । नानुक्तो गृह्णीयात् ६ । गृह्णीयादाचार्योपाध्यायो वा " । विश्रम्भस्थानार्थश्च । नास्वपक्षार्थम् । शयनासनेऽप्येतत् १० । भक्ते वा ११ । परस्परार्थ गृह्णन् विज्ञपयेत् ५५ । नानाभवन्तमन्तर्भूयः १४ । नैकत्वमर्द्धस्य सुवृहता च लब्धेरनहप्रवेशे कारणम् ” । अनर्हः संघलाभस्याधर्मपक्षेषु पतितो भिन्नेषु १० । उषितत्वं बहुतरमुषितस्य तत्कालके लामे हानायास्यावृत्तौ मृत्यौ च ५६ । यथाविनियतिलामस्य व्यवस्था १ । लन्ध
Page #100
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२) शुदकादिगत] ६. चीवरवस्तु भिश्च ५० । कृत्स्नप्रतिपादनेऽपि (। कर्मसीना संघस्यापरिच्छेदे परिच्छेदः ६" । तत्त्वमत्रैकादेः ६१ । धर्मलामे तद्भाणकानामीशित्वम् १" । एकार्षगाथाधारणं तत्त्वेन पर्यन्तः ६१” । अनर्हत्वं भिन्नव्यञ्जनस्तरसन्निधौ मृतपरिष्कारे " । तथोत्क्षिप्तस्य ९१ । असन्निधौ वा निवृत्ते निमित्ताच्चेतसि ६ । अभिन्नत्वमस्य तारा(१)दीयैतद्ग्राह्यतायाम् ९ । भिन्नत्वं भिन्नस्य ६० । नान्यस्य प्रव्रजितात् सब्रह्मचारिणस्तदीशित्वम् १" । न ज्ञप्याधिष्ठिते प्राप्तस्य पूर्वचरमेण वा " । कस्यचित् ततः संघवृद्धनवकयोः दानं तदाख्यम् (" । यत्राधिष्ठेयस्य गतता तत्सीमान्तर्गतानामधिष्ठ[]तृत्वम् ०" । अकरणमत्र मरणस्थानता । सीमान्तरिकात् स्थल(?)मे कायेऽन्यत्र वा यातामाक्रान्तिस्तावद् गतानाम् " । सप्रतिवस्तुकत्वे यत्रासौ तद्गतत्वं परिस्कारस्य । प्रतिवस्तुकेनान्यस्थमधितिष्ठेयुः । प्रेषितस्याप्रतिक्षिप्तस्य संप्रदानेन तदीयत्वम् । प्रतिक्षिप्तस्य प्रेषयितृत्वम् " । प्रतिक्षिप्तस्यापि तेन " । बहिरस्य रूढिः ९८०) । सीम्नोऽन्तः संज्ञिना केवलाधिष्ठानम् ४ । नाकृते निर्हारसत्करणधर्मश्रवणदक्षिणादेशने ऽधितिष्ठेयुः ८ । अन्तर्गृहस्थत्वे पात्रचीवरस्य यसै गृहपतिना दानं तस्ये. शित्वम् ४५ । अर्हश्चेत् " । विहीनश्च तेन ८५” । अदाने याचितवतः ८६ । क्रमे प्रथमम् । असत्त्वेऽनुद्देशत्वात् पृष्टौ गतवतः ८०० । तद्वत् क्रमे । एनिकोद्भूतो तद्देयपरिमाणस्य तगामित्वं मृतपरिस्कारस्य ९० । विभक्तस्यापि " । यत्तेन सार्द्धमवस्थितं तस्य देयत्वं ग्राह्यता वा न तस्यैव ” । नानेन सब्रह्मचारिणामृणित्वम् १" । राना(?) दीपित्वं संभावने यावश्य एतत्तावत्सु नावकर्मिकस्य विनियोगः समं स ग्लानोपस्थायकत्वतगामित्वं परिस्कारपटकस्य नाधिष्ठेयत्वम् । सोत्तमाधममध्यमस्य " । साधारण्यमनेकत्वे तस्य ६ । प्रक्रान्ततायां ग्लानस्य मृत्यौ तादयें देयत्वम् ९० । नैतन्मृतद्रव्येऽनर्हस्य ९० । न नान्यत्रोपगते ९ । सर्वार्हत्वमत्रानु[प]संपन्ने १००। हायते ग्लानस्योक्तोक्तेन दाने यथोक्तेन दाने यथोक्तं कार्यत्वम् १" । अप्रगमो मृतकालखत्वसंपादने धनिनः । प्रगमो गृहस्थस्य १ । निर्यात्य गृहिणि मृते पुत्रदारस्य यथासुखकरणम् " । हस्त्यश्वोष्ट्रखरवेसरसन्नाहानां राशि निर्यातनम् " । त्रये हिरण्यसुवर्णान्यकृताकृतानाम् ६ । रत्नानाञ्च । स घेदन्यदेतत् तदंशत्वेनार्थि(१)रिक्तत्वेऽपि न चेदेवमेव बुद्धे मुक्तानाम् । महारङ्गस्य च " । लेपस्य पिष्ट्रा(?)भिर्गन्धकुट्यां दानम् १० । अतदौ(१)बोधिकस्य प्रतिमागन्धकुटिचैत्योपस्करणे विनियोगः १० । बुद्धवचनलेखनसिद्धापयोर्धार्मिकस्य " । यानस्स प्रतिमायाम् १३ । ध्वजार्थं तद्वंशानाम् १" । यधीनाच तयोग्यानाम् १" । अन्यासान्ना(?)युधानां संधे १९ । खक्खवरकसूची
Page #101
--------------------------------------------------------------------------
________________
- विनयसूत्रम्
[(२) क्षुद्रकादिगत शस्त्रकं कृत्वेषां शरणम् १" । यथार्हमन्यस्य सांधिकस्य निक्षेपभाजनं भोजनानि क्षेत्रगृहापणशयनासनायस्कारलोहनापितकुलालतक्ष-बरुटभाण्डदासी-दासकर्मकरपौरुषगोमहिष्यजैडकभैषज्यबुद्धशास्त्रपुस्तकानां सुसाध्यलेखानां प्रथमाहत्वम् । शाटकपटकप्रावरकोप्यनत्पुला(?)तैलकुतुपकरकुण्डिकान्यपुस्तकलेख्यवर्णकानां द्वितीयस्य १" । तृतीयस्य पञ्चतिलत्रीहिमुद्गमाषावरधान्यानपानानाम् १२० ।
॥ [इति ] चीवरवस्तु ॥१॥
__ (२) क्षुद्रकादिगतम् । सम्रत्वं (१) मण्डलार्धमण्डलमेषु कुर्वीत ९ । मानार्थ तत्प्रमाणयष्टिधारणम् १९२१ । पत्रमुखेषु च ९ । तत्प्रमाणशलाकाधारणम् (२" । पर्यन्तोऽस्य प्रकर्षे चत्वार्यजुलानि । काकवितस्तिर्वा १६ । अपकर्षे द्वे सार्थे वांगुष्ठोनं वा (९" । न भूमौ चीवरं वितन्वीत २० । कठिनस्यैतदर्थ करणम् १" । दारुमयं वंशमयं वा १३० । चतुरस्रकं कृतबन्धार्थ सूत्रकावकाशार्थ छिद्रं तदाख्यम् १" । यावच्चीवरम् १" । शस्त्रकेन पाटकम् १ । धारयेदेनम् १" । काकचञ्चकाकारं कुक्कुटपक्षकाकारं वा २” । नान्यदायसात् २१ । न कमनमृष्टेन चित्रोपचित्रेण वा दण्डेन १" । न पडङ्गुलातिरिक्तस्य प्रमाणम् २ । नाष्टेत्यपरः १० । निष्प्रयोजनत्वमूनचतुरंगु]लस्य १५० । दत्तगोमयोपलेपे सेवनम् (" । अभावे गोमयस्य शिक्तसंमृष्टे ( । सीव्येदेनम् ” । सूच्यापि "" । धारयेदेनम् ( । नान्यां रीतिताम्रकंसमोमयीतः ६ । ताम्रायसोस्तीक्ष्णयोरित्यपरम् " । धारयेदस्यागृहकं नाडिकं मुष्टिकं वा ४० । नैतदलजिश्रामणेरयोरधीनं कुर्वीत "" । मधुसिक्थप्रक्षिते सूचीशस्त्रकाणां कौटकाभक्षणायनतुके स्थापनम् १९५० । पाशकस्यानपगमाय चीवरे दानं वलकं दत्त्वा ५ । ग्रन्थिकायाश्च ५ । न रजकेन रक्तमरक्तं वा वस्त्रं शोचयेत् ११३८ । न तद्वत् स्वयम् १" । नास्यास्तरे न काष्ठमित्तके ५५ । कुण्डालके शोचयेल्लक्षणे सुखोदकेन शनैः ५६ । परिवर्त्तनं हस्ताभ्याम् (५७” । अशक्तौ पदाभ्याम् ५' । कल्पते एवं गृहिणां शोचनम् । अन्यथात्वं चरणमस्स रक्षेत १६० । सुधौस्युत(?) रक्तं पंसुकूलं भारयेत् ६१ । नाशुचिनक्षितं चीवरम् ६ । शोषणं साधुतायैसंगुत्य(१)रङ्गस्य छायातपे ६१। विना चीलैक्का(१)ध्वनम् ६” । आतृतीयाद् विशिष्टत्वम् । तस्माद् बहुनान्वित्वे(?) त्रिरादानम् ६६ । हीनतरत्वं परस्य" । तस्मात् पृथक्स्थापनम् ५० । लेखनमयं प्रथममित्यादि ९ । पूर्वस्य च प्रथममुपयोगः १० । संमृदितचीवरस्य च । तस्मादपनीय कुण्डालके तन्मामोल्लकस्य दानम् " । प्रधरणं द्रवे " । चित्सलत्वमतिष्क । तस्मात्
Page #102
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२) क्षुद्रकादिगत ]
६. चीवरवस्तु
८७
(७५)
मध्यस्य
(७७)
(७८)
(७९)
(१८०)
(८१)
(८२)
(८३)
(८४)
(८५)
(८६)
(c)
(<<)
(८९)
(20)
(११)
(१२)
(९३)
(१४)
(९५)
(९६)
(९७)
९९९
""
(3) "
(५)
(9
। कान्तारिकायां साधुशोषणम् । ततापां अन्तलगने (१)नचर्पटकैः । दुर्धराणां कक्षप्रज्ञप्ती ""। अनेकपार्श्वकतापैरङ्गस्य संपरिवर्त्तनं पुनः पुनः | नवरङ्गस्य नवेष्वेव साधु दानम् | पुराणस्य पुराणेषु ' शोषणं नवानामातपे । पुराणानां छायायाम् । पानीयोल्लकस्याचितलतायै दानम् । अपरेद्युः । न मेध्यां (१) चंक्रमे वा रङ्गकर्म कुर्युः । न विहारे । उपर्यस्य करणम् | नाचामनिकासामन्तके । प्रलिप्ते तत्र प्रदेशे दानम् । शुद्धाप्रवालिप्तश्रेच्छोचनम् । प्रस्तुते चेद् वातवर्षागमः करणं प्रासादे । प्रलिप्तेस्तत्र प्रदेशे कृते करणम् । गोमयेन मृदा वा नासंपन्न कल्पा कोटितप्रत्याकोटितचीवरं निक्षिपेत् । नाशुचौ प्रदेशे । न गुरुणा सति पराक्रमे भारेणाक्रमेत । नान्यपरिभोगेन परिभुञ्जीत "" । नोच्चारप्रस्राव करणाशुचिपरिकर्मणेषूत्तरासंघप्रावृत्तिं भजेत । नास्मिन्निपद्येत । न पिण्डपातचर्याभोजन चैत्याभिवन्दनसामीचीकरणं संघसनिपाताववादधर्मश्रवणानुभवनान्यस्यां व्यापृतौ सांघायाः । नास्यां निषीदेत्रिपद्येत वा । नाक्रम्यैनाम् । नानयने यस्य कस्यचिनियुञ्जीत । न काय संस्पर्शकं परिभुञ्जीत । कक्षघर्मेण दक्षिणस्यास्यां (१) नाननसंपत्तिः " तदभूत्यै तत्र प्रदेशे वस्त्रस्यास्यां दानम् उभयोः पार्श्वयोरष्टसूत्रेण लगनम् । कालेन कालमस्य शोचनं रञ्जनश्च (११.) । गैरिकेनास्यैतत् । धारयेत् मुखपोच्च (? प्रोञ्छ) नम् " । श्रवत्कायः कायोङ्घर्षणम् (१३) | अभ्यन्तरे चीवरादस्य प्रावरणम् (१४) | लग्नस्य कषायोदकेन क्षोदमिश्रेण गते मयित्वा मन्दमन्दमपनयनं पूयशोणितस्य च कालेन कालमस्य शोचनशोषणं रच (अ) नञ्च (१६) । धातुनास्यैतत् साधु यत्र क्वचन चीवराणि स्थापयेत् | वंशस्य तदर्थं समायोजनम् द्रोणिकायास्तदर्थम् । क्रियमाणे विहारे । न कृते छिद्रणम् निदर्शनं विहारे परिवेोऽप्येतत् । लतारज्वोरस्यस्य (?) संपत्तिः " । वृषिकया साधु वस्त्राणां नयनम् । कुर्वीतैनाम् । त्र्यध्यर्धहस्तकस्य द्विगुणीकृत्य सेवनम् | मध्ये मुखकरणम् | जालकस्यात्र दानमसूत्रकेण 1 अपरेण बन्धनम् । उपरि परिभुज्यमानानां स्थापनम् | अवलोक्य वोगमिष्यत्तायाम् ११ । गुरूननुज्ञातो गच्छेत् । कृतस्यावाससेकादिः । धर्म्यया वा कथयाध्वनि गच्छेदार्येण वा तूष्णीम्भावेन (३) | विश्रामस्थाने गाथां भाषेताषा (१) म् । पानीयग्रहणस्य च । यस्य तद् पायनीयं तमुद्दिश्य १० अपरां च देवताम् । वासस्य त्रिदण्डकम् । धारयेत् कान्तारि - । तत्प्रमाणमध्यर्ध शतमुपादाय हस्तानामाशतात् | देशानु
(9)
९
१७
१०
(२२०)
(२१)
२
(२)
(२६)
२७
२०
(39)
(२३०)
३१
(३२)
३३)
१०
(३६)
(३)
I
(२४०)
९४१०
(४२)
कायाम्
(२००)
(३९)
(७)
(७६३
। अध्यर्धहस्तवितस्तिकस्य
।
| न
१५
(११)
Page #103
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम् (२) पुकादिगत रूप्येणेत्यपरम् ४३ । न विनतया दुर्लभाकूपपानीये देशे चारिका चरेत् । प्रस्फोटितचीवरोऽध्वगः स्नातवां(? त्वा) प्रक्षालितपाणिपादो वा गृहीतपानीयः पोचितो(?)पानके(त्क)स्त्रिचीवरं प्रावृत्य शान्तेर्यापथो विहारं प्रविशेत् । चतुरो वृद्धान् वन्दित्वावतिष्ठेत् ६ । प्राकृते प्रदेशे न्यशब्दः ४ । प्रासादिकः सुसंवृतेर्यः सप्रभवेनास्य प्रतिशामनम् ० । नाज्ञायमान[:]प्रतिशामयेत् सतीर्थ्यमपि । पिध्वीतां(?) द्वारं न देयं मृगयते निवार्यों गृह्णान इति प्रत्यायितस्य प्रतीच्छयाव्यु(१)लक्षितवतोपहृतौ विश्वासवस्तुताश्चोपनीतेन ममैवायं सहाय इत्यादि प्रतिपादनया दास्यत्वम् (१५” । अभिज्ञानसंश्रयणमविदितस्थापरेण विशेषगतावुपायः ” । अर्यमाणयातेनान्ते चेत् प्रमीलनम् १" । प्रश्नस्यानुप्रमादासंपत्तये करणम् ५। नाशने याचितस्याशुचिनाऽसंपत्तो(१)शोचादिना चित्तग्रहणस मूल्यदानम् १" । पात्रचीवरग्रहणम् " । आसनप्रज्ञपनम् १ । पादधावनेनोपनिमत्रणम् १" । उदकेन च ५० । वन्दनम् १" । सुखचर्याप्रश्नः ९६० । यथाशक्ति संरञ्जनीयकरणम् १६४ । अनुरूपशयनासनदानम् । संघस्थविरमुपसंक्रामेत ९ । निःश्रयग्रहणे स चे दे]ननियुञ्जीत ९" । वृद्धश्चेत् शयनासनस्यास्य दाने तद्वारिकम् १" । न सहसा शयनासनं याचेत ६० । परिषण्डादानमन्तस्य चीवरे ध्वस्तो प्रतिविधानं आरापदकैस्तत्संग्रहः । परिवासाम्यवकाशे वृक्षाद्युपरि सप्ताष्टान्यहानि पञ्चाशीतीत्यपरं शोचयित्वा शवचीवरं भुञ्जीत ६ । प्रवेदिते श्मश[7] निकोऽहमित्युपनिमन्त्रितः प्रवेशं विहारकुलयोः परिभोगश्चानुन्सृष्टस्वीकारस्य श्मशा]निको भजेत ६ । न सांधिकं शयनासनं परिभुञ्जीत (९७ । आव्यामान्ताच्चैत्यं परिहरेत् । धारयेन्मशकवारणम् । अर्णा सणं कर्पासं नतुकं पत्रमञ्जरीश्च । न हस्त्यश्वगोबालादिमयम् । सर्वत्राकमलमृष्टत्वं चित्रोपचित्रताचार्योंशलिके दण्डे " । मशककुटिश्च । उपरि शटकवितननम् ७ । दण्डिकायां बन्धनेन । चतुर्धि(2 दि)हस्तकस्य । पटकेन परिवारणं द्वादशहस्तकेन १८ । सावष्टम्भम् । अथास्य शयनासने ऽवष्टम्भः " । द्वारस्य करणं विकर्णकस्स " । वीजनं धर्मे प्रतिविधिः " । धारयेद् विधमनम् " । वारुटंटे(?)तालवृन्तं वा । न चित्रोपचित्रम् । संघोऽन्यदपि ० । चैत्ये मणिवालव्यजनस्योत्पन्नस दानम् " । श्रावकस्वापि १९० । धारयेद् वृषिबिम्बोपधानचतुरस्रकानि " । पुत्रदारलाभे दातृवशेन प्रतिपत्तिः " । मोचनं चेदस्यौष्टं तावतो निष्क्रयत्वम् ९३" । कल्पये[] पुनर्निर्यातनम् १" । वृक्षे निर्यातितस्यालङ्कारश्चेत् तस्यैवोत्सवेऽलंकरणोपस्थापनम् । भित्तौ ल्ल(१)पने चेचित्रणाय १६ । न चेत् स्तम्भे च नवकर्मणे । भूमौ " । अग्निशालायां प्रज्वालनिकाकरणम् १" । स्नेहलाभस्य वा १००"
Page #104
--------------------------------------------------------------------------
________________
(३) सच्क्षुकादिगत |
८९
(?)
(३)
(४)
भैषज्योपस्थापनं ग्लानकल्पिकशालायाम् । भक्तशालायां भक्तकरणम् " । पानकस्य पानीयमण्डले | जेन्ताकशालायां जेन्ताकस्य स्नेहलाभस्य वा स्नेहलाभस्य मण्डलवाटे स्थापनशालायोः (१ याम् ) । जातकेन (?)खनं वा "" | मेढीचंक्रमद्वारकोष्ठक [1] सादेषु भाजनम् च | स्थापनमस्यां चातुर्दिशसांघिकत्वेनेत्ययम्
()
()
| पुष्करिण्या[म् १] | कल्पते रलार्थ
(३१०)
भिक्षणम् । उद्घोषणं च ग्रहणे
११
। चक्रस्य दर्शनार्थं करणं धर्मवातवर्षोपद्र
(१२)
| महस्यान्ते
(१४)
(१५)
| नानुद्दिश्य द्वयं गासामत्रे ( ? ) कस्यां
(१६)
| भाजनं भाण्डभाजकेन
(१)
| संमतिरस्य 1
(२१)
(RR)
। नातस्तस्य
(38)
(२५)
(२६)
(219)
(२९)
(३०)
(३२)
वेणास्पृष्ट्यै कूप [ 1 ] गारस्य द्वारवन्त (तः ) । ष्टय ( ? )वतः चक्रस्य धारणम् | भाण्डगोपकेन लाभस्य गोपनम् शास्तृपूजायां दत्ते भिक्षुणीनां सांघिके प्रवेशः चक्रो (१) यणे स्थूलात्ययः नाथि (?) क्रीयाणां ल | संघसन्निपाते वर्द्धनेन । तस्यैवात्र सन्निपातगतमनुष्ठेयं संघस्थविरेण मूल्यस्य करणम् (२३) । मध्यमस्य पात्यत्वम् । निर्द्धनस्य पातनम् । नाक्रयिको वर्धयेत् । न स्त्रियम् । नादत्तमूल्यं परम्परि भुञ्जीत । संस्कुर्वीत वा । दशालाभिप्रभृत्ये दायादानां भाजनम् | दत्ते कस्यचिदविभक्ते वङ्गान्मृतौ तद्वर्ग्यगामित्वं तदंशस्य " । अर्हति निर्वाणाशयेन प्रब्रजितः शीलवां ( १ वान् ) शतसाहस्रं वस्त्रं शतरसं भोजनं पञ्चसूतं कूटागारम् संघद्रव्यश्च । आशैक्षात् । पृथग्जनोऽपि । न दुःशीलः ऋणभूतं कुसीतस्य प्रतिग्रहोपजीवनम् । अर्हः पौगलिक विहारतल्ला भोपजीव्यन्तस्सीमतायां संघलाभे । लयने च नियतस्य । वारेणास्योद्देशः I पात्रविपात्र ककंकसिका विन्दुलाकुञ्चिकाशस्त्रक सूची नखच्छेद नककटच्छ्रङ्गारस्थापनकुठारीपचनिका सरकानामयोभाण्डेभ्यो भाजयितव्यता (४२) | मृद्भाण्डेभ्यः पात्रविपात्र कपचनिकाघटिकाकरककुण्ड ककुण्डिकापानीयस्थालकानाम् । मंचस्य रत्नमयादेरयोमयात्तस्य परिवर्त्य । न काष्ठमयस्य रंगस्य मंचकादन्यस्य अक्कथितस्य "" । कथितस्य रञ्जनीये विनियोज्यत्वम् । संघस्य यत् अविक्रियतास्यागम विहारतद्वस्तुशयनासनानाम् । अनापेयत्वम् । अनधिष्ठेयता च ५० । योगं भक्ताच्छादनेन पित्रोरुद्वहेत् । न चेल्लाभस्य पात्रचीवरादतिरेकस्समादाप्य । असंपत्तौ भोजनोपन तेरुपार्धस्थादानम्
३३)
(३४)
(३५)
(३७)
(३०)
(३)
(३४०)
(४२)
(४४)
(४६)
(४७)
(४८)
९४९)
(३५०)
९५१३
(५२)
४५३०
॥ [ इति ] क्षुद्रकादिचीवर वस्तुगतम् ॥ २ ॥ (३) सपृच्छक्षुद्रकादिगतम् । । उपचयानामेषु दानम्
(५४)
६. चीवरवस्तु
(219)
पपर्ण (?) विभागज्ञानाय चीवराणाम्
वि. १२
()
|
(19)
१०
(23)
(8)
(بابا)
-
/
1
Page #105
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम् [(३) सपच्छादकादिगत मपिटिप्य(१)कस्तदास्यः (५६) । उल्लपनकानाञ्च (५” । दशापाशात् तयोर्वधिकाकरणम् ५० । नासांघाट्यां छिन्नाधिष्ठाननियमः नासत्वे तद्रूपाणां प्रत्ययानामच्छिन्नया ग्रामान्तर्गृहयोरनयोपवेशः प्रवेशश्च (५० । एवं तीर्थ्यावसथे १५ । नैव सत्सूपवेशः १५ । न रोमविधं त्रिचीवरत्वेनाधितिष्ठेत् ६। नैतत् प्रावृतिभोजने भजेत ६३ । स्वीकरणं विरलिकायाः ६० । चातुर्विध्यमस्याः ।
और्णिका क्षौमिका दुकूलिका कार्यासिकेति ५६ । अन्येषाञ्च लघूनां पटप्रवाराणां निकटरोमप्रभृतीनाम ६ । कोचवस्य च ५० । न लोमस्य विहेठेऽस्यान्यथा प्रावृतिं भजेत' । नानेनैवं प्रावृते चंक्रम्येत ६७ । नार्याणीकोचवप्रावारचित्रचिलिमिलिकास्वीकृतिं पुद्गलो भजेत (१ । प्रतीच्छेच्चंक्रमे चिलिमिलिकाप्रज्ञपनम् । न नित्यमेकयैव धारया चंक्रमणम् (७५। शक्यतायां प्रतिसंस्करणम् । सेवनदण्डकार्गडकदानैः ७ । अशक्यत्वे गोमयम्र(मृ)दा तत्रैव चंक्रमे लेपनम् ६ । धारणमन्येषां दानपतिविश्वासेन | धारयेत् प्रतिनिवसन. संकक्षिका-प्रतिसंकक्षिकाः ७' । परिस्कारचीवरश्च । नास्य शौफ्ल्ये सदशापाशतायां वा दोषः ५०० । न सांघिकस्स" । अधिष्ठाय तत्त्वेनानुज्ञाता चीवरधारणं धारयेदुप(?)रां विकल्पा(?)नेकमपि " । नास्थिरचित्तस्य विकल्पयेत् १ । नानुपसंपन्नस्य" । न प्रत्यक्षम् । न देशान्तरस्थतायां विकल्पस्य ध्वंसः । ध्वंसश्च्युतौ " । ज्ञातौ ८ । विकल्पकस्यात्र स्वामित्वम् ४ । न निःसृष्टं खीकुर्वीत १९ । भिक्षौ निःसृजेत् ११ । न संघे १२ । नाव्यक्ते १३ । याचनमदाने ४" । ग्रहणञ्च वलेन " । गन्धैः परिशुद्धस्य वाससः शोचयित्वा परिभोगः ४६ । प्रस्फोट्य चूणः “ । स्नेहेन विरुक्षयित्वा ९ । न वर्षत्यभ्यवकाशे सांघिकस्य " । नधावनरङ्गनपात्रकर्मकाष्ठपाटनादिकर्म कुर्वताम् ००) । सम्यक्त्वं संख्यमनुक्तौ साह्यस्य व्ययचायनिक्षेत्रे मनोनुन्मत्तका तजातितद्गृहादातुं प्रतिगृह्णीत(?त) १० । प्रतिगृह्णीत प्रणायितात् पुत्रात " । श्मशानाच प्रतिनिर्वर्तितम् । प्रतिमृगयते दानमस्य " । ग्रहणं पुनर्लब्धौ स्तौपिकस्य वृत्तेर्मूलफलेक्षुभ्योऽन्यस्य भक्तार्थस्योद्देशोपजीव्यस्य वा भाज्यत्वं स्वीकाराय " । वर्षिकेन सीम्ना लाभस्य प्रवेशः । न छिन्नवर्षत्वेनर्तत्वम् ” । नोक्षिप्ततायाम् ० । एकांशतैवावष्टम्भिद्रव्योऽपि तस्य " । खसंख्यांशत्वमसिन्नवष्टम्भानाम् ' । भूयस्त्वेनैवान्यत्रानेकत्रोपगतौ व्यवस्था " । वि(?द्वि)तृतीयांशत्वं श्रामणेरश्रामणेरिकयो मे ) । साम्यमभ्यवहार्ये १३१ । उपसंपत्प्रेक्षशिक्षमाणयोश्च १" । पुद्गलशो भिक्षुणीनामंशहरता न संघशः ९ । नानवच्छिन्नं भोजनमनुलम्मे भिक्षुणीनां भुक्तवत्वे तत्राप्रवेशः १६ । नासनोदकपिण्डपातेषु भिक्षो[] भिक्षुणीखोन (?) ज्येष्ठत्वम् ।
Page #106
--------------------------------------------------------------------------
________________
(३) सपृच्छक्षुद्रकादिगत] ७. चर्मवस्तु आसनस्य वृद्धान्ते भिक्षुणीभिः सन्निषादे मुक्तिः २० । करणं सभिक्षुतायामशक्ती तेषां भिक्षुण्या दक्षिणादेशनस्य सामान्यं चारयिष्यतीति चारकमाहारस्य प्रत्युपस्थितपादौ दानाय संघस्थविरो नियुञ्जीत १" । यथासंभवनमित्यवलोक्य पर्षदं प्रभूत्यल्पत्वे भक्तस्य तदाख्यानपूर्वकम् (२०) । यथाविभवने त्यन्यथात्वे ४ । न चानुद्धोपिते संप्राप्तमिति वृद्धान्त आदौ गृहीत २२ । सजीकृतावाहारस्योद्दिष्टेभ्योऽपरेषामागतौ तदावेदनम् ९३ । न त्रिचीवरदाने भिक्षु प्रवर्तयेत् । नैतजीवत्तायाम् १" । प्रतिदास्यत इत्यतोऽन्येन मनसा संघः प्रतिगृह्णीयात् ५५ । सान्तरोत्तरेण मृतच्छोरणम् " । मध्येन (१० । नावशिष्टेन ।
॥ [इति ] सपृच्छक्षुद्रकादिचीवरवस्तुगतम् ॥ ३॥
॥ समाप्तं चीवरवस्तु ॥६॥
७. चर्मवस्तु । मर्यादा मध्यदेशस्य " । पूर्वेण पुण्ड्कच्छो नाम दावः पुरतः पूर्णवर्धनस्य " । शरावत्यास्तदुपाख्या नदी दक्षिणेन " । पश्चिमेन स्थूणोपस्थूणौ ब्राह्मणग्रामको " । उशीरगिरिरुत्तरेण । धारयेत् प्रत्यन्त उप[]नहौ । शयनासनगुप्त्यर्थं च " । एकपलाशिके " । अर्गडिकदानेन प्रतिसंस्करणम् । न पुरान्तरस्य १० । सप्त पदान्यन्ततो गृहिणा परिभुक्ते बहुपुटौ अपि । नाकल्पिकस्य कल्पिकमात्रार्थतायां तद्योगवशं ग्रहणमान्तता ११ । न चित्रोपचित्राम् १" । न वेशविपाणिकाम् १"। नाश्वत्थकरवीरपत्रिकाम् १" । न सुवर्णरूप्यखचिताम् १९ । न कोचिकिचायन्तीम् १० । न किणिकिणायन्तीम् । न खिणिखिणायन्तीम् ९ । न झिणिझिणायन्तीम् १" । अन्यद् वा शौटीर्यमुद्वहन्तीम् ११ । न तिर्यग्वधिकत्वस्याकल्पिकत्वम् १२ । धारयेत् पुरः पाणिपुटके १९३७ । लालाम्बुजाम् १" । मुण्डपूलां वा ९ । पिण्डीभवजने च जनपदे खेलां पूलां च । न मान्यस्य सन्निधावुपानत्प्रवृत्तिं भजेत १० । न सिंहव्याघ्रद्वीपिहस्त्याजानेयाङ्गस्य किञ्चित्कायेऽवस्थितत्वम् ' । कक्षहस्तिखटुं (?) काश्च तदन्यचण्डमृगाणामप्येभिराक्षेपः । नोपानहमास्फोटयेत् १० । उदका?ण नतुकेनैनां विरजीभावाय पोच्च(?प्रोञ्छ)येत् ११ । धारयेदेनत् १" । प्रश्नीयादेनाम् ११ । प्रतिगुप्तप्रदेशेऽप्र[1]सादवस्तुनः करणम् १" । धारयेत् तदर्थमारां वद्रश्च १ । न शस्त्रीम् १५ । न काष्ठपादुकामारोहेदन्यत्रान्तर्गृहद(म?)शुचिकुट्ट्यां ) च १ । न वंशपत्रमुंजमीरीदर्भाणाम् (१० । रो(?ज्यो)श्च (१०० । अबातशो(?)णिते ४ । निषीदेचर्मण्यभावेऽन्यस्यान्तर्गृहे ?" । अत्राप्यत्र तद्रूपे
Page #107
--------------------------------------------------------------------------
________________
९२
विनयसूत्रम्
[ ( १ ) भैषज्यवस्तु
(४२)
ष्वपि प्रत्ययेष्वनिपत्तव्यता प्रतिगृह्णीत् (?) तर्क्षचर्म चक्षुषे (१) ४ । पादस्थाने | गन्धकुटीद्वारे बोधस्य । उपानहोः प्रावरणम् । वाते
(४३)
(४४)
(४५)
(34)
(४७)
(४९)
(५२)
प्रज्ञपनम् निषद्या निपद्या च सर्वमर्शः स्वेतदित्यस्योपभोगः विद्यात् "" । बहुपुटत्वेन चोपना (पान) हो: नापि । नानस्मा (? श्मा ) परान्तकेषु चर्म धारयेत् । न सित्रहादे: I स्नाय्वस्थिदन्तमांसवंसा ( वशा १) नामपि तस्याकल्पिकत्वं यस्य चर्मणः । धारयेत् तृ (?) तिम् । काषायं माणकं वा । न चित्रोपचित्रम् । न नाभिज्ञास्तरणे कृत्वा सविधानमगाधमम्भोऽवगाहेत ५ । शिक्षेत्र (त) तर्तु प्रविविक्ते प्रदेशे । न तदगाधे रुरोगा ( १ ) मपाश्रयेत मुक्त्वर्षभम् | अपाश्रयेत हस्त्यश्वमहिष्यचरान् ।
(५३)
(५४)
(५५)
(५६)
(4)
(५८)
(५९)
॥ [ इति ] चर्मवस्तु ॥ ७ ॥
*
१८. भैषज्यवस्तु ।
(१) भैषज्यवस्तु |
(४८)
(0)
(३)
(4)
(६)
(19)
(3
(१)
(20)
(0
(3)
(१४)
प्रतिसेवेत भैषज्यम् " । चातुर्विधमस्य । ग्लानं प्रत्यप्रथमताम् । सर्वं चोचमोचकोला श्वत्थोदुम्बरपरुपकमृद्वीकखर्जूर पानानाम् " । तद्वच्छुक्तशुलुकदधिमण्डोदश्विन्मण्ड कानि दकभिन्नानि पट्टपरिभ्रतानि स्वच्छानि मुखदर्शीनि शरकाण्डवर्णानि । अयुक्तिः प्रागेवं [प]श्चादुपसंपन्नेन स्पर्शनस्य समानव्यंजनेन | हरीतक्यादेः पञ्चकस्य । गुडस्य च | अधिष्ठितस्यास्य भक्षणे ग्लानवच्च मच्चोद्धो(?)पधिवारिके नवकर्मिणाम् । भक्तच्छिन्नकस्यात्र चाकालि - कामक्षणे च । पाना नियामिकम् । स्वच्छानि | अतवात् तद् द्रव्यस्य कालिकं चेदनुपसंपन्नेन मर्दनं परिस्रावणञ्च पटेन । दाडिमवीजपूरकादन्येष्वेषु द्रव्यम् । कालिकत्वेऽस्य यामान्तः पर्यन्तः (१) । अन्यत्वे यस्ति (स्त) स्मिन् | अनतिवृत्तावेषो (?) तिवृत्तौ यतः सेत्येक (?) दतिरिक्तकालाश्रितावरूढिप्राप्ते तस्यां चागम्यत्वाद् भविष्यतः प्राकृतानामनधिष्ठेयतापत्तेः । प्रविष्टत्वमत्र रसचूर्णारिष्टयोः । सौवीरकस्य च स्वच्छस्य २ । पूलादिभैषज्यं शूतपच्ल ( १ ञ्च ) मेतत् । सप्पिस्तैलमधुफाणितानि सप्ताहिकम । सर्वेषां गुडखण्डशक (क) रादीनां फाणितत्वेनाक्षेपः सर्पिष्कं सुधायाः । तैलवच्चं वशानां पञ्च परिस्तानाम् (: । मत्स्यशुशु शिर ( १ )मारक्षकराणाम् | आसम्भूयात् ग्लान्य उपयोगः (२७) | स्वस्थतायामासां ग्लान्यानिमित्तं पाचते दानम् । अभावेऽस्य ग्लानकोष्ठिकायां कपा[यां] जनयोश्च " । यावजीविकं मूल गण्डपत्रफलमस्फरित्रामिषार्थस्य । तद्यथा मुस्तं
९६
(१७)
। तदस
(25)
(89)
(२०)
२१
(२२)
1
(38)
।
(२६)
(9
(२९)
- (३०)
| रोमसंस्पर्शेनोपकर्तृतां
। अनेकोपरिष्ठेन चैके
•
(५०)
८५१०
(२३)
Page #108
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१) भैषज्यवस्तु] ८. भैषज्यवस्तु वचा हरिद्राकमतिविषा ११ । चन्दनं चविका पद्मकं गुडूची देवदारु हरिद्रा
कम् २० । वासककोशातकीपटोलनिम्बसप्तपत्रपत्राणि १५ । पुष्पानि(?णि) वासकनिम्बधातकीनागानां पद्मकेसरश्च १" । हरीतक्यामलकं बिभीतकं मरीचं पिप्पली ” । जतु १६) । तद्यथा हिङ्गुसर्जरसः १" । स्तपः स्तपकर्णी स्तपाकरः १० । क्षारः १" । तद्यथा तिलपलाशस्वर्जिकायवशूकवासकानाम् । क्षारक्षारश्च "" । लवणम् । तद्यथा सैन्धवं सौवर्चलं विटं सामुद्रं रोमकम् । कषायः ४ । तद्यथा आम्रनिम्बकोषाम्बशिरीषजम्बूनाम् ” । यावदाप्तं दानं स्नात्वा पुन(?)रसं स्पर्ष(१श) सकृत् स्नानमिति कषायदानम् ५५ । न विकृतभोजनस्य भैषज्यग्रहणेनान्तता ” । यावजीविकत्वमस्य ५ । तदाख्यं पुनरुचारप्रस्रावौ स्तन्ययानया(१पानपा)यिनां वत्सकानां विष तावुपकारौ । छाविका ५ । काश्चनपीतशालाश्वत्थोदुम्बरन्यग्रोधानां सा १ । मृचतुरङ्गुलादधोभूमेः साध्वी १ । श्राद्धादस्यादानमुपासकात् १३ । तेन प्रतिग्रहणम् । मांसभैषज्यस्य चामस्य ५ । ग्रहणं वस्तूना[म]तः सर्वस्य १६ । कार्यत्वमस्य १० । जरकु(१)चोचारयवां(१)श्चेदकालोपयोज्यतायां पाचकृतभैषज्यस्य तदर्थ स्फरेयुः नान्यात् परिभुञ्जीत (५० । पट्टपरिश्रु(?)ता च दबक्षारी नान्यत् ११ । कोकोच्चारसांसं(?)चेन्मांसभैषज्यस्य नान्यत् १६० । पट्टपरिश्रु(?) तेश्चेद्रसको नान्यत् ५५ । सान्येऽपि सद्भावस्तदद्याचारस्य तस्माद् पूर्वकल्पेन तत्साह्ये प्रवृत्तिः ६ । नानापन्नस्य रूपान्तरमपूर्वरूपत्वं तसान विसंपच्चि(?)तस्य परतः स्वकल्पनाकल्पनम् ६ । सम्पद्यते प्रक्षालनेन शक्त(?सक्तु)तण्डुलेषु प्रवत्तावस्थानस्य स्वमात्रसंख्यता गुडस्य " । गुणत्वेन गुडवत्त्वे प्रतिपत्तिः । अनुत्थानमधितिष्ठते सन्निहितस्याधितिष्ठेत् ग्लान्यनिमित्तपरिभोगार्थम् ६४ । आश्वकालपर्यन्तात् ६७ । पूर्वभक्ते ६ । प्रतिग्राहितम् ६" । रक्ष्योप्रतिग्राहितसन्निहितसम्पर्कस्तस्मानिर्माद्य हस्तौ ७ । नोद्गृहीतसन्निहिताप्रतिग्राहितान्तरुषितपक्कभिक्षुपक्केष्वधिष्ठानस्य रूढिः (" । सन्निहितत्वं रसाच्छता परिवृत्तौ ” । नाधरेण सार्धमधिष्ठितं परिभुञ्जीत "" । निदर्शनं भैषज्यानुक्रमः ७ । प्रतिसेवेतांजनम् ” । नाभैषज्यार्थम् (०६ । योग्यमस्य भाजनम् । रसाञ्जनस्य समुद्गकः । गोणिकागुडिकांजनस्य" । पुष्पकल्कं चूर्णाजनानां नाडिका " । धारयेच्छलाकाम् । ताम्रलोहयोस्साध्वी मणिभूतयोः । धारयेदावाधिकः कच्छपुटं भैषज्यनिधानाय ८१ । खसंभवतां तत्र भारीकृत्य सूतं या निधानम् ८" । नोषणतः कालेन कालं निहितस्य पौत्यानुपगतिः ८५ ॥ छायातपे ८५ । वीर्यस्य शोषे हानिः । अनपनेत स्वयमुपपन्ने विनाशहेतोरभावेऽनु[प]संपन्नस्य । धारयेद् भैषज्यशरावकम् " । भैषज्यकटच्छुकम् १" ।
Page #109
--------------------------------------------------------------------------
________________
९४
विनयसूत्रम्
[(१) भैषज्यवस्तु विषीदनके चानुपातपट्टकम् । आवाधिको लवणम् १९२१ । नाडिकस्य साधु स्थान साङ्गा(?) १" । गोमयेन परिक्कथितस्य" । विधानकस्य तद्विरहादोषाभावाय दानम् १" । अतन्मयस्यैव १६ । गन्धपरिभाविनां मृदं(दां?) " । पानीयतापनार्थमयस्पिण्डम् ७ । उपयोजयेत् सर्वः ०" । शृङ्खलायास्तप्तोत्क्षेपार्थ तत्र लगनम् १० । आद्रेमृत्तिकया तापनकाले तदवष्टम्भः १ । नास्त्यामिषोपदेहस्य भावेऽवस्थानम् ' । कल्पिकस्य पूर्व तापनं पश्चात् प[1]रिभोगिकस्य " । भजनं बस्तिचिकित्सितस्य " । स्थूलमत्रान्यथाशक्यतायां व्युत्थापनस " । मणेर्लोहस्य वात्र नाडी साध्वी नायसः ९ । तद्वत् शस्त्रचिकित्सितम् ” । नैतदन्यचिरावेधान्मुखे भजेत । मार्शसां छेदम् ” । अन्येनापि शस्त्रात् ९१० । मत्रीषधाभ्यामेषां विचिकित्सनम् ११ । न प्रदुष्टेन चिकित्सयेत् । न रात्रिरभ्यवहारे विचिकित्सायामप्रतिरूपा ११ । अनाशक्यमत्राप्रतिग्राहितसन्निहितयोरकल्पिकत्वम् १" । पानं विचिकित्साय धूपवतः नेत्रिकयास्य सम्पत्तिः १ । अयोमय्याः करणम् १६ । द्वादशाङ्गुला साध्वी न तीक्ष्णा परुषा वा ५ । स्थविकायां निधानं प्रक्षयित्वा सर्पिषा तैलेन वा ९ । नागदन्तके चीवरवंशे वा तस्याः स्थापनम् १" । निर्मादनार्थमनौ प्रक्षेपः (१२० । करणं नस्तकर्मणः (२१ । नस्तकरणे नास्यसंपत्तिः ९ । व्य(? अ)तीक्ष्णचंचुकं साधु ९ । कारणमस्य । प्रतिसेवेत तामनांसं भैषज्यार्थे ” । भुक्त्यै तस्यासक्तवत उपायः १५ । पिधानमक्ष्णोः पट्टकेन ९० । भावनं सुगन्धिनानुत्थानाय ९० । अपेततायां पलिगोध(१)स्य स्थितत्वे च मनोज्ञस्स पुरतः खाद्यभोज्यस्य मोक्षः " । स्थूलमन्यार्थेऽस्यास्याम् ११३८ । सर्वत्र मानुषमांसस्य ११ । नोदिश्यकृतं ज्ञात्वा मांसं भुञ्जीत २' । न व्याघ्रशेषम् ११३१ । न हस्त्यश्वनागानाम् । नैकखुरशगालमर्कटक केटककाकगृध्रवलाकाभषकालिकोलूकतत्तदन्यकुणपखादकपक्षिवकजान्तु(१)ककोपलद्ध(?)गण्डूपककुमीणाम् २० । प्रतिक्षिप्तमयतामेति मांसं प्रतिग्राहयन्तं पृच्छेत् (१६) । प्रथमोऽनेकत्वे १० । अन्तरोहापनायाम् १० । अपेयत्वं हस्तिमानुषक्षीरयोः १” । अदुष्टं त्वग्व(?)णदेहनस्यदानाक्ष्यञ्जनमभक्ष्येण ” । पेयत्वं ग्लानेन मूर्छितस्य । सर्पिषा तैलेन चामद्यस्य ” । निर्दोषममद्यत्वे । संपत्तिरस्य काथात् । प्रक्षिप्तभर्जितयवस्थास्य भूमौ निहितस्य युक्ते त्वोपगतिः "" । भवत्यनुपगतिः २ । मद्यत्वे क्वाथेन द्राक्षारसस्य ""। नाव्यवY(?)क्ततायामस्तित्वम् "' । सत्वं वासनाभूतत्वम् । पानं मद्यतद्वि(१)गमाय मद्यगन्धपरिभावितमूलगण्डपत्रपुष्पफलभैषज्यशुष्कचूर्णोदकस्य ९१ । समद्ये भाण्डे लम्बनस्थापनेन परिभावनम् १" । रक्ष्यस्संसर्गस्तस्मादूने विगतवेगसायाश्च ५ । तथा विरसीकरणेनाकालपाने चामिषेण १ । प्रासादिकश्च साधु
Page #110
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२) क्षुद्रकादिगत ] ८. भैषज्यवस्तु तस्माच्छुक्लनबकेन सूतीकरणम् ” । अपानं ग्लानेन मद्यस्य कुशाग्रेणापि । अदानश्च सर्वेणोपासकात् १० । चिकित्सार्थतां मुक्त्वेत्यप्रकृतिसावये सर्वत्र शेषः ५” । न लशुनं पलाण्डु गृञ्जनकं वा परिभुञ्जीत ५० । प्रतिगुप्तिप्रदेशे ग्लानः १५ । नोपयुञ्ज[] नः परतश्च सप्ताहं लशुने पलाण्डौ त्रिरात्रमेकरात्रं गृजनविहारं(?)परिभुञ्जीत १६ । शयनासनम् ६१ । न वर्चकुटिं प्रवेशयेत् । न प्रस्रावकुटिम् (१ । न संघमध्येऽवतरेत् ६" । नोपविचारे चैत्यस्य । व्यामोध्व (?) प्रमाणम् १६ । न गृहिम्यो धर्म देशयेत् । न कुलाक्षय(श्रय) संक्रामेत ९ । न जनाकीर्णान् प्रदेशान् ६" । स्नानमन्ते १७” । अपनयनश्च चीवराणां गन्धस्य । शोचनधूपनाभ्याम् (" । आयुष्करा दुर्भिक्षे । वाह्यवत् पाकवायसोरधिष्ठितं कल्पिकत्वेन " । अधितिष्ठेन्न वृक्षमूलहस्तिशालतीर्थिकावसथराजकुलवस्तु भिक्षुणी वर्षकविहारमेधी(?ढी)द्वारकोष्ठकप्रासादजेन्ताकोपस्थानशालाम् ""। अभ्यवकाशाग्निशालाचैत्यवस्तु गृहपतिवस्तूनि चै(१चे). त्यपरः । साधनपचनस्याप्यात्राकारणम् । पञ्चोपस्करणश्च । चत्वारात्र(१)कालाः । प्रथमाष्टकान्यस्य मानत्वमूर्ध्व(?) सनवकर्मत्वम् १८” । अन्यदानपगत(?)भिवधिवासनत्वम् ४१ । निरेतदोधिवसनाम(१) भिक्षणां संप्राप्तिः १० । आकृत्यान्तरारम्भप्रतिशान्तिभ्यां तत्त्वम् ” । सर्वत्र संघः कर्मणा " । प्रथमयोः पुद्गलोऽपि । नवकर्मिकः ८६ । केवलोऽस्याद्या । भाषणतः ७० । अवधाने द्वितीये संबहुलानां भिक्षूणाम् " । यावन्तस्ता[व?]न्त स्सनिहिताश्चतुर्थे संमं(?)कल्पिकशालाम्वाङ्(?) भावकवचनोदाहारतः १० । नान्ये कस्सैकस्य यानाया(?)विहारस्य कृत्य करणमप्रासादिकम् " । न पृथग्भूतस्यैतत् कल्पिकत्वमुक्तम् १" । भुञ्जीत भिक्षु[:] पक्कोगृहीतप्रतिगृहीते " । पुरो. भक्तिकाम् "" । पेयान् सर्वदा । प्रागप्रतिग्राहितं प्रध्वाो (?)त्थितः । उत्तिष्ठेत् तदान्त्यै ९ । शिष्टम् ९ । अभिनिहतम् (१९ । निर्हरेदेनत् १२०० । अनस्थिकानि । तदाख्यम् । तद्यथा द्राक्ष्यदाडिमखर्जूराक्षोष्टौ(१८) वाताम उरुमानरामापिकाकुरुमायिकानेकोचोबभूः(?) पिश्चितिकापुष्करञ्च तदाख्यम् । तद्यथा विम्मं(?)मृणालिकावेदृशालूकं पद्मकर्कटिका "।
॥ [इति ] भैषज्यवस्तु ॥ १॥
(२) क्षुद्र कादिगतम् । न राज्यमुपार्थस्य प्रतीच्छेत् ” । प्रतिगृह्णीयात् संघार्थ ग्राभान् । क्षेत्रश्च " । नैतदभ्युपेक्षेरन् । भागेनास्थ दानम् " | मार्गणं माय॑स्य १० । कृष्टवतोऽस्य विरते नेयत्वम् ११ । प्रथमतरमात्मीयात् १" । रक्षणाय भिक्षणां नियोगः । नाप्रज्ञायमानाय व्ययो भयान्यतरे गणनां मृगयेत् १" । अन्यत्र
Page #111
--------------------------------------------------------------------------
________________
९६
[ ( २ ) क्षुद्रकादिगत
((4)
(१६)
(१७)
<<)
(१)
(२२०)
८२१
(२२)
(२३
(४)
(२५)
(२६)
।
(२७)
(२०
। स्वीकुर्यात
(२३००
(३१)
। स्थापयेदेना
(३३)
। प्रतिजागृयात्
GO
(21)
(३०)
(३)
(V2)
(४२)
स्मृतिसंप्रजन्यपुर [:] सरस्तत्र प्रवर्त्तेत । प्रतिगृह्णीयात् संघार्थमुपस्थायकान् । यतो नागतिः शब्दस्य विहारे तत्र कल्पकार मापनम् | देयत्वं भक्तस्य करणं चेत् कर्मणः । गोमहिष्याजैड कहस्त्यश्वोष्ट्र गर्द भामधान्यभाजनं च न स्तूपस्यैषामकल्पनम् । धारयेत् कलाविकालवणपातलिकाव । नाभ्यामनुपानपट्टकाच्चान्यत् कंसभाजनं पुद्गलो धारयेत् 1 उपस्थापयेदारामिकम् | ग्रहणं रक्षायै प्रतिपाद्यमानानामप्यन्यानां समानव्यञ्जनानाम् । आसक्तकण्ठचीवरकत्वमेषां वेषः | कट्यां वा प्रतिपालनमनुकम्पारतेन । ग्रहणं तत् ( ) ज्ञात् पु ( ? ) संकृतस्य निपा (2)यत्वेन चान्ते । तैश्च कृतज्ञतया । नैतन्मूल्यं याचे फललाभम् | घृततैलमधुफाणितघटान् । तद्भाजनञ्च माधारके । अनुपभोज्यत्वमुच्चारप्रस्रावमद्य ( 2 ) घटानाम् संघार्थयोः साधनपचनयोः ३) | नापार्श्वनिहितानां प्रागावात् पात्रस्य पिण्डाय प्रवृत्तौ भजेत । पिण्डोपधानं धारयेत् । अनाशंक्यमत्र लोहभाण्डाधारणे श्वासाधारणत्वम् । अकल्पित्वं च ग्लानाय चेलाभरणस्य I नाविशरावण पिण्डाय कुलं प्रविशेत् । धारयेदेनम् । निष्काश(स) प्रवेशकौशले प्रयते [त] । अभिज्ञानकरणेन पिण्डापाता (?) च करादिना (४३' । न धर्मव [[ ]णिज्यय [1] जीवितं कल्पयेत् "" । शोचनमसंभवे जलस्य दध्यादिमण्डेन पादयोः । निषदनं पिण्डके । स्थापनमेकान्तेऽभ्यवकाशे । राशीकृत्यापि । प्रमीलनमन्ते ' । करणं प्राभू (?) त्ये पाटिकानेकत्वस्य । शतपंचकशः । प्रतिवृद्धान्तमुपन्वाहारः | अधिष्ठापकानामपहर्तृत्वे वा करणमुद्देशः । प्रथमतरं भोजनव्यापारिकैः भक्तिः यथा वृद्धिका विषादनाय दापनाय च महासन्निपाते भिक्षूणामुद्देशः निषीदेयुः द्वित्राव (१) यथेष्टमत्र भिक्षुण्याः । अल्पशब्दोऽभ्यवहारानं गच्छेत् । सूपं वृतेर्यः | प्रासादिकः 1 एवं तिष्ठेत् । नाभ्यावहार्य पानाक्रामेत् । न पदा पात्राधिष्ठानं स्पृशेत् । स्मृतिमुपस्थाप्याविक्षिप्तचित्त [ : ] पिण्डपातं गृह्णीयात् । अनवकिरन् पात्रामात्रकम् असंमिश्रयन्नेव (?) ६७ । अनान्वालयम् | सुप्रतिच्छन्नम् | अनिपातं कालमभिनिर्हरेत् । न येन मत्रितः ततोऽन्यस्य लब्धैः स्वीकारे ऽस्त्ययुक्तत्वम् ६ । निर्दोषत्वं स्वभोजनेऽन्यप्रतीष्टेः । तदन्तर्गतवदन्योपनिमन्त्रणे निषण्णस्यानुज्ञातं तेन दत्तम् । अभिप्रेतेनार्थेन शब्दप्रयोगे व्यवस्थानप्रसिद्धेन । नान्तं विसर्जयेत् दृष्टिशीलसम्पन्नाभ्यामान्तस्यान्यत्र यथासंख्यं दानमतिरिक्तस्य चालोपाद् यात्राकारिणो ग्रहणम्
(४५)
(४६)
(४)
(४)
(४९)
(२५०)
(५१)
(५२)
(५३)
(५४)
(५६)
(५७)
(५८)
५९)
(२६०)
(६१)
(६२)
(६
1
(६६)
(६)
(६०)
(२७०)
(७१)
(७२)
| भोगश्च विनिपातनं
विनयसूत्रम्
(२९)
३०
(३४)
(५५)
(६४)
Page #112
--------------------------------------------------------------------------
________________
९७
(२) क्षुद्रकादिगत] ८. भैषज्यवस्तु श्रद्धा]देयस्य " । मात[1]पितृग्लानपुत्रस्या(?)पेक्षकुक्षीमतीभ्यो विनेयाकांक्षापिण्डपातं स्पृष्टवते गृहिणे च संप्राप्ताय संविभागश्च ततः करणम् ” । आलोपपिण्डां(?) स्थापयेत् (६) । अव्यवच्छिद्य भोक्तारम् ” । तिरश्चे च दद्यात् । नानवशि(सि)ते भक्त्यर्थमुपनिक्षिप्ताद् ददीत "" । न निमन्त्रणके श्रद्ध[]देयत्वेन पात्राधिष्ठानेऽस्योच्छिष्टाशिला(नां?) यथा सुखकरणम् १" । नैवासिकानां बलिदानम् ' । तत्कल्पानुगत्या पूर्वाह्नादौ ८ । भिन्नकल्पत्वे भेदेन ' । नावर्धको किलिकभावस्थामानं भक्षयेत् । नाकल्पिकत्वं मूलगण्डपत्रपुष्पफलखादनीयौदनकुल्माषमत्स्यमांसापूपक्षीरदधिनवनीतमत्स्यवल्लूराणाम् । अनाशक्यमुद्गसार्षपमूलगण्डपत्रपुष्पफलादियवागूनामनिषेध्यत्वम् ५ । ओजस्करत्वं दू(१५)तस्योदकेनापि " । नाकल्पिकत्वं इति गतस्य । कल्पते भाजने भोजनम् " । यायां(दाया) १९ । शिलामये च" । कृतभोजनेऽपि निःश्रितव्यापारो निर्मादनम् १" । भुक्तेऽपि "" । नापरेण सार्द्धमेकत्र भाजने भुञ्जीत " । भुञ्जीताध्वन्यसंभवे भाजनानां भिक्षूणाम् । उद्धृतेऽन्यस्य हस्ते संप्रक्षिपेत् ७६ । श्रामणेरे च सार्द्ध परवद(?)योगे कल्पकारकानां पिण्डीकृत्य दानम् ” । ज्ञातिना सर्वत्र हार्दे(?)न प्रार्थितः १० । प्रतिगुप्ते प्रदेशे " । रक्षत्वमनपेष्१क्ष्य)प्रतिग्रहध्वस्तेनप्रतिग्राहितसंपृक्तेश्च १.." । न सोपानत्था(?त्को) भुञ्जीत ” । आक्रम्य ग्लानः " । न नम एकचीवरो वा " । अनापत्तिानस्योपस्थायकोऽस्य गुप्तिं कुर्यात् " । संकाक्षिका शक्ती संश्रयेत " । गुप्तञ्च प्रदेशम् ६ । नेदमितो वा देहीति भोजनार्थमुपविष्टः परिवेष्टारं बोधयेत् (" । अनापत्तिानेऽनुक्तय(?युक्त)स्य " । तद्यथा, मन्दाग्नौ पक्कस्थामस्य दीप(प्तानौ ग्लानसंज्ञाम् " । स्वत्रोपस्थाप्य भुञ्जीत भैषज्यसंज्ञामाहारे १० । स्मृतिश्च ११ । समुदागमसादृश्यपरिणतप्रत्यर्थिकत्वनिष्यन्दं प्रतीत्य विधिपरीष्टिपराधीनत्वम्म(१)व्यावाधिकत्वप्रत्येकगततातिरास्थितप्रातिकूल्यम् १" । उपस्थितस्मृतिः १" । अविक्षिप्तः (" । संप्रजाननल्पशब्दः ("। अकुर्वनेनम् १६ । अनुत्थापयन् यवाग्वाम् ” । अमटमटायमानः १० । मृदुकरणं शन्दकृतामुदकादिना १" । न तद्भुत्त्यर्थ वाद्य(१)मानत्वे १२ । न देशनाक्रियमाणतया प्रतिसंवेदितस्य ११ । अत्यये कालस्य द्वित्रयोगार्थयोः १" । गाथां भुक्त्वा भाषेत १५ । दक्षिणादेशन-धर्मदेशनयोः निमन्त्रणकं भुक्त्वा करणम् १" । निञ्जय झुक्तिवता(?) सर्वेषाम् १" । अवलोकनेन १६ । प्रथमेनानेकत्वे (१” । अशक्तावध्येषणं प्रतिबलस्य ९१ । अकृते चेद् गमनप्रत्ययः परिवारदानं भिक्षुणाम् १० । चतुर्णामन्ततः १२० । गमनप्रत्ययेऽत्र दन्तस्याव
वि. १३
Page #113
--------------------------------------------------------------------------
________________
९८
विनयसूत्रम्
[ (२) क्षुद्रकादिगते
८३२२
15
लोक्य ॥ । नन्दोपनन्दयोर्दक्षिणादेशने नामग्रहणम् । निगिलेष्व (१) नाडिकोकालोङ्गरान् द्वित्रानादौ छोरयित्वा मुखं निर्माद्य " । नैतनामिषम् । तस्मान्मुखमकाले प्रवारितोद्वारारामे निर्मादयेदन्यः " । नाप्रज्ञसे प्रदेशे श्लेष्मा छोर येत् । न परिकर्मिते । नैतत् छन्दं वा स्थविरस्य पुरत्ष्कुर्यात् । न भुञ्जानस्य । न पुनः पुनः शिष्टस्यापि । अन्येनाशक्तौ प्रक्रमणम् । नान्यस्यास्पर्शकरणम् (V3) । नक्ताध्वकप्रश्नः | चंक्रमणे
(३६)
(३७)
(३००)
(३९)
(३४०)
(४१)
(४२)
(४४)
(४५)
(४६)
(४)
(५१)
९५२)
(५३)
(५४)
(५५)
(५६)
(३६०)
(६१)
(६२)
(६३)
(६४)
(६५)
(६७)
(६९)
(३७०)
(१)
(२)
नान्येन वा प्रक्रमणम् | पात्रमस्य हस्तिपदबुनं साधारकस्य । तप[:] स्थापयेदेनम् | क्षोदकवालुकछायिकानां धारणं मक्षिकाणां प्रतिविधेः "" | अदुर्गन्धीभावप्राणकासंभवाय कालेन कालं शोचनं शोषणञ्च "" । तत्कालार्थ - मपरोपस्थापनम् "" । अविघातार्थ कोणस्तम्भपार्श्वे विहारस्य १५ । चतुर्णामपि श्लेष्मकटक (१कानां) स्थापनम् । न सशब्दं वातकर्म कुर्वीत । नाधो वृक्षस्योच्चारप्रस्रावम् ५" । मुक्तानिरवकाशत्वं तैरट्ट (१८) व्याम् | कण्टकिनश्च I करणं वर्चष्कुटेः । विहारे चेदुत्तरपश्चिमे पार्श्वे ५७ | क्षोमस्य तमङ्गस्य वा | कण्टकिनामधो वृक्षाणां रोपणम् ५ । पादकयोरुपछिद्रमुपरि दानम् । कुण्डिकास्थानकरणम् । विकर्णाकारा द्वारम् । कवाटस्य दानम् | कटकार्गढयोश्च | शब्दनं प्रविविक्षता । सूते तत्र च प्रविटेन | सुसंगृहीतचीवरः प्रविशेत् संप्रज][ []नन् । मध्ये निषीदेत् "" । शनैरलिंपन कुटिपादुकं कुर्वीत । नानागतमागमयेत् । नागतं विधारयेत् । न तत्प्रतिषद्ध कार्यादन्येनर्थ (? न्यर्थेन ) तत्समीपे तिष्ठेत् । प्रतिदिनं । मृत्पात्रोपस्थापनञ्च । नाप्रज्ञसे प्रदेशे प्रस्रावं । नानेकत्र प्रोढी गर्तायां खानयेत् । करणं प्रस्राव। पार्श्वेऽस्याः । तमङ्गस्य | प्रनाडिकादानम् १) । समानमितरत् | करणं छिद्रपीठस्य चोदनारोगे । संवर्तनेन बालस्य असंपत्तौ छेदनम् । सामन्तके दुःखनं चेत् पात्रवैभकानां दानम् रक्ष्यो भूमिनाशस्तस्मादष्कर्य ( ? ) करस्य । नान्यु (१त्यु ) चासाधु कालमदुर्गन्धतायै शोचनम् । शोषणं प्रक्षणञ्च कटुकतैलेन (३९०) । तत्कालार्थमपरार्जनम् । असंपत्तौ पतलिकाधारत्वेनोपयोगः । कृत्वोच्चारं तत्करणशुद्धेव (१) । न तीक्ष्णेप (न) तृणकुर्वकेन वा । नतुकपत्तलिकपत्रवैभङ्गुकलोष्टकाष्ठानामत्र पत्र कोष्टकाष्टानामत्र साधुत्वम् । द्वाभ्यां च मृयां शोचयेत् "" । प्राक् स्थापिताभिः प्रविभागेन मृद्भिरुत्तरः शोचः । सशनैर्मन्दमन्दमनाशयताविस्कम्भिनाचमनिकापादुकाम् । सप्तभिर्वामस्य "" । सप्तभिरुभयोः । पुनः हस्तयोर्मृदा | अपराया [:] कुण्डिकायाः पाद
(193)
(७४)
(७५)
(७६)
शोचनमुपधिवारिकेन कुर्यात् कुटेः
(७७)
(92)
(७९)
(३८०)
(८२)
(८३)
(<4)
(८५)
(c)
। कालेन
(८९)
(९१)
(87)
९९३)
(१४)
(१५)
१९६०
"
(१८)
(४००)
(१)
बाह्वोः शोचनम्
(५८)
(६६)
(c)
(६)
Page #114
--------------------------------------------------------------------------
________________
। ९९
(१) कर्मवस्तु]
९. कर्मवस्तु प्रक्षालनम् " । निर्दोषं शू(१)ते कुक्षेः प्रागन्तात् प्रोञ्छनमात्रं कृत्वासनं नातोऽन्यः । सत्युदके नावान्ते निषीदेत् ०" ।
॥ [इति ] क्षुद्रकादिभैषज्यवस्तुगतम् ॥ २॥
॥ समाप्तं भैषज्यवस्तु ॥८॥
६९, कर्मवस्तु ।
(१) कर्मवस्तु । विध्युत्क्रमे कर्मणो रूढिः । नाश्राव्यश्रुतो(?) " । नारूढिं कुर्यात् ।। ज्ञप्तिवाचनाप्रतिमोक्षोदेशप्रवारणास्तत् । नाधर्मेण कुयुः । न व्यग्राः । न गणस्य " । नासंघभूताः । विंशतिप्रभृतीनामावर्त्तने संघत्वम् " । उपसंपदि दशप्रभृतीनाम् १" । विनयधरपञ्चमादीनां प्रत्यन्तेष्वसंपत्तौ १७ । शिष्टे चतुःप्रभृतीनां हिरुक्त्वं भिक्षुणीनाम् १"। कर्मणि प्रवारणं भिक्षुसंघेऽपि । पोषधसंपन्नसामग्र्याणां तेन ९" । छन्दपोषधहरणेन तत्संपादनम् १" । द्वयोरत्र व्यापृतिः १६ । प्रतिबलत्वमनयोः ५" । अभाव एकस्याग्रहीबुभि(भिक्षुसंघेन नियोगो भिक्षोः । द्वारकोष्ठके तेनावस्थानम् १"। पलायमानस्य संज्ञपनम् १" । तेनास्यैतत् १" । न पलायनम् १" । अज्ञातो नाम गोत्रप्रश्नः ११९ । मानास्यवर्तणं(?) द्वयोस्साग्रे तयोः " । उपसंपादनञ्च १" । द्वादशवर्गोत्रासाम् १६ । सपूर्वसंवृतिद्वयपर्षदनलपर्षदुपस्थानसंवृतिदानेऽन्तः संघस्स १० । कल्पिकमशक्तौ कर्मकारिकायानितीरितं तया भिक्षुणा कृतं वचनम् ११ । यस्मात् सूष्णीमित्यतः प्राक् ०" । नासनिषादस्थस्य पूरकत्वम् १० । न यस्य क्रियते तस्मादसत्त्वं पूरकत्वस्य छन्दपरिशुद्धिर्विधेः १० । अर्हत्त्वमनयोः १ । असम्मतिप्रकारकत्वेन " । नानुपसंपत्कध्वस्ता(१)नन्तर्यकृत्पापदृष्टिभूम्यन्तरस्थनानासंवासिकानम् १" । सस्खलितस्य च १५ । संवरकरणीयेनापि १९ । भवत्यधिष्ठानेन शुद्धत्वम् १० । न शक्यतायाम् ११ । शक्यत्वं तदानने शुद्धप्रायश्चित्तिकप्रतिदेशनीयदुष्कृतप्रतिकरणस्य प्रतिग्रहीत्सद्भावे देशनामात्रकत्वात् १" । यथा संघमापन्ने प्रतिपद्येत " । न्याय्यमेवं नाशनं चैकस्य । प्रतिकरणश्चानेकधा । नैषां कर्तृत्वम् " । उद्देष्टुत्वं सावशेष प्रतिक्रियायाम् । वर्तमानस्य नातोज्यै(?)भिः सश्रुतं कुर्युः । उत्सृज्य वर्जितमनावृत्तम् । उत्क्षिप्तश्च स्वकर्मणि "" । अन्न(? न्त): पृच्छार्थ ज्ञप्तिप्रभृतौ चोपद्यमानम् । दर्शनोपविचारस्थातायां सांमुख्यस्य " । निवे(?)दनेनानुश्रावणस्य तत्करणीये संपादनम् ' । असंमुखीभूतस्य विहारो उन्मत्तकावन्दनानालपनासंभोग
Page #115
--------------------------------------------------------------------------
________________
१००
विनयसूत्रम्
[(२) कर्मपरिभाषा संवृतयः ५ । नाज्ञपिते तदर्थ वाचना ५ । तत्सीमान्तर्गतस्थाहस्य पूरणे कायतः छन्दतो वा संनिषादेऽननुप्रविष्टत्वं प्रतिक्रोशन्ता च यस्य तत्कर्म ततो ऽन्यस्य प्रतिकूलं चेत् धर्म वाच्युतस्पेर्यापथात् प्रकृतिस्थस्य संयतस्य वा चोत्सृज्यानभिज्ञसान्तराद् व्यग्रत्वम् १" । मृषावादप्रबत्वमसंयतिर्वाचा" । पैशुन्ये पारुष्ये संभिन्न प्रलापे च " । अप्रकृतिस्थत्वमत्र चान्यत्र वा करणीये करणीयकृती च १६ । च्युतिरीर्यापथाद् विप्रक्रमणचित्तेन प्रवृत्तस्यास्योत्सृष्टिः ५१ । संघे दृष्टिमाविष्कुर्वीत १" । नान्यत्र १ । नानुपसंपत्क[:] ६" । अनर्हे वा पूरणायाम् ५५ । नानवशेषत्वे (६" । संमन्येरन् साधुतरवहुतरकारिणं संमतमपसार्य ६ । न नियम्य कालं पौनःपुन्येऽन्यत्र वा ६० । दध्युरन्यत्र यावदर्थ परिहारम् ६" । शलाकग्रहणेनाभावे संमतस्य भाजनम् ६६ । यस्य पूरणेऽनहत्वं शलाकाचारणेऽपि तस्य ६ । संघभेदेऽस्य रूढिरनर्हे न चारणे शलाकानाम् ।
॥ [इति ] कर्मवस्तु ॥१॥
(२) कर्मपरिभाषा। नाधिक्ये वाचनानामकृतत्वम् १" । अकृतत्वं हापने " । क्रियमाणतायां प्रक्रान्तावपूर्वस्य पर्वणो विकुपितत्वम् " । पूर्णस्यानवशिष्टत्वे तत्कर्मसंघपरिमाणामव्युत्थितानाम् (" । नावशिष्टत्वे ( । पुनश्चेत्तचिकीर्षाधिकोपनं वा च (१) " । संघविज्ञपनेन ” । पुनर्भदन्ताज्ञप्तिं करिष्याम्यनुश्रावणञ्चेति। प्रतिनिःसृष्ट्यर्था ज्ञपननासन(?) तत्स्वभावैषीयशिक्षासामग्रीतत्पोषधतीर्थ्यपरिवासतदन्यमानास्यमूलापकर्षस्मृत्यमूढविन[य]दानोपसंपादनोपसंपादनसीममोक्षप्रणिधिकर्माबर्हणेषु निर्वाचना स्वार्थातिरिक्तमंत्रोक्तिः (" । पुद्गले च पराऽर्थम् । निषण्णोऽस्योत्कुटुकिकया पुरतोऽतिरिक्तेश्च "" । रोचनं च । इष्टके पाणिभ्यां विरहोऽनुशिष्टानुपसंपदि " । मसूरिकादौ स्त्रियाः वृद्धान्ते ऽनन्यतत्रतायां संघे स्थितस्य परार्थे सप्रणतम् “" । अनन्तरमार्गे समनुशिष्टतायां रहसीत्येकम् ” । द्रव्याधिष्ठानञ्च ॥ । तत्त्वं विकल्पनस्य । गृहीत्व[1] तदेतत् ८६ । पात्रभैषज्यं वामे पाणी प्रतिस्थाप्य प्रतिच्छाय दक्षिणेन पाणिना " । अग्रत[:] स्वस्याग्राह्यतायां कर्म “ । असंसृतौ संधैकद्वयोः पुद्गलस्य विज्ञप्यत्वं भिक्षोः " । रोहन्त्यसान्निध्ये चीवरस्य मनसा विकल्प उत्सर्गोऽधिष्ठानञ्च नानुत्सृष्टे पूर्वत्र ९" । वाग्भाष (१) चैकाधिष्ठानं तदाशयोपसंपत्तिपूर्वकम् ११ । कृतैकांशोत्तरासंगत्वम् १" । समागतत्वे भिक्षुणाम् १" । सामीच्य तदर्हत्वेः (?) वचनीयताया[:] स्वार्थमत्रस्य " । अशिष्टौ च रहसि ""। ससांघाटितायामुपसंपत्संनिषादे(पाते?) १६० । आदौ त्रिःप्रगृहीतांजलित्वं तादर्थ्य दिवसारोचनं च ""। औपयिकमित्यन्ते स्वार्थ विज्ञप्तेन वचनं
Page #116
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१) प्रतिक्रिया] १०. प्रतिक्रियावस्तु
१०१ पुद्गलश्चेत् ०१ । स्वार्थि तदन्वितरेण " । छन्दद्वेषमोहभयगतिविरहितस्य शक्तस्य कृताकृतस्मरणे संमतिरुत्साह्य १० । कृताकृतवेदनं स्थिते । वर्धत्ववर्धव्यमानतायां सीम्नि प्रतिपत्तिः । गण्ड्याकोटनपृष्टवाचिकासमनुयोगाभ्यां सनिपादकेन सन्निषाद्यानां बोधनम् । तस्य तदर्थमासनं प्रज्ञपनम् " । संमतस्य तत्कार्यार्थतायामेतत्त्वम् । सर्वत्र यथा वृद्धिका (१) ९ । रुच्याना - ऽग्रत्वम् ।
[इति ] कर्मपरिभाषा ॥२॥ ॥ समाप्तं कर्मवस्तु ॥९॥ ६१०, प्रतिक्रियावस्तु।
___ (१) प्रतिक्रियावस्तु । नाप्रतिकृताज्ञपनजष्क(?जंक)र्म प्रत्यनुभवेत् । उत्सृज्य पोषधं प्रवारणाच"। न सीमान्तरस्थस्य कसिंश्चिदङ्गत्वम् " । ध्वंसस्तद्गतौ साह्य गतस्य " । उभयस्थत्वमेकस्मिन्नेकत्र पादे परमिन् परत्र " । सर्वसिन्नवष्टम्भिनि स्थितस्यावष्टब्धे। रूढिरेवमनेकत्रोपगतेः " । अर्हत्वमनेकशयनासनग्राहे ० । यथेष्टमस्य वस्तव्यता " । न व्यग्रकारित्वं जिनस्य १७ । न पूरकत्वम् ११ । नाकर्मणा तत्करणीयस्योत्थानम् १ । कृतत्वं यद्भूयस्कृतत्वे वाक्यस्यानुत्तरस्य १५ । नाकीर्तित्वे निमित्तानां बन्धे १" । पारिवासिके नान्तस्योपस्थानसंवृतेः १५” । उन्मत्तकेन चोद्देशस्य १६ । ज्ञप्तिवद्भेदानुष्ठानम् १" । अनङ्गमत्र भिन्नव्यंजनत्वम् १० । न हास्यभावेन कस्यचित् स्थूलमरूढिबुद्ध्या भेदोत्क्षेपयोः ” । दुष्कृतमसंघभूतत्वे १" । नान्येषां नानासंवासिकेभ्यो बर्हाणां पूरणे गणेन ज्ञप्तिवाचनयोः ११ । नासंपन्नत्वेऽह[:] स्वसंघेन प्रत्यनुभवस्य " । संपन्नत्वं ज्ञप्तिश्रुतावस नाविधिर्भव्यरूपे प्रतिनिधिना दूतेन प्रजाजनम् १" । उत्तरञ्चोपसंपादनात् । नाप्रतीष्टो दत्तत्वम् ("। ध्वंसोऽत्र याचनस्य १६ । विधित्वं मेवकज्ञपनपूर्वकत्वेऽस्य " । उत्क्षेपेऽप्येतत् २० । अवधानं परेणासमन्वाहाराद्युक्तो तत्रः ” । नार्थच्छेदानां क्रमव्यत्या(? त्यया)दरूढिः १" । अकरणीयत्वं भ्र(?)षस्य । न व्यञ्जनान्तरसंश्रयात् १" । न भिक्षुभिक्षुणीत्वयोरन्यकर्मवस्तुप्रतिज्ञपिते चोदकेन कल्पयति सांमुख्यं प्रणिधिकरणम् १० । प्रतीतिमात्रेण सन्निपातादाने १" । अनङ्गमदर्शने व्याघातित्वात् सत्त्वस्य प्रतिज्ञानम् ३० । अवकाशां करणे चायोगात् १५ । संपत्याखयमनुत्थाने चोदकस्योत्थापनम् १" । अ] क्रोष(?)रोषकपरिभाषकतामलाभावासाभ्यां संघस्य चेतकत्वम् १० । राजकुलयुक्तकुलज्ञातिपुद्गलप्रतिसरणतामप्रतिसततां संघस्याबिभ्रतः १" । अकुर्वाणस्यास्यागारिकतीर्थिकध्वजधारणतीर्थ्यसेवानाचारचरणान्यशिक्षणञ्च भिक्षुशिक्षायामुत्कचप्रकचस्य
Page #117
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०२
विनयसूत्रम् [(१) प्रतिक्रियावस्तु संघे रोम पातयतो निःसरणं प्रवर्त्तयतः समीचीमुपदर्शयतो विरमतो निमित्तादवसारणं याचिते " । कर्मदानाबर्हणोपसंपादनप्रतिप्रसम्भन्नो(?)न्मजनश्च । कलहकारकतस् (१) जयेयुः कर्मणा " । निगर्हणममीक्ष्णसंघावशेषापत्तिकस्याप्रतिकृत्य "" । कुलदूषकस्य प्रवासनम् । अदानाकरणयोथ तदर्थ संनिपातावकाशयोः । उद्भावने च तददृष्टेः । प्रतिसंहरणमवस् (१) पण्डितागारिकस्य । तत्क्षमणकमत्र कर्मणः स्थानेऽवसारणं प्रति प्रतीतायाम[1] पत्तावप्रतिकृतायामप्रतिकार्यायां संवरेणादृष्टिमुद्भावयन्तमनिच्छन्तं प्रतिकृतिमनुष्ठातुमनुत्सृजन्तं च पापिका दृष्टिमुत्क्षिपेयुः "" । "इहैवैनामापत्तिं प्रतिकुर्वीथा अयमेव त्वासंघःप्रस्रम्भयिष्यति" इत्येवं ब्रूयुः । नापत्ति प्रतिच्छादयेत् ॥” । नाम्नाऽन्ततः प्रवेद्यत्वम् १" । यथाकथंचित् दुष्कृतस्य च । प्रकतिस्थे १३" । अनन्यदृष्टौ सोपसंपदि ५ । तुल्यव्यंजने " । अत्रैवैतत्सोत्तरम् १६ । कृतत्वमस्यैदंधर्मके ५ । सीमान्तरस्थे च ५० । संघे सर्वत्राज्ञापनजानाम् १" । “सन्निहिते तत्रास्त्र(१)मे प्रतिदेशनीयस्य गर्घमायुष्मन्तःस्थानमापनो(न्नः) सात्म्यं प्रतिदेशनीयन्त (?यं) धर्म प्रतिदे[श]यामि" इति । नैतन्मत्रवत् ६" । संवरकृतेरतो व्युत्थानं मानसीतः ६ । अन्य (?) तसै तदो (१) देशनात् ६" । एकत्र " । अनन्यदृष्टो(?ष्टौ) तत्र ६० । असमावन्ये निकायतः ६६ । अभावे आपत्तितः ” । निःसर्गवीचनपूर्वकानैः(१)कातः ६० । संघे स्थूलात् सर्वत्र ६" । पंचकादौ सशेषागताद् गुरुणः । अशेषागतादनवच्छिन्ने भूयसि " । लधोर(?)स्माचतुष्कादौ । कृतवदन्ते ऽत्रोद्युक्तस्यासंपन्नप्र(१)यत्वे कर्म " । दुष्कारवत्वमूढकृतस्य प्रत्यापत्तौ संज्ञायमानस्य तेन " । नामगोत्रोपसंहितमापत्तित्वात् कीर्तनम् " । इयत्कालप्रतिच्छन्नतया वा संघावशेषायाम् २ | आवर्हणमतो व्युत्थानकृत (?) "" । चरितमानास्यस्य ० । पडहमादाय संघात् ” । अर्द्धमासं भिक्षुण्याः । गुरुधर्मातिकमेऽप्यस्य चरितत्वम् ॥ ५ असति प्रतिच्छाददोपे तद् रूदि. ० । परिवासेन तदपहतिः (" । तावन्तं कालमाद[]य संघात् " । क्रियमान्(?ण) तायामनयोस्तत्संघावशेषापदने (१) ध्वंसः कृतादानयोः ८५० । तस्मान्मूलोपक्रमत्वं दानम् । निर्वाह्य तत्प्रस्तुतम् । तस्मादरूढस्यास्य पृथक् तदानीमुत्थाप्यता प्रथमं च । प्रतिकार्य तदान्तरम् " । तस्मात् तादर्थ(१y)स्यापि संश्रयत्वम् । अवरोध्यता चातिरिक्तस्य तत्प्रतिच्छादकालस्य " । कर्मणा न्यो(?)दानम् ०" । आवर्हणाञ्च "" । तर्जनं चात्र ज्ञप्तिप्रथमवाचनान्तराले "। निपतितस्य तृणप्रस्तारकेण १५ । समुद्रे(?)जनश्च १९ । कृततोत्कीर्त्तनान्तरम् ।
॥ [इति] प्रतिक्रियावस्तु ॥१॥
Page #118
--------------------------------------------------------------------------
________________
(२) क्षुप्रकादिगतम्] १०. प्रतिक्रियावस्तु
(२) क्षुद्रकादिगतम् । निष्काश(स)नं दुःशीलस्य ९० । संघस्यात्र प्रगमः " । नासावेनदव्युपेक्षेत १" । अवसार्यत्वं नाशितस्य " । नासां मन्ये प्रणिधातॄणामवसारणस्य प्रणिहितौ रूढिः " । अवस्तव्यता दूषितस्थाने प्रवासितस्य" । सर्वत्रोत्क्षिप्तके संवास्यत्वासंभोग्यत्वे " | संज्ञयात्र व्यवस्थानम् । अधर्मपक्षस्यै(१)तिभिन्नतायामितरेण । नान्यस्य । नान्यत्रैत(१) प्रणिहिते ० । अपाश्रयेणास्य वस्तव्यता सप्रेमकस्य " । विकृतेः क्रियमाणप्रणिधिना ध्वस्तेन च निष्कास्य मानेन भजने भाण्डस्य छोरणम् ११० । बला(?)निष्काशः(? सः) १ । अवलम्बनस्य छेदनम् १"। अपतनधर्मणा तत्रोत्पाटनम् १" । संघेन तस्य प्रतिसंस्करणम् १" । संप्रदास्य (?) "" । असंपत्तौ वैहारात् १६ । न कलहकारकं निष्कास्यमानन् (?नं) वारयेत् । अनिवृत्तौ कलेरुपशान्त्यै प्रयत्नादुत्क्षेपः १० ! विनिश्चयगते व्युपशमनेन १" । नि:श्रिते निःश्रयः प्रयतेत १२० । निमित्तस्यापि कलेरुपसंहारिणोत्क्षेप्यता (११। संसृष्टविहारिणमपि भिक्षुणीभिरुत्क्षिपेयुः "। अवन्दनाहसंवृतिमत्रोत्क्षिप्तस्य भिक्षुण्याष्(१:) कुर्युः ” । उद्भवोऽन्यस्य प्रणिधिः निमित्ते तदर्थाभिसन्धिनान्यप्रकृतौ " । अरूढिरन्यथात्वं परत्र " । अनुत्थानमुत्क्षेपे १६ । स्थूलं ज्ञातमहापुण्यसूत्रविनयमातृकाधरबहुश्रुतपक्षमनिवाराणां निर्दोषनागारिकभिक्ष्वादिपञ्चकावस्पण्डनेऽपि प्रतिसंहरणम् " । नाक्रोश्येनावस्पण्डनम् २० । अनाशंक्यं स्वसाधारण्यम् १" । अनुपसंपत्कस्यैषां प्रबजिते कर्तव्यता (१३० । न गृहिणि (३१ । पात्रस(?)स्वाख्यातारं प्रति भिक्षोरभूतेन पाराजयिकेन १" । क्रोशकं परिभाषकं च निकुब्जयेरन् १३२ । व्यवस्थाकरणतः १" । प्रज्ञप्या १५” । न निकुब्जितया तस्य गृहान् गच्छेत् १६ । नासनं परिभुञ्जीत (३" । न प्रज्ञप्तान् देयधर्म(१) १० । न पिण्डपातं प्रतिगृह्णीयात् १" । न धर्म देशयेत् १" । यत् कर्म करणं तद्गतानां निकुब्जितत्वम् ” । अनुत्तानमस्यास्वपक्षकुलं प्रत्योत्क्षिप्तकात् ” । तेत(?)नमस्य केनचित् । क्षमितवत्युन्मजनं ज्ञपनेन । भवत्युत्थानमनुत्पन्नप्रतिच्छादचित्तस्यान्तिमातः ० । शिक्षाचरणेन (६) । तल्लभायाः संघतः "" । कर्मणा दानम् । यावजीव[म्] "" । शुद्धिरेकस्य पुरतो देशनेन संघावशेषतो हीमतः १५० । सूत्रधरस्य विनयस्य मातृकायाः " । ज्ञातस्य च १" । अशयतापत्तिव्युत्थानेन दण्डकर्मतः १ । निकायतो नामात्रापत्ते म " । समुत्थानं गोत्रम् १५” ।
॥ समाप्तं प्रतिक्रियावस्तु ॥ १०॥
ternational
Page #119
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम्
[(१) भूम्यन्तरस्थचरणम्
६११, कालाकालसम्पातवस्तु ।
(१) कालाकालसम्पातवस्तु । अप्रतीतत्वे संघावशेषान्तर्धानेऽन्तास्थितप्रतिच्छादचित्तस्याशक्तवत्तायां कृतं ने वा किं वा कीदृश्यं चेति स्मर्तुमनुपसंपत् कतोत्क्षिप्तयोश्चानुत्थानं प्रतिच्छादस्य ” । भ्रष्टस्यावहारिकसंज्ञतायामापत्तेरस्यापराजयात् " । अप्रज्ञप्ततायां च " । नाज्ञातत्वेन स्र(श्र?)द्धितत्वे वा " । अनभिज्ञतासंज्ञिनोऽपि " । भूम्यन्तरस्थितायां प्राचोऽपि ६ । ज्ञानवत्प्रतिच्छादे विमतिः संघावशेषत्वम् । अ[1]वरणस्यापि साभूति (?) या प्रतिच्छादानुत्थानस्य । दुष्कृतमनादृत्यैः (१) चरणोत्सर्गे" । तन्नैकायिकाद्या(?)चारे चात्र १० । संभवे चाप्रतिकृतौ । तदवस्थत्वं प्रत्यागतावचरणभूमेः १९ । शोधिते वस्तुनि सा(?)षानुष्ठानमनिर्ज्ञाने प्रतिच्छादकालस्यासंव्यमान(?)न्यूनत्वस्य संश्रयणम् ११३८ । चरितव्यतायां शुद्धान्तिकत्वोत्तरस्य ९० । चतुरो मासां(?सान् ) शुद्धान्तिकमिति १" । अपरिमात्वस्याप्रतिच्छादे १६ । संचिन्त्य शुक्रविसृष्टिसमुत्थानपरिमाणामिति ९” । यावतीष्वप्रायस्तावत्कीमित्रमत्रानुष्ठितैः १० । अपरिमाण इत्यनिर्ज्ञानेऽस्य संश्रयसंबहुलाः परिमाणवत्य इति प्राभूत्ये ९" । अतिरिक्तेन कालानाम् २० । प्रभृ(?)तिमत्वेन नानाम् २१ । गुरुत्वतीबाशयकृतत्वाभ्यामादित्वेन १२ । चरतोऽपरमाक्सम्पन्नप्रतिचिकीर्षोत्पत्तौ पृ[थ?]ग् दानमेकं चरणम् (९३) । नास्य प्रतिच्छन्नतायां मानास्ये संभवः ९"।
॥ [इति] कालाकालसंपातवस्तु ॥ १॥
(२) पृच्छागतम् । नानन्त्येन्से(?ऽशेs)होरात्रस्य प्रतिच्छादोत्थानम् २० । नाभावेऽङ्गस्योद्भावनायात्मचित्तानां प्रतिच्छादः (१६० । अभावत्वममत्यपक्रान्तिवशस्य (९० । तदर्थवशतयापि कृतौ (९० विनार्थेन दुष्कृतम् (१। प्रात्कान्द्या(?)त् १" । अनुत्सृष्टत्वं प्रतिच्छादचित्तस्य तत्(?चि)त्ततानदोर्ष(?)मापत्तेः पराजितस्याप्रकृतौ ।।
॥ समाप्तं कालाकालसंपातवस्तु ॥११॥
६१२, भूम्यन्तरस्थचरणवस्तु ।
(१) भूम्यन्तरस्थचरणम् । पारिवासिकमानास्यचारिभ्यामभिवादनवन्दनप्रत्युत्थानांजलिसामीचीकर्मणां प्रकृतिस्थाद् भिक्षीरस्वीकरणम् १" । यस्साभ्यामकरणमितरैरपि तत्र तद्गतस्य ।
Page #120
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१) भूम्यन्तरस्थचरणम् ]
१२. भूम्यन्तरस्थचरणवस्तु
@
(४)
(६)
(१)
म्मतेः
(१०)
(११)
(१२)
(१४)
(१५५
(१६)
त्वयोः ऽनेन (१७)
(१९)
(२०)
(२१)
(२२)
(२३)
(२४)
(२५)
(२६)
यदपरिहाणिकातोऽन्यथाऽनेन सार्द्धमचंक्रमणम् । नीचतरासनकत्वादनिपादः । पञ्चाच्छ्रमणात्मकतातप्(?) कुलानुपसंक्रमणम् " । अकल्पनमे कछदने शय्यायाः । प्रत्राजनोपसंपादन निःश्रयदानश्रमणोद्देशोपस्थापनानामकरणम् " । प्रज्ञप्तिवाचनयोश्वाप्रतीष्टिः । कर्मकारक भिक्षुण्यववादक संघवैश्वासिकस। अव्यापारण ( णं ) प्राकूसम्मतेनापि | अनववदनञ्च भिक्षुणीनाम् । अनुद्देशः पोषधे प्रतिमोक्षस्य सत्यन्यत्रोद्देष्टरि | अचोदनं विपच्या भिक्षोः ९० । अनपसारितस्य संघात् | अकरणं सवचनीयतासकील| अस्थापनमववादपोषधप्रवारणाज्ञप्तिवाचनानाम् । असंप्रयोगो| वर्जनं कृतदण्डनिमित्तस्य 9 | अन्यस्य चापराधस्य । नापराध्यता सब्रह्मचारिषु | व्रतस्य ( 3 ) निःसारः प्रवर्तितो भवतीति मनसि करणम् । काल्यमुत्थाय द्वारमोक्षो दीपस्थालकोद्धरणविहारसेकसं मार्गसुकुमारिगोमयार्थ्यानुप्रदानानि । धावनं प्रस्रावोच्चार कुट्या ः "" । पोच (१प्रोंछ)नमृतकालानुरूपपानीयोपस्थापनम् । प्रणाडिकामुखानां धावनम् आसनप्रज्ञापनम् | कालं ज्ञात्वा धूपतत्कटच्छुकयोरुपस्थापनम् प्रतिबलता चेच्छास्तुर्गुणासंकीर्तनम् । न चेद् भाषणकाध्येषणम् उप[[] वाहते गण्डदानम् । धर्मश्चेद् भिक्षूणां वीजनम् (३१) । अन्त्यत्वमस्य सर्वोपसंपन्नानाम् । कृते भक्तकृत्ये शयनासनस्य छन्ने गोपनम् (३ । पात्राधिष्ठानछोरणम् । कालं ज्ञात्वा स्तूपानां संमार्जनम् । सुकुमारिगोमय(३५) | कानुप्रदानम् २६ । सामग्रीवेलायां प्रज्ञपनाया (?) गुणगतात् । प्रतिबलता चेद् दिवसारोचनम् । न चेदन्यस्य भिक्षोरध्येषणम् । पादशोचनं भिक्षूणां चैकालिकं कालानुरूपेणाम्बुना । म्रक्षणञ्चानिच्छायां स्नेहोपसंहारः । विहारेऽस्य प्रत्यन्तेऽर्हत्वम् | अर्हत्वं सर्वत्र लाभे । प्रतिजाग्रियात् कुशलपक्षे । तद्वदत्र तत्प्रभावैषीय शिक्षाचरणानाम् (४६) । असं च | परिच्छिन्नेषु च तदाश्रमपदोपगेभ्यः | न बहुतां परिहरेत् । स स्थविर - प्रातिमोक्षतायै प्रयतेत (४) । न यत्र्यान्ये त्रिःप्रभृतयः सर्वथा तदाख्यचरणास्तत्र तच्चरेत् | नान्यत्र प्रथमावरणेणा ( 2 ) नुगमयेत् (2) । वद् वृत्तमारोचयेताम् । संनिपाते संघस्य ५ । प्रत्यहं न चेच्चिरं चरितव्यत्वम् । अत्र त्रिचतुरैः ५७ । नैवानेनार्थेनावस्पण्डयेत् । । कलहकारकागमनञ्च श्रुत्वा भयश्चेदतः प्रतिनि[:]सृजेतां संघसन्निधौ पुगले वा अपगतौ भीतेरादानं तत्रैव 1
(३०)
(३२
(३४)
(३७)
(३०)
(३९)
(४०)
(४१)
(४२)
(४३)
(४)
(४५)
(४७)
(४८)
(५१)
(५२)
(५३)
(५४)
(५६)
(५७)
(५०)
॥ [ इति ] भूम्यन्तरस्थचरणवस्तु ॥ १ ॥
(५०)
वि० १४
(9)
(२०)
१०५
(२७)
(२९)
Page #121
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम्
[(१) कर्मभेद (२) पृच्छागतम् । छेदस्तदहोरात्रस्य प्रकृतिस्थेन सार्धमेकछदने प[1]रिवासिकमानास्थचारिणोः शय्यायां बहि[:]सीनि च १ । अनारोचने च ६ । नासन्निधौ तत्सीग्नि श्राव्याणामस्योत्थानं निर्दोषं तदहरागतौ सीमान्तरे गमनम् ६ । न प[]रिवासिकेन सार्धमेकछदने पारिवासिकः शयीत ६' । न तीर्युपनिवासस्थस्य तेन सार्धमत्र दोषः ६५ । ___॥ [इति ] भूम्यन्तरस्थचरणवस्तुपृच्छा ॥ १२॥
१३. परिकर्मवस्तु। नाप्रासिद्धिकस्य मूलत्वम् । अरूढिरवसितप्रवारणोक्तौ प्रवारणास्थापनस्य । तथा ग्लानकर्तृकतायाम् " । दूतेनापि " । ग्लानगतायाञ्च "। नैतत् प्रतीच्छेयुः ६ । आगमय त्वमायुष्म(?ष्मन् )ग्लानस्त्वमप्रयोज्यम (?) इत्यायुसं (१ष्मन्) भूतेति ग्लानोऽसावननुज्या इति प्रतिवेदयेयुः " । अनवगतस्वरूपतायां कृतस्य कर्तुळ चोदनस्य । शिष्टेऽपि नाकाले प्रवर्तेत " । नानुपस्थास्य स्मृतिसंप्रजन्ये ९ । नानेकान्ते ११ । नाकारितावकाशे (१२ । तत्त्वं प्रवारणस्य १२ । अस्मृतौ सारणम् १० । अकरणेभ्यः वचनीयतामस्य कुर्यात् ९ । सवचनीय त्वायुष्मन् करोमि न त्वं योऽस्मदादावासादनवलोक्य प्रक्रमितव्यमस्ति मे आयुष्मति प्रणिहितं वचनायेति १९ । आगच्छत्येव दमनथमन (?) चोद्यताम् । आलपनादेरस्यनुविनिवर्तनम् ९ । तथापि पोषधस्थापनम् १" । ततोऽपि प्रवारणायाः ९० । करणमस्य त्र(?)स्थापकैः स्थापितस्य तेन सार्धमुपसारणम् । कृतत्वेऽवकाशस्यामृदुत्वं चेत् सकीलकरणम् (१२ । वक्ष्याम्यत्रामुत्र वा वसेप्मुत्र वा वस्तुनि यत्र चेष्टमित्यारोप्य चाम(प?)त्तिं दर्शयित्वापराधमुत्सृजनेन ९३। शीलदृष्ट्या चाराजीव वियत्या सर्वस्यास्य चोदनादेः क्रियायां रूढिः समूलकम् । न दुर्दू(१)लेन कुर्यात् " । अकरणमत्र वस्तुनः सत्यत्वम् (२६ । क्रियानिमित्तानां परसंलापस्य सानुश्रावणस्येति त्रिविधं श्रुतम् १" । अमूलत्वमश्रद्धितस्य " । कामोऽनेकत्वे ज्ञातुश्चोदनादौ २० । नागवारणे तत्स्थापनम् १" । नापोषधे तस्य न न कृतौ कृतत्वे वा स्त्रीत्वे स्थापकस्यै [क]तरस्य पुंस्त्वे स्थापितत्वं स्थापितता (३" । न नष्टप्रकृतिना २२ । नाशीलैक्येन १" । नानयोः १० ।
॥ [इति ] पारिकर्मण(?)वस्तुपृच्छा ॥ १३ ॥
१४. कर्मभेदवस्तु।
(१) कर्मभेदः । न नानात्वाय संघस प्रभा(१म)विष्णुमकामं चोदयेदुन्मोटयेद् ना चोद
Page #122
--------------------------------------------------------------------------
________________
१०७
(२) पृच्छागत] १४. कर्मभेदवस्तु यत्वम् " । न यत्र प्रतिविरोधस्तेन सार्धमभिनमने समासीत " । द्विवासनान्तरिमन्यत्र " । एवमितरस्तेन " । अन्तरितस्यानयोर्विहारस्य देयत्वं ग्राह्यता च"। धर्मे विनये चैतद्वतामधर्मे चेदभिनिवेशो ज्ञात्वा संघसामग्रीन विद्यते । तस्मान्न तदन्यानां संभूय कृतौ कर्मणो रूढिन्न परस्परेणाव्यग्रत्वम् । कलिपरायणत्व एषा तद्विपक्षस्य चावन्द्यत्वमिदं धर्मभिः । प्रत्युत्थानासनोपनिमत्रणासंलपनालपनसंमोदनव्यवलोकनालोकनानामप्यकरणम् । लूहशयनासनानुप्रदानं हस्तसंव्यवहारकेन(?ण) १० । वचनेनान्यत्र सस्तमित्यपरम् १" । प्रत्यन्ते विहारस्य १' । मृद्धद्वा(?) वयमिति वदत्सु यूथ(वय)मपि श्रमणाः शाक्यपुत्रीयाः स्म इत्यात्मानं प्रतिजानीध्वे १३८ । येषां चेदं वृत्तमियं वार्ता कारुणिको वः शास्ता येनैतदनुज्ञातमेतदपि वो न प्रापद्यत इति प्रतिवदेयुरन्यत्र " । न भिक्षुण्यासनमोक्षं हापयेत् १५० । ददीतोपासकपिण्डपातम् १" । नापसारितानामेषां सामथ्यस्य विना सामग्रीलाभेनोत्थापनम् १" । न विना पोषधेन प्रकृतिस्थताप्राप्तिः १० । दत्वपिनं (?) कुयुः १" । कर्मणैतत् ९ । पूर्व च " । कल्पते सामग्रीमङ्गलार्थमापदि पोषधः (१२ । तस्यैव चात्र कालस्य निमित्तत्वम् ।
॥ [इति ] कर्मभेदवस्तु ॥
(२) पुच्छागतः ।। कर्मणः कृतावधर्मवादिभिरन्तःसीम्नि पृथक् तद्भेदोऽत(?)चित्तेन ” । रूढिरस्मिन् प्रतिस्खं कर्मणः १" । नास्त्रपक्षं प्रति १६ । धर्मवादि कृतता संघस्य कृतत्वम् १" । स्थलस्थैरत्र सन्नि (१) चेद् भिक्षुणीनामचोद्यत्वम् । व्यग्रत्वमेषां धर्मपक्षः १" । ध्वंसोऽनुविधौ तत्त्वस ९ । नैनं कुर्यात् ११ । अचोद्यत्वं पक्षापरपक्षव्यवस्थितस्य भिक्षुणीसंघस्य १३ । नैवं भिन्नस्य १५ । समय(१)याचमानानां नियोज्यत्वम् २० । धर्मवादिनि गामित्वं वार्षिकस्य २" । उभयसन्निपाते चाविभज्याप्रतिपाति(दि)तस्य संघे वैभाज्यस्य १६ । संघपरिमाणता चेत् तत्र तेषाम् १" । जनता चेति रे(१)षाम् १० । तत्तदा यदीयस्योत् (१) संघे प्रतिपादनं द्वयोश्चेदुभयत्र १" । पुद्गलसो(शो)ऽत्रांशित्वं न संघशः । ॥ [इति ] कर्मभेदवस्तुगते पृच्छा माणविके ॥ १४ ॥
१५. चक्रभेदवस्तु । ज्ञपनतो वा पृथग्भावस्य धर्मात् संघभेदः १० । शलाकाग्रहणतो वानेनार्थेन । अरूढिरस्यासंघपरिमाणत्वे भिद्यमानानामसत्त्वे चान्येषामन्त:सीनि संघपरिमाना(? णा)नामधर्मधर्मयोः तथात्वेन प्रत्यवगतावानन्तर्यम् । धर्मसंज्ञिनोऽपि मेदे ।
॥ [इति ] चक्रभेदवस्तु ॥ १५॥
Page #123
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम्
[(१) भधिकरणम् १६. अधिकरणवस्तु।
(१) अधिकरणम् । चत्वारि संक्षो(घो)पकरणानि । पदार्थतथात्वे विप्रतिपत्तिर्वर्जनं सापत्तिका सामग्र्यदानं कर्मणि " । प्रथमनिमित्तस्यैकोतीकरणेन व्युपशमनम् १" । अनेन च शुद्धिदाने च द्वितीयनिमित्तस्य " । तृतीयनिमित्तस्य प्रतिकरणे निवारणनियुक्तत्वादानेन च " । दापनेनान्त्यस्य ६ । सभ्यै(: १) स्वयमशक्तौ विवदित्रोः संप्रतिपादनम् " । भिक्षुभिरभिरुचितैः । तयोरेकतः स्थलस्थानारोचनम् । सम्मतिरेषां संघेन साततिकानाम् १" । अनुत्(? त)द्योजिनष्कलहेज़ संमन्तव्यता ९ । लजिनः शिक्षाकामस्य १" । सुविनिश्चितस्य विनये १२ । कुशलस्याधिकरणवृत्तेऽध्याचारे च ९" । विनिविष्टस्य १० । धीरस्यासंरब्धव्यं प्रस्थानस्य १६ । समस्य १" । अवगन्तुः १० । प्रत्यायकस्य " । विदुपः १० । अनुपशमने तैः २' । संघे निक्षेपः (२२” । असक्तौ तेन व्यूढानां संमतिः (१३" । अनूनानां संघपरिमाणात् १" । समन्त(?)त्वं वर्गस्य खतोऽसक्ती व्यूढकेषु (२५) । अक्रि(? कृ)तावुत्तरस्यासक्तौ यत आदानतत्रनिक्षेपः १६) । प्रत्यागते मूलसंघे नाधिकरणसंचारकसंमतिः २" । तेन सस्थविरे सप्रातिमोक्षेऽन्यत्र संघ उपनिक्षेपः १० । त्रिमास्यात् कालस्य दानं वृत्तारोचनपूर्वकम् १" । य(अ)स्यैतत् ३० । प्रत्यर्पिते तेन सूत्रधरविनयधरमातृकाधरेषु (१० । षण्मास्याः १० । तैः प्रभाविते स्थविरे अपर्यन्तस्य १३ । वर्जयेदसौ ततः स्वीकरणं कस्यचित् ३० । ओषाटुकदन्तकाष्ठात (३५) । एकासननिषदनैकचंक्रमणालापसंलापाश्च (१९) । अनुप(१)धूत इदं वदेत् तेषां च आयुष्मन्त अलाभानालाभादुर्लभो न सुलभा ये यूयं [खा] ख्याते धर्मविनये प्रव्रज्य कलहजाता विहरत भण्डनजाता विगृहीता विवादमापन्नामायुष्मन्तः कलहो मा विग्रहो मा विवादः । नास्ति द्वयोर्युध्यतो जयः । एकस्य जय एकस्य पराजयः। नास्ति द्वयोर्धावतो जयः। एकस्य जय एकस्य पराजय इति (३० । बहुतरमतेन संस्थापनमित्यपरः संप्रतिपादनप्रकारः १० । धर्मविनिश्चितावश्यसंभवो न वृत्तिविनिश्चितौ २५ । विवदितगतत्वात् तद्तायाः प्रत्यवगतेः ” । खरमर्थिप्रत्यर्थिकैर्गृहीतत्वे प्रगाढं च व्या(?)त्वे तेषां भेदाशंकितायामस्य संस्रयणम् ” । असंवरणकरणीये(? य)त्वेऽर्थस्य ” । परिक्षिप्तेषु स्थविरपर्यन्तेषु ३' । मूलसंघेन " । शलाकाग्रहणेनात्र मतस्य गृहीतव्यता ” । शलाकाचारकसंमतिः ६ । शलाकानां तेनोपस्थापन द्विप्रकाराणाम् ॥” । अजिमावङ्काकुटिलसुवर्णसुगन्धस्पर्शवत्वे धर्मशलाका]खिह रम(?) विपर्ययः । सन्निपातायारोचनं “संघे सर्वैः सन्निपति[त]व्यं
Page #124
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१) अधिकरणम् ]
१६. अधिकरणवस्तु
१०९
१४९१
(५०)
(५१)
(५३)
(५४)
(44)
(५६)
(५७)
(५९)
(६०)
(६१)
(६२)
(६३)
(६४)
1
शलाकावारयिष्यामि " इति । तथा चेदधर्मशलाकाधिक्यसंपत्तिं मन्येत न छन्दानुप्रदानेन सामग्र्ये (म्) चारयेत् । दक्षिणेन पाणिना धर्मशलाकानां चारणकाले ग्रहणं वामेनेतरासाम् । प्रतिच्छाद्यनाश् (म्) पूर्वाः प्रकाशि (१ शी कृत्योपयाचनम् । स्थविरेण धर्मशलाका अजिला अवका अकुटिल [[] []र्णा सुगन्धा सुखसंस्पर्शा गृहाणेति द्वयोर्वाचोरितरां मृगय तेन प्रयच्छेत् । यथा धर्मोद्भवं मन्येत तथा चारयेच्छन्नं वावृतं वा "आयुस्म (? म )न्, उपाध्यायेन ते धर्मशलाका गृहीता आचार्येण समानोपाध्यायेन समानाचार्येण । आल [प्त ] केन न संलप्तकेन संस्तुतकेन सप्रेमकेन त्वमपि धर्मशलाकां गृहाण । मा ते एतैः सार्धं विरुक्षणं भविष्यति” इति वा कर्णमूले तन्तुनायम् । नाप्तधर्मशलाकां गृह्णीयात् । नाष्पृष्ट्वा सूत्रधरविनयधरमातृक [1] धरान् न भेदोद्भवान्त्या नाथस्य न जानन्नयो भविष्यत्ताम् । समत्वे महाश्र। [व] कमुद्देश्यैकधर्मशलाकाग्रहणम् (५८) । नाधमेणाप्येवमुपशान्तं खोटयेत । निरवद्य चोदनशुद्धिदानम् । चतुर्धा तच्चोदनावस्तुमन्यानुष्ठानवशात् प्रतिकृत्यनपेक्षणादुन्मत्तकृतेन च | त्रिष्वाद्येषु स्मृतिविनयदानम् । अमूढविनयस्यान्ते । त्रयः सापत्तिकत्वात् संक्षोभाः । निर्विक्रियसविक्रियश्च द्विप्रकारः प्रादेशिकः सकलसंघगतश्च ६५ पक्षापरपक्षव्यवस्थानेन ६० । प्रथमतः प्रतिकरणं प्रतिज्ञाकारकः ६ । संमुखविनयो द्वितीयस्मात् । तृतीयस्मात् तृणप्रस्तारकः | बहूनामर्थेऽत्रासंघे देश्यानामेकेन प्रतिकरणम् । सह चानेका साम् । यामिति चो (?) लिङ्गनतो ज्ञानोद्भासनेन | पक्षान्तरे च समेते (३ | नाप्रतिज्ञातस्य वृथा वा प्रतिदेशनायारूढिः ("" । कल्पते सोन चोद्यत्वम् । तथा चोदकत्वम् (७६) 1 अनियमोऽत्र संख्याविशेषाणाम् । संवृतत्वं कायवाग्भ्यां पिटकानां वेत्तृत्वम(७) | दीयत्वम् । विपर्ययतो धर्मविनयतद्विपर्ययाणां संघमध्ये संचिन्त्येति त्रिकान्वितं चोदकमाह (१ द्रि) बेरन् । उन्मोटनदुःशीलविपर्य[य] दीपिनोः । संज्ञपनमवे(?) संज्ञपनमरे ( 2 ) न्तः पिटकानां धारयितुरनेवंविधस्य समनुयुञ्जीरनेनं भावः प्रतिबोधाय स्थानस्थापनेन । कालदेशेर्यापथानुष्ठानानि स्थानम् । अरूढिस्थानान्तरसंचारे कालप्यो (स्यो?) पसंपत्तौ च चोदनस्य । प्रतिज्ञानं चोदितेन निष्ठा दृष्टसत्यत्वे प्रकृष्टतरत्वे च गुणतोऽन्यस्य चतुष्प्रमाणीकरणं गृहिणोऽपि | संवादनं सात्य ( ? ) वे (५) । न संदिग्धतायापत्तौ ज्ञातत्वम् प्रतिज्ञानवदतो निश्चयः । अप्रत्यवगतिरवज्ञानम् । प्रतिज्ञापय संघेऽवजानता निर्धारण नियोगदानम् । तत्स्वभावैपतत ( १ पित) त्वादस्य तत्प्रभावैषि (? षी) य। प्रणिधिकर्मरूपेणास्य के (कै.) चिदाम्नातम् । असाधु तन् (? त्) सूत्र
६०
(६)
(७०)
(७१)
(७२)
(७४)
(७५)
(७९)
(८०)
(८१)
(८२)
(८३)
(८४)
(८७)
(c)
(८९)
(१०)
(११
त्वम्
(५२)
(७८)
(८६)
1
Page #125
--------------------------------------------------------------------------
________________
११०
विनयसूत्रम्
[ ( २ ) विहारकरणम्
(११)
(38)
विरोधात् । अनिष्टेखव्युपशमथे (?मार्थे) नापवर्गीकरणस्य " । तर्जनीयादीनामेतत्त्वेनाव्यवस्थापनात् । प्रतिपतो (?) Sस्यैतदवज्ञानमिति च प्रत्यवगतावदर्शकत्वप्रतीतायाजातत्व (?) भावात् । न व्युपशमार्थमौत्सुक्यं नापद्येरन् । ॥ [ इति ] अधिकरणवस्तु ॥ १ ॥
(१५)
९६
(२) पृच्छागतम् ।
(९७)
पूरणे संघव्यवहृतौ | अर्हत्वं पुंसां
(९०)
सर्वशमथानां कृत्याधिकरणेऽवतारः | नानर्हस्य सभ्यत्वम् | सोपसंपत्कानामैतरे (? मे तैर ) धिकारः स्त्रैणे । व्युपशान्तत्वं च्युतौ जीवितादुपसंपदो वा " वान्यपक्ष्यता (१त्वा) त् | प्रक्रान्तावन्येन दीर्घरोगजातस्य स्पृष्टौ वा । अर्थादायिनोऽभियुक्तस्य वा " ।
(१००)
। वर्ज ( ? ) तापत्ता
(२)
(3)
॥ [ इति ] अधिकरणवस्तुपृच्छा ॥ २ ॥ ॥ समाप्तञ्चाधिकरणवस्तु ॥ १६ ॥ $१७. शयनासनवस्तु । (१) शयनासनवस्तु ।
( १ ) वन्द्याः ।
(?)
(२)
(3)
(४)
परः प्रातिमोक्षसंवरेण प्रव्रजितस्य वन्द्यः । समानश्च वृद्धः । अनन्यव्यंजनः । पुमांचाहीन [:] स्त्रियाः (? यः) । भूम्यन्तरस्थ ध्वस्त भिक्षुणीदूषकाधर्मपक्ष्य नानासंवासिकानन्तर्यच्छयितसमापन्नव्यग्रान्यचित्त पृष्ठाभिमुखान्तर्गृहभक्ताग्रस्थवर्जम् ” । आगारिकस्य प्रव्रजितः
()
A
(१९)
(२) विहारकरणम् ।
19)
(१०)
(११)
(१३)
(१४)
(१५)
१६
(१७)
(१०)
कुर्वीत विहारम् । एकस्य गन्धकुटेर्मध्ये पक्षस्य कर्तव्यता "" । तदभिमुखं द्वारकोष्ठकस् | चतुरस्रस्य साधुत्वम् (१२) । त्रिशालस्य च । प्रतिगृह्णीत | वसेद् विहारे " । अनुजानीयुरन्येषां सांघिके वस्तुनि संघाय पुद्गलाय वा भिक्षवे वासवस्तुकरणम् । सं ( ? ) द् दानपतिरनुज्ञातेन कल्पन्ते प्रतिक्रमणकबहिरन्तर्वा नगरस्य । व्यवध्यर्थ (र्थ) भित्तिकरणेन स्वरूपे संरागप्रत्ययं विहन्युः । अंजलिपूरणिकया पायनेन मातृग्राममनुगृह्णीत नाच्छिन्नधारदानेन | अस्तु कालत्वेऽन्तर्वर्षमागतो लाभे बहुतरत्वं वर्षाकालस्य तल्लाभकालः । न कर्मण्यलाभो भोक्ता (२० । देयत्वमप्रामवल्लाभे भक्तस्य । नान्ये लाभे सन्निपत् (2) । निर्दोषमतदर्थं गतस्य बेलाप्राप्तौ विहारान्तरे भोजनम् । दुर्भ (? भिं)क्षे चानन्तस्य क्तायां भिक्षु[ : ] मात्रर्थाद् ग्रहणन विहारमन्युपेरन् (१)
(१९)
(२१)
(२३)
(२४)
(२५)
(१६) खे | अतिरि। दानपतेः प्रति
| बुद्धः सर्वस्य
(२)
(१०)
I
Page #126
--------------------------------------------------------------------------
________________
(४) भकोशिकादिसम्मति] १७. शयनासनवस्तु
१११ संस्करणायोत्सारणम् १० । असंपत्तौ सांघिकस्य यावच्छक्तिविनियोगः । खयञ्च प्रतिसंस्करणम् १" । लाभग्राहिणो विहारस्य सम्मार्जनम् १" । न प्रसादलाभस्य वैहारत्वम् १" । बडा द्वारं विहारात् प्रवरे(१से)युः १ । पालञ्च स्थापयित्वा " । पिण्डकस्यासत्त्वोऽस्मै दाना(? न)म् १" । नानिर्याय चौरतत्रत्वाभावं सद्वारमनुप्रयच्छेत् १६ । दर्शनमतिरुक्षशरणपृष्ठं मा त्वं ज्वरित इति संज्ञया ख्यापनमित्यत्रोपायः (३" । निवासानामपितृमात्रादेः प्रत्यभिज्ञाने १० । नाप्रत्यभिज्ञाताय सभयताया(यां) द्वारं दधुः १" । धारयेदारण्यकष्कुक्करम् । उत्थायैवासौ काल्यमवलोकयेद् विहारं चैत्याङ्गनं च ४ । उच्चारश्चेत् तत्कृतः छोरयेत् प्रस्रावश्चेदुद्धपेन्नखरिकाभिलिखितं चेत् समं कुर्यात् ५५ । मण्डलकमेषां स्थानेषु । पात्रशेषस्यास्मै दाने('नम् ) " । बहिश्चैत्यविहारोपविचारतः । यथेष्टमीर्यापथा उद्देशदाने ।
(३) सामीच्यादि । धातुसाम्यं पृष्ट्वा सामीचीकरणपूर्वकं नवकस्स ग्रहणायेर्य]पथभजणं (१) । बद्धक्रतोः ४० । अनवनतकायचित्तस्य " । रि(?)जोः १ । चंक्रम्यमाणे पदपरिहाणिका चंक्रम्यस्य १ । स्थानस्य तिष्ठति १ । निषण्णे निपन्ने च निषादस्य १२ । नीचतरासने " । उक्ते नवकस्य १० । उक्ते टु (१) किकयानुक्ते १६ । बहुत्वे ग्राह्यस्यावलोकनम् १" । मुक्त्वो(?क्त्वा)श्रमणोपविचार खाध्यायनम् १० । दर्शनोपविचारे स्थित्वा १ । अववादमेकान्ते प्रक्रम्य संवादयेत् ५ । सुखाध्यायितं सुपरिमृष्टं निःसंदिग्धं कृत्वोद्देश(१)धारणं च ६" ।
(४) भक्तोद्देशकादिसम्मतिः । संमन्येरन् विहारभक्तौ(क्तो)द्देशकयवागूखाद्यकफलभाजकम् ६" । अवरमात्रकस्य ६" | शिष्टमन्येह्य(१)श्चर्य तदाख्यम् ६" । भाण्डगोपकम् ६७ । वर्षाशाट्याः कठिनस्य चीवराणां भाजकञ्च ६ । उपधिवारिकप्रेषको ९" । भाजनवारिकम् । चारणेऽस्यैषां व्यापारो भुक्ते च गोपने "। पानीयवारिकम् । प्रासादकवारिकम् ” । अवलोक्य तेनाच्छटाशब्दकरणपूर्वकमुं संस्था(१)भजमानानां प्रव्रजितानाम् ' । संस्थायां विनियोजनम् । तद्यथा अन्यशब्दतया भोजने सुसंवृततया सुप्रतिच्छन्नतया चैत्यवन्दने यथावृद्धिकया च । परिषण्डाधा(वा)रिकम् " । तत्प्रथ[म]तो भुक्त्वा वंस(श)मादाय काकचटकपार[]वतादीनां भुञ्जनेषु तेन वारणम् । शयनासनवारिकम् । मुण्डशयनासनवारिकम् ० । लोकप्रवेशसकल्पिकतयोः भोजने " । छण्डिक (१) वारिकम् ।
॥ [इति] शयमासनवस्तु ॥१॥
Page #127
--------------------------------------------------------------------------
________________
११२
विनयसूत्रम्
[(३) नवकर्म
(२) पश्चिमशयनासनवस्तु ।
(१) वन्दनम्। सप्रणामां वचन]मन्धकारवन्दनस्थाने निश्चारयेत् १" । लोपचारप्राप्तप्रसृतोऽन्यस्य वन्दनेन वन्देत ८ । कृतत्वमस्य ब्रायां सामीच्यम् ८" । न सान्तरस्य सामीचिं कुर्यात् " । न वन्दमानं नारोग्ययेत् ” । नावन्द्यत्वमतीतायात]तत्प्रत्ययाः ८६ । न पलिगुधं वन्देत । न पलिगुध(धं) चरेत् । नैनां स्वीकुर्वीत " । न पलिगुधम्(१) ९० । द्वयं पलिगोधो भक्ष्यमाणेन वा दन्तकाष्ठादशुचिना वा तद्भूमिपरिकर्मणात् १० । पलिगोधतद(?)त्र नाम्यमेकचीवरता चदे(?चेद)वन्दने पञ्चमण्डलकेन जंघप्रपीडनिकया च "" । न क्षद्वन्तं जीवेद्य(?) भिवन्देदु(? तो)त्सृज्यान्त्यावयसमागारिकां च " । नवकमेनमारोग्ययेत् " । वन्देद्(? त) वृद्धम् ।
(२) नामगोत्राग्रहणम् । 'क्षुत्वा च १६ । नायुष्मन् नामगोत्रवादेन तथागतं समुदाचरेत् ९ । नास्य निरू(?)पपदं नाम गोत्रं वा गृह्णीयात् १० । न वृद्धस्य " । प्रतिरूपमत्र स्थविरायुष्मतोरुपपदत्वम् १९०० । न पूर्वत्र ।
. (३) नवकर्म । गमनागमनसंपन्नवस्तुनि नवकर्मिको विहारं प्रति स्थापयेत् है । वृक्षवापीचंक्रमैः १ । उपविचारेण " । अव्याकीर्णविलापशब्दनिर्घोषे । कारणमनुज्ञाते दात्राविहारकरणार्थाद्(?) वस्तुनस्तत्करणभाण्डस्य । लयनस्यास्य स्थापनाय दानम् " । क्रयस्तदुपयोज्यस्य तैलादेः मात्रया " । भोजनं नवकर्म(? मि)केण तादृशस्य यादृश्यं यवने " । निर्विहारस्य तस्य स्थानस्य ११ । प्रग्रहणं स्नेहलाभस्य ११ । सामन्तकविहारे पञ्चपुरत्वं विहारेषु पर्यन्तः । त्रिपुरत्वं भिक्षुणीनाम् ९३ । अतिरेचनं गन्धकुटिवाताग्रपोतिकयोः पुरद्वयेन " । निरवद्यमेषां पुरोजित्वे भरस्य पुरोद्वेष्टनम् १" । प्रारब्धस्य च वृहत्तो(? तो)ऽल्पस्य वा करणार्थ भञ्जनम् १६ । बृहत्त्वार्थ स्तूपप्रतिमयोः १ । सी(? शी)र्णतानिमित्तं तुल्ययोरपि निष्ठितयोश्च १० । प्रदेशस्य च प्रतिसंस्करणार्थम् १" । अवतारणं च कत्रादीनाम् (२२० । अन्यारोपना(?ण)यापि १ । नैतदर्थमनुष्ठापिता नयेत् १" । जातकादिचित्रबुद्धवचनलेखयोश्च (९५ । भंग्यस्यैष विशेषस्य क्रियायै " । करणमकृतावारभ्यान्येन शेषस्य २७ । देयत्वमोत्थिते संघार्थञ्चेदुत्थानकस्य १६ । पश्चाद्भक्तं तदाने कालो हेमन्तश्चेद् ग्रीष्मश्चेति पूर्वभक्तम् । भक्तकरणीयकालस्य शेषणम् ।
Page #128
--------------------------------------------------------------------------
________________
(७) जालादिगतम्]
१७. शयनासनवस्तु
११३
(४) यात्राप्रवर्तनम् । नासजीभूय ततो यत्रायां प्रवर्तेत २७ । प्रक्षालितं(? त)हस्तपात्त्वं तदन्तः३० । पुरोभक्तिकमुत्थानकारकः समादापयेत् ११ । पश्च[i]द्भक्ते पानकहस्तपादाभ्यंगम् (३२ ।
(५) द्वारादिकरणम् । नयनानां द्वारकरणम् १" । कवाटदानम् १" । आयामकटकचर्मखण्डिकयोः १५० । वातायनकरणम् १९ । मध्येबहिःसंवृतस्याभ्यन्तरे विशालस्य समुद्राकृतेः १” । जालिकादानम् १० । कवाटिकायाश्चक्रिकाघटिकाशू(? सू)चीनाम् १" । अजपादकदण्डधारणम् १५० । अरामथैन(?) वाननम् १" । करणं प्रासादस्य व्य(?)यनाग्रतः ४ । सप्ताष्टेष्टकास्तरदानम् (४३) । तदुपरिन्यासपट्टस्य । तस्य स्तंभपंक्तेः । तेषां त्रिकटपत्राणाम् । तेषां सिकानाम् । तासां धरणीनाम् । तासां पट्टानाम् १" । तेषामिष्टकास्तरस्य (१५०० । तस्य क्षोदकस्य ?" । अप्रपातार्थ वेदिक[] करणम् (५२) । अकम्पनायामस्यामवसंगदानम् १५ । लोहकीलकैरस्य संपर्वणम् १" । सोपानस्यातिरोहार्थ करणम् (५५” । अधःशैलमयस्य ५६ । मृन्म(? ण्म)यस्य " । मध्ये ५० । उपरि दारुमयस्य । अधिरोहेनिःश्रयण्या १८” । दारुवंसं(? श)रजुमय्यामपि १। इष्टकास्तरणपुष्करिणिकायां द्वारकोष्ठके चाकर्दमीभावाय दानम् ६" । तदुपरि क्षोदकस्य ६ । सुधायास्तस्य ९० । अभावे काष्ठपट्टस्य पदत्राणार्थम् (६” । अन्तरेऽन्तरे वेष्टकायाः ६९ । चैत्येऽप्येतत् " । कृतत्वमस्याव्याममात्रे कृततायाम् ।
(६) सिंहासनादिकरणम्। सिंहा[स]नस्य करणञ्चतुरस्रकस्य ६' । सिंहमुखत्वं पादकेषु ९७" । ग्रहणाय संचारणे लोहकण्टकानां चतुष्केऽप्येषु दानम् ' । पट्टिकाभिः दानम् १७" । मसूकर(रक ?)स्यादानम् १" । उपरि वितानस्य " । लम्बनानां सोपानकस्य करणमिष्टकामयस्य स्थिरे ” । संचार्य काष्ठमयस्य (६ । असंपत्तौ निःश्रयणिकायाः " । पादपीठस्य करणम् ० । पत्रवैभङ्गुकानामुपरि दानम् । कक्षपिण्डकस्य वा ८० । पादयोरालम्बनमत्रार्थः । संपत्तिरस्य शिस्पा(?)काकचटकयोः ८"।
(७) जालादिदानम् । पारावतेभ्यो भुञ्जानानामि(म?) विहेठाय जालदानम् । चातुर्विध्यमस्य । मौजे(जो) वावल्वजः साणकः कासिक इति ८" । चक्रिकाणां चतुःषु कोने(?णे)पु दानम् १६ । तासु बन्धः ८ । स्फुटनं क्लेदश्च काष्ठस्य तस्मादयोम
वि. १५
Page #129
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम्
[ ( १० ) चित्रणमारामख
(c)
। भुक्ते प्रवेशाय
। वेलायामस्य
(११)
| छिद्रस्यास्यैकदेशे करणम् | पानीयेन प्रासादस्या प्लवनाय वर्षासु पट्टानां दानं स्तम्भान्तरेषु | आलोकाय प्रदेशमुत्सृज्य | अभावे कि ( ? की) टकानां किलिञ्जानां वा । वार्षिक मासचतुष्टयान्तेऽपनयनम् ।
(१२)
(९३)
(38)
(१५)
(८) मण्डलवाटादिकरणम् ।
(९६)
करणं मण्डलवाटस्य । सीतलस्थानतायै वहिः भित्तिदानम् स्तम्भपंक्तेः “ ू । वात]नमुक्तिः । आसनोत्तमसमानकक्ष्यापरिमाना( १ णा) न्तानाम् । जालिकाकवाटिकयोः दानम् । करणं भक्तान्युपस्थापनचंक्रमणशालानाम् । अवच्छादनकानाञ्च कण्ठादेशपरिक्षिप्तानाम् " ।
(२००)
(२)
११४
यीनाम् पिधानम्
(८५)
(2)
(९९)
(९)
(९) भूमिगृहककरणम् ।
(५)
कल्पते भूमिगृहकम् | प्रासादवदत्र वेदिकागतम् | वेष्टिकत्वञ्च कन्यायां प्रवजितारामस्य | मुक्तोदकमत्वञ्च भित्तेः | वाटपरिखाभ्यां च | पुद्गलस्य च विहारः सपरिकरः | करणं नीलादिकृत्स्ननिमित्तामुखीभावाय नीलादिचतुर्विधस्य लयनभित्तीनाम् (१) 1
<<)
(२१०)
(११)
(९)
1
(१०) चित्रणमारामस्य ।
(१२)
(१३)
(१४)
(१६)
(१७)
(१८)
' । प्रतीत(? त्य) समुत्पादस्य
(5)
(२२०)
। ऊर्ध्व बुद्धस्य शुक्लं
(२१)
(10)
(२३)
कल्पते चित्रितत्वं प्रत्रजितारामस्य । द्वारे यक्षाणां चित्रणं वज्रधरादिहस्तानाम् | द्वारकोष्ठ के संसारचक्रस | गण्डपञ्चकस्य करणम् 1 ऊध ( ? ) देवमनुष्याणाम् " । चतुर्णां द्वीपानाम् । औपपादुकानां सच्चानां घटि (? टी) यंत्रवच्यवमानानामुपपद्यमानानां च रागद्वेपमोहानां पारावतभुजंगसू (? शू ) कराकारेण । ग्रस्यमानयो मोहेन पूर्वयोः सामन्तके द्वादशाङ्गस्य | सर्वस्यानित्यतया ग्रस्तस्य निर्वाणमण्डलमुपदर्शयेत् | गाथयोरारब्धमिति द्वयोरधस्तात् आख्यातुरस्य स्थापनम् । सामन्तकेनास्य महाप्रातिहार्यमारभङ्गयोः प्रासादे जातकानाम् । मालाधराणां यक्षाणां गन्धकुटिद्वारे । उपस्थानशालायां स्थविरपंक्तेः । गन्ज (?) द्वारे [ []ङ्कुरहस्तानां यक्षाणाम् खाद्यहस्तानां भोजनमण्डपे । जेन्ताका (१क) शालायामङ्करक (? कु.) शहस्तानां कु[म् ] भाण्डानां चात्रिद्वी (? मिं दी ) पयताम् २३० । अग्निशालायां मेचकादि कुर्वतामग्निं च ज्वालयतां कुम्भाण्डपुत्राणाम् | दानपतेर्दीपं धारयतो देवदूति (?) यस्य च | नानालंकारविभूषितानां कलशहस्तानां नागकन्यकानां चोदकं धारयन्तीनां पानीयमण्डपे । ग्लानकल्पिकशालायां तथागतस्य ग्लानमुपतिष्ठतः | वर्चःप्रस्रावकुट्योः शिवपथिकायाः शिरस्करोटेर्वा 1
(२५)
(२६)
(२७
(२०)
I
(२२)
(2)
(३२)
(३)
(३४)
(३५)
Page #130
--------------------------------------------------------------------------
________________
११५
(१३) सहानिषीदनम्] १७. शयनासनवस्तु
(११) विहारसम्मार्जनादि । न विहारे न[1]भ्यवकाशे सधूममग्निं कुर्याद् धारयेद् धारकुट्टिमे सर्वम् १६ । धारयेत् तदर्थं भ्रष्टिकाम् (५० । समावर्तनार्थश्चायोमयं दण्डतपकम् १० । ढिंसुकेनापि (?) दारुमयेनैतत्कार्यसम्पत्तिः १" । विहारमुपधिवारिकः संमृज्यात् प्रत्यहम् १९५० । असक्तावुपयुज्यमानं प्रदेशम् " । अवशिष्टमष्टम्यां चतुर्दश्यां च सर्वसंघे गण्डीमाकोट्ट्य धर्माया वा कथयार्येण वा तूष्णीम्भावेन " । धर्मोंत्सवे सेकः सुकुमार्याश्च गोमयकार्षाप्रदानम् ३ । स्नानमन्तरे (?) "" । हस्तपादप्रक्षालनं वा । गात्रस्योदकदिग्धेनानुपरिमार्जनम् ६ । स्नेहलाभस्य करणम् ० । रत्नाथ संमृष्टामृष्टयोर्गन्धकू(?कु)टिप्रतिमाचैत्ययष्टिच्छयानां चार्यां गाथां पठता लंघणं(? नं) । शयनासनस्यानयोरेवाह्रोः प्रत्यवेक्षणं संस्करणं निःसृतैः " । सेकसंमार्गसुकुमारिगोमयकाप्रिदानानि वासवस्तूनि कुर्वीत २५०० । शयनासनं मलिनं प्रस्फोटयेत् ५ । अतीव चेद् धावेत् ५५ । ऊर्ध(१) सेकासंसृष्टिः ५३" । ततश्च प्रज्ञपनम् १" । न प्रस्फोटिते सरजस्कतायामाधारे ” । प्रज्ञपनीयेभ्यो वस्त्रस्यैकस्य प्रस्फोटने विनियोगः १६ । लूहस्य १७” । प्रतिसंस्करणमस्य ५० । अशक्यतायां चीरीकृत्य यष्ट्यामुपनिबध्य प्रस्फोटनम् १" । तथाप्ययोग्यत्वे गोमयमृदास्तम्भसुशि(?षि)रे कुण्य(?)स्य वा लेपनम् १६ । पुण्याभिवृद्धिचिरतायै दात्रः (तुः?) ९ । न द्वारकोष्ठके प्रासादे वा शय्याप्रज्ञप्तिं कृत्वा वा धारणं कुर्यात् ६२ । कुर्यादशद्रव (?) प्रतिपक्षेणार्थमष्टमीचतुर्दशै(१श्योः) प्रासादे ५ ।
(१२) मंचपीठादिधारणम् । धारयेत् मंचपीठम् ६” । कुटिमाविनाशार्थ मण्डलमधःपादकच्छेद कारयेनु(१)पमुटके चैनं स्थापयेनकेन वा वेष्टयेत् ६" । नासंघो लेख्यपादकपीठकास्वीकृतं भजेत ६६ । न भद्रासनमायाङ्गासनयोः ६० । न दीपक्षस्य ५' । अनेकलतकस्येत्यन्यपरम् (६" । धारयेच्चतुरस्रकं वृषीम्वोपधानक च । चतुर्द्विगुणद्विगुणीकृत्य सेवनम् । तूलेन पूरणम् ०" । नाकृतं प्रत्यवेक्षणे शय्यां कल्पयेत् ०" । नानुपस्थाप्य स्मृतिम् ।
(१३) सहानिषीदनम् । नापरेण सार्द्धमेकत्र मंचे संस्तरेऽन्यत्र वा " । कल्पयेदसंभवे लज्जी पृथक् प्रत्यास्थीयोन्तरे वृषिकापात्रस्थाविकादि दत्त्वा स्मृतिमुपस्थाप्य । न त्रयादुर्ध(१) प्रचितिः साह्येन मंचरूढतां भजेत । न द्वया (2) दीर्वपीठि । नासंत्यामनेकः " । न त्रिवर्षाः परेणान्तरितेन सार्धमासनस्य ९८” । भजे
Page #131
--------------------------------------------------------------------------
________________
- विनयसूत्रम् [(१५) नापितभाण्डादिधारणम् दान्तहे उपाध्यायेनाप्यासनाभावे स्मृतिमुपस्थाप्य "। न कचिद् गृहिणानुपसंपन्नेन वा ८" । न षण्डपण्डकमातृघातकादितीर्थ्यतीर्थ्याक्रान्तकस्तेयसंवासिकनानासंवासिकासंवासिकः ८७ । न शिक्षादत्तकः "।
(१४) सांघिकपरिष्कारेषु वर्तनम् ।। शिक्षादत्तकेनासनत्वं चिलिनिमि(मिनि?)कायाः सोपसंपत्संघसन्निपातादन्यत्र । न स्थलिकायाः संकटसंबाधप्राप्तावनापत्तिः ८६ । संचारणे शयनासनस्य द्वौ चेदेकेन मंचपीठस्य वा ग्रहणमपरेण वृश्या(१च्या)देः ८” । नैतत्सांधिकमदयमाकर्षेन्निष्कर्षेदधीन (?) तथा कुर्याद् यथास्य धून(? त)मलरजोभियोगः संपयेत्(? त) ८० । नास्याशुचिकुट्योः सान्निहित्यम्भजेत " । न विनस्य (१) छोरयेत् (२९० । आतपनं स्पे(?) शोपणं प्रस्फोटनं छिद्रेगडकदानम् ११ । दण्डकस्य स्फोटो (१) (" । क्षीणमध्यस्यान्तयोर्मध्यताकरणम् (१) । रंजनं तदहस्य " । अशक्यप्रतिसंस्करणतायां दीपेषु विनियोगो वर्तिकात्वेन रत्नोपयोगेषु पुद्गलदातृकेष्वपि " । अनुपय(?यु)ज्यमानस्यात्र कर्दमेन भित्तिस्तम्भकवाटसुपिरेषु रत्नेषु लेपनमित्यनुप्रतिपत्तिः (१६) । अद्देष्टस्ये(?)गृहीत्रा ९० । शिष्टस्य संघेन संनिपत्य गण्ड्याकोट्टनेन ११ । न शक्यं सांधिकमपहरन्तं दृष्ट्र(?) न निवारयेत् ९ । नो त्रासे सांधिकमव्युपेक्षेरन् १० । असंप्राप्तस्य स्थानम् "। नेतरूपत्र(?)योज्यत्वम् ' । परिभुक्तिरसंभवे स्वस्थानोपनयनस्य स्थानान्तरे परिभोगेन । न स्थानान्तरीयं भक्तोपकरणलाभं स्थानान्तरे परिभुञ्जीत । तेनम(१)न्यसै दद्युः । दास्यत्वं ग्रहीतुः । दातुरप्रगमे । निरवद्योंसिभिः सांघिकस्य स्वस्यैव निरुपयोज्यस्य तृणकाष्ठस्योपयोगः । यथागतिकानुद्दिष्ट अवृत्त्योपयोज्येन यथावृद्धिका " । साह्ये याचनस्यैषाम् (२१ । नातो विप्रयुक्तं वियोजयेत् १" । शुद्धत्वमुदकेन पादस्यैतत् तद्धावने ९ । प्रविष्टत्वं कुटौ तत् (१३ । न निषद्यायोनिषद्यापण्ण(?)मुपस्थापयेत् १० । नास्यां यथावृद्धिका १५ । न कर्दमामिषपरिशुद्ध भिक्षुम् १६ । नागव्या निपीदेत् १" । न सत्यर्थिनि कृतकृत्य आवृद्धि भोज्यं धारयेत (५८। अकृतकृत्यत्वमन्तरालार्थतत्रतायां मुक्तावासनस्य " । चीवरेणैनदायपट्टेन वा तदधिष्ठितं कुर्वीत १२० । नार्थिसद्भावे सत्यां गतौ सांधिकस्य पलिगुद्धतां भजेत ११ । निरवद्यमेवंविधाद् वियोजनं सत्यर्थे १२ ॥
(१५) नापितभाण्डादिधारणम् । धारयेत् संघो निषदां पुत्रकं (१) चा(वा?)स्याः ५ । नापितभाण्डञ्च सु(?)त्यां प्रक्षिप्य भित्तो(?त्तौ) स्थापनम् १" । वासी च सपरशुनखादनादि तद् भाण्डम् १" । दानमनेनामृत्म(?ण्म)यस भिक्षोः याचितकत्वेन ६ । न
Page #132
--------------------------------------------------------------------------
________________
(१९) सूच्यादिसमायोजनम्] १७. प्रशयनासनवस्तु
११७ भिक्षुणीकाचभाण्डं धारयेत् " । धारयेत् सर्व तैलभाजनम् ९८ । कौर्ड(?ड)वात् प्रभृत् (१)त्यर्धकौडवात् । स्थालीमामसीश्च (५३० । अस्याः पर्यइकिकाम् १ । मृन्म(?ण्म)यश्चेद् धानम् २९ । लब्धसंवृतिः दण्डां (?) (२३ । सिक्यं चैकवर्णम् (१" । दयुरेने (?) (३५” । जीर्णग्लानयोः (१६० । संभवत्यनयोरेकेन वचसा दानम् (१) १७ । धारणं सशब्दस्य श(स)रीसृपादिप्रतिक्रियार्थ दण्डस्य १० । बन्धनं यष्टे[२] मूलास्फोटे कूटेन २" । प्रान्तादट्टनेन १५ । धारयेच्छत्रं वा रूढं वर्णमयम्वा " । पञ्जरप्रमाण(ण) दण्डम् ।
(१६) प्रामादिचर्या । नानेक (?) ग्राममध्ये गच्छेत् ५५ । मार्गवशत[:] चेत् पाविनतेन । प्रचरेत् प(पि)ण्डाय वर्पत्तायां देवस्य ५ । नाकल्पिकत्वम् ६ । दण्डे निलीनस्य "" | स्थिते गृहेषु स्थापनम् । निर्गच्छता ग्रहणम् "" । न घोषवेशपानागारराजकुलचण्डला(?ण्डाल)कठिनस्थतां भजेत १५०। नाशुचिकुटिसमीपेऽवस्थानम् ।
(१७) आरण्यककरणीयम् । न रत्नभूतेन वस्त्रेना(?णा)रण्ये निवसेत् ५२ । न मेरुकाचचूर्णेन प्रणाकासं(?) जातः ५५' । हिंगोः ५० । निम्बावासकपत्रा(?)णाम्या ५५” । तत्पुटस्य तत्रोपकरणतद(?)त्वम् (५६) । शोषणमस्से (?स्यै) तदर्थम् १" । दिग्मार्गतिथिदिवसनक्षत्रेष्व[]रण्यक[:] कुशलः स्यात् (१०० । नित्य[म् ] सन्निहिताग्निपानीयः । सक्तुत् (?क्तून् ) संनिदध्यानतुकानि मधुसप्पिष्यि (? स्पिषि) यथाशक्ति ३६० । शेषं भोजना (?) ज्ञायते चेत् ६१ ।
(१८) भिक्षुण्यकरणीयम् । न भिक्षुण्यरण्ये वसेत् १६ । करणं वर्षकस्य नगराभ्यंतरे ६३" । नास्यैषाय (?) द्वारे तिष्ठेत् १६" । नावलोकनके ६” । न चतुष्पथे ६५ । नाप्रावृतवती । प्रावरणत्वमत्र संकक्षिकायाः ६०' । नापिधायिनो बाह्येद् (? गृहिसंनिधाने ६ । अर्धपर्यङ्कोऽस्याः पर्यङ्कस्थाने १७” । ददीत प्रस्रावकरणद्वारे प्राणकाप्रवेशाय वस्त्रप्रभृति "। न प्रवेशावरणं विहारे भिक्षुणीनाम् ” । भिक्षवष्कुर्युः । अनालापाने अववादपोषधप्रवारणास्थापनैरेनाः परिदमयेयुः ७० । नाननुज्ञास्ये(?स्यै)पा भिझु विहारं प्रविशेत् । सत्यसिनसा(१)न्तरेऽभ्यनुज्ञानम् । प्रस्ने (?) निर्जयोऽप्रदुष्टताम् ।
(१९) सूच्यादिसमायोजनम् । शू(? सू)चीघटिकाचक्रिकताटकाकुञ्चिकानां बन्धनाय विहारे समायोजनम् ।
Page #133
--------------------------------------------------------------------------
________________
विनयसूत्रम्
७९)
(३८०)
(<2)
1
। विहारमोषे न
(२०) उपधिवारककरणीयम् । प्रदोषवच्या (१) प्रत्यवेक्षणमुपधिवारिकेन विहारस्य । जागरणं सभयतायां प्रा ( ? ) हरिकत्वेन | तव्यू ( ? ) तेन वर्जनं स्वमसमापयोः कृततामत्र संविधानस्य उपधिवारिकं संघस्थविरः पृच्छेत् चेद् बद्धत्वं समायुक्तैरुपधिवारिकस्य दास्य (2) तामंशानाम् । धारयेत् कुञ्चिकां ताडकं च | नाववा यावद् भावं बन्धनैः द्वारं प्रक्रामेत । शून्यावासं चेत् प्रविशे[त् ] सेकाद्यनुकुर्यात् । भाण्डं विप्रकृतं प्रतिशमयेत् निर्मृज्य ( ज्ये ?) दक्षमं चेत् | सं (?) चेत् कल्पका - रोऽल्पहरिततां कारयेत् । गृहिणवेदत्रागच्छेयुर्धर्म्य मे भ्यष्कथामन्यच्च शक्यधर्मः कुर्यात् (३९०) I
| हापने यावतामेतत्ताव
(<4)
(८५)
(८६)
(८७)
(cc)
(<8)
११८
नाकल्पिकं वृक्षरोपणम्
९३
(२१) वृक्षरोपणम् ।
९१
(१२)
(38)
(84)
वृक्षम् युक्तस्यात्र भिक्षोः
| नैनमुवान पालयेत् | आयुष्मणा ( ? ) न्त| चिरत्वे पंचकं वर्षाणाम् । स्वत्वन्नि । हस्तयोः श( ? शो ) चनम् । पादयोः दन्तकाष्ठविसर्ज - । पात्रनिर्मादनं स्वापनमिति यापनम्
(९७)
(१८)
(९९)
नम्
। अन्यमाफलनात्
(९६)
मस्य
(८३)
(२२) गर्भगृहकरणम् ।
(४००)
(२)
(2)
गर्भगृहस्य शीतवारणार्थे करणम् । गवाक्षानां (?णा ) मस्योच्छ्वासाय मोक्षः । अवच्छादनदानम् । गृ ( ? ग्री) मेऽस्याच्छेदार्थमपनयः पूर्वस्यापि वर्षास्वक्लेदान्तम् " । निर्वाहस्य चाम्भस (? सः ) करणम् । न मूलवृत्तिमव्युपेक्षेरन् | वर्षद्विभागेन विभज्य परिकर्मणाम् । क्वचिद्दन्तकाष्ठभक्ष्य (क्ष) णं क्वचिन्मुखशोचनं क्वचित् पादयोरित्येवं न तत्प्रसृततया
(५)
(७) |
( २३ ) पुष्पफलादिरक्षा |
पुष्पफलरक्षणाय भिक्षूणामुद्देशः " । भक्तकालाध्वमपरेषाम् " । प्रथमतरं भुक्त्वा तैर्गमनम्
(४१०)
।
(२४) पठनम् ।
पृथक्
११
प्रवृत्यापि पाठको बहुतरोपस्थापनकारिणामशक्त(?) सानुकम्पेतू (१) । अनुकम्पेतोय तद्विनयं तदुद्देशस्वाध्यायनिकपरिपृच्छा निकदानैः भिक्षुणी:
(१२)
(२५) लेखनम् ।
लिखेल्लेखम् "" । असमर्थश्च स्मर्तु धारणाय विनयम्
(21)
। तद्वदत्र प्रातिमोक्षः
। तत्प्रतिसंयुक्तम्
(८२)
(१६)
[ (२५) लेखनम्
(१४)
| अलेख्यत्व -
१०
| पैङ्गलिकस्य च 1
Page #134
--------------------------------------------------------------------------
________________
(३२) स्तूपनिर्माणम् ]
१७. शयनासन वस्तु
(२६) परिष्कारेषु निमित्तकरणम् ।
(११)
(४२०)
अदोषं निमित्तकरणम् | सांघिके नाम्नः शयनासने लेखनम् | देयधर्मो ममुकस्येनानि विहार इति | वस्त्रेषु च
(२१)
(२२)
(१३)
(२७) बुद्धवचनस्य छन्दस्यनारोपणम् ।
न बुद्धवचनं छन्दसि पदे क्रमे वा तत्परायणतयाऽऽरोप्य पठित उगृही (ही) त द्वहि: (१) शास्त्राणि समर्थः परसंज्ञपने अनुत्सृजन् बुद्धवचनाभियोगम् (२४) 1 तृतीय दिवस भागस्तत्कालो [25] प्रणा (? भा) त: | रात्रेश्व | उद्धहीतानुग्रहिणो मन्त्रान् । प्रयुञ्जीत । नोपघातिनः २० I
(२५)
(२६)
(715)
19
( २८ ) रत्नत्रयभिन्ना नमस्यता ।
(63)
नत्रयस्यै नमस्यस्थाने व्याहारः । नान्यदेवतां नमस्येत् ४३१० । न पूजयेत् । नासत्कुर्यात् । आर्षा ( प ) गाथां भाषणेनैनामभिमुखं स्थित्वा संबोध्य (?) छटाशब्देनायनप्राप्तो न गृह्णीना (१ त)
|
(२९) शिल्पानुग्रहणम् ।
न शिल्पमनुतिष्ठेत् ।
द्वैविध्यं स्तूपे
(33)
(44)
(४३०)
(३४)
। अन्यत्र चैवंविधे
(३०) उपस्थानादिकरणीयता ।
(३६)
(३७)
(30)
(39)
शिक्षेयुरुपस्थापयेद् (१) वा । तद्भाण्ड [म् ] समुत्सृज्य शस्त्रकोशं सूचीगृहकं मेलंदुकं च । उपतिष्ठेत् कुशलश्चिकित्सया (2) तीर्थ्यं पुण्य []]भिप्रायेना (?णा) नभृतिकया । न विवेकं दत्त्वान्यत्र गच्छेत् | गच्छेत् तद्रूपेषु प्रत्ययेषु प्रतिविहारेऽसावुपद्रवे व्यपदिश्य । कुर्यान्नापितकरणीयं सब्रह्मचारि(४) । णस्तुल्यव्यञ्जनस्य प्रतिगुप्तप्रदेशे । घटनं च भग्नं मञ्चाङ्गस्य | ग्रन्थ( ? ) नञ्च रत्नार्थ मालागुणानाम् "" । लेखनश्च रत्नपूज[[] भूतस्यासच्च कृतेरालेख्यस्य । तत्त्वं तदर्थ लेखायाः 1
(४१)
(४२)
(४३)
(४४)
(४५)
(३१) मृतक क्रिया ।
(४६)
(४७)
(84)
४९)
व्रणत्वम्
(४५०)
1
(५२)
मृतस्य सब्रह्मचारिणः शरीरपूजाकरणम् | दहनमस्य न चेत् सप्राणक| प्रत्यवेक्षणेन निश्चयः | निखन[न]माप्लावनम्वा नद्याम् अयुक्तो दवमध्ये स्थापनम् | नियोथिरसी (2) दक्षिणपार्श्वेन कक्षपिण्डकस्य शिरसि दानम् । तृणैः पत्रैः वा प्रतिच्छादनम् । धर्मश्रवणदक्षिणादेशनयोः करणम् । स्पृष्टवद्भिः सचेलस्नानस्य । अन्यैर्हस्तपादप्रक्षालनम् । चैत्यमभिवन्द्य प्रवेशः 1 (३२) स्तूपनिर्माणम् |
(५३)
(५४)
९५५०
(५६)
(५७)
। सहगतत्वं स्तम्भभूतता च
११९
I
(५९)
| अर्हत्वमस्य प्रव्रजि -
Page #135
--------------------------------------------------------------------------
________________
१२०
विनयसूत्रम्
[ (३४) बुद्धप्रतिमामह
(४६०)
(६)
तानां कल्याणश्चेत्
(६२)
(६३)
(६४)
(६५)
(६७)
(६८)
(६१)
(४७०)
(७२)
(३)
(७४)
(७५)
(७६)
(13)
(७८)
(199)
| सर्वाकार बुद्धानाम् । जगतीचतुष्कं जङ्घ[1]useहर्मिकायष्टयत्रयोदश छत्राणि वर्षास्थालकनित्याकाराः । विवर्ष - स्थालकस्य प्रत्येकबुद्धानाम् । फलपरिमाणैः छत्रैरेकाधिकैरस्य [[]वकानाम् । तथागतपार्श्वदेशवैवृत्तता चेत् तस्यां दिशि करणं यत्रैषां तत्परचारदाने च स्थानमभूत् । नान्यस्मिन्न यथावृद्धिका (६६) | मुण्डकस्य पृथग्भ[[]जनानाम् । बहिरेषां संघारामात् कर्तव्यत्वम् | अर्हत्या - स्तूपमहम् । सब्रह्मचारिणां श्र[[]वस्तूपे निर्यातित स्येसि (? शि) त्वम् धर्म्य बुद्धस्य लोहमयं स्तूपकरणम् | सुवर्णरूप्यवैदूर्यस्फटिकमयानां केशनखस्तूपानां च । अनुपरिवारस्यात्र करणम् । तुपितभवनवासादिपरिनिर्वा णान्तं वृत्तं तदाख्यम् । सुधादानम् | वेतनम् | दीपप्रतिग्रहणम् | वेदिकया वेष्टण (? नम् ) । तोरणस्योत्त्रयणम् । ध्वजानां दानम् । चातुर्विध्यमस्य | सिंहध्वजो मकरध्वजो नागराजध्वजो वृषभ| गहनेऽपि करणम् ध्वज इति । तोरणस्योत्त्रयणम् | चरकस्य करणवेदिकयास्य परिक्षेपः । स्तम्भानां गे (? गै) रिकेन ( ? ) लेपनम् 1 भित्तिः (? तेः) लाक्षया चित्रणं गन्धाभिषेकदानम् । तैलालचन्दनकुंकुमशे (१) कानाञ्च । न कण्टकानां रोपणं नागदन्तकानां माससंयोजनाय दानमुत्तिठति । न छिद्रणां (2) । नोपरिदीपदानं आगारिकैप्पूजनार्थमधिरोहणमभावे श्रमणोद्देशैष्पादो ( दौ) प्रक्षाल्य गन्धोदकेन । न चेदनेन गन्धैरुद्वर्त्य वस्त्रेण वा वेष्टयित्वा शास्तु [:] संज्ञामामुखीकृत्यार्थमभिधाय स्मृतैः । तेषामपि भिक्षुभिरेवमेव । तदर्थं रज्वासंजनम् (98) । अवच्छेदनगर्भेण नासकं (?) प्रतिबन्धाय छादनम् । द्वाराणामनन्द्यकारायास्य मोचनम् " । (३३) बुद्धप्रतिमाकरणम् ।
(४८०)
(२१)
(८२)
(८३)
(८४)
(२६)
(19)
(CC)
(८९)
(४९०)
(११)
(९२)
(९३
(१५)
1969)
बुद्धप्रतिकृतै (ते)स्करणम्
(७१)
( ३४ ) बुद्धप्रतिमामहः ।
(34)
। नगर
(?)
महस्यास्याष्प्रस्थापनम् । जातिजटाचूडाबोधिमहानाञ्च प्रवेशे चास्याष्करणम् | कल्पतेऽत्र भिक्षोस्तद्वहनम् । नवकेष्वस्य प्राप्तिः पंचभिः निकायैः परिवारदानम् " । आयस्य वृद्धेर्ग्रहणम् " । वादित्रेणैतद्वाद्यमानेन च महता सत्कारेण निरा ( ? र ) वद्यं वादनाय कुरु कुरु भोष (? भोः) पुरुष ! शास्तुः पूजामित्युदीरणम् " । उद्घोषणं रथ्यावीथिचत्वा (त्वर) सृ (?)archy श्वः परश्वो वा भविष्यत्तायां लिखितस्य इति बुद्धप्रवेशो भविष्यतीति भुजादावारोपितस्य हस्तिस्कन्धे छत्रध्वजपताकापरिवृतस्य " ।
९५००)
(९९)
Page #136
--------------------------------------------------------------------------
________________