Book Title: Vichar Pothi
Author(s): Vinoba, Kundar B Diwan
Publisher: Sasta Sahitya Mandal
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020891/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI sari nagara pavanobA sastA sAhitya maNDala prakAzana For Private and Personal Use Only Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir satsAhitya-prakAzana vicAra-pothI vinobA anuvAdaka kundara balavanta divAraNa namra sUcana isa grantha ke abhyAsa kA kArya pUrNa hote hI niyata samayAvadhi meM zIghra vApasa karane kI kRpA kareM. jisase ga gacakagaNa isakA upayoga kara sakeM. 1661 sastA sAhitya maMDala, naI dillI For Private and Personal Use Only Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir prakAzaka mArtaNDa upAdhyAya maMtrI, sastA sAhitya maMDala naI dillI sarvAdhikAra 'grAma sevA maNDala, nAlavAr3I, vardhA ke pAsa surakSita cauthI bAra : 1961 mUlya eka rupayA mudraka satyapAla dhavana dIsaiNTrala ilaikTrika presa dillI-6 For Private and Personal Use Only Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sampAdakIya mUla marAThIkA yaha hiMdI anuvAda hai| mUla vicArapothI koI paMdraha sAla pahale hI likhI gii| tabase usakI kitanI hI nakaleM huii| anyabhASI bhAiyoMne bhI nakaleM kara lI aura hindI-anuvAdakI mAMga kii| para jahAM mUla hI nahIM chapa sakA, vahAM usakA anuvAda kaise prakAzita ho sakatA thA ! lekina aba vaha mAMga saphala ho rahI hai| ___anuvAda kara to liyA, lekina kAma AsAna nahIM thaa| vicAra sUtrarUpameM bhale hI na hoM, para sUtravat jarUra haiM / aura phira ve sva-saMvedya bhASA meM utare haiN| isalie unakA anuvAda karanA, vAcaka jAna sakate haiM, kitanA kaThina hai ! marAThIkI tathA graMthakArakI vizeSatAoMke kAraNa bhI kucha kaThinAI bar3ha gaI hai| phira bhI mUlakA yathAtathya anuvAda karanekI pUrI koziza kI gaI hai| hamAre purAtana RSi kisI tattvako vistArase tathA saMkSepase likhane meM siddhahasta dIkha par3ate haiN| unameMse jo tattvako laukika bhASAmeM vistArase samajhAte the, ve vyAsa kahalAye, aura jo tattvako parimita akSaroMmeM tathA zAstrIya DhaMgase likhate the, ve sUtrakAra khlaaye| ye donoM pravattiyAM paraspara-pUraka haiN| donoMkI AvazyakatA hotI hai| purANazailI janatAke lie aura sUtra-zailI vicArakoMke lie| vicArakoMko manana, cintana, anuzIlanake lie laMbA-caur3A graMtha upayukta nahIM hotaa| 'svalpaM suSTu mitaM madhu' sUtra-grathana hI unake lie upayukta hai| isa ora Ajake sAhityakA dhyAna kama dIkhatA hai| zAyada 'vicAra-pothI' isa dizAmeM mArga-darzaka sAbita ho / vAcARNa-parihAra nAmavAlI mUla marAThI vicArapothIkI prastAvanA vinobAne 1642 kI jela-yAtrAke pahale hI likha dI thii| para vaha kisI kAraNa na dI jA skii| vaha pahalI hI bAra hiMdI-anuvAda meM jA rahI hai / AzA karatA hUM, vicAra-pothIkI yaha hiMdI-prAvatti hiMdI bhASAvAle cintana-zIla sajjanoMkI sAhAyyakArI hogii| -kundara divANa For Private and Personal Use Only Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vAcARNa-parihAra cintanameM se prayoga aura prayogameMse cintana, aisI merI jIvana kI gar3hana bana gaI hai| isIko maiM nididhyAsa kahatA huuN| nididhyAsameMse vicAroMkA sphuraNa hotA rahatA hai| una vicAroMko TAMka lenekI vRtti sAmAnyatayA mujhe nahIM hotii| parantu manakI eka viziSTa avasthAmeM eka samaya yaha vRtti ugI thii| sabhI vicAra nahIM likhatA thaa| thor3e likhatA thaa| unakI yaha vicAra-pothI banI hai / saubhAgyase yaha preraNA bahuta dina nahIM ttikii| thor3e hI dinoMmeM asta hii| vicAra-pothI chApanekI kalpanA nahIM thii| isalie vaha 'pothI' ThaharI / vicAra bhI bahuta-kucha sva-saMvedya bhASAmeM utare / phira bhI jijJAsumoMne pothIkI nakaleM karanA zurU kiyA / isa taraha karIba Der3hasI nakaleM ina bAraha barasoMmeM likhI gaI hoNgii| kiMtu ina dinoM azuddha lekhanakA tathA kharAba akSaroM kA pracAra hone ke kAraNa aura mUla pratikA AdhAra sabhI nakaloMko na milaneke kAraNa eka-eka nakalameM apapATha dAkhila hote gaye / phalataH kucha vacana arthahIna hue / isalie Akhira yaha chapI prAvRtti nikAlanI pdd'ii| ye vicAra subhASita ke samAna nahIM haiM / subhASita ke lie prAkArakI AvazyakatA hotI hai| ye to karIba-karIba nirAkAra haiN| ye sUtrake jaise bhI nahIM haiN| sUtrameM tarkabaddhatA kI AvazyakatA hotI hai / ye mukta haiM / phira inheM kyA kaheM ! maiM inheM asphuTa puTapuTAnA kahatA huuN| ina vicAroM ko pUrva zrutiyoM kA Alambana to hai hii| phira bhI ve apane DhaMga se nirAlamba bhI haiN| jJAnadevakI paribhASA prayukta karanA agara kSamya mAnA jAya, to ise eka vAcARNa adA karanekA prayatna kaha sakate haiN| nAlavAr3I 21.1-42 vinobA For Private and Personal Use Only Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicAra- pothI 1 AdhyAtmika vyavahAra yAne svAbhAvika vyavahAra yAne zuddha vyavahAra | 2 hindU dharmakA svarUpa : AcAra sahiSNutA, vicArasvAtantrya, nItidharma ke viSaya meM dRr3hatA / 3 prAptoMkI sevA, santoMkI sevA duHkhitoMkI sevA aura dveSakartAoM kI sevA - yaha sarvottama sevA / 3 4 asatya meM zakti nahIM hai / apane astitva ke lie bhI use satyakA Azraya lenA anivArya hai / 5 satya, saMyama, sevA - yaha pAramArthika jIvanakI trisUtrI hai| jIva- zuddha, prasiddha / AtmA - zuddha, prasiddha / Izvara - zuddha, siddha / 7 Izvara, guru, AtmA, dharma aura santa ye pAMca pUjA-sthAna / For Private and Personal Use Only Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI mujhe hindU dharma kyoM priya hai ?(1) asaMkhya satpuruSa-vAmadeva, buddhadeva, jJAnadeva aadi| (2) aneka sAmAjika evaM vaiyaktika saMsthAeM, saMskAra tathA AcAra-yajJa, Azrama, gorakSaNa' Adi / (3) zAzvata nItitattva-ahiMsA, satya Adi / (4) sUkSma tattvavicAra --bhUtamAtrameM hari Adi / (5) AtmanigrahakA vaijJAnika upAya-yogavidyA / (6) jIvana aura dharmako ekarUpatA-karmayoga / . (7) anubhavasiddha sAhitya-upaniSad, gItA Adi / Izvara zubha bhI nahIM aura azubha bhI nahIM hai / athavA vaha zubha bhI hai aura azubha bhI hai / athavA vaha kevala zubha hai / asvAda-vratameM pragati kaise pahacAne ?-- . (1) pratyakSa svAda-saMzodhana / (2) zArIrika svAsthya-saMzodhana / (3) kAmakrodhAdi vikAra-saMzodhana / (4) ajJAna-saMzodhana / dhyAna SaDvidha : (1) Atma-parIkSaNa (4) nAmasmaraNa (2) Izvara-cintana (5) bhagavallIlAvagAhana (3) vAkyArthAnuzIlana (6) saccaritrAvalokana 12 mantra 'raam-kRssnn-hri'| rAma st| kRSNa cit / hari aannd| merA nAma mare / rAmanAma jiiye| merA kucha bhI na ho| sabakucha kRSNArpaNa ho / merI icchA jAya / harikI icchA rahe / For Private and Personal Use Only Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 13 sattAkA abhimAna, saMpattikA abhimAna, balakA abhimAna, rUpakA abhimAna, kulakA abhimAna, vidvattAkA abhimAna, anubhavakA abhimAna, kartRtvakA abhimAna, cAritryakA abhimAna, ye abhimAnake nau prakAra haiM / para 'mujhe abhimAna nahIM hai' aisA bhAsa honA isake jaisA bhayAnaka abhimAna dUsarA nahIM hai| 14 maiM kAmahata huuN| mujhe pUrNakAma kara, niSkAma kara, yA AtmakAma kr| yadi pUrNakAma karegA to tere caraNoMpara apanA prANa car3hAUMgA; niSkAma karegA to buddhi car3hAUMgA; AtmakAma karegA to vaha kAma hI cddh'aauuNgaa| bhajana (dhuna) 'jJAnadeva kRSNa / gItA kRssnn'| isakI tarz2a 'gopAlakRSNa / rAdhAkRSNa,'isa bhajanakI-sI ho| bhajana karate samaya nIce likhI 'ovI' (eka marAThI chanda) ke arthakA manana hoH "tetha bhajatA bhajana bhajAveM / he bhakti-sAdhana meM AghaveM teM mI ci jAloM anubhaveM / akhaMDita // " (bhajatA-bhajana karanevAlA (kartA), bhajana (karma) aura bhajAveM bhajana karanA (kriyaa)| AghaveM=saMpUrNa, niHzeSa / jAloM = huA huuN|) merI ekAdazIH (1) ahiMsAdi vrata (6) gorakSaNa (2) IzaprArthanA (7) uSopAsanA (3) gItArthacintana (8) maunAbhyAsa (4) nityayajJa (6) mAtRsmaraNa (5) sevAdharma (10) bhArataniSThA (11) AkAzasevana For Private and Personal Use Only Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 17 ___ mAM, tUne mujhe jo diyA vaha kisIne bhI nahIM diyaa| para tU maraneke pazcAt jo de rahI hai, vaha tUne bhI jIte-jI nahIM diyaa| AtmAke amaratvakA itanA hI pramANa mere lie basa hai| hamArI mAMke kucha vacana : "vinyA, jyAdA mata mAMga / yAda rakha, thor3emeM gor3I (miThAsa) aura adhikameM labAr3I (lbaaro)|" "manaSya agara uttama gRhasthAzrama kare to mAM-bApakA uddhAra hotA hai| para uttama brahmacaryakA pAlana kare to bayAlIsa pIr3hiyoMkA uddhAra ho jAtA hai|" __ "peTabhara anna aura tanabhara vastra-isase adhikakI AvazyakatA nhiiN|" "devAdikoMkI yA sAdhu-santoMkI kathAoMke sivA dUsarI koI kathAeM na sunanI caahie|" ____ "deza-sevA kI to usameM bhagavAnkI bhakti A hI jAtI hai| phira bhI thor3A bhajana caahie|" ___ "antyaja koI nIca nahIM haiN| kyA bhagavAn 'viThyA mahAra' nahIM banA thA !" itihAsa yAne anAdikAlase abatakakA sArA jIvana / purANa yAne anAdikAlase abataka TikA huA anubhavakA amara aNsh| 20 anubhava tarkAtIta hai| zraddhA anubhava ke AdhArapara rahanevAlI, para usase bhI parekI vastu hai| For Private and Personal Use Only Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vicArapothI 21 maiM kahAM rahanA cAhatA hUM ? pahalA javAba - 'kahIM bhI ' I dUsarA javAba - 'satsaMga meM' / tIsarA javAba - 'AtmA meM' | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 veda jaMgala hai / upaniSad gAyeM haiN| gItA dUdha hai / santa dUdha pI rahe hai / maiM ucchiSTakI zrAzA rakhe hUM / 23 sukarAtakA vacana hai ki 'pApamAtra ajJAna hai' / ulaTe aisA bhI kahA jA sakatA hai ki 'ajJAna bhI pApa hI hai'| gItA jJAnako AsurI saMpatti kahatI hai, usakA artha yahI hai / dUsareke pApakI ora kisa dRSTi se dekheM, yaha sukarAtakA vacana batalAtA hai / khudake jJAnakI ora kisa dRSTi se dekheM, yaha gItA batAtI hai / 24 AtmaviSayaka jJAna prAthamika ajJAna hai / mujhameM yaha ajJAna hai, isakA bhAna na honA hai 'ajJAnakA ajJAna' yA gaNitakI bhASA meM 'ajJAnavarga' | maiM isa ajJAna varga meM zAmila hUM, isa bAta se inkAra karanA hai 'ajJAna - ghana' / isIko vidvattA kahate haiM / 25 pyAra karanevAlI mAtA hotI hai isalie bAlakakA tutalAnA zobhA detA hai / kSamAzIla bhagavAn haiM, isalie manuSyakA ajJAna zobhA detA hai / 26 parigrahakI cintA kareM to antarAtmAkA apamAna hotA hai / parigrahakI cintA na kareM to vizvAtmAkA apamAna hotA hai / isalie aparigraha surakSita / For Private and Personal Use Only Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 27 isa lar3akeko choTese bar3A 'maiMne kiyA aura bAkIke lar3ake ? 'bhagavAnane mAre'--yaha kaise kahA jA sakatA hai ! yA to donoM phala hama svIkAra kareM yA donoM bhagavAnako sauMpa deN| santoMne dUsarA mArga liyA hai| jisakI himmata ho vaha pahalA mArga le / "pApa-puNyakI buddhi Izvara hI detA hai| use hama kyA kareM !" "hAM, usakA acchA-burA phala bhI vahI bhugatatA hai| use bhI tuma kyA karoge !" 30 ___ kartRtva-hInatAse kartRtva shresstth| para kartRtvase akartRtva shresstth| patibhAvase IzvarakI bhakti karaneko 'madhurA bhakti' kahate haiN| madhurA bhakti yAne brahmacarya ; kyoMki madhurA bhakti karanevAlA yadi puruSa ho to use apanA puruSabhAva bhUla jAnA pdd'egaa| vaha yadi strI ho to Izvarake sivAya kisI bhI puruSake viSaya meM usake mana meM patibhAva nahIM rhegaa| pahale prakArakA udAharaNa zukadeva / dUsare prakArakA udAharaNa gopii| sAdhana, chaTapaTAhaTa, anubhava aura upakAra / 32 jisake kAmakrodhoMkA jo viSaya, vahI usakA viSaya / 'kAmakrodha AmhI vAhile vitttthliiN|' -tukArAma (AmhI hamane / vAhile=car3hAye / viTThalIM bhagavAnako / ) ziSyake jJAnapara sahI karanA, itanA hI gurukA kaam| bAkI, ziSya svAbalaMbI hai| For Private and Personal Use Only Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 34 sevA -bhakti ahaMkArabhakti hamArI mAM kahA karato, "deze kAle ca pAtre ca' yaha eka DhakosalA hai; dayAse bartAva karanA basa hai|" maiM kahA karatA thA, "apAtrako dAna dene meM dAna lenevAlekA bhI akalyANa hai|" isapara usakA javAba nizcita thA-"pAtra-apAtra ThaharAnevAle hama kauna ! jo garajakA mArA mAMgane Aye vaha bhagavAn hI hotA hai|" bartAvameM bandhana ho, usase mana mukta rahatA hai / 37 gotAmeM himAlayako sthiratAko vibhUti batalAyA hai| jisakI buddhi sthira hai vaha himAlayameM hI hai| 38 jinhoMne ratnoMkI lAkhoM rupaye kImata ThaharAI, ve unakI 'amUlyatA' gumA baitthe| santa sacce ratna-pArakhI haiM; kyoMki unhoMne ratnoMkI 'amUlyatA' jAna lii| upaniSadeM vacana hai, 'AkAza-zarIraM brahma' / bhakta bhagavAnakA nIlavarNa mAnate haiN| donoMkA artha eka hI hai| bhagavAnake darzana binA aAMkheM kyoMkara zAnta hoMgI ! 40 zarIra-nAza nAza hI nahIM hai / prAtmanAza hotA hI nhiiN| nAza yAne buddhi-nAza / For Private and Personal Use Only Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI sUryAjIse maiMne Dora kATa DAlanekA tattvajJAna siikhaa| mujhe usakA bahuta bAra upayoga huA hai| saMgIta aura citrakalAkA kyA upayoga hai ? saMgItase bhagavAnkA nAma gAyA jaay| citrakalAse bhagavAnakA rUpa khIMcA jaay| nAma-rUpa mithyA honepara bhI bhagavAna kA nAma-rUpa mithyA nahIM kahanA caahie| 44 nItimeM kyA AtA hai ?-nItimeM kyA nahIM AtA, yahI savAla hai| 'nijoM tarI jAge' (sote samaya bhI hama jAgate haiN|) yahI antima nItisUtra hai| kAma khatama honeke bAdakA kAma yAne Ananda / 'nIti jayAMciye jiie| liilemaaNjii|| (nIti jinakI lIlAmeM jItI hai|) maiM jaba gItAkA artha thor3A-bahuta samajhane lagA, usake thor3e hI dina bAda merI mAMkA dehAMta hogyaa| arthAt mujhe gItAkI godameM DAlakara vaha cala bsii| mAM gItA ! tere hI dUdhapara abataka maiM palA hUM aura Age bhI terA hI AdhAra hai| 47 pravRtti rajoguNa / apravRtti tmogunn| idhara khAI, udhara kuaaN| For Private and Personal Use Only Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI bhagavAn ne hamArI AMkhoMkA raMga bhI AkAza ke samAna nIlA banAyA hai| nIlakAntakA darzana hI usakA uddezya rahA hogaa| 46 kamala yAne alipta pvitrtaa| 50 bhakta namra hotA hai| usako bhagavAnake caraNoMkA darzana paryApta jAna par3atA hai| dinabhara kAma karanevAleke lie rAtakI nIMda jitanI Avazyaka aura AnandakAraka hai utanI hI jIvanabhara mehanata karanevAleke lie antima mahAnidrA Avazyaka aura AnandakAraka hai| mRtyu bhagavAnakA saumyatama rUpa hai| saMskRta meM 'han' yAne mAranA aura 'han' yAne guNanA hai| hiMsAse pApakA guNAkAra hotA hai| zevALI pAvuni janma oMgaLI / trAsalA ciLasalA jIva aNtriiN| rAhilo nirALA mhaNanI tethunii| savityAceM maMgala kiraNa sevunii| mI aliptatece gANe gA tseN| gA gA re sakhayA tUM hI gAtaseM // gheUnI vAmanarUpa bhRga to| yetase luTAyA majalA dhAvunI // pari hRdayAce balidAna deunii| jiMkilA koMDilA kelA guMga to|| For Private and Personal Use Only Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI mI samarpaNAce gANe gaatseN| gA gA re sakhayA tUM hI gA taseM / / (zevALI-kAImeM / oMgaLI--amaMgala / ciLasalA-sihura gyaa| niraalaa--alg| koMDilA-baMdI banAyA / guMga--alamasta / vAmana aura bali zabda zliSTa haiM / ye donoM rUpaka haiM / ) saMdhyAkI prArthanA yAne antakAlakA smaraNa hai| maiM jaba tukArAma jaisoMkI bhAvanA dekhatA hUM taba mujhe lagatA hai merI bhAvanA unake sAmane kucha bhI nahIM hai / para usako ''maiM" kyA karUM! __ Atmadarzanake binA Ananda nhiiN| mAMko lar3akekA ceharA dekhakara Ananda hotA hai isakA kAraNa use usa lar3akemeM apanI AtmA dikhAI detI hai| atyuttama kalpanAoMke viparyAsa atyanta hIna hote haiN| yadi tAje phaloMke samAna ArogyakAraka anna dUsarA nahIM hai, to sar3e hue phaloMke samAna ArogyanAzaka bhI nahIM hai| gaMDakIke pAnImeM rahakara zAlagrAma gola cikanA hotA hai, para gIlA nahIM hotaa| usI taraha satsaMgatimeM rahakara hama sadAcArI baneMge; para itanA basa nahIM hai| bhaktise bhIganA caahie| 60 svArtha to jAnabUjhakara hI naMgA hai| mukhya bAta, parArthase bacanA hai| gItA anAsakti batAtI hai| parantu Izvara meM Asakta honeko kahatI hI hai| For Private and Personal Use Only Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 62 hiraNyakazipukI AjJA prahlAdane nahIM mAnI, isameM vizeSatA nahIM hai| vyAsakA tyAga zukako karanA par3A, isameM vizeSatA hai| svadezI bhUtadayAkA zAstra hai / svadezIke mAne mamatA nhiiN| 64 buddhi aura bhAvanAkA jahAM mela nahIM dikhAI detA, vahAM indriya-nigrahakA kA abhAva hotA hai / parAbhakti yAne samatA, yAne AtmajJAna, yAne nirvikaartaa| saguNa nirguNa eka hI hai / jo vastu eka arthameM saguNa, vahI dUsare arthameM nirguNa ho sakatI hai| vaise hI isakA vipriit| udAharaNArtha, lokasevA saguNa aura AtmAddhAra nirguNa hai, yaha bhI saca hai aura isakA viparIta bhI saca hai| sUrya-grahaNameM yadi duHkhakA kAraNa nahIM hai, kyoMki usameM pRthvI aura sUryake bIcameM candrake Anese adhika aura kucha bhI nahIM hotA, to manuSyako pAnImeM DUbate samaya cillAnekA bhI koI kAraNa nahIM hai; kyoMki vahAM manuSya kA nAka aura bAharakI havAke bIcameM pAnI Aneke alAvA aura kucha bhI nahIM hotaa| saguNa upAsanAmeM namratA hai / nirguNa upAsanAmeM jJAnakI jimmevArI hai, aura isIlie "kleza adhika" / apanI annavastrAdi prAthamika AvazyakatAoMkA bhAra dUsare For Private and Personal Use Only Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 16 vicArapothI para DAlanevAle gulAma yA luTere loga 'rASTra' saMjJAke pAtra nahIM haiN| 70 'deze kAle ca pAtre ca' kA nyAya khuda apaneko bhI lAgU hai / ajJAnameM se jJAna utpanna nahIM ho sktaa| durbalakA 'balidAna' nahIM; balidAna balavAna kA 73 'balidAna' kahate hI balikA smaraNa ho pAtA hai |blidaan mAne aatmsmrpnn| 74 karma karUMgA to phala bhI lUMgA, yaha rajoguNa / phala choDUMgA, to karma bhI chor3a gA, yaha tamoguNa / donoM eka hI haiN| 75 'yasmAnnodvijate loko lokAnnodvijate ca yaH / ' kyoMki, logoMko sevAkI z2arUrata rahatI hai, so unheM bhakta mila jAtA hai ; bhaktako sevyakI jarUrata rahatI hai, so use loga mila jAte haiN| 76 rAtako kutte bhauMkane lage, usase nIMda kharAba huI, isa kAraNa bhale AdamIko 'duHkha' huaa| para jaba dUsare dina savere mAlUma hunA ki usa bhauMkanese Aye hue cora bhAga gae taba 'sukha' huaa| 77 brahmacarya pAramArthika sAdhana hai| brahmacaryAzrama paramArthAnukUla sAmAjika saMsthA hai| For Private and Personal Use Only Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI -17 78 1 yUropameM vibhakta rASTra-paddhatikA prayoga ho rahA hai| hindustAna meM saMyukta raassttr-pddhtikaa| 76 akartRtvake binA ahiMsA, satya Adi vratoMkA pUrNapAlana azakya hai| __aizvarya IzvarakA vizeSa guNa hai / bhaktakA vaha abhilaSita nahIM hai| 80 satyakI paribhASA nahIM hai ; kyoMki paribhASAkA hI AdhAra satya hai| 82 chAtIpara pistaula ar3Akara anAja lUTanemeM aura sonekI muhara dekara usako kharIda lenemeM kaI bAra bilakula antara nahIM hotaa| 'samaloSTAzmakAMcana;'yaha sacce arthazAstrakA mukhya sUtra hai| 84 dharma saMsArase mokSakI ora le jAnevAlA pula hai| isalie usakA eka paira saMsAra meM aura eka paira mokSameM hotA hai| sabhI dharma satyake aMzAvatAra haiN| sUryanArAyaNa satyanArAyaNakI pratimA hai / sUryopAsanA satyadarzanake lie hai| For Private and Personal Use Only Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 16 www.kobatirth.org vicArapothI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 87 jIne kI icchA mRtyukA bIja hai| jahAM vaha icchA gaI, mRtyu marI / 88 'ahaM brahmAsmi' meM 'tat tvamasi' kA niSedha nahIM hai / daha graham / so'ham / nAham / 60 pahale jJAna, phira karma aura antameM bhakti -- yaha merA anubhava hai| isase bhinna bhI anubhava ho sakatA hai / tInoM ekarUpa haiM / 61 vyakta ke jJAnI sAthIse avyaktakA zraddhAlu sAthI zreSTha hotA hai / dharmarAja ke sAtha kuttA gayA, para arjuna rAstemeM hI gira par3A / 62 sevA pAsase, Adara dUrase, jJAna bhItarase / 63 gaMgA kabhI gaMdalI hotI hai, kabhI svaccha hotI hai, para hamezA pavitra hotI hai / AtmA gaMgAke samAna sadA pavitra hai / usakI pavitratA usake prakhaMDa bahate rahanepara AdhAra rakhatI hai / 64 rAma maryAdAbhUmi | kRSNa premasamudra / hari, jo kucha bAkI rahA vaha -- ananta AkAza | 65 kRSNa ke jIte jI uddhavase usakA viyoga kSaraNa bharake lie bhI sahA nahIM jAtA thA / parantu kRSNake maranepara vaha usakA For Private and Personal Use Only Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 16 viyoga pacA skaa| arjuna kRSNake jIte-jI usakA viyoga saha letA, parantu usake maranepara vaha chaTapaTAne lgaa| dhyAnase karmaphala-tyAga zreSTha kahA hai; kyoMki vyAnameM bhI sUkSma svArtha ho sakatA hai| sthUla vikAra pakkI caTTAna hai / vaha bhaktike jharaneko phUTane hI nahIM detaa| sthUla vicAra jIta lenepara bhaktikA udgama hotA hai| lekina bhaktikA udgama honepara bhI sUkSma vikAra zeSa rahate hI haiN| kaccI caTTAnameMse jharanA bahatA rahatA hai| isalie AvAz2a hotI hai| vahI tar3apana hai| jahAM sUkSma vikAra bhI naSTa hue, yaha tar3apana gaI / yahI parAbhakti hai| 18 "usakA maiM' isa anubhavameM ahaMkAra nahIM hai, lekina parokSatA hai| 'merA maiM' isa anubhavameM parokSatA nahIM hai, kintu ahaMkAra hai| bhatamAtrameM bhagavAn dikhAI dene lagegA, taba santa sevAke lie kyoM tarasate haiM, isakA rahasya samajhameM paaygaa| jJAnadevameM guru-bhaktikA uttama vikAsa huA / isalie unheM sRSTi guru-rUpa dikhAI dene lgii| usameMse unako dRSTAMta mile / jJAnadevakI mAnI gaI kAvya-sphUrti unakI gurubhakti kA svAbhAvika pariNAma hai| jaba 'indrAya takSakAya svAhA' ke nyAyakA vyavahAra kiyA jAtA hai, taba iMdra to maranevAlA hotA hI nahIM; kinta takSaka alabattA amara ho jAtA hai| For Private and Personal Use Only Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI mAtAkA bAlakake sabhI doSoM-sahita bAlaka priya lagatA hai / vaise ho bhaktako brahmakI saba upAdhiyoM sahita-jagatasametabrahma priya lagatA hai| 103 svadharma sahaja-prApta hotA hai / bAlakako dUdha pilAnekA dharma mAtA manusmRtise nahIM siikhtii| 104 AtmAeM sabhI haiM, para AtmAvAn ekAdha hii| 105 zrutiko dvaitase itanI ghRNA hai ki prAtmAkI bahurUpatA batalAte hue usane dokA pahAr3A chor3a diyA hai: "sa ekadhA bhavati, tridhA bhavati, paMcadhA, saptadhA, navadhA . . . . . 106 gAr3ha nidrAmeM vicAroMkA vikAsa honekA mujhe bahuta bAra anubhava hotA hai / boyA huaA bIja miTTIse DhaMka jAnese lopa huAsA lagatA hai, para vikasita hotA rahatA hai / vaisA hI yaha dikhatA 107 koSake sabhI zabdoMkA 'Izvara' hI ekamAtra artha hai| 108 vibhUti, yAne Izvarake cintanIya bhAva / ve saba anukaraNIya hoMge hI, aisI bAta nahIM hai| 106 virodhI-bhaktike tIna prakAra haiM : (1) naiSThika nAstikatA / (2) naiSThika AsaktatA / (3) naiSThika niitihontaa| For Private and Personal Use Only Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI eka mAga-puNyase pApanAza, anAsaktise puNyanAza / dUsarA mArga-pApase puNyanAza, anutApase paapnaash| bhakta aura zAkta / kAma-krodhako ApasameM lar3Akara mArane meM jJAnakI kuzalatA 112 krodha bhagavAnapara, krodha apanepara, krodha krodhapara / 'antima' dhyeya-vAda yAne puruSArtha-hInatA / 'antika' vyavahAra-vAda yAne hIna puruSArtha / 114 eka kabIrapanthI sAdhu bolA, 'maiM 'om' nahIM jAnatA, 'som (so'ham) nahIM jAnatA aura 'bom' nahIM jaantaa|" / ThIka hai| tU prom nahIM jAnatA, phira bhI prom tujhe jAnatA hai, _ 'advaita' -bhUmikAmeM para-parIkSaNa bhI Atma-parIkSaNa ho ho jAtA hai| kyoMki, taba bhaiseke pIThapara uThe hue nizAna bhI hamArI pIThapara uTha Ate haiN| - prArthanA kartavya, sUta kAtanA kartavya, aura bhojana bhI kartavya / tInoM yajJArtha samajhakara hI karatA huuN| parantu pahale donoM kartavya karane meM jo niHsaMkoca bhAva hotA hai vaha tIsarA kartavya karane meM nahIM hotaa| For Private and Personal Use Only Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 22 vicArapothI 117 vicAra Age daur3a rahA hai| prAcAra pichar3a rahA hai| parantu vaha vicAroMkI dizAmeM cala rahA hai, kama-se-kama itanA bacAva abataka thaa| aba vaha bhI nahIM rahA; kyoMki vicAra itanA Age bar3ha gayA hai ki usakI dizA bhI adRzya-sI ho gaI hai| aisI hAlatameM binA bhagavAnakI dayAke rakSA nahIM hai| brahmacarya aura ahiMsAko gItA zArIra-tapa kyoM kahatI hai ? isalie ki gItA nyUnatama itanI vyavasthA cAhatI hai ki kAma-krodhoM ke vega kama-se-kama zarIrake to bAhara na nikleN| citrakAra jo citra banA rahA ho usakI bhI use najadIkase ThIka-ThIka kalpanA nahIM aatii| usake lie use khAsa taurase dUra jAkara dekhanA par3atA hai| binA taTastha vRttike sRSTi-rahasya khulanA asambhava hai| . zatru para prema karanA surakSita hai| prApta paristhiti cAhe jaisI ho, usakA bhAgya banA lenekI kalA bhaktameM hotI hai| 'sarva bhAgye yetI ghraa| deva soyarA jhaaliyaa|'-tukaaraam (bhagavAnase nAtA ho jAya, to sAre bhAgya ghara padhArate haiN|) 122 gaMgAkA pAnI loTemeM rakhakara vaha loTA sIlabanda karake pUjAke lie pUjA-gharameM rakhate haiN| prAtmA isa gaMgAke loTeke samAna hai| paramAtmA gaMgAnadI-jaisA hai| donoMkI pApa-nivAraka zakti samAna hai| tApa-nivAraka zaktimeM antara hai| For Private and Personal Use Only Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI Atma-darzana mokSakA AsvAda lenA hai / paramAtma-darzana mokSakA peTa-bhara bhojana karanA hai| pahalI bAtakA anubhava isI dehameM ho sakatA hai, dUsarIkA dehapAtake anantara / 124 __he gopAla kRSNa, merA ahaMkAra kAliyA hai| usakA sira tU jaba kucalegA tabhI mujhe kAliyA-mardanakI kathAmeM vizvAsa hogaa| 125 saMsAra ke tIna liMga : ahaMkAra pulliga, prAsakti strIliMga, asatya napuMsakaliMga / DUbanevAlese sahAnubhUtike mAne usake sAtha DUbanA nahIM hai ; balki khuda tairakara usako bacAnekA prayatna karanA hai| 127 vRtti nirbhaya karaneke lie prANa-jayake prayatnakA upayoga ho sakatA hai| 128 arjunake roma-romase 'kRSNa-kRSNa' kI eka hI dhvani nikalatI thii| isa kAraNa logoMne usakA nAma kRSNa rkhaa| gItAkA zrotA-baktA vahI hai| 126 cAra mahAvAkyoMmeM eka-se-eka car3hatI cAra advaita-bhUmikAe~ sUcita kI haiM : prajJAnaM brahma-advaita-jJAna / ayamAtmA brahma-Izvara-sAkSAtkAra / ahaM brhmaasmi-aatmaanubhv| tat tvamasi-~~-vizvoddhAra / For Private and Personal Use Only Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 24 vicArapothI 130 hindudharma meM samUce samAja-ke-samAja nivRtta-mAMsa pAye jAte haiN| yaha eka usa dharmakI vizeSatA mAnI jA sakatI hai| para itanI sAvadhAnI Avazyaka hai ki vaha bhUta-dayAkI preraka bane, bheda-buddhikI poSaka na ho| asteyase maiM jagata jItatA hUM / aparigrahase usakA tyAga karatA hai| 'apane hI ghara jo corI karatA hai, vaha eka mUrkha' yaha rAmadAsa svAmIkA eka vacana hai| koI bhI cora 'apane hI ghara' corI karatA hai, isalie vaha eka mUrkha' / siMha hiMsaka hai, isalie use pIche mur3akara dekhanA par3atA hai| ahiMsakake lie siMhAvalokanakA koI prayojana nhiiN| 134 teja aura kSamA eka-dUsarekI vyAkhyAeM haiN| . 135 yadi aura jaba dUsare se sevA lene meM merA kalyANa ho, to aura taba merI sevA karane meM dUsarekA bhI kalyANa hogA ; aura usI prakAra isakA ulttaa| , ___ bacapanase mujhe muralI jitanI madhura lagatI hai, utanA dUsarA koI vAdya nahIM lagatA / muralI hamArA rASTrIya vAdya hai| garIbase amIrataka sabhIke lie sulabha hai| rAtake zAnta samaya dUrase muralokI dhvani kAnameM par3ate hI bhagavAnake divya caritrakA smaraNa ho pAtA hai| For Private and Personal Use Only Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI kachuveke samAna, karmayogameM zAnta lekina nizcita kadama bharane caahie| .. kachuveke samAna majabUta pITha karake duniyAke AghAta sahane caahie| kachuveke samAna viSayoM se indriyoMko khIMca lenA caahie| kachuveke samAna dRSTi prema-bharI ho| jinako loka-saMgraha karanekA utsAha hotA hai, unameM yogyatA nahIM hotI aura jinameM yogyatA hotI hai, unheM havisa nahIM hotI / loka-saMgrahake isa peMca se bhagavAn hI chur3AyeM ! .. 136 sAttvika AhAra meM bhI jo svAda utpanna hotA hai, vaha hiMsA 140 veda jise prom kahate haiM, vaha saMtoMkA rAma hai| 'rAma-kRSNa-hari' ye usIkI tIna mAtrAeM samajhI jAyaM ! 141 jisakA 'bhUta-mAtrameM hari' kA sUtra chUTA, usakA bhagavAn guma gyaa| 142 smartavyakI vismRti mAnasika AlasakA lakSaNa hai| svadharmake prati prema, paradharmake prati Adara aura adharmake prati upekSA milakara dhrm| 144 rAmake caraNoMkA sparza ayodhyAse laMkAtaka asaMkhya pattharoM For Private and Personal Use Only Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 26 vicArapothI ko huA hogA, para unameMse kevala 'ahalyAzilA' kA ho uddhAra huA / usI taraha ahalyAko bhI asaMkhya logoMke pAMva lage hoMge, para rAmake hI pAdasparzase vaha jAgRta huii| hama saba, santoMke mArga meM patthara hokara par3eM; phira ahalyA-rAma-nyAyase jisakA jaba uddhAra honA hogA, taba hogaa| zikSaNa-zAstra 'ahalyA-rAma-nyAya' raTa le ; usase ahaMkAra naSTa hokara usakI dRSTi chana jaaygii| - prAtma-saMtoSa aura alpa-saMtoSameM antara hai| pahalI prAdhyAtmika vastu hai, dUsarI vyAvahArika hai / vaha bhalI yA burI bhI ho sakatI hai| yadi bhalI hogI to prAdhyAtmikatAkI poSaka hogii| Izvara saccA hai, dharma saccA hai, saMta sacce haiM ; kyoMki satya saccA hai| vahI Izvara, vahI dharma aura vahI santoMkA svarUpa hai| 148 asatyase satyakI ora, andhakArase prakAzakI ora, mRtyuse amRtakI ora--yaha sAdhaka kA uttarAyaNa hai| 146 zruti brahma hI batalAtI hai aura zruti hI brahma batalAtI hai - aisA zrutike viSayameM merA doharA vizvAsa hai| 150 hama sAdhanAkI cintA kareM, siddhikI cintA karanemeM sAdhanA samartha hai ; athavA isIkA matalaba, Izvara samartha hai / viraktoMkI kaThoratAmeM jo prema dekhatA hai, aura AsaktoMke pramameM jo kaThoratA dekhatA hai, vahI dekhatA hai| For Private and Personal Use Only Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 27 152 sAmUhika sAdhanAmeM vyaktigata sAdhanAkA kasa parakhA jA sakatA hai; aura manake kone-kaMgUre ghisanemeM madada hotI hai| 153 jaba maiM dekhatA hUM ki mujhe bAharase kitanA milA, aura merA qhudakA andarakA kitanA hai, taba merA nijakA kucha bhI nahIM raha jaataa| 'idaM na mama' bhAvanA karanekA mujhe kAraNa hI nahIM hai| 154 mero trayI : mAtA, gItA, tklii| 155 vaidika RSi jaba 'mujhe cAvala cAhie, mujhe gehUM cAhie, mujhe masUra cAhie' Adi kahatA hai, taba usake 'maiM' meM tribhuvanakA samAveza huyA hotA hai| 156 pahAr3ake samAna UMcA honemeM mujhe majA nahIM AtA / merI miTTI AsapAsakI jamIna para bikherI jAya, isameM mujhe aAnanda hai| ___ zAstrakA kahanA hai ki jJAtA jar3a hokara rhe| jar3a hokara rahanA arthAt karmameM brtnaa| tapameM tIna vastueM haiM : (1) citta-zuddhi, (2) nirmANazakti aura (3) jnyaan| tapa karate samaya antima donoMke viSayameM anAsakti ho to tInoMkI prApti hogii| itihAsakA adhyayana, yAne apane pUrva-janmoMkA nirIkSaNa / For Private and Personal Use Only Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 1. DabaremeM yA samudrameM honevAle vivAha acche nahIM hote| vivAhake lie nadI caahie| premase hI chApa ; acchI yA burI, nIti anItipara / 162 jJAna bhI jJAnagamya hai ; yAne pahalese hI jJAna ho to Age jJAnakI prApta hogii| asatkarmakA sira mAra diyA jAya / satkarmako jakhamI kiyA jAya / satkarmako jakhamI karanekI yuktikA hI nAma hai phalatayaga / 164 prApti se prayatnakA Ananda vizeSa hai| ! Agraha mahattvakI zakti hai| use mAmUlI kAmameM kharca kara denA ThIka nhiiN| unmanIse parekA svaira mana-yahI shjaavsthaa| kevala saverekA hI rAma-prahara ? aura bAkIke kyA harAmaprahara haiM ? bhaktoMke lie samasta samaya samAna rUpase pavitra honA caahie| 168 / apane pahale huI tapazcaryAko na gaMvAte hue Age kadama bar3hAnA sudhArakakA kAma hai| akaraNa, niSiddha, kAmyakarma, phalAbhisaMdhi aura ahaMkAra-- For Private and Personal Use Only Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI ina pAMca bAtoMkA tyAga karanekA nAma saMnyAsa hai| vahI yoga hai| 170 __ AhAra-vidhAna : (1) yajJa-zeSa (2) sAttvika, (3) parimita (4) asvAdavRttise (5) bhagavAnako arpaNa karake, khaayN| 171 karma chor3anA asaMbhava haiM, kyoMki chor3anA bhI to karma hai| 172 'saMnyAsa lene kA koI artha hI nahIM hotA; kyoMki saMnyAsakA artha hI 'na lenA' hai| satkarmakA AcaraNa karake usameMse phala nikAlanekA yatna karanA gaMgAmeM DubakI lagAkara gAda Upara uThAneke barAbara hai| 174 / 'puDhe' 'mAgeM' (Age-pIche) marAThI bhASA meM ye avyaya digdarzaka hote hue bhI kAladarzaka haiM / ina avyayoMse samAnArthaka anya kisI bhI bhASAke avyaya isI taraha ubhayadarzaka haiN| isase manuSyake manakA jhukAva sahaja preraNAse dik aura kAla ekarUpa mAnanekI ora pratIta hotA hai| 175 'jagatke pahale kyA thA ?' tere isa praznakA abhAva thaa| 176 eka rajju-sarpase Darakara bhAgatA hai, dUsarA rajju-sarpakI piTAI karatA hai ; matalaba eka hI hai| 177 saMsArameM yadi bhagavAn na milate hoM to unake bAhara milanekI prAzA hI bekAra hai| For Private and Personal Use Only Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 178 jagatke kAraNa 'jagatke', AMkhoMke kAraNa 'rUpakA', buddhike kAraNa 'jJAna', aAtmAke kAraNa hotA hai|' 176 'AtmAkA astitva' ye zabda punarukta haiM ; kyoMki prAtmAke mAne hI astitva hai| bhagavAn ! mujhe na bhukti cAhie aura na mukti ; mujhe bhakti de ! mujhe na siddhi cAhie, na samAdhi ; mujhe sevA de ! jabataka aMdara-hI-aMdara dhuMdhuvA rahI ho, tabataka pragaTa nahIM karanI caahie| sulagane para apane Apa dikhAI degii| 182 vidyutsphuraNa sAdhakake lie AzvAsana hai| utaneke hI bharose nahIM rahanA caahie| jabataka sUrya-prakAza na mile, tabataka prayatna jArI rakhanA caahie| 183 amUrta aura mUrtake bIcakA ekamAtra jor3a-zabda, yAne veda, yAne naam| 184 vidyArthiyoMse maiMne jitanA sIkhA, usakI tulanAmeM maiMne unako kucha bhI nahIM sikhaayaa| 'nahIM cAhie' nahIM cAhie 186 bhaktake 'svArabdha nahIM hotA hai : For Private and Personal Use Only Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 187 svatantratAdevI kA upAsaka toteko piMjaremeM baMda nahIM rakha skegaa| 188 pUrNimAko kRSNakA mukhacandra dekheM / amAvasyAko kRSNakI aMgakAnti dekheN| 186 koI karmayoga ko pipIlikA aura dhyAnayogako vihaMgama kahate haiN| maiM karmayogakI IsapanItike kachuese aura dhyAnayogakI kharagozase upamA detA huuN| dhyAna karate-karate kaba nIMda laga jAtI hai, yaha dhyAnameM hI nahIM aataa| 160 "kyoM re ! tujhe nIMda lagI hai?" eka kahatA hai, "nahIM, abhI nahIM lgii|" dUsarA kahatA hai, "hAM, kabakI lagI hai|" OM kahie yA neti kahie, arthakA 'nakAra' hI hai| 161 duniyA merI pratyakSa sevA kara rahI hai, lekina maiM to duniyAkI sevAkA nAma le rahA huuN| ajAmila pApIkA nArAyaNake nAmase uddhAra ho gayA / mAlUma hotA hai, yaha IzvarI saMketa hai ki usI taraha sevAke nAma para hI merA uddhAra ho jaay| naam-mhim| agAdha hai| 192 advaita-'vAda', yAne acUka dvaitasiddhi / 193 svapna nIMdameM jAganA hai, aura anavadhAna hai jAgRtimeM sonA prAya: ye eka dUsareke kArya-kAraNa hote haiN| For Private and Personal Use Only Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapoyo '164 pAdasevana-bhakti, yAne sabhI bhUtoMkI sevA / 'pAdo'sya vizvA bhUtAni / ' 'nimittamAtraM bhava savyasAcin !' nimitta-mAtra honA, yAne ahaMkAra chor3akara Izvarake hAthakA hathiyAra bananA / arthAt, yadi dAhinA hAtha thaka jAya to vAeM hAthase lar3anekI taiyAro rkhnaa| bhakta saMsAra, sAdhana aura siddhi-tInoM bhagavAnapara chor3a detA hai| 167 prAdhi, vyAdhi, upAdhi, samAdhi-yaha upasarga-catuSTaya hai| 168 zUnyatA=ekatA=anantatA / svarUpa, vizvarUpa, arUpa-ye bhagavAnke tIna ruup| 200 veda-prAmANya, yAne nItidharmakI nitytaa| 201 mujhe santoMke vacana pUjya haiM, merI kalpanAeM priya haiM, satya pramANa hai| merI kalpanAoMke anusAra bartAva karaneke lie maiM bAdhya hUM; kyoMki svadharma abAdhya hai| parantu santoMkA AdhAra bhI maiM chor3a nahIM sktaa| isalie merI kalpanAoMkA santoMke vacanoMke sAtha mela baiThAnekA kartavya mujhe prApta ho jAtA hai| satyadharmapara dRSTi sthira honeke kAraNa aisA mela karanA mujhe kaThina nahIM par3atA / satyasUryake prakAzameM santoMke mArgapara apanI kalpanAoMke povoMse calanekA maiM prayatna karatA huuN| For Private and Personal Use Only Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vicArapothI . 202 sAdhanA kahAMtaka kareM ? jaba vaha apane Apa 'hone' lage tabataka / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 203 himAlaya uttara dizAmeM kyoM hai ? kyoMki maiMne usako uttarameM rahane diyA hai / maiM kala usakI uttara meM baiThUM to vaha phaurana dakSiNameM pheMkA jAyagA / 1 204 sAdhakako svapnapara bhI caukI denI caahie| AtmasaMzodhanake lie usakI bahuta z2arUrata hai / harizcandrakA udAharaNa / 205 anAhAra, alpAhAra, sahajAhAra / 33 206 'duHkhamitmeva' tyAga ucita nahIM hai / 'duHkhamiti' tyAga ucita ho sakatA hai / 207 sarvadharmAn parityajya mAmekaM zaraNaM 'vraja' / bhagavAnane parivrAjakakI yaha paribhASA kI hai| deha zava AtmA-- ziva jIvana - zmazAna 208 koI kahate haiM, 'manuSya yAne sAdhanavAn prAraNI / ' maiM kahatA hUM, 'manuSya yAne sAdhanAvAn prANI / ' 206 sRSTi yAne eka anyokti hai| dekhane meM sRSTi aura vAstavameM bhagavAn / 210 For Private and Personal Use Only Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 211 hameM santoMke caritrakA nahIM, kintu cAritryakA anukaraNa karanA caahie| 212 kAvyake hetu : harikA yaza gaanaa| jIvanakA artha krnaa| kartavyakI dizA dikhAnA / cittakA maila dhonaa| 213 jo vANI satyako saMbhAlatI hai, usa vANIko satya saMbhAlatA 214 upapatti, pratIti aura prIti ; athavA sunanA, dekhanA aura khaanaa| . ... 215 santoMne mokSako bhI tuccha mAnA, usameM do hetu haiM : (1) mokSakI vikRta kalpanA palaTakara use ujAlanA aura (2) sAdhanAkA gaurava krnaa| purANakAroMne kAlpanika devatA khar3e karake unakI stuti kii| kAlpanika rAkSasoMkA nirmANa karake unakI nindA kii| isa prakAra manuSyakA nAma-ullekha kiye binA 'na mhaNe koNAsI uttama vAITa' arthAt 'kisIko bhI bhalA-burA mata kaho' yaha sUtra saMbhAlA aura bAlAbAla nItibodhakA kArya sAdha liyaa| ye deva aura rAkSasa hama logoMke hI hRdayameM rahate haiM, itanA hamako jAna lenA caahie| For Private and Personal Use Only Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 35 217 koI nATakakAra jisa prakAra svayaM nATaka likhakara usake prayogameM bhI svayaM zAmila ho jAtA hai, vahI bAta IzvarakI hai| Izvara vizvarUpa nATaka racakara, usameM prAtmAkA pArTa svayaM karatA hai / 'tat sRSTvA tadevAnuprAvizat' / 218 manuSya aura pazumeM mukhya vizeSatA vANIkI hai| yadi pazumeM manuSya ke jaisI vAraNIkI kalpanA kI jA sake to usI kSaNa usameM manuSyake samAna vicArakI bhI kalpanA kI jA skegii| isIlie vAraNI pavitra rakhanA manuSyakA svAbhAvika kartavya hai| 216 vAnaprasthAzrama yAne anubhava, sthira vRtti aura iNdriy-nigrh| 220 Atmaprayatna, vRddhoMkA AzIrvAda, santoMkI saMgati, gurukRpA aura IzvarI icchA -ye paramArthake sAdhana haiN| 221 IzvarakI sattA yAne AtmAkI amaratA, yAne dharmakI nityatA, yAne jIvana kI prAnandamayatA / 222 ardhonmIlita dRSTi' yAne : 'bhItara hari, bAhara hari' 'brahma-karma-samAdhi' 'tyaktena bhuJjIthAH 'karmaNyevAdhikAraste mA phaleSu kadAcana / ' 'jANoni neNate karI mAjhe mana' arthAt'jAnatA huA merA mana na jAnatA kara / ' 'santa haMsa guna gahahiM paya, parihari bAri bikAra / ' For Private and Personal Use Only Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 'syAd vA na syAd vaa|' 'advaita-bhakti ' 223 prArthanAmeM prAMkheM banda kareM to nIMda lagatI hai, kholeM to ekAgratA bhaMga ho jAtI hai| isalie ardhonmIlita dRSTi rakhanI caahie| 224 gharameM Aga lagI hai aura 'loga kyA kaheMge' yaha socakara cillAtA nahIM hai| ise bhI loga kyA kaheMge? 225 vyAsane viSNusahasranAma likhaa| usameM sabase pahale-OMkArakA uccAra kiyA hai| OM viSNu-sahasranAmakA ati saMkSipta rUpa hai| 226 'ahaM' AtmAkA cihna hai| 'a-ha' yAne 'na hanyate' aisA maiM artha karatA huuN| .... 227 mukta rAmameM ramate haiN| mumukSu rAmameM marate haiN| mumukSuke isa rAmanAmako 'ulaTA jApa' kahate haiM / 228 manuSya jaba jAgakara thaka jAtA hai taba sotA hai aura sokara thaka jAtA hai to jAgatA hai| rajas aura tamas ye eka-dUsareke pratiphalita haiN| 226 gAyatrI-mantra vyaktigata upAsanA ke lie mAnA gayA hai / parantu 'dhomahi'-'hama dhyAna karate haiM-yaha bahuvacanI pada samudAyakA sUcaka hai| arthAt gAyatrI-upAsanA vyaktike ; karanekI hai, ha For Private and Personal Use Only Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vicAra pothI parantu vaha apane meM sarva samudAyakI - vizvAtmAkI - kalpanA karake karane kI hai / 231 Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 230 pAzcAtya bhASAoM meM 'santoMkA anuvartana' yaha prayoga pAyA jAtA hai / apane yahAM 'santoMkA guNagAna' kahate haiM / 'guNagAna' kahane meM namratA hai / para usameM yadi 'anuvartana' gRhIta ho tabhI vaha namratA zobhA degI / Izvara AdarzamUrti dhyeya, geya, anukaraNIya / 232 hamAre pAsa pAMca iMdriyAM hone ke meM pAMca viSaya haiM / vAstava meM duniyA meM bilakula nahIM haiM / 37 kAraNa 'hamArI' duniyA ananta viSaya haiM / athavA 233 - 'kalA mAne kyA ?' - yaha prazna pUchA jAtA hai; vAstavameM, 'kalA kisa vyaktikI yA ' 'kisa cIjakI ? - yaha prazna pUchA jAnA cAhie | uttara - 'AtmAkI ' ; arthAt amara arthAt atIndriya parantu buddhigrAhya / buddhise pare akala AtmA / kRti kalA nahIM hai / kRtimeM kalA hotI hai yA nahIM hotI / hanumAnajI jaba ekAeka motI phor3akara usameM 'rAma' hai yA nahIM, dekhate the taba ve usameM AtmAkI 'kalA' dikhatI hai yA nahIM, yaha dekha rahe the / 234 sAttvikatA do prakAra kI hotI hai : kartari aura karmaNi / kara yAne apanA jora calAnevAlI / karmariNa yAne pravAha meM bahanevAlI | kartari sAttvikatA paramArthopayogI hai / karmariNa sAttvikatA 'saMsAra' acchA karatI hai / For Private and Personal Use Only Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 38 www.kobatirth.org vicArapothI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 235 "AtmA kaise siddha hotA hai ?" tere isa praznase siddha hotA hai / merA yaha uttara yadi tujhe jaMce to usa jaMcane se siddha hotA hai / agara na jaMce to usa na jaMcanese siddha hotA hai | 236 rAjarSi yAne rAjakAraNa paramArthamaya banAnevAlA / rAjakAraNa, zabda jIvanakA upalakSaNa samajhanA cAhie / 237 sAta pramANa : (1) kAlAtmA, (2) sva-buddhi, (3) prakSipuruSa, (4) saryanArAyaNa, (5) zabdabrahma, (6) satyadharma, (7) paramezvara / isakA spaSTArtha : (1) yaha bhUlanA nahIM cAhie ki kAla ananta hai / (2) jo prapanI buddhi kahe, usake anusAra kareM / (3) jabataka pratyakSa kRti meM pariNata na ho jAya, tabataka prayatna nahIM chor3anA cAhie / (4) mana khulA kareM / (5) saMtoMke vacana raheM / (6) satyake AcaraNakA prayatna kareM / (7) IzvarakI karuNA kI yAcanA kareM / 238 satsaMgati merI sArI sAdhanAkA mUla hai / yadi tattvaniSThA viruddha satsaMgati aisA prazna upasthita ho jAya - jo azakya haito tattvaniSThA chor3akara bhI satsaMgati svIkAra karanekI ora manakA jhukAva raheM, itanI satsaMgatike viSaya meM Asakti mAlUma hotI hai| For Private and Personal Use Only Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 236 koI kahate haiM, "Izvara ajJeya hai'| yadi ajJaya hai, to hai kAheparase ? yadi hai, to ajJeya kaise ? 240 prakRtike hetuke anusAra mAtAkA lar3akepara aura bApakA lar3akIpara pariNAma honA caahie| AtmA hamezA apavAdaka hai hii| 241 karma jJAnakA jalAvana hai| jJAnAgni akhaMDa jalatI rakhaneke lie usameM karmarUpI jalAvana niraMtara lagAte rahanA caahie| 242 hamArA zabdapramANa yAne RSiyoMkA pratyakSa / isalie zabdapramANako bhI anubhavakI kasauTIpara kasakara dekhanA ucita hai| 243 mty=dhrm=brhm| 244 'na tad bhAsayate sUryo na zazAMko na pAvakaH / ' sUrya-pratyakSa (ckssuH)| zazAMka-anumAna (manaH) pAvaka-zabda (vaak)| 245 prAtmadarzana jIvanakA kAvya hai| 246 phala tujhe pahale hI mila cukA hai| aba kartavya karanA bAkI hai| phirase phala kaise mAMgatA hai ? 247 vishv-prtykss-brhm| Izvara-anumAna-brahma / veda-zabdabrahma / AtmA-brahma / For Private and Personal Use Only Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 40 www.kobatirth.org vicArapothI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 248 - se jJa taka sabhI akSara brahmake pratIka haiM / parantu 'pra' aura 'jJa' vibhUtiyAM haiN| 'brahma-jJa hai' aisI upAsanA kareM / isa upAsanAse bhakta namra ho jAyagA / 1. a-jJa yAne anAsakta jJAna / 2. prajJa yAne vAG maya - mUrti / 3. pra-jJa yAne nirguNa aura saguNa donoM 1 4. a-jJa yAne prjaan| yaha to artha prasiddha hI hai / 246 aparigrahakI keMcI jJAnapara bhI calAnI caahie| vyarthaM jJAnake kA parigraha karanA ThIka nahIM hai| 250 AtmA zakyatA - mUrti hai / zrAtmAke lie azakya kucha bhI nahIM hai| 251 'sAinsa' kI kitanI bhI sUkSma dUrabIna kyoM na leM, to bhI AtmA kI AvAja sunaneke lie vaha nirupayogI hai / 252 pahalA maMgala kaunasA ? - bhagavAn viSNuH / dUsarA maMgala ? - garur3adhvajaH / tIsarA maMgala ? - puNDarIkAkSaH / cauthA maMgala ? - viSNusahasranAma dekho| 253 tapa aura tApake bIcakI vibhAjaka rekhA jAnanA z2arUrI hai / 254 akhaMDa Izvara-smaraNa yAne akhaMDa kartavya-jAgRti / 255 IzvarazaraNatA kI mUrti phalatyAga / For Private and Personal Use Only Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 256 maiM anubhava karatA hUM ki merI Izvarake lie jitanI bhakti hai, usase IzvarakI mujhapara kRpA adhika hai| 257 abhyAsa aura vairAgya eka hI vastuke vidhAyaka tathA niSedhaka aMga haiN| pahalA darzana-nRsiMha bhagavAn / dUsarA darzana-nRsiMha, prahlAda donoM---bhagavAn / tIsarA darzana-nRsiMha, prahlAda, hiraNyakazipu-tInoM bhagavAn / cauthA darzana-nRsiMha, prahlAda, hiraNyakazipu tInoMke bhI pare bhagavAn / 256 mere lie svadharma hI AcaraNIya kyoM ? mamatAke kAraNa nahIM, yA isalie bhI nahIM ki paradharmase vaha zreSTha hai ; varan isa kAraNa ki merA usImeM vikAsa hai| 260 guNa athavA doSa 'sakuTuMba saparivAra pAkara kAryasiddhi' karate haiN| bar3haIko jisa prakAra bhUmitike siddhAntoMkA bhaya rahatA hai, usI prakAra sevakako yA sAdhakako ahiMsAdi vratoMkA bhaya rahanA caahie| 262 kama-se-kama parigrahase jyAdA-se-jyAdA kasa kaise nikAleM, yaha aparigraha sikhAtA hai / For Private and Personal Use Only Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 263 zraddha+prajJA-+-vIrya satya / 264 kalyANa sArvajanika hai| vaha vyaktikA 'nijI' nahIM ho sktaa| pahale prema, phira tyAga, antameM zAnti / satya yAne sabhI guNoMkA 'guniyA' / 267 ___bhaktake pAsa jJAna na honepara bhI namratA honeke kAraNa jJAna prApta karanA usake lie sahaja hai| zarIra nisargataH jaise-jaise jIrNa hotA jAya vaise-vaise prajJAkI kalA bar3hatI jAnI caahie| aura jisa kSaNa zarIra chUTe usa kSaNameM prajJAkI pauriNamA honI caahie| ise gItA zuklapakSakA maraNa kahatI hai / isake viparIta zarIra ke sAtha prajJA kSINa hote hue maraNa pAnA kRSNapakSakA maraNa hai / prazna-jJAnezvarI tumheM kitanI priya hai ? uttara-itanI ki doSa dikhAnA ho to bhI jJAnezvarIke hI dikhAtA huuN| 270 daMbha sUkSma hai / vaha jJAtarUpase hI rahatA hai, aisA nahIM hai| ajJAtarUpase bhI raha sakatA hai| bahata bAra manuSya anajAnameM bhI daMbha karatA hai| 271 'svapna kyA dikhAtA hai ?'-(1) sRSTikA mithyAtva / For Private and Personal Use Only Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI .43 2. kalpanAkA kartRtva / 3. sAdhanAkA apuurnntv| 272 yadi vyaSTikA nItizAstra samaSTike lie lAgU na hotA ho, to advaita siddhAnta mithyA mAnanA pdd'egaa| 273 (1) zabdAnanda (2) kalpanAnanda (3) anubhavAnanda (4) zraddhAnanda / 274 pAnIse rakta gAr3hA bhale hI ho; para pAnIkI pavitratA pAno ho meM hai| 275 ___ mujhameM jo guNa haiM, ve mujhameM haiM, isalie dUsaremeM bhI hoM, aisI icchA hotI hai| mujhameM jo guNa nahIM haiM, ve mujhameM nahIM isalie dUsaremeM hoM, aisI icchA hotI hai| 276 gurukI khoja karanekI jarUrata nahIM hai; kyoMki guru svayaM hI ziSyakI khoja kara rahe haiN| ziSyakI yogyatA prApta karanA-bhara apanA kAma hai| athavA yoM bhI kahA jA sakatA hai ki isIkA nAma gurukI khoja karanA hai| 277 jJAnadeva yogI avazya the, parantu unake yogakA bhaktiko 'sASTAMga' praNAma hai| bhagavAnmeM vizvAsa. yAne duniyA meM vizvAsa, yAne AtmAmeM vizvAsa, yAne satyameM vizvAsa / 278 276 sabhI pravRttiyoMkA phala zUnya hai ; kyoMki, AdimeM jaise the vaise antameM honA; itanI hI sArI niSpatti hai| For Private and Personal Use Only Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 280 dhyAnake lie prAsana / vicArake lie cln| 281 vaidika RSiyoMko AtmastutimeM saMkoca nahIM hotaa| AtmarUpa hue RSi yadi Atmastuti na kareMge to kyA anAtmastuti kareMge! 282 saMta tukArAmapara Aropa kiyA jAtA hai ki unheM gAlI denekI burI lata thii| Aropa saca hai| parantu mujhe usameM saMta tukArAmakI ahiMsAkI parAkASThA dIkha par3atI hai| 283 . kartavya aura AnandakA ekarUpa honA advaitakI eka vyAkhyA hai| parantu jabataka yaha siddha nahIM hotA, tabataka kartavyase cipaTe rahanemeM kalyANa hai| 284 samagra sAhityake abhyAsase athavA saMpUrNa vizvake vijJAnase. jo saMtoSa nahIM mila sakatA, vaha Atma-saMzodhanase milatA haiN| sadbhAvase sAdhanAkA svAMga hI kiyA jAve, to bhI harja nhiiN| 'kalhAr3IkA DaMDA kulakA bairI" vAle nyAyake anusAra manuSya-zarIrakI sahAyatAse sArI deheM kATa DAlanI haiN| 287 rAtakA aMdherA cintanake lie anukUla hai| usakA uddezya hI vaha hai| sonese pahale thor3A samaya cintana karanA upayogI hai| cintanameM dinabharake AcaraNakA parIkSaNa, jo doSa hue hoM unheM For Private and Personal Use Only Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI phirase na hone denekA saMkalpa aura usake lie IzvarakI prArthanA, ye tIna bAteM z2arUra honI caahie| cintanake vakta saMbhava ho to dhruva kA darzana kreN| dhruva nizcayakA devatA hai| 289 japa yAne bhItra na samAnevAle nididhyAsakA prakaTa vAcika rUpa-japakI merI yaha vyAkhyA hai| 286 daivako anukUla karaneke lie kaunase sAdhana haiM ? (1) prayatna (2) praarthnaa| 260 rAtako maiM mauna rahatA huuN| kyA isI kAraNa aMdherA mujhase bAta karatA hai ? vaha kahatA hai, "mujhase terA janma hai| mujhameM hI tU lIna honevAlA hai| Aja bhI tujhapara merI hI sattA hai|" 261 namratAkI UMcAIkA nApa nhiiN| 262 guru tIna prakArake hote haiM : (1) 'jaisA jisakA adhikAra vaisA' upadeza karanevAle / (2) upadezakI vRSTi karanevAle / (3) maunase upadeza karanevAle 263 vedArtha spaSTa samajhameM AtA ho, ghar3I-bhara samAdhi lagatI ho, nAmasmaraNase sAttvika bhAva prakaTa hote hoM to bhI kyA hayA? jo AcaraNa meM Ave vahI shii| uttaradAyitvapUrNa kAma jabase mujhe milA tabase maiM uttaradAyitvase mukta huaa| For Private and Personal Use Only Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 265 hama vaidika RSiyoMkA AdhAra lete haiN| vaidika RSi unase pUrvake RSiyoMkA AdhAra lete haiN| isaparase "jJAna anAdi hai" itanA hI niSkarSa samajhanA hai| 266 rAvaNa-rajoguNa kuMbhakarNa-tamoguNa vibhISaNa-sattvaguNa paramArtha yadi kaThina kaheM, to hama Darase ghara hI nahIM chodd'te| agara AsAna kaheM, to bAz2Ara meM kharIdane ke lie daur3ate haiN| 268 kisI-na-kisI nitya-yajJake binA rASTra khar3A nahIM raha skegaa| 266 duHkha sahanA titikSAkA prArambha hai| titikSAko kasauTI sukha sahana karane meM hai| - 300 marAThI sAhityakA janma bhI OMkArase hI huA hai / OMkArakI sAr3hetIna mAtrAoMko lakSya karake jJAnadevakI sADhetIna caraNoMkI aoMvI (eka marAThI chaMda) kA nirmANa huaA hai| 301 AInA dekhaneke lie AInA, yaha eka prakAra; aura muha dekhaneke lie AInA, yaha dUsarA / prkaar| usI taraha vedajJAnake lie vedAdhyayana, yaha eka prakAra, aura AtmajJAnake lie vedAdhyayana yaha dUsarA prakAra / isa dUsare prakAra ko svAdhyAya kahate haiM / mananakI kamI adhika zravaNase pUrI nahIM hogii| For Private and Personal Use Only Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 47 303 jo karma bahulAyAsa hai, vaha sAttvika karma nahIM hai| aura svakarma to kataI nahIM hai| svadharma yA apanI maryAdA chor3akara sevAkA lobha karanemeM, aura jo hAni hogI so hogI hI; parantu jisa sevAkA lobha kiyA, vaha sevA hI ThIka nahIM ho pAtI, yaha Apatti hai| 305 buddhikA sadupayoga-sattvaguNa / buddhikA durupayoga-rajoguNa / . buddhikA anupayoga-tamoguNa / 306 gaMgA apane niyata mArgase bahatI hai, isa kAraNa usakA logoMko jyAdA-se-jyAdA upayoga hotA hai| parantu adhika upayogI honeke lobhase yadi vaha apanA niyata mArga chor3akara logoMke prAMganameMse bahane lage, to logoMkI kyA dazA hogI ! 307 samudrakI laharoMkA akhaMDa Andolana calatA rahatA hai ; aura sAtha hI akhaMDa japa-OM ! OM ! OM ! 'mAmanusmara yuddhaya ca / ' 308 'yaha sAmanevAlA dIpaka hai yaha jitanA nizcita hai, utanA Izvara hai, yaha kyA tuma nizcitarUpa se mAnate ho ?' Izvara hai, yaha maiM nizcitarUpase mAnatA huuN| sAmanevAlA dIpaka hai hI, yaha maiM dAveke sAtha nahIM kaha sktaa| 306 .. zakuMtalAke caritrameM zikSaNa aura pUrva-saMskAra kA jhagar3A dikhAyA gayA hai| For Private and Personal Use Only Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI kAvyakA nAyaka kisI vyakta rUpameM nahIM hotaa| kAvyake sabhI vyaktiyoMkI sAmudAyika avyakta yogyatA hI kAvyakA nAyaka hai| (1) vicArahIna jIvana (2) vicAramaya jIvana (3) vicAra-jIvana (4) nirvicAra jIvana pAramArthika puruSakI dakSatA meM udAsInatA hoto hai aura udAsInatA meM dakSatA hotI hai| dkssH--krmyogii| udaasiinH-jnyaanii| dakSa udaasiin:-bhkt| 314 jo guru hogA vaha ziSya hogA hii| jo ziSya na hogA vaha guru haragija nahIM hogaa| guruko ziSyake lie pUjyabhAva honA cAhie ; kyoMki ziSyatva gurutvake lie mAtRsthAnIya hai| / saMsArakI ora dekhate samaya Adara, prema yA karuNAke sivA cauthI bhAvanA utpanna kyoM ho? pAsavAloMko roSa mAlUma honeke kAraNa jisakA pAsavAloMpara prabhAva nahIM par3atA, usakA dUravAloMko doSa mAlUma na hone For Private and Personal Use Only Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 46 vicArapothI ke kAraNa unapara jo prabhAva par3A-sA pratIta hotA hai, vaha mRgajala hai| mRgajala dUrase hI dekhanA caahie| 318 roz2akI nIMda mRtyukA 'pUrvaprayoga' hai, aisA samajhakara zAstra meM batAI huI prayANa-paddhatikA nIMdake vakta abhyAsa kreN| sAmaneke per3ake pattoMmeM jo vedamaMtra par3ha sakatA hai usane vedako smjhaa| 320 pahale AtmAko koI dekha nahIM sktaa| agara dekha sakA bhI to vaha vAk-zakti kho baiThatA hai-bola nahIM sktaa| yadi bolanevAlA mila bhI jAya, to sunanevAlA nahIM miltaa| aura kutUhalavaza sunanevAlA bhI prApta ho jAya, to bhI samajhaneke nAmase zUnya hI hotA hai| 321 jJAtA puruSake lie isa saMsArameM jInA bhI dUbhara hai aura maranA bhii| isalie vaha kevala zarIrase jIkara manase maratA hai| 322 prema aura vairAgyameM sAmaMjasya karanA vivekakA kAma hai| 323 jAgRtimeM manakI tIna avasthAoMkA maiM anubhava karatA hUM : (1) bhAvikatA, (2) naitikatA, (3) shuunytaa| 324 'asaMbhUti'-kuvAsanAoMkI anutpatti aura vinAza / 'saMbhUti'-sadbhAvanAoMkI utpatti aura vikAsa / For Private and Personal Use Only Page #51 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 325 uttarAbhimukha kyoM ? RSiyoMkA smaraNa tathA himAlaya aura dhruvakA cintn| (yahAM yaha mAna liyA hai ki hama hindustAna meM haiN)| 326 bhaktako karmayogameM ruci hotI hai, kyoMki usameM usakI upAsanAkI bhAvanA hotI hai| - -327 karmaTha upAsanAkA bhI 'karma' banAtA hai| bhakta karmakI bhI upAsanA banatA hai| 328 parakAyA-praveza yAne dUsarekA mAnasa-zAstra jaannaa| 329 ahaMkArako lagatA hai, agara 'maiM' nahIM rahA to duniyAkA kAma kaise calegA ? saca to yaha hai ki mere hI kyoM, balki sArI duniyAke na rahanepara bhI duniyAkA kAma cala sakatA hai| 330 svakarmameM upAsanAkI dRSTi na rahI to bhI svakarma abhyudaya sAdhegA; upAsanAkI dRSTi kAyama rahI to pratyakSa mokSa prApta karA degaa| 331 AtmA ek| mAyA zUnya / eka aura zUnyake saMyogase asaMkhya saMsAra / yahI liMgopasanA hai| "merI sthitimeM tuma kyA karoge ?" "tU karatA hai vahI ; kyoMki terI 'sthiti' meM tero 'buddhi' A hI jAtI hai|" For Private and Personal Use Only Page #52 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra vicArapothI 333 buddhigata jJAna yAne 'parokSa' jJAna / vahI jaba indriyoMmeM utaratA hai taba 'aparokSa' kahalAtA hai / www.kobatirth.org 334 saptarSiyoM kI AkRti meM kAzmIra aura himAlayakA bhAga mujhe dikhAI detA hai | yaha bhAratakA upalakSaraNa samajhakara RSiyoMke smaraNa ke sAtha 'durlabhaM bhArate janma' isa RSi-vacanakA maiM smaraNa karatA hUM / brahma 335 jJAnAvasthA meM bhI bhedakI kalpanA karanA yAne rajoguNakI carama sImA hai / acintya cintya 33.6 jo balavAna vaha bAlaka | UMce-se UMcA dhyeya bhI jise azakya nahIM lagatA vaha bAlaka / avyakta Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 337 I vyakta 51 T mUrta amUrta 338 jo IzvarakA krodha jAnatA hai vaha krodha-rahita hotA hai| jo IzvarakI kSamA jAnatA hai vaha kSamAvAn hotA hai / For Private and Personal Use Only Page #53 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 336 Adhunika vijJAna kahatA hai, sAta varSake zvAsocchvAsase kAyApalaTa ho jAtA hai| dharmazAstra kahatA hai, bAraha varSakI tapazcaryAse citta dhula jAtA hai| adhyAtma kahatA hai, brahmajJAnase eka kSaNameM jIva mukta ho jAtA hai| 340 meghAgamanase hRdaya bhara pAtA hai, isakA kAraNa kyA yahI nahIM hai ki "nabhAsArikheM rUpa yA rAghavAce"-(isa rAmakA rUpa nabhake samAna hai|) 341 Atmaupamya satya / 'taulanika manovijJAna' mithyaa| 342 sevA karate samaya 'a-kRta' bhAvanA rhe| sevA lete samaya 'kRta-jJa' bhAvanA rhe| 343 jo loga jJAna prAcaraNameM lAye, unhoMne Izvara 'mUrti-mAn' kiyaa| sattvaguNa nirahaMkAritAse 'niHsattva' kiyA jAnepara paramazreyorUpa hotA hai| 345 ___ indriyAM na hotIM to dehabaddha puruSakA dama ghuTa jaataa| muktako indriyoMkI jarUrata nhiiN| gharakA nibAha khir3akiyoM ke binA nahIM hogaa| khetako khir3akiyoMse kyA kAma ? 346 zarIrameM calanevAlI sabhI kriyAeM eka arthameM prANa-kriyAeM For Private and Personal Use Only Page #54 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI hI haiN| parantu vAcika kriyA prArakiyAkA vizeSa artha hai| isalie prANAyAmakA rahasya vAksaMyamameM hai| 347 (1) zravaNa-mananAdi (2) zama-damAdi (3) yajJAdi (4) prANAyAmAdi (5) bhajanAdi yaha sAdhana-paMcaka hai| 348 paramArtharUpa barphIkA karma vajana hai, buddhi miThAsa / vajanase miThAsa zreSTha hai, parantu isalie vajana tyAjya nahIM hotA hai / 346 maunake artha : (1) vAka-saMyama (2) satya-saMgraha (3) zakti -saMcaya (4) dhyAna-sAdhana bhagavat-prAptike hetu pravRtta, bhagavAnakA svamukhase gAyA huA prahlAdAdi parama bhAgavatoM dvArA AcaraNa kiyA huA jodharma so 'bhaagvt-dhrm'| 351 saMnyAsa noTa hai; karmayoga sikkA hai; kImata eka hI hai| For Private and Personal Use Only Page #55 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI buddhise jJAna hotA hai, para dhRtike binA AcaraNameM nahIM A sktaa| - - maryAdAke bhItara abhimAna zobhA detA hai| upayukta bhI hai, kyoMki adhikRta hai| 354 'pat' yAne 'giranA', isaparase 'pati', 'patnI' zabdoMkA nirvacana zruti karatI hai| pANini 'pA' yAne 'pAlana karanA' parase ina zabdoMkA nirvAcana karatA hai / pahalI prAdhyAtmika nirukti hai, dUsarI zAbdika vyutptti| 355 jahAM nAriyalake samAna bAhara virakti aura bhItara bhakti ho, vahIM prApti hotI hai| 356 ahaMtA, asmitA aura ekatA svataHsiddha hai| 357 pA~ca upAsanA : (1) priyopAsanA (2) satyopasanA (3) samopAsanA (4) jJAnopAsanA (5) zAntopAsanA 358 chuTapanameM jaba koI gAlI detA to usase kahA karatA, 'merA tujhe hukma hai ki mujhe gAlI de !' yadi vaha gAlI denA chor3a de, to apanA kAma ho gayA / yadi usI taraha jArI rakhe, to hameM For Private and Personal Use Only Page #56 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vicArapothI apanA hukama mAnanevAlA eka naukara mila gayA / jJAnI puruSakI aisA bAlavRtti hotI hai / isIkA nAma hai 'narANAM ca narAdhipaH' / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 360 Izvara pRthakkaraNa - maMgala bhAva / 356 nItitattvoM kA AdhAra jisane Izvarapara rakkhA usane gaharI nIMva para imArata rcii| 361 prakAra yAne vikArakA sphoTa / 5.5. 362 gRhastha zikSaka nahIM ho sakatA ; kyoMki vaha anya karttavyoMse baMdhA huA aura ucca dhyeyake lie bhI apUrNa sAbita hotA hai| saMnyAsI Adarza zikSaka ho sakegA, lekina saMsArakI mAlakiyatakA, vidyArthiyoMke 'hAthakA' nhiiN| isalie vAnaprastha hI vidyArthiyoMke hakakA zikSaka raha jAtA hai / 363 do dharmoMmeM kabhI bhI jhagar3A nahIM hotA / sabhI dharmokA adharma se jhagar3A hai / 364 saMsArameM kevala IzvarakI icchA hai; aura usakI icchA hai jisakI icchA IzvarakI icchA meM mila gaI hai / 365 saMta mokSasparzI vairAgya rakhate haiM, isalie unakI saMgatise saMsArako saMsAra-sAdhaka ( vyavahAra - sAdhaka) saMyama prApta hotA hai / sUrya uSNatAse jalatA hai, isalie hamAre zarIrameM 68 aMza uSNatA rahatI hai / For Private and Personal Use Only Page #57 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 56 vicArapothI cetanake jaisA cetana hokara jar3a kA moha rakhane, yA jar3a. hata ho jAneko kyA kaheM ? saccA arthazAstra, saccA ArogyazAstra, saba 'sacce zAstra mokSAnukUla haiN| 368 sRSTi yAne bhavagAna kI praartii| pUjA sAMgopAMga ho cukI hai| hamArA namaskAra-bhara aba zeSa raha gayA hai / 366 kala, Aja aura AgAmI kalakA AtmA hI ekamAtra jor3a hai| : 370 bhagavAnke premAlu svabhAvake kAraNa bhagavAn jagatpati / saMtoMke puruSArthake kAraNa bhagavAn satpati / merI prArthanAke kAraNa bhagavAn matpati / 371 bhavabhUti kahatA hai, "phUloMkA sthAna pairake nIce nahIM, mAthe para hai|"" saca hai| lekina hamAre mAthepara nahIM, balki vRkSa-devatAke / . 372 Ajataka nahIM marA, isalie AindA bhI nahIM marUMgA, aisA anumAna na kara ! Ajataka marA nahIM hUM, isIlie aba Age maranA par3egA, aisA anumAna kara ! yajJa 'iSTa' kAmadhuka hai / aniSTa kAma pUre karanevAlA nhiiN| For Private and Personal Use Only Page #58 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vicArapothI 374 'vizvanAtha' bhagavAn kA dhaMdhA hai / dInAnAtha' usakA dharma hai / merA kucha nahIM hai / sabakucha merA hai / maiM sakA hUM / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 375 376 pratyakSa tattva chor3akara, mAne hue loka-saMgrahake pIche nahIM par3anA cAhie / 377, tyAgase pApakA mUla karjA pradA* ho jAtA hai / dAnase pApakA vyAja pradA hotA hai / karma ke niyAmaka : 378 gItA meM batalAyA huA 'pra-zAstravihita ghora tapa kauna-sA hai ? - viSayAsakta saMsAra / 57: 376 artha kahatA hai, 'hakakI rakSA karanA karttavya hai / ' dharma kahatA hai, 'karttavya karate rahanA haka hai / ' 380 sAdhana alpa bhale hI ho, lekina utkaTatA ubAregI / 381 (1) prasaMga, (2) prArabdha, (3) prajJA / .382 'kosham' ke uttarapara karttavyakA nirNaya nirbhara hai / 383 'havAkA kamarA' nAmakA koI alaga kamarA nahIM hai / sabhI For Private and Personal Use Only Page #59 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI kamaroMmeM havA caahie| usI prakAra dharma koI alaga viSaya nahIM hai / sabhI vyavahAroMmeM dharma caahie| 384 paudhA jamInameM lagAnepara use jamInameMse poSaNa milatA hai, usI prakAra citta AtmAmeM gar3A denepara use AtmAmeMse poSaNa milatA hai| 385 svadharma nizcita karanA nahIM par3atA; kyoMki hama kucha aAkAzase acAnaka Tapake hue nahIM haiN| hamAre pIche pravAha hai| svadharma isa pravAhase nirdhArita hotA hai| 386 'bhUtako bhAgavatakA AdhAra' mila sakatA hai, isameM bhAgavatakA bhI doSa hai hii| 387 sAre saMsArakI ekatA karanekI kalpanAkA zodha karanA AsAna hai| parantu svayaM apane manakA krodha jItanA muzkila hai| 388 'rAdhA' mAne niSkAma ArAdhanA / 386 jahAM pAvitrya, vahAM sauMdarya / jahAM sauMdarya, vahAM kAvya / 360 'dharmAdarthazca kAmazca' taMga Aye hue vyAsakA vacana hai| ve kahanA cAhate haiM 'dhrmaanmokssH|| AtmazaktikI iyattApara IzvarazaktikI iyattA nirbhara hai| 'para' mAne 'dUsarA', aura 'para' mAne 'shresstth'| dUsareko apanese zreSTha mAnakara caleM, yaha sAdhakakI manobhUmikA hai| For Private and Personal Use Only Page #60 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI AkAzameM jisa prakAra bhautika havAeM calatI rahatI haiM, usI prakAra AdhyAtmika havAeM bhI calatI rahatI haiN| ina havAoMkA udgama mukta puruSoMse hotA hai| inake avyakta sparzase baddhoMke mumukSu banate haiN| 364 __ bhakta prANavRttise rahatA hai| arthAt, manovRttise nahIM rhtaa| nirvAsana hokara rahatA hai| 365 nRsiMhakI pUjA / prahlAdakA anukaraNa / jisa tyAgameMse abhimAna paidA hotA hai, vaha tyAga nahIM hai| tyAgameMse zAnti milanI caahie| maiMne viSailI vAyukA tyAga kiyA, isameM maiMne vizeSa kyA kiyA ! maiMne apanI zAnti prApta kii| Akhira, abhimAnakA tyAga hI vAstavika tyAga hai| mukAmako pahuMcanekI utsukatAke kAraNa rAstA vighnarUpa mAlUma hotA hai| lekina yaha nahIM bhUlanA cAhie ki vaha mukAmako pahuMcAnekA sAdhana hai| jaldI pahuMcanekI dhuna ho, to kadama tejIse uThAne caahie| 398 kAma-krodhase bhI jJAna siddha hotA hai| yadi hama isa jAnakI vinaya kara sake, to kAma-krodha zAnta ho jaayNge| 366 yatat+vipazcit+matpara=sthitaprajJa / 400 manuSya kitanA hI vidvAn kyoM na ho, yadi usakA jJAna dehameM samAtA ho, to usa jJAnakA mApa spaSTa hI hai| For Private and Personal Use Only Page #61 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vicArapothI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 401 upayogitA dharma kA zarIra hai, cittazuddhi AtmA / 402 jJAnadevake zabdoM meM gItA-tattva 'nitya nUtana' hai / jo nityanUtana, vahI sanAtana / 403 sAdhaka saMsArakI smAraka zakti bar3hAneke upAya khoje / 404 arjuna pUchatA hai : 'icchA na hone para bhI manuSya pApa kisa kAraNa karatA hai ?" bhagavAn uttara dete haiM : 'icchA rahatI hai isalie karatA hai / ' 405 veda 'ekaM sat' kahatA hai, lekina sAtha-sAtha 'viprA bahudhA vadanti' bhI kahatA hai / 'mUDhA bahudhA vadanti', kahane ko vaha taiyAra nahIM hai| isameM vedI avirodha-vRtti dikhAI detI hai / 406 (1) cittazuddhi, (2) dezasevA, (3) vizva - prema, (4) devapUjA / 407 'tavya' - bhAvanA sAtvika manakA eka roga hai / 408 " tumase bhoga nahIM chor3e jAte, to kama se kama bhagavAn ke nAmapara bhogo !" "tumase bhoga nahIM chor3e jAte, to kama-se-kama bhagavAn ke nAmapara mata bhogo !" 406 deha --- tamas, indriyAM - rajas, buddhi - sattva; AtmAguNAtIta / For Private and Personal Use Only Page #62 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 410 siddhiyAM do prakArakI haiM : (1) vairAgya-sAdhaka aura (2) aizvarya-sAdhaka / pahalI mokSAnukUla hai, dUsarI mokssvirodhii| ___ "tumhAre matase gItAmeM batalAye hue 'pApayoni' kauna 412 adhyayanameM laMbAI, caur3AI aura gaharAI tInoMkI apekSA hai| lNbaaii-diirghkaal| caudd'aaii-nairntry| ghraaii-stkaar| 413 guNavAnakI upAsanA yadi saguNa kahI jAya, to guNoMkI upAsanA nirguNa kahI jaaygii| 414 lakSmI, zakti aura sarasvatI (kramazaH vaizya, kSatriya aura brAhmaNakI) surakSita deviyAM haiM, akelI sevAdevI hI sArvajanika devI hai| sattvodaya-buddhi / sattvotkarSa-iMdriya-jaya / sattvazuddhi-bhakti / 416 "terA so terA aura merA, so bhI terA"-aisA advaitakA viniyoga hai; kyoMki merA advaita-jJAna mere lie lAgU hai, dUsareke lie nhiiN| For Private and Personal Use Only Page #63 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 62 www.kobatirth.org vicArapothI 417 Alasa, ajJAna aura azraddhA ye tIna 'mahAripu' haiM / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 418 saMsArakI gaharAI se mata Dara ! tujhe pRSThabhAgaparase hI terakara jAnA hai na ? yA bhItara DUbanA hai ? 416 'sarva bhUta- hita' nirguraNa upAsanA hai / use nItikI bAharI kasauTI samajhakara usakI 'jana-hita-vAda' se tulanA karanA ucita nahIM / 420 lokasevA namra kartavya hai / lokasaMgraha zreSTha adhikAra hai| 421 'draSTavyaH zrotavyo mantavyo nididhyAsitavyaH' - yaha zruti hai / inameMse zrotavyAdi tIna draSTavyake sAdhana mAne jAte haiM / lekina draSTavyAdi tInoMko nididhyAsitavya ke sAdhana bhI mAnA jA sakatA hai / 422 dehasaMbaddhatA -- buddha | dehavyatiriktA - buddha / dehAtItatA - zuddha / deharahitatA-mukta / 423 vyApaka vizvasaMsthA, maryAdita mAnavya-saMsthA tathA viziSTa zarIra-saMsthA - manuSyakI tIna sahaja saMsthAeM haiM / inhIMse baMdhana hai, inhIM meM se mokSakA rAstA hai / 424 sAMketika vijJAna | naitika vijJAna | For Private and Personal Use Only Page #64 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vicArapothI bhautika vijJAna | AdhyAtmika vijJAna | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 425 pANinikA jo uttama puruSa, vahI bhagavAnkA puruSottama / 426 sUryakI nahIM, apitu jalasUryako bhI prabhA phailatI hai| jJAnakI hI nahIM, apitu jJAnake prabhAsakI bhI kadra hotI hai / 427 himAlaya sundara hai, lekina usakI sundaratA-saMbaMdhI merI kalpanA usase bhI sundara hai / isakA kyA kAraNa hai ? AtmAkI sundaratAkI barAbarI jar3a-vastukI sundaratA kaise kare ? 428 paropakArake kAma cittazuddhi kareMge, parantu yadi nirahaMkAravRttise kiye gae hoM to / 426 'zrutiaarat kA bojha nahIM hotA', AcArya kahate haiM / isakA artha yaha hai ki zrutivacana cAhe jitanA bojha saha sakate haiM, yaha nahIM ki cAhe jaisA bojha saha sakate haiM / 430 jJAnakI jJAnagamyatA yAne pUrvajanmakI siddhi - arthAt grAtmAkI amaratA / 431 zrAsaktoMkI zrAsaktise grAtmA ke amaratvakI siddhi nahIM hogI ; kyoMki prAsakti bhramajanita hai / viraktoM kI anAsakti mAtmA ke amaratvakA vAstavika pramANa hai / 432 AjakA lokamata - dInoMkA mata, jise koI nahIM pUchatA / For Private and Personal Use Only Page #65 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI +durjanoMkA mata, jo kisIko nahIM pUchatA / +vidvAnoMkA mata, jisameM mela nhiiN| 433 kabhI satyake lie hiMsA aura kabhI ahiMsAke lie asatya ; isa taraha donoMko ur3A denA tArkikoMkA vyavasAya hai| 434 .. ahiMsAdi hote hue bhI Atma-jJAnakA udaya nahIM huA, yaha maiM mAna sakatA hUM; parantu AtmajJAnodaya ho jAnepara bhI ahiMsAdi nahIM haiM, yaha mAnanemeM mujhe kaThinAI hotI hai| . .. gRhAbhimAnake jAte rahanepara gRhabaMdhana chUTa jAtA hai| usake lie ghara chor3anA yA giranA nahIM pdd'taa| usI taraha dehAbhimAnake jAte rahanepara dehabaMdhana chUTa jAnA caahie| usake lie deha chor3anekI yA giranekI AvazyakatA nhiiN| _mAMparase santoMpara, santoMparase Izvarapara, yaha premakI Urdhvagati hai| 437 'aAmnAyasya kriyArthatvAt AnarthakyaM atadarthAnAm' jaiminikA yaha sUtra 'kriyArthatvAt' kI jagaha 'darzanArthatvAt' itanA pharka kara maiM par3hatA huuN| 438 Izvarase sAdharmya pAye hue puruSapara vizvake kisI bhI Andolanake sarga-pralayakA pariNAma honA saMbhava nahIM hai| 436 bhinna devatA eka hI devatAkI guNa-mUrtiyAM haiN| For Private and Personal Use Only Page #66 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra zodhana trayIH www.kobatirth.org caahie| vicArapothI 440 (1) vicArazodhana, (2) vRttizodhana, (3) vartanazodhana | Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 441 pratikAra kahate hI usameM apuraskAra gRhIta samajhanA 65. 442 sAdhu-saMtoM ko bhI hama 'bhogya' banAnA cAhate haiM / lekina vai hameM hajama hone lAyaka nahIM hote, isakA hamAre pAsa koI ilAja nahIM hotA / 443 pichalA 'pazu' pasanda nahIM AtA, agalA manuSya abhI bana nahIM hai / bIcakI isa bhayAnaka sAdhakAvasthAko maiM sAdhanAkA nRsiMhAvatAra kahatA hUM / 444 mujhe kuharA dUsarI tarapha dikhAI detA hai / dUsareko kuharA mere pAsa naz2ara AtA hai / vAstava meM kuharA sabhI tarapha hai / mujhe dUsarekI sthitimeM santoSa dikhAI detA hai / dUsareko merI sthiti meM santoSa dikhAI detA hai / vAstava meM santoSa sarvatra hai / parantu usakI pahacAna-bhara honI cAhie / 445 jIvana meM bhaya rakhane se maraNa nirbhaya hogA / 446 chuTapana meM gaNezajIkA visarjana karate samaya cittapara bar3A praghAta hotA thA / itane premase jisakI sthApanA kI, itane dina pUjA kI, use pAnI meM Dubo denekI kalpanA sahI nahIM jAtI thI / For Private and Personal Use Only Page #67 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vidyArapoSI lekina mUrtipUjAkI maryAdA sikhAneke lie hindUdharmane isa padArthapAThakA nirmANa kiyA hai| 447 'bhISma' aura 'vibhISaNa' donoMkA artha bhayaMkara hai| kisIko bhISma svapakSaniSTha aura vibhISaNa dezadrohI mAlUma hotA hai, to kisIko bhISma satyadrohI aura vibhISaNa satyaniSTha mAlUma hotA hai / parantu manuSyoMkI yogyatA kUtanekI purANakAroMkI kasauTI kucha nirAlI hI jAna par3atI hai ; kyoMki ve donoMko 'parama bhAgavata' kahate haiN| 448 naye rAjAke sAtha nayA sikkA pA hI jAtA hai / usI prakAra navIna darzana Ate hI usake sAtha bhASA bhI navIna banatI hai| 'maiM jJAnI' yaha bhI ahaMkAra, aura 'maiM mUr3ha' yaha bhI ahaMkAra / zAstrArtha kA lAga-lagAva (artha-lApanikA) kaliyugakA bar3A pApa hai| manuSya pahale daridrI hotA hai / dravya bAdameM AtA hai| pahale prApti, bAdameM phala / 'maraneke pahale hI marakara rahA' (maraNAAdhI rAhiloM marUni) kA yahI artha hai| 452 bhakta pravAhapatita sAdhanoMkA prayoga kara chuTTI pAtA hai| yogI sAdhanAke lie anukUla pravAha banAtA hai| donoMko donoM bAteM yathAsaMbhava karanI par3atI haiN| karmayogI-jalAyA huaA AkRti-mAtra kNddaa| saMnyAsI-jalAkara khAka kiyA huA nirAkAra kNddaa| For Private and Personal Use Only Page #68 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI. 454 karmayogI-sapheda dUdhavAlI kAlI gAya / saMnyAsI-sapheda dUdhavAlI sapheda gAya / : . karmayogI-sUryake samAna akhaMDa karma karatA hai| saMnyAsI-sUrya ke samAna akhaMDa akartA hotA hai| . 458 .. janatA jar3a bhale hI ho, parantu vaha tharmAmITarakI taraha acUka yogyatA-mApaka hai| 457. pahale AzramameM eka bhaiMsa thii| vaha apane bacceko dUdha pilAtI thI, usI taraha dUsare bhaiMsoMke baccoMko aura gAyoMke bachar3oMko bhI dUdha pilAtI thii| koI use jar3a kahate haiN| maiM usase samatvabuddhi siikhaa| - uttarottara anudbhUta caitanyako zreSThatara mAnaneke lie bhI kAraNa hai| 456 RSiyoMkI samatva-buddhikA pariNAma saMskRta bhASAkI uccAraNa-paddhati meM bhI dikhAI detA hai| 460 jJAnake bAda honevAlA karma kevala AbhAsarUpa hai| parachAIMke kAraNa manuSyake ekAMtameM koI bAdhA nahIM AtI, usI taraha usa chAyArUpa karmase jJAnake ekAMta meM bAdhA nahIM AnI caahie| 461 prajApatikA maMtra--'da' / devoMkA artha-- damana kro| asuroMkA artha- dayA kro| For Private and Personal Use Only Page #69 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 68 www.kobatirth.org vicArapothI manuSyoM kA artha - dAna karo / merA artha - dagar3a (patthara) bano / " sa eSo'zmAkhaNa: " 462 vedamaMtra se bhI nAmakI mahimA adhika hai| nAmameM amaryAda zakti bhara sakate haiM / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 463 vairAgya eka palar3e meM aura dUsarI sArI sAttvikatA dUsare palar3e meM DAlakara jaba taulA to vairAgya bhArI nikalA / 464 vAlmIkikI pratibhA, vyAsakI prajJA aura zukake premakA joDa kareM, to vaha Izvaratva ginanekI eka choTIsI ikAI ho sakegI / 465 svapna meM honevAle sukha-duHkhoM ke anubhavoMpara se maraneke pazcAt jIvako sUkSma dehameM bhugatane par3anevAle sukha-duHkhoMkI kalpanA ho sakatI hai / (1) maraNa - nidrA | (2) sUkSmadeha - svapna / (3) svarga - svapnagata sukha / (4) naraka - svapnagata duHkha / (5) brahmaloka - suSupta (6) punarjanma - punarjAgarita / 466 rAmAvatAra meM bhagavAnne yatheSTa sevA lo / kRSNAvatAra meM yatheSTha sevA kI / 467 yadi kisIko kisI bhI upAyase pRthvIke AkarSaNake bAhara For Private and Personal Use Only Page #70 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 66 pahuMcAnA saMbhava huA, to vaha apane-Apa maMgalapara jAvegA, aiso eka vaijJAnika apekSA hai| kisI bhI upAyase agara vAsanAke AkarSaNake bAhara jAyA jA sake to apane-Apa parama maMgalako prApti ho sakegI, isameM sandeha nhiiN| golAkAra ghUmanevAleke lie mukAmakI jagaha kahIM bhI nahIM hai, yA phira jahAM baiThA ho, vahIM hai 466 rUpakAdiko saMbhAvanA advaitakA naisargika pramANa hai| upAsanAkA AdhAra bhI isI advaita-prAmANyapara hai| 470 pravRttikA virodha karanevAlI nivRtti vAstavika nivRtti nahIM hai| vaha pravRttikA hI eka prakAra hai| pravRttiko jo sahaja apane-ApameM samAviSTa kara sake, vaha nivRtti hai| 471 vairAgya yAne mArA hA rjogunn| paramArthake antargata sArI ubAla vairAgyakI badaulata hai| 472 pApake khilApha cAra zaktiyAM apane-apane bala ke anusAra lar3a rahI haiM-(1) puNya, (2) bhoga, (3) prAyazcitta, (4) AtmajJAna / 474 satyake virodhameM jo kucha khar3A rahegA, vaha sahaja hI mithyA hogaa| 474 dhanurdhArI rAmane yajJameM vighna karanevAle rAkSasoMse RSiyoMkI rakSA kI ; yaha kevala aitihAsika hI nahIM, apitu traikAlika satya hai| For Private and Personal Use Only Page #71 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI - 475 annaiSaNAkA niyamana yajJakA uddezya hai| 476 buddhi AtmadarzanakA mahAdvAra hai| buddhi kholate hI bhItara AtmA khar3A hI hai| 477 devatAkA svarUpa prAdhyAtmika hotA hai / yathA : sUryadevatApraraNA, ApodevatA-zraddhA, gRhadevatA-sthiratA, vndevtaasvtntrtaa| yaha na samajhakara zraddhApUrvaka pUjA karanevAleko sAmAnya cittazuddhi prApta hogI, parantu viziSTa cittazuddhi devatAke svarUpajJAnapara nirbhara hai| 478 siddhi zuddhikI kasauTI / isa kasauTImeM kaI janma nikala jAnA bhI saMbhava hai| rogIko mAlUma hotA hai ki bukhAra z2ora se car3ha rahA hai, phira bhI bukhAra ThIka kitanA hai, isakA patA to tharmAmITara se hI calatA hai| 476 .. vastukA AkAra usake antima kinAroMse nizcita hotA hai| garbhavAsa aura maraNakI duHkhamayatA mAnI jAve, to saMsArakI duHkhamayatA anAyAsa hI siddha huI ; kyoMki garbhavAsa aura maraNa hI saMsArake do kinAre haiN| . 480 jisa prakAra Aja hama satyAgrahakA sAmudAyika prayoga karanA cAhate haiM, usI taraha saMnyAsatattvakA sAmudAyika prayoga karanA - saMnyAsAzramakA uddezya hai| vyaktigata prayogakI viziSTa ujjvalatA sAmudAyika prayogameM na ho, phira bhI usameM eka tarahakI vyApaka ujjvalatA hotI hai| For Private and Personal Use Only Page #72 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 9 481 pichale guNa-doSoMke smaraNase AtmAkA apamAna na ho, isalie Izvarane pUrvajanmake vismaraNakI yojanA kI hai| 482 saMsArakI samudrase upamA dI jAtI hai| samudrameM gire hue manuSyako jisa prakAra AgAmI kSaNakI rAha dekhe binA vartamAna kSaNameM hI tairanA cAhie, usI taraha saMsAra meMse chUTanekA prayAsa bhI vartamAna kSaNameM hI karanA cAhie / 483 karma, yAne pratyakSa sevA / bhakti yAne sevAbhAva / 484 muralIkI dhvani mujhe kRSNasmaraNase samAdhistha karA sakatI hai| parantu (1) aMdherI rAta ho| (2) kauna bajAtA hai, yaha mAlUma na ho| . (3) dhvani dUrase AtI ho| isakA kAraNa hai avyakta kI sAmarthya ! 485 manameM vAsanA udaya honepara bhI tanmUlaka bAhya karma yadi nizcayapUrvaka TAlA jAya, to vAsanA jora nahIM pkdd'egii| 486 vairAgyakI vivekayuktatA hI vairAgyakI dRr3hatA / 487 samudrakA dRzya Anandamaya hai / lekina kinAreparase dekhanevAleke lie , bhItara DUbanevAleke lie nhiiN| .488 pahAr3apara jitanA UMcA car3heM, utanA hI dRzya adhika bhavya For Private and Personal Use Only Page #73 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir - vicArapothI dikhAI detA hai| AcaraNakI uccatApara vicAroMkI bhavyatA nirbhara hotI hai| 486 zAzvata prakArakI sevA kabhI uMgalIse dikhAne-jaisI nahIM hotii| 'akSaraM anirdezyam / ' 460 nirguNake kAraNa saguNakI ucita maryAdA rahatI hai| yadi vaha na rahI to saguNa sadoSa bnegaa| 461 vizva soyA huaA viSNu hI hai| use premAdarapUrvaka vinaya karake hI jagAnA caahie| 462 jo artha zabda aura tattvake anusAra ho, vaha vAstavika hai| aisA artha 'zAbde pare ca niSNAta' hI jAna sakatA hai| 463 yoddhA aura rAjanItijJake milApase yuddha meM saphalatA hotI hai| satyAgrahake yuddha meM ahiMsA yoddhA hai aura satya rAjanItijJa / 464 pRthvIko zeSakA AdhAra yAne pRthvIko pRthvItarakA aadhaar| sAMpake samAna mAlUma honevAle parArthakA mere svArthako AdhAra hai, yaha mujhe jAnanA caahie| rAjasa caMcala hotA hai, yahArAjasakA bar3A upakAra hai / yadi vaha sthira hotA to anarthakA pAra na rhtaa| sattvaguNake binA ekAgratA nhiiN| tamas zUnyAna aura rajasa anekAna hai For Private and Personal Use Only Page #74 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapoSI 467 lar3akA maranepara bApa binA mare hI maratA hai| rajas tamas niHzeSa honepara sattvaguNa binA mare hI maratA hai| 468 - katAI acchI taraha calatI hotI hai, taba carakhemeMse 'OM' 'OM' kI dhvani anAhata rUpase nikalatI rahatI hai| jaba kucha bigar3a jAtA hai to 'neti-neti' kI pukAra hotI rahatI hai| 466 gAyatro Adi maMtroMkA 'upAMzu'-japa vihita hai| arthAt ye maMtra dhImI AvAjameM mana-hI-mana, mAno apane Apase kahe jA rahe hoM isa prakAra, japane hote haiM / ardhonmIlita dRSTikA jo uddezya hai vahI isa upAMzu-japakA uddezya hai| sarvocca tattva sarvavyApaka aura sarvopayukta honeke kAraNa sarvasulabha hote haiN| 501 kRSNako vyabhicArI samajhakara tU usakI nindA karatA hai| kRSNa premamUrti hai, isalie maiM usakI pUjA karatA huuN| vyabhicArakI nindA aura premakI pUjAmeM virodha nahIM hai| vyaktizaH kRSNa vaisA thA, yaha prazna kevala aitihAsika hai| ekavAkyatAkI yaha yukti sarvatra avirodha-sAdhaka honI caahie| ahaMkArake parvatameMse na nikalate hue aura phalake samudra meM praveza na karate hue anAsaktake karma mRgajalakI laharoMko taraha atyanta utsAhase hote rahate haiN| bhagavAnkI icchAse hI kArya hote haiM ; lekina hamArI kRti bhagavAnkI icchAke lie vAhanake samAna hai| For Private and Personal Use Only Page #75 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 504 AkAza rukAvaTa nahIM karatA, isalie koI AkAzakA abhAva-rUpa mAnate haiM / parantu AkAza yadyapi rukAvaTa nahIM karatA haiM, vaha avakAza detA hai| isalie use bhAva-rUpa hI mAnanA cAhie / vaha rukAvaTa nahIM karatA, isakA kAraNa usakA abhAvarUpatva nahIM, balki aparicchinnatva hai| 505 . Izvara doharA avatAra dhAraNakara dharmakI, tattvakI, sthApanA karatA hai / (1) kAlAvatAra aura (2) purussaavtaar| kAlAvatAra adharmakI asaMbhAvanA batalAtA hai, puruSAvatAra adharmakI aniSTatA / 506 vastumeM AkAra hotA hai, prAkArameM vastu nahIM hotI aura vastumeM bhI prAkAra (vastuse alaga) nahIM hotA, yahI vAstavika camatkAra hai| 507 buddhi aura bhAvanAkA samanvaya hI viveka hai| 508 kSetrameM vidyamAna kSetrajJako jo nahIM dekha sakatA, vaha kSetrako bhI kyA dekhatA hai ? cirAgakI jyoti jisane nahIM dekhI, usane cirAga kyA dekhA . 'satata zvAsocchvAsa kara' yaha vidhi aura 'sirake bala mata cala' yaha niSedha jisa kAraNa mere lie lAgU nahIM haiM, usI kAraNa jJAmI puruSake lie naitika vidhi-niSedha lAgU nahIM haiN| naitika vidheya jJAnI puruSake pAsa sahaja hI hote haiM, naitika niSedhya sahaja hI nahIM hote| 510 dhyAna, vizvake apaneMpara honevAle vArase bacanekI tAtkAlika For Private and Personal Use Only Page #76 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI yukti hai / jJAnase hama vizvapara vArakara use sadAke lie ghAyala karate haiM / vizva naSTa karanA dhyAnakA rUpa hai / 'vizva hI brahmarUpa dekhanA jJAnakA rUpa hai| 511 kartavyatrayI : (1) satyaniSThA, (2) dharmAcaraNakA prayatna, (3) harismaraNa-rUpa svAdhyAya / __512 santoMse bhI satya zreSTha hai / satyake aMza-mAtrase santa utpanna hue haiN| sAMsa bAhara nikAlate samaya eMjinase bAhara nikalane vAlI bhApakI AvAz2akI taraha 'so'kI AvAz2a hotI hai, aura sAMsa bhItara lete samaya gumbadameM honevAlI AvAz2a kI taraha 'ham' kI AvAz2a hotI hai| itane dhvani-sAmyapara hI 'so'ham'kI racanA zvasana-kriyApara nahIM huI hai| yaha bAharI cihna hai| zvasana-kriyAmeM nihita AdhyAtmika uddezya brahmANDameMkI vyApaka bhAvanAse piMDameMkI saMkucita bhAvanA dho DAlanA hai| yaha uddezya 'so'ham se sUcita hotA hai, isalie zvasana-kriyApara 'so'ham' kI racanA hai| krodhI puruSake maunase usakA mauna siddha nahIM hotA, krodha siddha hotA hai| krodhI puruSake vaktRtvase usakA vaktRtva siddha nahIM hotA, krodha siddha hotA hai / jJAnI puruSake karmase usakA karma siddha nahIM hotA, jJAna siddha hotA hai| jJAnI puruSake akarmase usakA akarma siddha nahIM hotA, jJAna siddha hotA hai| For Private and Personal Use Only Page #77 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 515 jJAnI jina karmoko karatA hai unheM to karatA hI hai, para jinheM nahIM karatA unheM bhI karatA hai, isalie vaha pUrNa krmyogii| jJAnI jina karmoM ko nahIM karatA, unheM to karatA hI nahIM, para jinheM karatA hai, unheM bhI nahIM karatA, isalie vaha pUrNa krmsNnyaasii| buddhistha viveka iMdriyoMmeM bharanekA prayatna titikSA hai| 517 aneka kSetroMmeMse eka ho nadI bahatI hai| vahI dRSTAnta AtmAke lie hai 518 zAstra jJApaka hai, kAraka nahIM hai| yaha zAstrakI maryAdA hai, aura yahI zAstrakI mhimaa| 516 bhaktameM yoga sahaja hotA hai, kyoMki harimayatAmeM nirviSatA A hI jAtI hai| 520 vastumeM yadi usake sAre guNa-dRSTa, adRSTa--nikAla diye jAyaM to kyA zeSa raha jAtA hai ? eka kahatA hai 'zUnya' / dUsarA kahatA hai, 'vishess'| tIsarA kahatA hai, 'ajJa y'| veda kahatA hai, 'aatmtttv'| 521 yogakA sAra(1) yama, (2) niyama, (3) saMyama / / 522 vyaktikA 'aham' samaSTike 'aham' meM lIna honeke bAda hI Izvarake arpaNa ho sakatA hai / pahale zuddhi, phira samarpaNa / For Private and Personal Use Only Page #78 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org vicAra pothI Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 523 jJAna bilkula purAnA uttama upAsanA bilkula antima uttama / 524 hArya annakI vRtti-bhedake anusAra trividha pariNati hotI hai : laiMgika, prANika aura zrAtmika / 525 77 artha, samAja Adi sAmAjika jJAstra niyAmaka nahIM, niyamita haiN| maiM unheM jo niyama lagAUMgA, use svIkAra karaneko ve bAdhya haiM / 526 pAnI apane zrApa mujhe DubA nahIM sakatA / maiM pAnI meM girUM, tabhI DubA sakatA hai / so bhI jabataka maiM tairatA rahUM, tabataka nahIM DubA sakatA, haire thakanepara DubA sakatA hai / so bhI merI 'dehabuddhi' ho, tabhI DubA sakatA hai, anyathA nahIM DubA sktaa| isakA nAma hai 'Atma-svAtaMtrya' / 528 527 santa kauna hai ? mujhameM vidyamAna viziSTa doSa mujhe jisameM dikhAI nahIM detA, yA alpamAtra meM dikhAI detA hai, vaha mere lie santa hai| isase adhika vicAra karanekA mujhe kAraNa nahIM hai / 'sat brahma' siddha hotA hai| 'cit brahma' dhyAna meM zrAtA hai / 'AnaMda brahma' prAMkhoM meM bharatA hai / (1) vizva (2) jIva, aura (3) santa / 526 pUrvAcAroMkA anukaraNa apekSita nahIM hai| anumanana pekSita hai| For Private and Personal Use Only Page #79 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI. akartRtvake bheda : (1) karmatva, (2) nimittatva, aura (3) sAkSitva / 531 dehameM mokSakI zakyatA hai, parantu saMbhava nahIM hai| 532 karmayogakA yaMtra sakhta rakhanA caahie| gharSaNake Darase DhIla nahIM karanI cAhie / gharSaNase bacaneke lie bhaktikA tela denA caahie| adharma, paradharma, upadharma-ina tIna apathoMse bacakara sAdhakako svadharmakA AcaraNa karanA caahie| 534 karmayogameM kAla-niyamana, karma-niyamana aura kalpanAniyamana Avazyaka hai| 535 hetu, pariNAma aura svarUpa, tInoM dekhakara karmakI yogyatA ThaharAnI hotI hai| dehAndhatAmeM do doSa haiM : (1) bahirmukhatA, aura (2) sNkcittaa| bahirmakhatAke kAraNa bhItaravAlA bhagavAna durAtA hai / saMkucitatAke kAraNa duniyA dUra par3atI hai| . sAdhutvakI dvirUpa pravRtti hotI hai| kabhI saMgrAhaka, kabhI saMzodhaka / saMgrAhaka sAdhutva pUrvAnubhavoMkA samanvaya karatA hai| saMzodhaka sAdhutva navIna AviSkAra karatA hai| For Private and Personal Use Only Page #80 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir bicAspozI 538 zikSaNa yAne sat-saMgati / zikSaNakI isase bhinna vyAkhyA maiM nahIM kara sktaa| ___ AzramameM eka kuttA thaa| vaha prArthanAkA ghaMTA bajate hI niyamitarUpase prArthanAmeM AyA karatA thaa| usane hameM niyamadharma sikhaayaa| jisa dina vaha marA, usa dina AzramavAsiyoMne eka jUnakA upavAsa rkhaa| . 540 mere dharma meM upAsanA aicchika hai, aura isalie anivArya hai| mamatva-buddhikA marmasthAna yaha hai ki usakI badaulata manuSya apanI sArvabhauma sattA gaMvA baiThatA hai| 542 upAsanA yAne Izvarake nikaTa baiThanA ; arthAt jahAM baiThe hoM vahAM Izvarako laanaa| 543 __ pahale saMsAra kaisA hai yaha dekhanA aura phira usaparase siddhAMta kAyama karanA-yaha vaijJAnika vicAra-paddhati hai| samAdhimeM siddhAMta sphurita huA, aba saMsAra vaisA honeke lie bAdhya hI haiyaha AdhyAtmika nirvicAra paddhati hai| __ puruSa dopakake jaisA hai| vIrya telakI jagaha hai| prAraNa battI, aura prajJA jyoti / 'dIpakAya namonamaH' ! 545 sAmya kaI haiN| para una sabameM brahmasAmya aMtima aura zreSTha hai| prahlAdane nava-vidhA bhakti batalAI hai| lekina bhakti For Private and Personal Use Only Page #81 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapopI navavidhA yAne nau prakArakI hI honI cAhie, aisA kAyadA nahIM hai| navavidhA yAne aneka prakArakI, naI-naI umaMgoM dvArA prakaTa honevAlI, aisA bhAva maiM grahaNa karatA huuN| 547 'pazyati'ke binA jise vizvAsa nahIM hotA, vaha 'pshu'| 'manute se |jskaa kAma ho jAtA hai, vaha 'mnussy'| 548 anubhavIkA anubhava-yadi vaha prAmANika ho-pramANa mAnanA caahie| parantu isakA yaha matalaba nahIM hotA ki anubhavIkA niSkarSa pramANa mAnanA caahie| 546 vAstavika sAdhana eka hI-chaTapaTAhaTa / vAstavika siddhi eka hI-zAnti / sAdhaka agnike samAna ho-viveka jisakA prakAza, vairAgya jisakI ussnntaa| parA-neti / pshyntii-AUM| mdhymaa-raam| vaikhrii-sty| 552 manameM jamA humA kUr3A-karakaTa sApha kara mana khAlI karanA aparigrahakA kAma hai| 553 brahma kevala 'neti' nahIM hai / brahma 'neti neti' hai| jo saguNa bhI nahIM aura nirguNa bhI nahIM, vahI vAstavika nirguNa / For Private and Personal Use Only Page #82 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapocI vedameM 'sahate' dhAtuke do artha haiM : (1) sahanA aura (2) jItanA / jo sahatA hai, vahI jItatA hai| 555 namratA yAne lacIlApana / lacIlepanameM tanAvakI zakti hai, jItanekI kalA hai aura zauryakI parAkASThA hai| jJAnakI cAra bhUmikAeM : (1) jJAna, (2) vyavasAya, samAdhi, (4) prjnyaa| 557 yajJake kAraNa mukhyataH daivika (yAne prAkRtika) zaktiyoMkA saMtulana rahatA hai / dAnase sAmAjika aura tapase mAnasika zaktiyoMkA saMtulana rahatA hai| 558 devI uSA, tU sAttvikatA-mUrti hai| rajoguNI dina aura tamoguNI rAtakI kaiMcImeM phaMse hue manakA chuTakArA tere sivA kauna karegA? saphalatAse namratA aura asaphalatAse utsAha, yaha saphalatA aura asaphalatAkA karmayogAntargata viniyoga hai| 560 'priyaM brahma'-Izvara premamaya hai--yaha zrutivacana hai / bhaktimArgakA bIjamaMtra yahI hai| 'sAtatya' karmayogakA kavaca hai| gItAke AThaveM adhyAyakA 'sAtatya' hI sAra hai, isalie maiM usa adhyAyako 'sAtatyayoga' nAma detA huuN| For Private and Personal Use Only Page #83 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 82 vicArapothI 562 vedameM Izvarako 'surUpa-kRtnu' kahA hai| sundara sRSTi banAne vAlA svayaM kitanA sundara hogA ! _563 __ alpazraddhAvAle manuSyako loga paramArtha haz2ama nahIM hone dete, yaha logoMkA upakAra hai| 564 sAdhakakI sAdhanAmeM aisI eka avasthA AtI hai, jabaki use Age vicAra karaneke lie kisI pAlambanakI AvazyakatA hotI hai| usake binA himmata TUTa jAtI hai, nizcaya DagamagAne lagatA hai, buddhi sAzaMka ho jAtI hai| yaha kasauTIkA samaya hotA hai| 565 saba dAnoMmeM abhaya-dAna zreSTha hai / aura vaha denekI sAmarthya muktake sivA, arthAt Izvarake sivA, kisImeM nahIM hai| svapnajaya do taraha kA hotA hai : (1) susvapnatA, (2) niHsvpntaa| suSuptajaya yAne suSuptimeM vicAroMkA nityavikAsa / 567 unmanImeM sRSTikI pahacAna nahIM / sahaja sthitimeM pahacAna hokara bhI pahacAna nhiiN| unmanI kAlaparicchinna hai| sahajasthiti nitya hai| 568 niMdA-stutikI bAda-bAkI karanevAlA manuSya apane Apa mukta ho jAtA hai| 566 - aparigrahakA vAstavika artha deha-bhAva naSTa honA hai, kyoMki deha hI mukhya parigraha hai| For Private and Personal Use Only Page #84 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org frerrarat Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 570 dehadhArI puruSake dvArA sArI premazakti ikaTThI karake kI gaI sampUrNa sevAkA antima phalita, 'ahiMsA', isa niSedhaka zabda se vyakta hotA hai / 83 571 yadi IzvarakI dUsarI kisI vastuse upamA dI jA sake, to vaha vastu hI Izvara kyoM na hogI ? kArIgarakI upamA citrase kaise dI jA sakegI ! 572 murge kI AvAz2a (1) tIvra, (2) mRdu, (3) kramika aura (4) anukaMpita hotI hai / jagAnevAlekI vRtti aisI hI honI caahie| 573 svapna meM vicAra sUjhA - manuSyako hamezA dugdhAhAra karanA cAhie, yAne 'saba zrAhAroMkA dohana lenA caahie|' abhI artha pUrI taraha khulA nahIM hai, lekina vicAra TAMka letA huuN| 574 khuda 'bigar3a' kara dUsaroMko ' bigAr3anA' santoMkA svabhAva hI zrI taruraNoM ko bigAr3anA to unakA avatAra kArya hai / 575 bhukti aura mukti eka hI char3Ike do chora haiM / 576 sabhI prazna hala karanese hala honevAle nahIM hote / kucha prazna chor3a diye ki hala ho jAte haiM / 577 jabataka AMkhoM meM advaita bhida nahIM jAtA, tabataka sauMdayako kasauTIkA bharosA karanese kAma nahIM calegA / For Private and Personal Use Only Page #85 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 578 .. ArurukSu jIvanameM-(1) udyoga, (2) prayoga / prArUr3ha jIvanameM-(1) yog| 576 - pahalI cinagArI laganeke lie yuga bota gaye, lekina aba rAkha honeke lie trairAzika lagAnekI z2arUrata nahIM hai| 580 cittakI ekAgratA yogakI samApti nahIM hai| vahAMse yogakA prArambha hai| 581 iishvr-ekvcn| Izvara aura bhakta--dvivacana / Izvara, bhakta aura sevA-bahuvacana / 582 jise prAMkhake sAmane Izvara dikhAI detA hai, vaha jJAnI ho gyaa| lekina Izvara mere pIche khar3A hai, itanI zraddhA sthira ho jAve, to bhI sAdhakake lie basa hai| 583 agnike lie jaMgala kATakara rAstA nahIM banAnA pdd'taa| vaha khuda hI apanA rAstA dekha letI hai| bhaktake lie paristhiti kabhI pratikUla nahIM hotii| 584 Arta bhakta IzvarakA hRdaya, jijJAsu IzvarakI buddhi, arthArthI IzvarakA hAtha aura jJAnI IzvarakA AtmA hai| 585 ' tattvajJAna dharmake lie bIja-rUpa hai| bIjameM jo alpa bheda hotA hai vaha phalameM bar3A ho jAtA hai, isalie tattvajJAnameM sUkSmatA caahie| For Private and Personal Use Only Page #86 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 586 cittakI chaTapaTAhaTa zAnta honeke lie bhagavAnkA pratyakSa sparza caahie| jarA-sA bhI antara sahA nahIM jAvegA / hoMThake bilkula nikaTa lAye hue pAnIke pyAlese bhI kyA tRSA zAnta hogI? 587 prArthanAse bhI prArthanAmeMse utpanna honevAle vegakA mahattva adhika hai / isa vegaparase prArthanAkI gaharAI nApanI hotI hai| 588 vairAgyameM bhI, sAbhilASa vairAgya aura nirabhilASa vairAgya, ye do bheda haiN| pahalekA prAdhAra 'anitya'-bhAvanA hai aura dUsarekA 'asukh'-bhaavnaa| 586 tapake bheda : (1) ajJAnamUlaka, (5) vairAgyamUlaka, (2) viSayamUlaka, (6) premamUlaka aura (3) daMbhamUlaka, (7) jJAnamUlaka / (4) durAgrahamUlaka, 560 pratIkSA aura upekSA pUraka bhAvanAeM haiM / sAdhakako yathAsamaya donoM caahie| vyaktigata prArthanAse maiM IzvarakI madada prApta karatA hUM, sAmudAyika prArthanAse sntoNkii| andha zraddhAke mAne ?-'tarkako hI bhagavAn jAno' ('tarka to deva jANAvA'), isa zraddhAkA nAma hai aNdh-shrddhaa| For Private and Personal Use Only Page #87 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI arthase zabda gaharA hai| zabdase bhAva gaharA haiN| bhAvase abhaav| merI sUtropAsanAkI catu:sUtrI : (1) sUtra yAne sUta, (2) sUtra yAne niyama, (3) sUtra yAne prema, (4) sUtra yAne aatmaa| 565 aparigrahakI siddhike lie hindU dharmane holI-pUrNimAkI yojanA kI hai| kRti kAyama rahe, lekina kartA kAyama na rahe, yaha bhAgya upaniSadke RSiyoMkA hai| ahaMkArakA saMpUrNa nAza hue binA yaha nahIM hogaa| 597 do binduoMke nizcita hote hI surekhA nizacita ho jAtI hai| jahAM jIva aura ziva, ye do bindu nirdhArita kiye, paramArthamArga taiyAra huaa| 598 daivavAdameM puruSArthake lie avakAza nahIM, isalie vaha nahIM cAhie / prayatnavAdameM nirahaMkAra-vRtti nahIM, isalie vaha nahIM caahie| devavAda meM namratA hai, isalie vaha caahie| prayatnavAdameM parAkrama hai, isalie vaha caahie| 566 jJAna maMtra hai| karma taMtra hai| upAsanA donoMko jor3a detI hai| For Private and Personal Use Only Page #88 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI ___ 87 600 jaba tapakI anI lagAte raheMge aura japake nakkAre bajAte raheMge, tabhI suptAtmA jaagegaa| IzvarakI kalA kitanI samajha pAyA hUM! aura jo 'maiM' jitanI kucha samajhA hUM, vaha 'maiM' bhI kyA IzvarakI kalA hI nahIM hUM? 602 baMdha-traya : (1) AdhArasthAnameM, viSayakA niyamana / (2) nAbhisthAnameM, AhArakA niyamana / (3) kaMThasthAnameM, vANIkA niyamana / zrIgaNezAya namaH mAne zrIguNezAya namaH / mUrtipUjAkA avazya vidhAna nahIM hai, parantu mUrti-bhaMgakA avazya niSedha hai| saMnyAsa aura yoga eka hI jJAnAgnikI jvAlAeM haiM / sUrya jahAM jAtA hai, vahAM prakAza le jAtA hai-yahI bAta sevakakI honI caahie| sevaka jisa kSaraNa jahAM jo karatA ho, usa kSaraNa vahAM usa kAryameM usakA sevakatva usake sAtha honA caahie| For Private and Personal Use Only Page #89 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 88 vicArapothI 607 zvAsocchvAsa kI kriyA zarIrake sAre raMdhroMse hotI rahatI hai, lekina nAkase vizeSa rUpase hotI hai| yadi satkarmoMko raMdhroMkI jagaha mAneM, to upAsanA nAkakI jagaha hai / . logoMke sUkSma vyavahAroMmeM anAhUta dhyAna denA sevaka ko manA hai| 606 jo mUrti sarvopalabhya nahIM hai, vaha mUrti-pUjAke zAstrake anusAra bhagavAnkI mUrti nahIM ho sktii| avatAroMkI janmabhUmi, santoMkI mRtyubhUmi aura vIroMkI karmabhUmi dhanya hai ! mAM ! bAlakake kAnoMmeM eka hI AvAz2a gUMjane de-AtmA ! AtmA ! AtmA ! satya vyAvahArika apUrNAMka nahIM, AdhyAtmika pUrNAMka hai / 613 nidrA aura jAgRti, ina donoMke guNa milAkara 'samAdhi' banatI hai| donoMke doSa milAkara 'svapna' / guNa svataHpramANa / doSa sabUta milnepr| AtmA 'na hanyate', kyoMki-'na hanti' / manuSyakA mukhya dharma kauna-sA hai ?-mnssytaa| For Private and Personal Use Only Page #90 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI yadi koI, daravAjA banda karake sove, to sUrya usakI sevA karaneke lie usake daravAjepara Akara khar3A rahatA hai| daravAjeko dhakkA dekara bhItara nahIM ghusatA / lekina z2arA daravAz2A DhIlA hote hI bhItara ghusa jAtA hai| yaha sevaka kI maryAdA aura tatparatA hai| 618 bhikSA yAne IzvarAvalambana, arthAt samAjakI sadbhAvanAmeM zraddhA, yAne yadRcchA-lAbha-saMtoSa, yAne kartavya-parAyaNatA aura phala-nirapekSa vRtti| 616 AMkha sIdhI hI dekha sakatI hai| manako aAMkhase sIkhanA cAhie / yUkliDa kahatA hai, do binduoMke bIcakA kama-se-kama antara, yAne unheM jor3anevAlI surekhaa| isI anubhavapara satya sthita hai| 621 manonigraha yAne mAnasika zaktiyoMkA saMgraha / pighalanevAle bhI thor3e / lekina sulaganevAle unase bhI thodd'e| 623 'nAtimAnitA' daivI saMpattikA AkhirI guNa batalAyA gayA hai| isake pahaleke sAre guNa prApta hoM to bhI abhimAna na honA, usakA artha hai| - koI kahate haiM, jo kueMmeM nahIM hai vaha DolameM kahAMse Ave ? maiM kahatA hUM, jo rassImeM nahIM hai vaha DolameM AtA hI hai ki nahIM ? For Private and Personal Use Only Page #91 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 625 Atmazuddhise vijAtIya dravya yA to bAhara pheMkA jAtA hai, athavA sajAtIya banakara AtmasAt hotA hai| 626 aham-nizcita idam-anizcita tat-ananta 627 kAyara aura krUra eka hii|| 628 upayuktatAvAda svayaM apanI upayuktatA mAna hI letA hai ! 626 nadImeM maiM bhagavAnkI bahatI karuNA dekhatA huuN| 630 tAttvika-nirguNa, AkAzameM sira / sAttvika-saguNa, z2amInapara pair| pAramArthika sAdhanAkA prAraMbha Atma-viSAdase / 'viSAdayogo nAma prathamo'dhyAyaH / ' citta dhoneke lie upayogI : mRttikA-tapasyA jalahariprema 'tat' aura 'tvam' kI saMdhi 'asi' hI upAsanA hai ; vahI jJAna hai| For Private and Personal Use Only Page #92 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapocI kisI bhI sampUrNa darzanake lie nIce likhe tIna vicAra Avazyaka haiM : (1) kAryAkArya-vicAra (2) kAryakAraNa-vicAra (3) kAryakarta -vicAra jJAnI puruSake 'prAbhAsika' karmake hetu : (1) loka-saMgraha (2) prArabdha-kSaya (3) sAdhanA-dADharya (4) sahajAnanda / 'hAthakA' aMgArA jAneke viSayameM kauna zakAyata karegA? saMsAra 'hAthakA' aMgArA hai, use chor3akara bhAgate' paramArthakA pIchA bezaka karanA caahie| (TippaNI-hindImeM 'prAdhI chor3a ekako dhAvai' jo kahAvata hai, usI AzayakI marAThI meM kahAvata hai-'hAtace soDUna palatyAcyA mAgoM laagnne'|) 637 koI 'mAyA' kahate haiM, koI 'lIlA' kahate haiM, koI 'sphUrti' kahate haiM / kucha bhI na kaheM, to kyA burA hai ? pratipakSa-bhAvanAkI apekSA a-bhAvanA adhika pariNAmakAraka hai| Atmacintana yAne AtmazaktikA cintana / vastutaH AtmA acintya hai| For Private and Personal Use Only Page #93 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 640 vinAza, vikAsakA aparihArya aMga hai| lekina vaha prayoga haraeka apane-Apapara hI kare / premayukta aparicayameM maiM apanI rakSA dekhatA huuN| 'ahiMsAdi prakRtike guNa haiM yA AtmAke ?' arhisAdi prakRtike guNa nahIM haiM aura AtmAke bhI guNa nahIM haiN| ve aAtmAke 'svabhAva-dharma' haiN| avatAra vizvamAnya hotA hai| sAdhukA sAtha kuttA bhI de to saubhAgya kahanA caahie| karmayoga rajoguNa nahIM hai| vaha rajoguNapara nusakhA hai| bhautika jJAna yadi ajJAna na ho, to aizvarya hogaa| lekina 646 eka pakSa-saMsAra sAdhuoM ke lie nahIM hai, isalie sAdhu alaga raheM! dUsarA pakSa-saMsAra sAdhunoMke lie hI hai, isalie sAdhu dhIraja rakheM! __(bhAvArtha, saMsAra cAhe sAdhuoMke lie ho yA na ho, sAdhuoMko sAdhutva kabhI nahIM chor3anA caahie|) 647 nirdoSa yajJakI yadi azakyatA na hotI, to bhaktikI AvazyakatA na hotii| For Private and Personal Use Only Page #94 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapoSI 648 tU kahatA hai-prayogase nizcita huA, isalie pakkA hai| maiM kahatA hUM-prayogase nizcata huA, isalie kaccA hai| 646 'mujhe kyA upayoga ?' na kahakara 'merA kyA upayoga ?' kahanA cAhie, tabhI upayuktatAvAda sArthaka hogaa| merI vRtti kabhI saMnyAsakI ora daur3atI hai aura kabhI bhaktikI ora / vastutaH donoMkA artha eka hI hai| 651 jagatkA kartA kauna ? "mere jagatkA maiM hI kartA huuN| dUsare jagatkA mujhe paricaya hI nhiiN|" . pratyakSase aMdha banI huI buddhiko sanAtana tattva kaise dikhAI deM! vizvameM AtmA dekheM aura AtmAmeM vizva dekheM isakA nAma hai sva-parAvalaMbana / 654 (1) prAtmaparIkSaNa (2) mauna (3) karmayoga (4) prArthanA sadguNa svabhAvataH hI pravAhI hote haiN| jame hue sadguNa durguNakI yogyatA pAte haiN| hiMsAse rAjya milegA, lekina svarAjya nahIM milegaa| svarAjyake mAne hI ahiMsA hai| For Private and Personal Use Only Page #95 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 14 vicArapothI jAti-dharma, kula-dharma, rASTra-dharma Adi vihita haiM / jAtyabhimAna, kulAbhimAna, rASTrAbhimAna Adi niSiddha / 658 Atma-trayI : (1) pApAtmA, (2) pUtAtmA, (3) paramAtmA / 656 prAptakarma chor3akara rucikara karma cunanemeM asvAdavrata bhaMga hotA hai| 660 jahAM zakti TUTa jAtI hai, zaktike usa antima binduko paramArtha meM 'yathAzakti' kahate haiN| jar3a-sRSTi mAyA-nadIkA vistAra hai / jIva-sRSTi mAyA-nadIkI gaharAI hai| 662 (1) svarUpa mata chodd'| (2) siddhAMta mata chodd'| kama-sekama (3) maryAdA mata chodd'| pratyAhAra trividha : (1) iMdriyoMko ciMtanake lie sameTa leN| (2) bhajanake lie khola deN| (3) jIvanake lie saMyamase kAmameM lAveM / bhakti cAra prakArakI : (1) parA, (2) ekA, (3) priyA, (4) pUjyA / For Private and Personal Use Only Page #96 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI jo advaita nityakarma bhI nahIM saha sakatA, vahI niSiddha bhI nigalaneko taiyAra hotA hai| vaidika zabda sUkSama arthake haiN| unase, Age calakara, laukika artha nikle| sUkSmameMse sthUla, avyaktameMse vyakta, yaha sRSTiniyama hai| _ kRSNa apane-Apako sAdhAraNa gvAlAsarIkhA mAnatA thaa| itanAhI nahIM, loga bhI use vaisA hI mAnate the aura mAnate haiN| isa dUsarI bAtameM kRSNake amAnitvakI viziSTatA hai| deha-buddhi chor3a ! nyApana-buddhi chor3a ! racanA-buddhi chor3a ! khetake Upara-UparakI phasala kisAnakI, parantu jamInake bhItarake dhanapara sattA sbkii| usI taraha sAmAnya vicAroMpara unakI mAtRbhUmikI sattA, lekina asAmAnya vicAroMpara sAre jagatakA svAmitva / 670 jagatameM do mahimAeM kAma kara rahI haiM : (1) satya-mahimA aura (2) nAma-mahimA / .671 saMsArameM nIti aura bhaktikI sattA rahe, yaha dharmakA uddezya hai| 672 veda-prAmANya yAne pUrva-paraMparAke lie kRtajJatA-buddhi aura navIna parAkramake lie sphUrtidAyaka svtntrtaa| 673 kAlA kaMbala mujhe priya hai| kAle kaMbalakA sahavAsa yAne zrIkRSNakA sahavAsa / For Private and Personal Use Only Page #97 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra 26 www.kobatirth.org vicArapothI 674. kRSNane gAya bacAI / buddhane bakarI bacAnekA prayatna kiyA / Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 675 'yathecchasi tathA kuru' kahaneke bAda phira 'mAmekaM zaraNaM vraja' hai hI / svatantratA saMyamakA varaNa kare, isameM svArasya hai / 676 bhakti - niyata saMyama / mukti - svaira saMyama | 677 vAda cAra haiM : karma meM akarma, jJAnakA saguNa lakSaNa hai| akarma meM karma, jJAnakA nirguNa lakSaNa hai / 678 (1) daMbhavAda, (2) prajJAnavAda, (3) bhAvArthavAda, (4) yathArthavAda | 676 marate vakta kaMbalapara sulAte haiM / jIvanameM yadi garIbI na rahI ho, to kama se kama maraNameM to rahane do ! 680 sAmrAjyavAda yAne saMpatti, sattA aura saMskRtikI zrAsakti / 681 'bhakta aise jAgA je dehIM udAsa' dehake prati udAsIna haiM, tukArAma ) (bhakta aisoMko jAno jo haraeka prazna ke eka deha hotI hai aura eka AtmA / bhakta dehake prati svAbhAvika rUpase hI udAsIna rahatA hai / 682 sadguru - jinakA 'astitva' zraddheya hai / cidguru - jinakA 'jJAna' paramArtha- maMDalameM pratIta hotA hai / jagadguru --- jinakA kArya sabapara prakaTa hai / For Private and Personal Use Only Page #98 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 683 IzvarakI paitRka sattA svIkAra kiye binA jagatmeM bhrAtRbhAva sthApita nahIM hogaa| 684 santa sUryake samAna khetoMmeM phasala laavegaa| sadhAraka agnike samAna bhAta pkaavegaa| 685 gopiyoMke lie premamUrti / draupadIke lie kAruNyamUrti / arjunake lie jJAnamUrti / vyAdhake lie kSamAmUrti / 686 upAsanA tIna prakArakI : (1) aatmpriikssnnpr-gNbhiir| (2) haridarzanapara-AnaMdamayo / (3) tattvacintanapara-zAnta / 687 unmanI-AdhyAtmika nIMda / prabuddha-AdhyAtmika jAgRti / donoM eka-dUsarIko jAMcanekI avasthAeM haiN| 688 sAmarthya hai sty-nisstthaakaa| hogA jisake pAsa uskaa| isIkA nAma 'bhgvaankaa| adhiSThAna'! For Private and Personal Use Only Page #99 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org ha vicArapothI ( samartha rAmadAsasvAmI kI nIrce kI uktiko lakSya karake yaha vicAra likhA gayA hai : Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir sAmarthya Ahe caLavaLa ceM / jo jo karIla tayAceM / paraMtu tetheM bhagavaMtAceM / adhiSThAna pAhije || ) 686 RSiyoMkA darzana tattvavettAtroM kA jJAna santoMkA anubhava 660 " Apa rajju - sarpa ke samAna 'vivarta' mAnate haiM yA 'suvarNakaMkaraNa' ke samAna 'pariNAma' mAnate haiM ?" "maiM 'suvarNa-kaMkaraNa' ke samAna 'vivarta' mAnatA hUM / " 661 'buddhi' - prAmANya cAhie, 'ahaM' - prAmANya nahIM / 662 snAna karate samaya 'sahasrazIrSa' kahane kI prathA hai / usa vakta yaha bhAvanA karanI cAhie ki hajAroM jalabindunoMke rUpameM sahasrazIrSa paramAtmA hajAroM hAthoMse mujhe sparza kara rahA hai jisase jIva-bhAva dhula jAyagA / .663 pipIlikA uttama guru / vihaMgama uttama ziSya / .664 (1) ekA advaita jo ekasAdhananiSTha honeke kAraNa anya sAdhanakI kalpanA nahIM kara sakatA / For Private and Personal Use Only Page #100 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI (2) samaMjasa advaita jo ekasAdhananiSTha hotA huA anya sAdhanoMko mAnatA haiN| (3) sAragrAhI advaita jo sAdhanasamuccayaniSTha hotA hai| (4) prAtyantika advaita jo sAdhana-mAtrameM advaita anubhava karatA hai| 665 jIvana vicAra, anubhava aura zraddhA kA ghanaphala hai| 666 saMta gAyake samAna vatsala haiM, isalie svayaM tattvajJAnakI kar3abI pacAkara saMsArako bhakti-nItikA dUdha pilAyA karate haiN| utsAha-vRddhi, vikAra-zamana aura jJAna-paripoSa-svaccha nidrAke ye tIna lakSaNa haiN| aMkura kaba nikalanA cAhie, isakA jJAna bonevAleke hAthakI apekSA gehUMko adhika hotA hai| phalakI cintA kartAko nahIM karanI cAhie / vaha karaneke lie karma samartha hai| 666 ziSTatA-anukaraNIya / vishisstttaa-cintniiy| ashisstttaa-prihaary| 700 veda svabhAvase bolate haiN| guru upadezArtha bolate haiN| maiM japArtha bolatA For Private and Personal Use Only Page #101 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI 701 sadA asaphalatA hotI hai, isameM Azcarya nhiiN| saphalatA yAne samApti / vaha hamezA kaise ho sakatI hai ! vaha eka hI daphA AnevAlI hai| 702 ahiMsAkA artha na to DhIlI-DhAlI sahanazIlatA hai aura na asahya niyamana / dAna parigrahakA prAyazcitta hai, isalie usameM abhimAnake lie avakAza nhiiN| 704 __ asteya paddhatikA niyamana karatA hai, aparigraha prmaannkaa| phalataH donoM eka hI haiN| 705 IzvarI yojanAmeM vidyamAna aparigrahakA zvAsocchavAsa utkRSTa udAharaNa hai| IzvarArpaNa bhUtasevA tapa niyatabhoga / tyAga yajJa puNyavAn Izvarake pAsa jAtA hai, kyoMki vaha puNyavAn hai| pApI Izvarake pAsa jA sakatA hai, kyoMki vaha pApI hai|| 708 eka bAra svapna meM zerane merA pIchA kiyaa| maiM bhAgane lgaa| sAdhu bhI mere sAtha bhAgane lgaa| thor3I derameM prArthanAkI jagaha For Private and Personal Use Only Page #102 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapothI aaii| zera pIchA kara hI rahA thaa| sAdhu prArthanAkI jagaha baiTha gayA aura mujhase kahane lagA, "aba Age maiM nahIM bhaagNgaa| terI tU samhAla le / " maiM bhI kAMpate-kAMpate lekina nizcayase usake pAsa baiThA / itanemeM zera gAyaba ho gayA aura svapna bhI gyaa| 706 nirguNa-saguNa upAsya-upAsaka maiM-tU sajjana-durjana jar3a-cetana ye pAMca bheda lopa honepara saMpUrNa advaita siddha hotA hai| 710 icchA, prayatna, kRpA prApti / 711 karma>akarma parantu, jJAna+karma=jJAna+akarma .:. jJAna-00 (ananta) 712 vedAntake samAna anubhava nhiiN| gaNitake samAna zAstra nhiiN| rasoIke samAna kalA nhiiN| 713 guru avyakta-mUrti hai| cAhe zabda-mUrti kaha liijiye| 714 dehAsakti, jJAnAsakti, dayAsakti / cittazuddhikArakake sivA aura kisI bhI rUpa meM karmakI taraka dekhanA mujhe nahIM suhaataa| 715 For Private and Personal Use Only Page #103 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 102 vicArapothI 716 havA apane Apa mere kamare meM AtI hai / sUrya apane-Apa mere kamaremeM praveza karatA hai| Izvara bhI usI prakAra apane Apa milanevAlA hai| basa, merA kamarA khulA bhara rahane do! 717 Izvarake sauMdarya, sAmarthya, jJAna, pAvitrya, premakA niraMtara smaraNa kareM! 718 ___ 'mahattvAkAMkSA'kitanI alpa vastu hai yaha ! 716 (1) buddhikI sthiratA, (2) niSkAma sevA, (3) iMdriyanigraha, (4) bhaktikI hArdikatA, (5) AtmajJAna, (6) daivI saMpattikA vikAsa, aura (7) saMnyAsa ina sAta aMgoMse dharma pUrNa hotA hai / 720 khulI havAmeM saccidAnandase bheMTa hotI hai| AkAza-sat vAyU-cit teja-pAnanda 721 jagat bhinna-bhinna raMgoMkA banA hai / jagatmeM vidyamAna bhinnabhinna vastueM yAne ina bhinna-bhinna raMgoMke gahare yA patale bheda / 722 buddhi amalameM lAnA hI buddhi 'calAnA' hai| 723 bhakti mAM aura yoga bApa-aisA banAva bana gayA to hama For Private and Personal Use Only Page #104 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir vicArapoyo 103 bAlakoMmeM jJAna sahaja hI ugegaa| strI-puruSoMke zikSaNakI dizA bhI isaparase dhyAnameM AtI hai| 724 brahmacArI yAne strI aura puruSa ekastha / 725 buddhi zraddhAkI taraha durbala nahIM hai| buddhi zraddhAke barAbara balavAn nahIM hai| 726 ati dUra dekhanA aura bilakula na dekhanA-ye Thokara lagane ke do uttama upAya haiN| 727 jJAnase dRSTi shresstth| 728 abhaya do prakArase hai-hamArA kisIse na DaranA, aura hamase kisIkA na DaranA / yaha doharA abhaya maiM AkAzameM dekhatA huuN| isakA artha yaha hotA hai ki mujhe AkAzakI taraha zUnya bananA caahie| 726 kaunasA tArA UMcA aura kaunasA nIcA, isameM jitanA artha haiM (arthAt bilakula nahIM) utanA hI artha kaunasA AdamI U~cA aura kaunasA nIca, isameM bhI hai / donoM, eka hI AkAzameM alagaalaga jagaha haiM, itanA hI kahanA caahie| 730 vastukA svarUpa kSaNa-kSaraNa badalatA dikhAI detA hai-isakA vastu mithyA hai, yaha artha nahIM hai, varan vaibhavazAlI hai, aisA artha samajhanA caahie| For Private and Personal Use Only Page #105 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir 104 vicArapothI vAsanA naSTa honepara sRSTi donoM arthoM meM 'a-mUlya' ho jAtI hai| 732 vairAgyameM vaidveSya gRhIta hai / (vaidveSya-dveSa se rahitatA) 733 (1) zruti (tattva-siddhAnta) / (2) smRti (sAmAjika dhArA) (3) purANa (pUrva saMtoMke caritra) (4) bhakti (upAsanA) (5) nIti (ahiMsA-satyAdi siddha paMtha) yaha saba dharmoMkA paMcAMga hai| 734 vyutpatti-vyAkaraNakA viSaya hai| nirukti-prAdhyAtmika zAstra hai| 735 sevA vyaktikI ; bhakti smaajkii| manuSya-ghara guNa-daravAjA doSa-dIvAreM For Private and Personal Use Only Page #106 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir For Private and Personal Use Only Page #107 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra www.kobatirth.org Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir hamArA vinobA-sAhitya IzAvAsyavRtti IzAvAsyopaniSad upaniSadoM kA adhyayana gAMdhIjI ko zraddhAMjali bhUdAna-yajJa rAjaghATa kI saMnidhi meM sarvodaya-saMdeza vicAra-pothI vinobA ke vicAra (do bhAga) zAnti-yAtrA sthitaprajJa-darzana svarAjya-zAstra sarvodaya kA ghoSaNA-patra sarvodaya-vicAra Serving JinShasano 020382 gyanmandir@kobatirth.org Tum manmAditya mamtA sAhitya maNDala eka rupayA For Private and Personal Use Only