Veer Vibhuti

Author(s): Nyayavijay
Publisher: Jain Tapagaccha Sangh Pedhi
Catalog link: https://jainqq.org/explore/035303/1

Page #1

GlabJdh [ ToIkale lo
*ëlcl bId ‘lo?||3|3
ફોન : ૦૨૭૮-૨૪૨૫૩૨૨
૩૦૦૪૮૪૬
3103
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-mara, Surat www.umaragyanbhandar.com

Page #2

वीर-विभूति:
(शतकम् )
न्यायविशारद-न्यायतीर्थमुनिश्रीन्यायविजय-विरचिता।

Page #3

फ
सत्यं समवबुध्यध्वं !
यात सत्येन वर्त्मना ! |
सत्याज्ञयोत्थितो धीरो मृत्युं तरति मेधिरः ॥
- न्याय विजयः

Page #4

THE GRANDEUR OF VIRA Being a translation in English of the
Sanskrita book,
VIRA-VIBHUTI
OF MUNI SRI NYAYAVIJAYAJI.
TRANSLATED
BY B. BHATTĀCHÄRYYA,
m. d., ph D.
RAJARATNA Director, Oriental Institute
Baroda.
Second Edition
1939.

Page #5

INHEARLAHILAIMARY
मांगरोळ
श्री जैन तपागच्छ - संघ-पेढीप्रदत्त आर्थिक योगयी प्रकाशित
- mmmmmmmmmm
वीर सं. २४६५
विक्रम सं. १९९५
धर्म सं. १७ द्वितीय श्रावण
वडोदरा-लुइाणामित्र प्रिन्टिंग प्रेसमां अंबालाल वि. ठाकरे
प्रशाशकने मारे छाप्यु. ता. ३१-6-१९.

Page #6

FOREWORD
[To the first edition ]
Lord Mahavira, like His contemporary Lord Buddha, was born at a time when India was in a great ferment. The incorporation of the Vratyas, or nomadic Aryans, into the orthodox fold, produced a revolution,-a revolution in ideas, speculations, language, dress, customs and manners,-in short, everything connected with ancient Indian life. India at that time was thoroughly caste ridden, the caste system had become inflexibly rigid, sacrifices were the order of the day, and these magical rites were accompanied by animal slaughter on a large scale. The sacrifices, with their cooked meat, had become extremely popular, and the Brahmanas had become supreme.
•
Lord Mahavira, like Lord Buddha, the Vratyas and the materialistic philosophers of that age, challenged everything that Orthodoxy had set up in the name of

Page #7

religion; He challenged their caste system, He challonged the superiority of the Brābmanas, to challenged their sacrifices, and He challenged their immolation of animals op a large scale.
In His time there were no less than sixty schools of thought, kdown, of course by the Orthodoxy, as 'heretical schools, headed by sixty 'heretical' teachers, each with new dogmas, each having a large following, and each patting ap a strong fight against the Orthodoxy, that is to say, Brāhmanism. How, in the coarse of time, these schools booame extinct, or morgod in other more powerful religions, history doos not tell, but we know that two among them, Buddhism and Jainism, grew subsequently to be the most enduring and powerful of the Indian religious systems. Mahāvira and Buddha played a very important part in inaugurating two sew lines of thought, and thus their lives will always have a perennial interest for all Indians so long as there are Indians living on this soil.
The rigidity of the caste system, and tho Brāhma. nical ascendancy in the time of Mahārira, tendod, in a great degree to drown the intellectual celebrities of rival sects, and to stifle independent thinking, coming from, what the Brāhmanas considered to be the lower stratum of society. The Vrātya, and others not belonging to the social system of the Brāhmanas did not tolerate this, and they boldly proclaimed independence, with what result we all know. This is how India became the homeland of three great religions systems which

Page #8

wielded tremendous influence during all the subsequent centuries and brought peace to mankind, not only in India but also in far distant countries. By the roaction of one religion on another, all the threo religious systems became modified and more and more dignified and elevated, and the harsh and cruel elements in each were toned down by force of the very rivalry that existed between them.
In this brochure a translation is given of the short work recently composed by Mani Nyāya vijayaji in Sapskrita, entitled, the Vira Vibhuti, or The Grandeur of Vira. This work (in fifty seven verses) gives in a not-shell the story of the life of Mahārira as preserved in the Svetāmbara tradition. He has also made an attempt to lay special stregs on sach anecdotes from His life as have a bearing on the problems of present day society, and has described most vividly the method followed by Mahāvīra in His life and the ideals first get up by Him. In Mani Nyāyavijayaji's own words, Mabăvira's preachings can be summed up in three simple words:(i) Abimeā, or non-injury. (ii) Sangama, or control of the sense organs, (iii) Sevā, or service--the three corner-stones on
which the great structure of Jainism is reared.
Like a true saint, Muni Nyāyavijayaji here exhorts his fellow men to realise these three principal tenets
of Jainism, and to put them into practice in their

Page #9

६
daily life, customs and manners. There is, therefore no bigotry in it, there is nothing sectarian about it, and there is nothing of provincialism in it. Jainism, thus, is a universal religion, and its character is more than national,-it is truly international. Any one practising these ideals is a real Jaina whether he calls himself a Jaina or not, or whether he is in India, in Japan or in America.
Lastly, I have to express my gratitude to Muni Nyayavijayaji for his kindness in entrusting me with the work of translating this important work in English, and for his trust in me,-an alien in point of religion. Indeed, I have had many opportunities of coming into close contact with this great soul, and I have learnt how to respect one who has embraced cheerfully all the miseries of life in order that others may enjoy happiness. A few such eminent saints-a few such torch bearers of light-will keep up the reputation of any country as the greatest home of piety, righteousness and virtue. I had much hesitation in undertaking this work, but to me Muni Shri's word is an order.
BARODA.
16th October 1932.
}
B. B.

Page #10

Mahavira-The great Hero
Ву A. J. Sunavala,
B. A., LL. B., It is now admitted by all that Vardhamana or Nirgrantha Jnātaputra, best known as Vira or Mabāvira, regarded by the Jainas as the twentyfourth and last Tirthankara was a historical personage and a contemporary of Sbākya Moni, the Buddha. He was born in the year 599 B. C., or towards the end of the Dusamā Susamā period, the fourth Ara, as the Jainas reckon time, on the thirteenth day of the bright half of Chaitra, He is said to have perfected his vow Kalpa after Kalpa. Mapy a hundred incarnations preceded that final incardation in which the highest knowledge and intuition, called Kevala-Jnāna, was attained. Step by step he climbed up the long ladder of existence; life after life of self-abnegation and devotion led him from earthly

Page #11

manhood to divine humanity, from divine humanity to the position of a Jina or a Tirthankara. Immeasurable ages of indumerable lives lay behind him ere he was born in the royal palace at Kandapura or Kundagrāma-a Kshatriya suburb of Vaishāli, the capital of Videha or Tirhat-born for his last birth upon this planet, born to reach the perfect illumination, born to become a mighty teacher and instructor of myriads and my. riads of the human race.
The Jainas, both Shvetāmbaras and Digambaras, state that he was the son of King Siddbārtha of the celebrated race of Ikshvāku and of the Kāshyapa Gotra, and that his mother Trishalā was sister to King Chetaka of Vaisbāli, and was also related to King Bimbibāra of Magadha then the most powerful state in India. The name given by his parents was Vardhamāna, as causing increase of riches, peace and prosperity, but Indra or Shakra-the chief of the gods-gave him also the appelle ation of Mabāvira as significant of his power and supremaoy over gods and men.
For nearly thirty years Mahāvira geems to have lived in the bosom of his family. . According to the Shvetāmbara tradition he was prevailed upon by his parents to marry Yashodā, daughter of the prince Samaravira. By her he had a daughter, Anojjā or Priyadarshadā, who was married to a noble of the name of Jamāli-one of the Saint's pupils and founder of a new sect-and who in her turn had a daughter called
Sheshapati or Yashovati. Mahavira's parents and with

Page #12

thom probably their whole Clan of Nāya Kshatriyas · were followers of the tenets of Pārshvanātha-the twentythird Tirthankara-who is said to have preceded Mahāvira by 250 years. They died when Mabāvira was twenty-eight years old, and the government of the country naturally devolved on his elder brother Nandivardhana. Mahāvira now felt free to become an ascetic. After two years of abstinence and self-denial at home, he resolved to fulfil his vow-the vow that he had taken, long lives before, to renounce all, to reach illumination, and to become a saviour of the world. He took the permission of his brother and the royal councillors, gave away his wealth in charity, and then, surrounded by crowds of people, proceeded towards the Shandayana park outside the Kshatriya suburb of Vaisāli. There in the contre of the park, under the shade of the overgroen Ashoka tree, he quietly descended from his state palanquin, took off his ornaments, stripped off his princely garments, plucked out his hair in five handfuls, paid obeisance to all liberated spirits, and powing to do no sinful act, entered upon that ascetic life, the austerities of which were to dry up all the founts of Karma and free him from the sorrowful cycle of birth and rebirth,
This great initiation, all sects agree, took place when Mabāvira was thirty years of age, some time between 570 and 569 B, C., on the tenth day of the lattor (?) half of Mārgashirgha or Māgasara. For twelve
years he led a life of severe austerities, observing

Page #13

frequent fasts of goveral months' daration, practising penancos greater than any other practised, always meditating, always striving to realize himself, always sinless and circumspect in thought, in word and in deed. For full twelve years the homeless ascetio wanderod from place to place, neper staying for longer than a single night in a village or for more than five nights in a town, and only resting during the four months of the rainy season, always bearing with perfect patience and equanimity all kinds of hardship and cruel illtreatment at the hands of his enemies and the savage tribes of Vajrabhumi, Suddhibhumi and Lāt or Lār, the countries apparently of the Gonds. As he was thus wandering on his way, the time approached when perfect illumination was to be found. For, in the thirteenth year after his renunciation of the world and initiation as an ascetic, on the tenth day of the bright half of Vaiebākha, as he was seated under the shade of a sāl treo outside Jrimbhakagrama, on the north bank of the river Rijapālikā-a place not very far from the PārshvaDātha bills-as he sat there beneath the sacred tree, there dawned on him the light which he had been born into the world to discover; there came to him, in that silent hour of deep meditation, the mighty awakening which made him the enlightened, the omniscient, the all-knowing, which told bim of sorrow, of the cause of sorrow, of the care of sorrow, and of the path whioh leads beyond it. The bonds of Karina-the enemies to enlightenment, wisdom and salvation-were snapped like an old rope; and the Kepala Jpāna-the only knowledge

Page #14

knowledge which is fall and complete, onimpeded and anobstructed, infinite and supreme-became his own.
The last thirty years of his life Mahāvira passed in teaching his religious system and organizing his order of ascetics. The scene of his labours is mostly along the Ganges, in the modern districts of Bibār and Allahabad. In the towns which lay in these parts he spent almost all the rainy seasons duriog his spiritual career, though at timos be extended his travels as far west and north as Shrāvasti and the foot of the Himālayag, Men and women of all castes and classes from the lands east of the Middle Country crowded into his ordor, and from those grow the four representatives of the Jaina community: Sādhus, Sādbvis, Srāvakas and Srāvikās-monks, nuns, laymen and laywomen. Mabāvira's name and fame greatly perturbed the Brāhamanas of Magadha, and several of their most eminent teachers undertook to refute his doctrines. Instead of effecting their purpose, however, they became converts, and constituted his Ganadharas-Chief disoiples and teachers of his doctrines. In thirty years Mabāvira is said to have converted to Jainism Magadha, Bibár, Prayaga, Kausbāmbi, Champāpuri, and many other powerful states in North India. The Jainas, both Shvetāmbaras and Digambaras, have recorded the names of the places where he stayed during each rainy season. They also give the names of the different rulers he visi. tod. They tell us how Chetaka, king of Videha, became
a patron of his order; how Kunika, king of Anga, gavo

Page #15

him the most cordial welcome; how Shatānika, king cKausāmbi, listened with deep interost to his discourses; how Shrenika, king of Magadba, asked him thousands of questions concerning the faith, and, all of them being sa tisfactorily apowered, became one of the strongest champions of the religion of the Jina.
We now come to the closing scene of Mabāvira's life. His last rainy season was spent in Pāpā-the modern Pāvāpuri-a small town in the Patna district, still held sacred by the Jainas. Hastipāla, the ruler of the place, was a great patron of Mahāvira, and, according to the Kalpa-Sutra, it was in the office of his scribthat the venerable ascetic died. He attained Nirvāpa, cut asander the ties of birth, old age and death, became a Siddha, a Mukta, freed from all misery, freed from all pains.
This is said to have occurred in 527 B. C., some 605 years before the commencement of the Shaka era, and 470 years before King Vikramāditya. Mabāvira's system of teaching, as it has come down to us, is full of metaphysics and philosophy; but apart from these, its main purpose, summed up in a few words, is to free the soul from its mundane fetters by means of the three jewels: Samyak Jnāna, Samyak Darshana, Samyak Chāritra-Right Knowledge, Right Faith, Right Conduct. His great message to mankind is that birth is nothing, caste is nothing, but Karma is overything, and on the destruction of this Karma de ponds final Emancipation.
5

Page #16

વિશ્વાન્ધુ મહાવીર
જે સમયની વાત આપણે કરી રહ્યા છીએ તે વખતની ભારત વર્ષની સ્થિતિ બહુ વિચિત્ર હતી. જે વખતે કમ કાંડીએ ક`કાંડની અજ્ઞાન જાળમાં પ્રજાને ફસાવી રહ્યા હતા, પંડિતા અને ધર્માચાર્યો પ્રજાના ભેાળપણના ગેરલાભ લઈ તેમને અન્ય શ્રદ્ધાની ખાઇમાં પટકી રહ્યા હતા, ઉચ્ચ કહેવાતા ખીજાઓને નીચ સમજી સતાવી રહ્યા હતા, પુરુષા પારુષ-મદમાં છકી જઇ સ્ત્રીજાતિના હક્ક પર છીણી મૂકી રહ્યા હતા, અને જે વખતે ધર્મને નામે યજ્ઞાદિમાં પહિંસાનાં પાપ ધમધમી રહ્યાં હતાં, તેવે વખતે ભગવાન શ્રીમહાવીરના પ્રાદુર્ભાવ થાય છે. લગભગ અઢી હજાર વર્ષ ઉપરના એ સમય પાખંડ, અનાચાર, દંભ, સત્તા અને જાતિ–કુલાભિમાનમદાથી એટલા ભરચક હતા કે અશાન્તિનાં ઉગ્ર વાદળામાં ઘેરાયલી તત્કાલીન પ્રજાને ઉલ્હાર કરવા કાષ્ઠ મહાન શક્તિનું અવતરણ થવું સ્વાભાવિક હતું. સ્વર્ગ-નરકના ઈજારદારા જ્યારે તીડનાં ટાળાંની જેમ ધરતી પર ઉભરાઈ નિકળે છે, અધિકારના રાહુ જ્યારે ખુલ્લી

Page #17

રીતે માનવતા પર આક્રમણુ કરે છે, પરમ્પરા અને કુલીનતાના જોરે દીન, ગરીબ અને દુલાને દબાવી દેવામાં આવે છે, ત્યારે એ બધા પાખડા, વ્હેમા, ભેા, અનીતિઓ અને મૂઢ પરમ્પરાઆના માંચડાઓને ફગાવી દેવા અને વિશુદ્ધ સત્યનેા મહાન્ પ્રકાશ જગમાં પ્રગટાવી પ્રજાને મંગલ-નાદ સુણાવવા સમર્થ ક્રાન્તિકાર મહાપુરુષ પ્રકટ થાય છે.
આત્મજ્યોતિને પૂર્ણ પ્રકાશ મેળવ્યા
પછી તે મહાન પ્રભુ
મગધ દેશની વિશાળ ભૂમી પર પ્રજાની સામે જ્ઞાનની જ્યાત ખરે છે. એમાંથી મહાન ક્રાન્તિ ઉત્પન્ન થાય છે. એ ક્રાન્તિથી ગુરૂડમવાદનાં ઉન્માદી ગાડાં ઉધાં વળે છે, ધર્મનાં ગારાં પાખડા સળગી ઉઠે છે, કર્મકાંડની અજ્ઞાનજાળ વિખાઈ જાય છે, ઉચ્ચનીચની ભેદભાવનાએ ઢીલી પડે છે અને સ્ત્રી-પુરુષાનું વિકાસસાધક અધિકારસામ્ય સ્થાપિત થાય છે. એ ક્રાન્તિથી હિંસાવાદના રોગચાળા પર જબ્બર ફટકા પડે છે અને અહિંસા-ધર્મના ધધ્વજ કવા માંડે છે.
ભગવાનના પ્રવચનનુ` સારભૂત રહસ્ય રાગ-દ્વેષને શમન કરવાનું ક્રમાવે છે. ધર્મનું તત્ત્વ એક માત્ર આત્મશુદ્ધિના સાધનમાં છે. ચિત્તના દેખાનું પ્રક્ષાલન એનું નામજ ધર્મ-સાધના. જૈન દર્શનને એ સ્પષ્ટ મુદ્રાક્ષેખ છે કેઃ—
नाशाम्बरत्वे न सिताम्बरत्वे न तर्कवादे न च तत्त्ववादे | न पक्षसेवाश्रयणेन मुक्तिः कषायमुक्तिः किल मुक्तिरेव ॥
દિગમ્બર થઈ જવામાં કે શ્વેતામ્બર થઇ જવામાં મુક્તિ નથી.

Page #18

તર્કવાદમાં કે તત્વવાદમાં મુક્તિ નથી. સંપ્રદાય—પક્ષમાં કેફિરકાબંદીમાં મુક્તિ નથી. કિન્તુ કષાયથી-રાગદ્વેષથી-ક્રોધ-લોભ-મદ-માયાથી મુકત થવામાં જ મુક્તિ છે.
મહાવીરના વર્તમાન પ્રવચનમાં જેમ તત્વ-વિચારણાને સ્થાને છે, તેમ ચારિત્રસબન્ધી ઉપદેશને પણ એટલું જ સ્થાન છે. જૈન દર્શનને મુખ્ય વિષય નવ તો છે જીવ, અજીવ, પુણ્ય, પાપ, આસ્રવ, સંવર, બન્ધ, નિર્જરા અને મોક્ષ. મુખ્ય તો જીવ, અજીવ એ બેમાં બધાં તત્ત્વોને સમાવેશ થઈ જાય છે.
જીવનું મુખ્ય સ્વરૂપ જ્ઞાન-શક્તિ છે. જેમાં જ્ઞાન–શક્તિ નથી. તે અજીવ. સકમ તે પુણ્ય. અસત્કર્મ તે પાપ. કર્મ બંધાય એવાં કામ તે આસવ. કર્મ બંધાતાં અટકે તે સંવર. કર્મ ( આત્મા સાથે ) બંધાવાં તે બધ. બંધાયેલ કર્મને નાશ થવો તે નિ જરા. તમામ કર્મ–અન્ધાથી મુક્તિ તે મેલ. આ નવ તત્તની ટૂંકી અને સાદી સમજ.
ચારિત્ર એક ગૃહસ્થાશ્રમને અનુકૂલ અને બીજું સંન્યાસીને અનુકૂલ એમ બે વિભાગોમાં જૈનદર્શન બતાવે છે. સંન્યાસીને અહિંસા, સત્ય, અસ્તેય, બ્રહ્મચર્ય, અપરિગ્રહ એ મહાવતે છે, ગૃહસ્થાશ્રમને એ અણુવ્રત છે.
જૈન દર્શનમાં જાતિભેદને સ્થાન નથી. આત્મ-વિકાસમાં ચઢે તે ઉચ્ચ અને પડે તે નીચ. જેનાં ગુણ-કર્મો ઉંચાં તે ઉચ્ચ અને નીચાં તે નીચ. મહાવીરના લક્ષાવધિ વ્રતધારી ધર્મી શ્રાવકોની અન્દર કણબી-પટેલ–કુંભાર જાતના પણ હતા. અન્ય અને ચાંડાલો પણ મહાવીરનાં ચરણેનું શરણ લઈને, મહાવીરના સન્માર્ગ

Page #19

ના ઉપાસક બનીને પિતાને આત્મા સાધી ગયા છે. સત્યના પંથે ચાલનાર ભંગી ઉચ છે, અને અસત્યના માર્ગે ચાલનાર બ્રાહ્મણ નીચ છે એમ મહાવીરનું ધર્મશાસ્ત્ર પિોકારે છે, જે વાતને “ag
લોડ કુત્તઃ ર બ્રાતિરિએ” વગેરે મહાભારતાદિ– વચનો પુષ્ટિ આપે છે.
પૂર્વે અનેકાનેક જૈન રાજાઓ, જૈન મન્ત્રીઓ અને જૈન સરદારેએ પ્રજાની ભલાઈ માટે, દેશના રક્ષણ માટે મહટાં હેટાં યુદ્ધો ખેડયાં છે, અને એમ કરી તેઓએ પિતાની જૈન–વીરતાને દીપાવવા સાથે માતૃભૂમિનું હિત સાધ્યું છે. આવા અનેક નરપુંગવોનાં ઉજવળ જૈન જીવન ધર્મ તેમજ દેશનાં ઈતિહાસ-પૃષ્ઠોને શોભાવી રહ્યાં છે. વીરને ભક્ત વીરજ થઈ શકે. જૈન એટલે સાચો વિર. પરોપકાર અને સેવા એ એના જીવન–મ હોય. એની
અહિંસા શૂરાતનથી ઝગમગે અને હિંસકે તથા આતતાયીઓને સીધાદોર કરી મેલે.
ભગવાન મહાવીરના દાર્શનિક અને ચારિત્રવિષયક સિદ્ધાતે જગત માત્રને ઉપયોગી અને હિતાવહ છે. એ સિદ્ધાન્તો પર લખાચેલ ગ્રન્થ-સાહિત્ય આજે પણ બહુ મહેટા પ્રમાણમાં છે અને જગતના સાહિત્ય-સંસારમાં મહત્ત્વનું સ્થાન ભગવે છે, જેના વિશિષ્ટ અધ્યયનના પરિણામે યુરોપીય ર્કોલરોએ હજારો માઈલ છેટેથી ફેકેલા પિતાના અવાજોમાં આપણે સાંભળીએ છીએ કે –
“ In conclusion let me assert my conviction that Jainism is an original system, quite distinct and indepondent from all others; and that therefore, it is of great importance for the study of philosophical thought and religious life in ancient India. "

Page #20

१७
અર્થાત્ અન્તમાં મને મારે। નિશ્ચય જાવવા દો કે જૈન ધમ એ મૂળ ધર્મ છે, ખીજાં સનાથી તદ્દન જુદો અને સાવ સ્વતન્ત્ર છે. પ્રાચીન ભારતવર્ષના તત્ત્વજ્ઞાન અને ધાર્મિક જીવનના અભ્યાસ માટે તે બહુ અગત્યના છે.
"Now what would Sanskrita poetry be without the large Sanskrita literature of the Jainas! The more I learn to know it the more my admiration rises. "
અર્થાત્—જૈનેાના મહાન્ સંસ્કૃતસાહિત્યને અલગ પાડવામાં આવે તે સંસ્કૃત કવિતાની શી દશા થાય ! આ બાબતમાં જેમ જેમ વધારે જાણવાને અભ્યાસ કરૂ છુ, તેમ તેમ મારા આનન્દયુક્ત આશ્ચમાં વધારા થતા જાય છે,
કાઈ પણ તટસ્થ અભ્યાસી એ જોઇ શકશે કે ભગવાન મહાવીરના જીવન–સિદ્ધાન્તા મહાન વિશાલ અને વ્યાપક છે, મનુષ્ય માત્રને ઉપયેાગી છે. અને જીવન-વિકાસની સાધન-વિધિમાં તેનું સ્થાન અસાધારણ છે.
ભગવાન મહાવીરના જીવન-વૃત્તનું અવલેાકન કરતાં કાઇ પણ વિચારક જોઇ શકશે કે એ મહાપુરુષના આધ્યાત્મિક જીવનમાં તપ, વૈરાગ્ય અને સમભાવની પરાકાષ્ઠા છે.
જે ભયંકર વિષધરની વિષ-જ્વાલાએથી આખું જંગલ ભયભૈરવ બની ગયું છે. અને જ્યાં માણસાના તે। શું, પણ ખા પ્રાણીઓને પણ રસ્તા બંધ થઈ ગયા છે એવા ધનધાર ભીષણ જંગલના રસ્તે મહાવીર જાણી જોઇને પસાર થાય છે, અને તે એક જ ઉદ્દેશથી કે એ ખીહામણા સર્પનું ભલુ કરવું. તેના અજ્ઞાન અને ક્રાધાન્ય જીવન પર એ કારુણિકને દયા આવે છે અને એ અજ્ઞાની પ્રાણીના ત્રાસનુ સ્વાગત કરતા એ મહાત્મા એની

Page #21

સમ્મુખ ઉપસ્થિત થાય છે. ભુજંગની ઉગ્ર જ્વાળા મહાત્મા પર પડે છે અને મહાત્માને શાનિત-નાદ ભુજંગ પર પડે છે.
આખરે મહાત્માની જીત થાય છે. મહાત્માના શાન્તિ–રસના પ્રવાહમાં ભુજંગને ક્રોધ–મળ ધોવાય છે. મહાત્માને મહાન આત્મનાદ તેના આન્તર જીવનને સ્પર્શ કરે છે. ભુજંગનું રુણ માનસ સ્વસ્થ બને છે.
શાન્તિથી શાન્તિ! અને પ્રેમથી પ્રેમ! વિશુદ્ધ પ્રેમના પ્રભાવથી વૈરીનું વૈર ધોવાઈ જાય છે અને વૈરીને મિત્ર બનાવી શકાય છે. અહિંસાને આ મહાન સિદ્ધાન્ત મહાવીરના જીવનમાં છલોછલ ભર્યો છે, અને આજે પણ એને આભાસ જગત જોઈ રહ્યું છે.
“સંગમ” દેવ મહાવીરના ઉપર અનહદ ભારે ચલાવી રહ્યો છે, છતાં તેની ઉપર મહાવીરનું એક વાડું પણ ક્રોધથી ફડફડતું નથી. ઉલટું, એ અજ્ઞાનીને માટે એ મહાત્માના હદયમાં દયા છૂટે છે. પિતાની પર પડતા ભારને તે એ મહાત્મા ગણકારતો નથી, કિતુ જે અજ્ઞાનમાંથી એ દુજન ચેષ્ટા વરસી રહી છે તેને માટે એ મહાભાનું હૃદય દયા બને છે. “એ બીચારાનું શું થશે ! ” ની દયાભરી લાગણી મહાવીરની આંખોમાં પાણી લાવે છે. હદ થઈ જાય છે શમવૃત્તિની ! સમતાની પરાકાષ્ઠા !
ગીતા ”ને નાદ છેઃ “રિત્રાણા તાપૂનાં વિરાજ સુતા ! ધર્મસંસ્થાપનાથય xxx.” પણ મહાવીરને આત્મનાદમાં “ જીવનારા સુતા એને બદલે કદાચ કુતમ ( પાપીઓનો નાશ કરવા માટે નહિ, પણ તેમને પણ ઉદ્ધાર કરવા માટે ) સંભળાય છે. કેટલો ઉંચે આદર્શ ! કેટલું ઉંચું જીવન ! કેટલો સમભાવ ! વિશ્વબધુ જીવન અહીં પરાકાષ્ઠાએ પહોંચે છે !

Page #22

જગતને જે પવિત્ર જ્ઞાન એ મહર્ષિએ ધર્યું છે, આધ્યાત્મિક તત્વને જે પ્રકાશ એ મહાન પ્રભુએ પ્રજામાં રેલાવ્યો છે એને
ખ્યાલ વત માન આચારાંગ, સૂત્રકૃતાંગ, ભગવતી અને ઉત્તરાધ્યયન વગેરે આગમનું અવકન કરતાં સુજ્ઞ વાચકને આવી શકે છે. અને આ અલ્પકૃતિ પણ એ જ આશયથી વાચક વર્ગની આગળ ઉપસ્થિત કરું છું.
ન્યાયવિજય

Page #23

प्रवेशोगारः। कर्नु मनुष्य-कर्त्तव्यं
ज्ञातुं मानव-जीवनम् । सम्यग्रूपमधीयीत
श्रीमहावीर-जीवनम् ॥ १ ॥ श्रीमहावीर-वृत्तस्य
ग्रन्थाः सन्ति प्रकाशकाः । प्रणीताः पूर्वविद्वद्भि
बहवः सुप्रतिष्ठिताः ॥ २ ॥ अयं क्षुद्रः प्रयासस्तु
तन्महात्मचरित्रतः । कर्तव्यबोधपाठाना
मुपदर्शन-दृष्टितः ॥३॥
-लेखकः ।

Page #24

(IH ITI
III
III III
IIIIII
III
III
III III
HH
HIP
૧-મનુષ્ય-કર્તવ્ય બજાવવા અને માનવ-જીવનનું જ્ઞાન મેળવવા માટે ભગવાન મહાવીરદેવનું જીવન સારી રીતે અધ્યયન કરવા યોગ્ય છે. ૨-મહાવીરદેવના જીવન-ચરિત્રને પ્રકાશ કરે એવા પૂર્વવિરચિત અનેક સુપ્રતિષ્ઠિત ગ્રન્થો વિદ્યમાન છે. ૩-આ ક્ષુદ્ર પ્રયાસ તો મહાવીર
પ્રભુના જીવનમાંથી કર્તવ્યવિષયક બાધ-માઠા પ્રદર્શિત કરવાની દષ્ટિએ છે.
MITHAMMASTAHNINIANUSVIIHHC

Page #25

Page #26

कीर-विभूतिः।
The Grandeur of Vira.

Page #27

Part I
The biography of Lord Mahavira.

Page #28

तपथराणां धुरि कीर्त्यते यो
महानहिंसाचरणावतारः । जगद्धिताऽऽदर्शविभासिवाचः __ स्मरामि तं किश्चन वर्धमानम् ॥ १ ॥
જે તપસ્વીઓમાં અગ્રેસર તરીકે ગવાય છે, જે અહિંસાને યા અહિંસામય ચારિત્રને મહાન અવતાર છે અને જેની વાણું, જગતને હિતાવહ એવા આદર્શને પ્રકાશ કરનારી છે, એ વર્ધમાનને હું કંઈક યાદ કરું છું.
Let me meditate awhile on the Lord Vardhamāna, the best amongst ascetics, the great incarnation to practise non-injury, and whose teachings illumined the ideal which proved beneficial to mankind.

Page #29

मूलाभिधातः खलु वर्धमानो
देवार्यनाम्नाऽभिदधे प्रजामिः । वीरः पुन:रतया प्रसिद्धः
स सन्मतितिसुतोऽप्यभाषि ॥ १॥
भूस नामे ' भान 'छे. प्रगत अभने 'हेवार्य' નામથી સંબેધ્યા છે. વીરતાના યોગે “વીર' નામથી પ્રસિદ્ધ थया छ. मेसो 'सन्मति' भने ज्ञातपुत्र' ५५ उपाय छे.
Vardhamāna was His original name. He was known as Dovārya by the people; His prowess won Him the name of Vira; and He was also called Sanmati and Jbātaputra.

Page #30

प्राचीनवर्णाश्रमवम॑ना स्वां
गतिं तनोति त्रिशलाङ्गजन्मा । चतुर्वसौ विश्रममाश्रमेषु
कुर्वन् क्रमादन्तत पति पूर्णम ॥ ३ ॥
ત્રિશલાનન્દન' પ્રાચીન વર્ણાશ્રમ-પદ્ધતિના માર્ગે પિતાની ગતિ લંબાવે છે. ચાર આશ્રમમાં કમશઃ વિશ્રામ લેતે એ મહાપુરુષ આખરે પૂર્ણ વિશ્રામી બને છે.
According to the ancient rules prescribed for the castes and the orders, He, the son of Trisala, passed His days, after resting awhile, in the four orders antil He became entitled to complete rest.

Page #31

पदं समस्ति प्रथमं जनम्या
आराधनीयः प्रथमः स देवः । कर्तव्यमूतामिति मातृभक्ति
मसौ विधत्ते कियदयकोटिम् ! ॥ ४ ॥
માતાનું સ્થાન પ્રથમ છે. માતૃદેવ પ્રથમ આરાધન કરવા ચાગ્ય છે. એ માટે “વર્ધમાન” કર્તવ્યભૂત માતૃભક્તિ કેટલી
यी डनी वे छ !
The mother is given the highest place; the mother is to be adored as the first deity. Thus Vardhamāna, in token of respect towards His mother, performed His duties in a manner scarcely surpassed by any.

Page #32

स्वेदो जनन्या मम कोऽपि मा भूद् इति स्थिरीभावमवाप्य गर्भे ।
स मातृभकेरनुशास्ति पाठ
स्वयं समाचर्य महत्तमां ताम् ॥ ५ ॥
મારાં માતાજીને કોઈ પ્રકારનું દુઃખ ન થાય એ ઇરાદે ગર્ભમાં સ્થિર થઈને-પેાતાનું હાલવુ -ચાલવું મધ કરીને એ મહાનુભાવ માતૃભક્તિના પાઠ શિખવે છે—સ્વયં એ વસ્તુને પોતે આચરણમાં મૂકીને શિખવે છે,
In order to save His mother pain, He stayed motionless in the womb, and thus taught the art of filial devotion after having practised this great art Himself.
૫

Page #33

स शैशवेऽप्यद्भतनिर्भयत्वः
क्रीडन् वयस्यैः सह बालवीरः । विलोकते भीषणमन्यदाऽहिं
क्षिपत्यमुं रज्जुवदन्यतो द्राक् ॥ ६ ॥
બાલવયમાં પણ અદ્ભુત નિર્ભયતા ધરાવનાર એ બાલ-વીર પિતાના ગઠીયાઓ સાથે રમત રમતાં એક દિવસે એક ભયંકર ભુજંગ દેખે છે, અને તરત જ તેને દેરડીની જેમ પકડી અલગ ફેંકી દે છે.
The brave boy in His very childhood displayed remarkable fearlessness, throwing aside, like a rope, a snake of terrible appearance while playing with His friends.

Page #34

क्रीडां सुहृद्भिः स पुनः करोति
प्रत्थागतः सर्पभयात् पलाय्य । सञ्चारणं निर्भय-संस्कृतीनां
प्रजासु बाल्यादुपदिश्यतेऽतः ॥ ७ ॥
અને ફરી એ, સપના ભયથી નાશી જઇને પાછા ઉપસ્થિત થયેલા મિત્ર સાથે રમત રમવા લાગી જાય છે. આ ઉપરથી, બાળકેમાં બચપણથી નિર્ભયતાના સંસ્કારો પાડવાનું સૂચવાય છે.
On the return of His playmates, who had run away through fear of the serpent, He resumed His play; this incident seems to proach to mankind the necessity of cultivating an attitude of fearlessness from very childhood.

Page #35

तमष्टवर्ष पठनस्य हेतो
रधीतिशालां नयतः पिताऽम्बा । माता च शत्रुर्जनकश्च वैरी
न यो समध्यापयतः प्रजां स्वाम् ॥ ८ ॥
આઠ વર્ષની ઉમ્મર થતાં વર્ધમાન કુમારને ભણાવવા માટે માતા-પિતા વિદ્યાશાલામાં લઈ જાય છે. તે માતા શત્રુ છે અને તે પિતા વૈરી છે કે જેઓ પોતાની ઓલાદને બરાબર વિદ્યાભ્યાસ કરાવતા નથી.
Whon He attained the age of eight years, His parents took Him to school in order that He might study. Those parents who do not educate their children properly are indeed considered to be their enemies,

Page #36

परं महोद्भासिमतेरधीतौ
नावश्यकस्तस्य परिश्रमः स्यात् । तथाविधाः खल्वनधीति-विज्ञाः
પ્રાકમર મર્યાદા | ૨ |
પણ, મહાન તેજસ્વી પ્રજ્ઞાધારક એવા વર્ધમાનને વિદ્યાધ્યયન માટે પરિશ્રમ કરવાની જરૂર ન હોય. એવામાં વસ્તુતઃ જન્માક્તરના સમર્થ સંસ્કાર-બળથી અનયયનવિદ્વાન હોય છે.
But for acquiring knowledge no labour sooms to have been necessary for Him who was the very personification of radiant intellect. People like Him become automatically enlightened because of the conformations aoquired in previous births.

Page #37

યુવત્વ-હાઇઃ સ્મર-મૂમિ
र्न चापलं तन्मनसस्तदापि ।
तन्मानसं संयमयोगमुद्रं
વિશન્તિ ની વૈચિા વિશ્વાન્ત: || શ્॰ ||
5
ચૌવનકાલ એ કામદેવની રંગભૂમિ છે. તે વખતે પણ તે કુમારનું મન ચપલ થતું નથી. તેના સંયમયાગથી મુદ્રિત માનસમાં વિષયના વિચારા પ્રવેશ પામતા નથી,
Youth is said to be a stage for the God of Love to play on. Even in youth His mind was clam. Thanks to His practice of restraint, nothing of the objective world could enter Hs mind.
૧૦

Page #38

न तादृशो राजकुमारकस्य
दुरापता राजकुमारिकाणाम् । परं पुरस्तस्य विवाह-वार्ता
मुद्घाटयेत् कः प्रशमोज्ज्वलस्य ? ॥ ११ ॥
તેવા રાજકુમારને રાજકુમારીએની શી ખેટ હોય! પણ, પ્રશમભાવથી ઉજવલ એવા એ યુવકની આગળ વિવાહ કરવાની વાત કણ મૂકે !
There could be no dearth of princesses for a prince of such high attainments. But who could open the topic of marriage before Him who was bright by very reason of His complote control over the senses ?

Page #39

विचिन्तयेयुश्चपला युवानः
पदार्थपाठं सुमहान्तमेतम् ।
૧૨
कुचालतो बालक - जोवनानां
रक्षा - प्रबन्धः प्रविधेय तैः ॥ १२ ॥
55
ચપલ યુવાનોએ આ મહાન્ પદાથ પાઠ પર ધ્યાન આપવું જોઈએ. માળકેાના જીવનને ખરાબ ચાલથી બચાવવા માટે આપ્ત જનાએ પ્રમન્ય રાખવા જોઇએ.
Let the fickle youth of modern days meditate on this excellent example. It is the sacred duty of guardians to make an attempt to save their wards from the evil ways of life.

Page #40

अज्ञानयोग चरितं गृहस्य
शिक्षालया दूषितवातसमाः । सत्सङ्ग-बोधो विरलस्ततोऽध
प्रजाः कुमार्ग द्रुतमाविशन्ति ॥ १३ ॥
હજીવનની અજ્ઞાન દશા, શિક્ષણાલયનાં દુષિત વાતા વરણ અને સત્સંગ તથા સદુપદેશની ખામી–એથી આજની ઉછરતી પ્રજા ઝટ આડે માર્ગો ઉતરી જાય છે.
Because domestic life to-day is steeped in ignorance; because schools are in the midst of a vitiated atmospbere; and because wisdom derived from noble company is scarce, people are quick to stray into paths of vice.
૧૩.

Page #41

तासां बलं 'नाटक'- होटला'चा
निघ्नन्ति, शृंगारिकवाचनं च । रकस्य शोषं कुरुते, विलासा
न्वेषाय चाटन्ति विलासिचिताः ॥ १४ ॥
નાટક-ટલ વગેરેના શોખ તેમનું બળ હણે રહ્યા છે, શૃંગારિક વાચન તેમનું ખૂન ચુસી રહ્યું છે અને વિલાસીઓ વિલાસની શોધમાં આથડે છે.
Dramas, hotels and similar institutions sap their vigour, and the reading of erotic literature drains them of vitality. Those among them who are inclined to amorous ploasures wander, seeking.
૧૪

Page #42

जितेन्द्रियं ज्ञातसुतस्य वृत्तं
निवेदनं साधु कुमारकाणाम् ।
ब्रह्माश्रमी योग्य विवाहपूर्व
ब्रह्मव्रतं पूर्णतयाऽभिरक्षेत् ॥ १५ ॥
5
જ્ઞાતપુત્રનુ જિતેન્દ્રિય જીવન જગના કુમારેાને માટે સુન્દર નિવેદન તરીકે છે કે, ચેાગ્ય વિવાહ કરવા પૂર્વે બ્રહ્મચર્યાશ્રમના પાલકે પૂર્ણ રીતે પેાતાના બ્રહ્મચર્યનું રક્ષણ કરવું જોઇએ.
The instance of the son of Jñāta, who had perfect control over His senses, is, indeed, an object lesson to young men. One who belongs to the order of students must observe the vow of complete celibacy before he can become eligible for the order of householders.
૧૫

Page #43

ब्रह्मव्रतं जीवनमूलभूतं
ब्रह्माश्रमः सद्गुणराशिदीपः । ब्रह्माऽऽरुपदं शक्ति- महः - सुखानां
कर्त्तव्यमाद्याश्रमपालनं सत् ॥ १६ ॥
卐
બ્રહ્મચય' એ જીવનના મૂલાધાર છે. બ્રહ્મચર્યાંશ્રમ એ સદ્ગુણરાશિના દોવા છે. બ્રહ્મવ્રત એ શક્તિ, તેજ અને સુખનું ધામ છે. ખરે જ, પ્રથમ આશ્રમનું પાલન કરવું. એ પવિત્ર કવ્ય છે.
Celibacy is at the root of all life. The life of a student is like a flame, combining in itself all buman virtues. Celibacy is an abode of strength, brightness and happiness, and therefore its observance in the first order is the primary duty of all
૧૬

Page #44

चतुर्षु खण्डेष्विह जोवनस्य श्रीब्रह्मदेवः प्रथमेऽस्ति राजन् ।
गच्छन्ननभ्यर्च्य जनस्तमग्रे
स्वजीवनाधोगतिमातनोति ॥ १७ ॥
2
卐
જીવનના ચાર ખડા પૈકી પ્રથમ ખંડમાં શ્રીપ્રાચ દેવ વિરાજમાન છે. તેનું પૂજન કર્યાં વગર આગળ ચાલતા માણસ પેાતાના જીવનની અધારિત કરે છે.
In the very first order among the four orders into which life is divided, resides the God Brahma; and if one moves forward without paying homage to him, his career is ruined.
૧૭

Page #45

किं सन्मतेः सम्मतिमन्तरेण
लमाय सिद्धार्थनृपोऽपि कुर्यात् ! । अथेहते तत्सुहृदस्तदने
a તૈ વોરિનું તવશે | ૨૮ ||
સન્મતિ” (વર્ધમાન)ના લગ્ન માટે તેમની સમ્મતિ વગર “સિદ્ધાર્થ રાજા પણ શું કરે ! હવે “સિદ્ધાર્થ ” રાજા વર્ધમાનના મિત્રોને તેમની પાસે મોકલીને લગ્ન માટે તેમને સમજાવવા કોશિશ કરે છે.
What could king Siddhārtba, the father of Sanmati, do with regard to his son's marriage without obtaining His consent ? In ordor that He might be pursuaded into marrying, His father sont a number of friends to Vardhamana. ૧૮

Page #46

मित्रेषु साफल्यमनाप्नुवत्सु
__ स्वयं जनन्येत्युपवर्धमानम् । स्नेहस्य वृष्टया करुणाऽऽग्रहाच्च
मातुर्वचः स्वीकुरुतेऽन्ततोऽसी ॥ १९ ॥
વધમાનના મિત્રોને પિતાના યત્નમાં સફલતા નથી મળતી, તે અવસરે માતા ‘ત્રિશલા દેવી” ખુદ વર્ધમાનની પાસે ઉપસ્થિત થાય છે. માતાની નેહવૃષ્ટિ અને તેમના કરણપૂર્ણ આગ્રહથી આખરે વર્ધમાન માતાનું કહ્યું માની લે છે.
When the friends of Vardhamāna failed in their attempt, Trišalā, His mother, approached Him and made him agree to her proposal which was accompanied by a shower of affection and tender importunities.

Page #47

विवाह-संस्थामथ सम्प्रविश्य
। ब्रह्माश्रमाद याति गृहाश्रमं सः । तद्धर्मपल्या अभिधा यशोदा
प्रसूतिरेका च तयोः कुमारी ॥ २० ॥
હવે, વિવાહસંસ્થામાં પ્રવેશ કરીને મહાવીર બ્રહ્મચર્યશ્રમમાંથી ગૃહસ્થાશ્રમમાં દાખલ થાય છે. તેમની ધર્મપત્નીનું નામ “યશોદા” છે. પ્રસૂતિમાં તેમને એક કન્યા થાય છે,
Now, having performed the ceremony of marriage, He duly entered into the second order of a householder from that of a Brahmachārin. The name of His lawfully wedded wife was Yaśodā, and from this union a daughter was born.
.२०

Page #48

विहाय काँश्चित् सकला अनेनाऽऽ
श्रमाध्वना तीर्थकरादयोऽगुः । गार्हस्थ्यमप्राप्य पुरोऽगमन् ये
તે ચાચા મામુ / રર .
કેટલાકને બાદ કરતાં, “તીર્થકર વગેરે બધા આ આશ્રમ-પદ્ધતિના માર્ગે ચાલ્યા છે. જેઓ ગૃહસ્થાશ્રમમાં આવ્યા વગર આગળ ગયા છે તેઓ, આશ્રમપદ્ધતિના કામે ચાલનારાઓના મુકાબલે બહુજ થેડી સંખ્યાવાળા છે.
Barring a few exceptions, every one including the Tirthankaras passed through the stage of a householder; if there be others who advanced further without being householders, their number, indeed, is comparatively small.
૨૧

Page #49

गार्हस्थ्यमप्राप्य पुरो गमस्तु
संसाधनीयो विरल - प्रकृत्याः ।
विश्वप्रसिद्धः क्रमिकाश्रमाध्वा
प्रायोऽखिलास्तेन ततः प्रयान्ति ॥ २२ ॥
5
ગૃહસ્થાશ્રમમાં આવ્યા વગર આગળ જવું એ વિરલપ્રકૃતિસાધ્ય છે. જગપ્રસિદ્ધ માર્ગ આશ્રમ-પદ્ધતિના ક્રમિક માગ છે. એટલે પ્રાયઃ બધા એ જ માર્ગે ચાલે છે.
It is possible only for such as are blessed with extraordinary powers to advance further without passing through the stage of a householder. That the four orders are to be followed in the ascending order is a well established tradition, and this leads people to follow the orders often in the same way.
સર

Page #50

यः स्यात् प्रमोदस्तनयावतारे __ न स प्रमोदस्तनयावतारे । कन्योद्भवः प्रत्युत खेदहेतुः
संजायमानः परिश्यतेऽद्य ॥ २३ ॥!
પુત્ર અવતરતાં જે હર્ષ થાય, તે પુત્રી અવતરતાં ન થાય. બલકે, દીકરીને જન્મ આજે ખેદજનક થતે જોવામાં આવે છે.
A daughter's birth does not give as great joy as the birth of a son. In the present age, however, when a daughter is born it is regarded as an occasion for regret.

Page #51

परिस्थितावीदशि कारणं तु
समाजसंस्थागतदुर्व्यवस्था । पुत्रश्च पुत्री परमार्थतस्तु
देशस्य स्खल्वस्ति समा विभूतिः ॥ ४ ॥
આવી પરિસ્થિતિ થવામાં કારણ તે સમાજસંસ્થાગત દુવ્યવસ્થા છે. પરમાર્થાત પુત્ર અને પુત્રી અને દેશની સરખી વિભૂતિ છે.
Such a state of affairs is caused by the confusion in the social structure. Son and daughter both, really speaking, are assets to the nation.
२४

Page #52

ईदृक्षसाम्योज्ज्वलभावनाया
विकासनायै जनतामनस्सु । अष्टसंकेतवशेन मन्ये
महात्मवीरस्य कनीपितृत्वम् ॥ २५ ॥
આવી “સમાનતા”ની ઉજવલ ભાવના જનતાના મનમાં ખિલવવા માટે, હું માનું છું કે, અષ્ટસંકેતવશાત મહાત્મા વીરને કન્યાના પિતા થવાનું સાંપડયું હશે !
To my mind, it appears that, by a strange freak of nature, the bigh-souled Vīra became the father of a daughter in order that a sense of such equality between son and daughter might spread amongst the people.
૨૫

Page #53

स्वभागिनेयेन 'जमालिना'ऽमा
वीरः समुद्राहयति स्वकन्याम् । रूढिप्रकारा भुवि भिन्न-भिन्नाः
काले च काले परिवृत्तिभाजः ॥ २६ ॥
卐
મહાવીર પિતાની કન્યા પોતાના ભાણેજ “જમાલિ” સાથે પરણાવે છે. દુનિયામાં રૂઢિની રીતે ભિન્ન-ભિન્ન હોય છે, અને સમયે સમયે બદલાયા કરે છે.
Vira gave His daughter in marriage to Jamali, His sister's son. Traditions vary in differont countries, and go on changing with the change of times.
२६

Page #54

सन्तो महान्तोऽवतरन्ति नैव
भोगाय सांसारिकवैभवस्य । सहावतारेण तथाविधानां
भवेन्महत् संकलितं रहस्यम् ॥ २७ ।।
મહાન સન્ત આત્માઓ સંસાર–વિલાસ ભેગવવા માટે જન્મતા નથી. તેમના અવતરણ સાથે મહાટું રહસ્ય સંકળાયેલું હોય છે.
Great saints are never born for worldly enjoyments; there is alwaye an underlying mystery in the birth of such great personages.
२७

Page #55

वोरो यदाऽजायत, भारतस्य
स्थितिर्विचित्रा समभूत तदानीम् । मूढक्रियाकाण्डविमोहजाले
निबध्यमाना जनता यदाऽऽसीत् ॥ २८ ॥
મહાવીર જમ્યા તે વખતની ભારતવર્ષની સ્થિતિ વિચિત્ર હતી. એ વખતે જનતા અજ્ઞાન કર્મકાંડની મેહજાળમાં ફસાવાતી હતી;
Strange was the condition of India when Vira was born. The people were enmesbed in a tangle of meaningless ritualism:

Page #56

"धर्माधिनाथैश्च जनो यदाऽन्ध
श्रद्धावटेऽभूत् परिपात्यमानः ।
उच्चब्रुवा नीचपदेऽवगम्य
परान् यदानल्पमदूदवंश्च ॥ २९ ॥
卐
અને, જે વખતે ધર્મના “ઠેકેદારા” લેાકેાને અન્ધશ્રદ્ધાના ખાડામાં પટકી રહ્યા હતા, અને, જે વખતે પેાતાને ‘ ઉચ્ચ ’ માનનારાઓ બીજાને સમજી મહુ સતાવી
નીચ
રહ્યા હતા;
They were thrown into the abyss of blind faith by the leaders of religious thought. Those who called themselves superior were harassing others whom they considered to
be low;
૨૯

Page #57

यदापजहम हिलाधिकारा
नन्यायतः पौरुषगर्वमत्ताः । धर्माय यज्ञादिषु भूरिहिंसा
पापानल: प्रज्वलितो यदाऽऽसीत् ॥ ३० ॥
અને, જે વખતે પૌરુષ–મદથી છકી ગયેલા પુરુષે અન્યાયથી સ્ત્રી જાતિના હકકો પર ત્રાપ મારી રહ્યા હતા, અને, જે વખતે ધર્મના નામે યજ્ઞાદિમાં પશુ-વધને પાપાનલ ભયંકર રીતે ધમધમી રહ્યો હતે
Men, intoxicated with the pride of manhood, unjustly deprived women of their inhorent rights, and the fire of sin arising from the excessive immolation of animals in sacri. fices in the name of religion, was fully ablaze;

Page #58

एतादृशे भारत-दौःस्थ्यकाले
देवार्यदेवो 'मगध'-प्रदेशे। ख्याते पुरे क्षत्रियकुण्ड'नाग्नि प्राजायत क्षत्रियराजगेहे ॥ ३१ ॥
( चतुर्भिः कलापकम् )
-सेवा शनी शान मतभा हेवार्य' १ 'भ ' देशभi, Melau 'क्षत्रिय ' न१२मा, क्षत्रिय રાજાના રાજમહાલયમાં અવતરે છે.
At this miserable juncture was born the Lord Dovārya, in a royal family of Kšatriyas in the city of Ksatriya-kunda in the province of Magadha
૩૧

Page #59

अभूदसौ सार्धसहस्रयुग्म
वर्षांर्वकालो बहुदूषितत्वः । पाखण्ड-दम्भैश्च कुलाभिमान
मदैरनाचार-वधोपतापैः ॥ ३२ ॥
લગભગ અઢી હજાર વર્ષ ઉપરને એ કાળ અનાચાર, દંભ, પાખંડ અને જાતિકુલાભિમાન-મદેથી તથા હિંસાત્રાસથી બહુ દૂષિત હતે.
Some two thousand and five hundred years ago, the age was vitiated with the boasts of unbelievers, pride of birth, irreligious conduct, and the distressing sight of animalslaughter.
૩૨

Page #60

अशान्तवातावरणाभ्रपुंजाऽऽ
वृतप्रजोद्धारविधान हेतोः । स्वाभाविकः कस्यचनावतार
आसीत् तदानीं सुमहात्मशक्तेः ॥ ३३ ॥
અશાન્ત વાતાવરણનાં અભ્રપટલથી ઘેરાયેલી પ્રજાના ઉદ્ધરણ માટે તે વખતે કે સુમહાન આત્મશકિતનું અવતરણ
स्वापि तु.
It seemed as if the people were shrouded in thick clouds in a very disturbod atmosphere; and, for the sake of their uplift, it was very natural that some extraordinary person, possessing wonderful soul-force, should appear on earth.

Page #61

અભ્ય-સત્તરમ-નિયતા
त्याचारवायुः प्रसरीसरीति । તથા રાતાપામાંય સરિત
पाठाय कोऽप्येति भुवं महात्मा ॥ ३४ ।
ધમધતા, સન્માદ અને નિર્દયતાને અત્યાચારવાયુ જ્યારે ખૂબ ફેલાય છે ત્યારે તેના સત્તાપને શમાવવા અને શાતિના મત્રપાઠ ભણાવવા માટે કઈ મહાત્માનું પૃથ્વી પર આગમન થાય છે.
Whenever an atmosphere of bigotry, intoxication of power and opprossion by cruelty, prevails, syne great soul appears in the world in order to remove distress, and recite charms by which peace is restored.

Page #62

उच्श्वोश्चशतेरवतार एष
यद् वर्धमानो भुवमाजगाम । असौ विरक्तो जगदार्त्तनादे
र्भवत्यनल्पाऽऽत्म विमुक्ति चिन्तः || ३५ ॥
kr
5
આ ઉંચીમાં ઉંચી શક્તિનું અવતરણ છે કે મહાવીરનુ પૃથ્વી પર આગમન થયું. એ મહ'ન્ પુરુષ જંગના આર્ત્તનાદોથી વિત બની આત્મમુક્તિના, પ્રાણીઓની દુ.ખ મુક્તિના મહાન્ ચિન્તનમાં મગ્ન બને છે,
An embodiment of the highest power, Vardhamana came down to earth. This great personage, being filled with a desire for renunciation because of the unceasing cries of earthly creatures, became absorbed in reflection on making them free from miseries. ૩૫

Page #63

दुःखस्य मूलं जडमोहरोगस्तेनैव संताम्यति विश्वमेतत् ।
चित्तस्त्रभानोज्ज्वलसंयमस्याs
नुशालनं खल्वगदोऽस्ति तत्र ॥ ३६ ॥
卐
દુઃખનુ' મૂળ જડમેાહના રાગ છે. એથી જ આ જગત્ हुःणी छे. आत्मदृष्टिपूत संयम ४ मे रोगनुं ओसड छे.
The root of all troubles is the disease of attachment to material things. It is because of this that the whole world suffers. The medicine thereof is the practice of selfrestraint illumined with the consciousness
of the Self.
85

Page #64

स्वयं तमासेव्य परं प्रपद्य
स्वास्थ्य स्वकोयं प्रकटीकरोमि । कल्याणभूतं जगतः पुरस्त
मित्युच्चकैश्चिन्तनमाविशत् सः ॥ ३७ ॥
હું પિતે જ પહેલાં એ ઓસડનું સંપૂર્ણ સેવન કરું, અને મારું પિતાનું (આત્મિક) સ્વાથ્ય પ્રાપ્ત કરૂં; અને પછી એ કલ્યાણભૂત એસિડને જગની આગળ પ્રકટ કરું. આ જાતના ઉચ્ચ ચિન્તનમાં મહાવીર નિમગ્ન બને છે.
Let me first administer that medicine to myself and fully get my spiritual health restored to me; and after that I shall show that tried beneficial medicine to the world. He engrossed Himself in reflection of this sort.
૩૭

Page #65

दीक्षामनाप्तुं कुरुते स्म पित्रोरा जीवितं गर्भपदे प्रतिज्ञाम् ।
वेदाकुलीभूततया स्वगर्भ
થૈર્ગેન માતુ: સ વિવેચાણી " રૂ૮ ૪
5
મહાવીર ગર્ભાવાસમાં સ્થિર થવાથી તેમનાં માતાજી બહુ ખેદાકુલ થયાં હતાં. એથી એ વિવેકશાલી પુરુષે માતાપિતા જીવન્ત હોય ત્યાં સુધી દ્વીક્ષા નહિ ગ્રહણ કરવાની, ગર્ભાવસ્થામાં જ પ્રતિજ્ઞા કરી હતી.
As Mahāvīra remained motionless in the womb His mother was plunged in sorrow. This led the wise Vira to take a vow, while in embryo, not to renounce the world so long as His parents should live.
૩૮

Page #66

स चिन्तयामास तदोज्ज्वलात्मा..
शुश्रूषमाणस्य गुरू इमो मे । गृहानुषित्वा क्रमयोगतोऽन्ते
રપતિએ ચાતા તif I ૩ર :
તે મહાન પવિત્ર આત્માએ તે વખતે ચિતવેલું કે – મારા આ માતાપિતાની ઘરમાં રહી સેવા-સુશ્રુષા કરતાં અને પરિત્રજ્યા પણ મને અનુક્રમે ન્યાયસર સાંપડશે.
That great and noble soul reflected that while serving His parents in the home, His Dikšā would ultimately be attained by gradual degrees in accordance with the prescribed rules.

Page #67

समग्रपापापगमस्वरूपा
दीक्षा मता निर्मलभावयोगा ।
अत्यन्तसन्ताप विधायकस्य
पित्रा सा न्यायसमग्विता स्यात् ॥ ४० ॥
5
દીક્ષા સર્વ પાપાની નિવૃત્તિરૂપ અને નિળ ભાવવૃત્તિરૂપ ફરમાવવામાં આવેલી છે. માટે માતા-પિતાને અત્યન્ત દુઃખ–સન્તાપમાં નાંખી દીક્ષા ગ્રહણ કરવી ન્યાયસર નથી.
Diksa is recognized as the greatest dissipator of sins, and in Dīkšā all the pure sentiments are combined. It is, therefore, assuredly not proper to receive Diksa if it causes grave anxiety to the minds of parents.
૭

Page #68

पित्रोरुपास्तिव्रतसम्पदादि
__ भूतं महामङ्गलमस्ति लोके । सुदुष्प्रतीकार-महोपकारी
पूजास्पदं धर्माधियां महत् तौ ॥ ४१ ॥
“ ચારિત્ર-વતની સાધનાનું પહેલું મહામંગલ માતાપિતાની ઉપાસના છે. જેમને પ્રત્યુપકાર બહુ દુષ્કર છે એવા મહાપકારી માતા-પિતા ધર્માથી જનને મહાન પૂજનીય હોય છે.
The worship of parents, which is highly auspicious, is a preparation for the life of a mendicant. Parents whose debts are very difficult to repay, are the first objects of veneration for the righteous.

Page #69

स शुद्धधर्मा स पुनः कृतज्ञः
सती च तद्देवगुरुकमार्चा । समुज्ज्वलान्तःकरणेन सम्यम् एतौ महान्तौ प्रतिपद्यते यः ॥ ४२ ॥
( चतुर्भिः कलापकम् )
“તે શુદ્ધ ધર્મને ભજનાર છે, તે કૃતજ્ઞ છે અને તેની દેવગુરસેવા પ્રશસ્ત છે, કે જે એ મહાન ગુરુએ (માતા-પિતા)ને ઉજજવળ અતઃકરણથી યોગ્ય રીતે આરાધે છે.”
He is said to be pure and religious, He is regarded as grateful, and he is said to excel in reverence for the preceptor and the gods wbo, with a pure heart, fervently worships his parents, who aro considered to be the great preceptors. ૪૦

Page #70

साधारणस्वार्यकृतेऽपि पित्रो
विमाननाचापलमाचरद्भिः । एष प्रसङ्गः परिचिन्तनीयो
देवार्यदेवस्य महोदयस्य ॥ ४३ ॥
સાધારણ સ્વાર્થ માટે પણ જેઓ પિતાના માતાપિતાનું અપમાન કરવાની ચપળતા કરી બેસે છે તેમણે મહદય “દેવાર્ય દેવને આ પ્રસંગ વિચાર ઘટે.
Those who audaciously insult their parents for more gain should ponder this incident in the life of Dovārya of excelling brilliance.

Page #71

यदीयमन्तःकरणं विरक्त
मत्यन्तमुत्कं तपसे प्रयातुम् । विलम्बते प्रव्रजितुं तथापि
स केवलं तोषकृते स्वपित्रोः ॥ ४४
જેનું વિરકત અન્તઃકરણ પ્રત્રજ્યાના પંથે પ્રયાણ કરવા અત્યન્ત ઉત્કંઠિત થઈ રહ્યું છે, છતાં તે મહાન યુવક કેવળ પિતાના માતા-પિતાને સંતોષવાની ખાતર દીક્ષા લેવામાં વિલમ્બ કરે છે.
Although His mind was utterly free from all desire, and He was anxious to embrace the life of an ascetic, this great soul delayed His initiation simply in order to keep His parents contented.

Page #72

अमुत्र मातापितरौ प्रयातोऽ
टाविंशवर्षे सति वर्धमाने ।। राज्याभिषेकोऽथ शिरः किमीयं
'सिद्धार्थ:-सुन्वोः समलङ्करोतु । ॥ ४५ ॥
વર્ધમાનની અઠાવીશ વર્ષની ઉ . તેમના માતાપિતા પરલેક સિધાવે છે. હવે રાજ્યાભિષેક કોના પ્રભાવશાળી મસ્તકને અલંકૃત કરે? બે ભાઈઓમાં કોને થાય?
When He was twenty eight years of age, His parents left for the other world. Now, during the coronation ceremony, out of the two sons of Siddbārtha the question was whose head should the crown adorn ?
४५.

Page #73

पुत्रः पिता बान्धव-बान्धवौ च
परस्परोच्छेदपरौ भवेताम् । यदर्थमुग्राः समरा भवन्ति
तत्रास्ति लक्ष्म्यां जगदन्धभूतम् ॥ ४६ ॥
જેને માટે બાપ-બેટા અને ભાઈ–ભાઈ એક-બીજાનું ઉચ્છેદન કરવા તૈયાર થાય છે અને જેને માટે ભયંકર યુદ્ધો ખડાં થાય છે તે લક્ષ્મીની અન્દર જગત આંધળું બન્યું છે.
The world is blinded by wealtb, for whose sake the son fights with his father, brothers are ready to destroy one ano: her, and the most terriblo wars take place.

Page #74

परन्तु 'नन्दे'रधिकः प्रियोऽस्ति
लक्ष्म्याः स्वकीयो लघुसोदरोऽसौ । निवेदयत्याग्रहपूर्वकं तं
'नन्दिनपत्वासन आसनाय ॥ ४७ ॥
५ नन्'ि (' ' )ने सभी ४२di पाता हाना ( भान) पधारे osia छ. नन्हीवधन' વર્ધમાનને રાજ્યગાદી પર બેસવા આગ્રહપૂર્વક નિવેદન કરે છે.
But as Nandi loved his younger brother more than the goddess of wealth, be most earnestly begged his brother to occupy the royal throne.

Page #75

वीरस्तदस्वीकृतिमादरेण
कृत्वा स्वदोक्षाविषये तमाह । 'मम व्रताभिग्रह आर्य ! पूर्ण
स्ततोऽनुमन्यस्व तप कृते माम् ॥ ४८ ॥
卐
મહાવીર તેને આદ પૂર્વક અસ્વીકાર કરી દીક્ષા માટે પિતાના મોટા ભાઈને કહે છેઃ આર્ય ! મારે વ્રતાભિગ્રહ હવે પૂર્ણ થાય છે. માટે દીક્ષા સારુ મને અનુમતિ આપે !
Vira respec'fully declined the offer, and broached to bim the subject of His Dikšā.
Ob Venerable One,' Ile said, "My vow for sainthood having been fulfilled, permit me now to commence my austerities.
४८

Page #76

स आह पित्रोविरहोपरिष्टात्
सुदुःसहं मे भवि ते प्रयाणम् । वर्षद्वयं तन्मम तोषणायाs
धिकं गृहानावस वर्धमान ! ॥ १९ ॥
નન્દી' જવાબ આપે છે ભાઈ! માતા-પિતાના વિરહ ઉપર વળી તારૂં પ્રયાણ થાય એ મને બહુ દુસહ થઈ પડે. માટે મને સંતોષવાની ખાતર, ભાઈ ! બે વર્ષ વધુ ઘરમાં કરી જાઓ.
Nandi replied, " If you also leave me after this separation from our parents, it will be impossible for me to bear it. Oh Vardbamāna, for my sake stay at home for another two years I'
૪૯

Page #77

तद्वाचमङ्गीकुरुते विनम्रोऽ
धिकं गृहे तिष्ठति वर्षयुग्मम् । क्रियाविशेषान् व्रतिजीवनस्य
गृहस्थवेषेऽपि समाचरन् सः ॥ ५० ॥
મહાવીર વિનમ્રપણે પિતાના હોટા ભાઈનું કહ્યું સ્વીકારી ર છે. અને, ગૃહસ્થ–વેષભૂષામાં પણ ત્યાગી જીવનની વિશેષ ક્રિયાઓનું આચરણ કરતા તેઓ બે વર્ષ વધુ ગ્રહવાસમાં રહે છે.
With characteristic humility Mabāvīra consented to remain at home for a period of two years, and during this interval, though a householder, He practised the special observances prescribed for an ascetic.
૫e

Page #78

इमां प्रवृत्तिं किल वेद वान
प्रस्थाश्रम'स्थानतया तदीयाम् । आवश्यकोऽभ्यासविधिर्मुमुक्षोः
પ્રાત: કાન-ધર્મ ? :
મહાવીરની આ પ્રવૃત્તિને હું વાનપ્રસ્થાશ્રમ”ના સ્થાને સમજું છું. મુમુક્ષુને અનગારધર્મમાં પ્રવેશ કરવા અગાઉ વાગનું અભ્યાસવિધાન આવશ્યક છે.
I, indeed, consider this conduct of Mahāvira to correspond with the conduct of a hermit in the third order. This practice of austerities is very necessary for an aspirant to salvation before commencing the life of a homeless ascetic.
પ

Page #79

अभ्यस्य हि त्यागविधिं प्रवेशो
हितावहः स्यादनगार-धर्मे । इत्थं तृतीयाऽश्रम-संविधान
संन्याससम्पादनपूर्वभूमिः ॥ ५२ ॥
ત્યાગવિધિને અભ્યાસ કરીને અનગાર-ધર્મમાં પ્રવેશ કરે એ હિતાવહ પદ્ધતિ છે. આમ, ત્રીજા આશ્રમનું વિધાન એ સંન્યાસગ્રહણની પૂર્વભૂમિરૂપ છે.
After having practised the austerities, the entry into the life of an homeless ascetio is indeed very beneficial. Thus, the observance of rules of conduct prescribed for the third order is the stage preparatory to the life of an ascetic. પ૨

Page #80

आवश्यकोऽभ्यासविधिर्म पूर्व
भवेन्महावीरविधोत्तमानाम् । तथापि दातुं भुवि बोधपाठं
तथा महानाचरति स्वयं सः ॥ ५३॥
.
જો કે, મહાવીર જેવા ઉત્તમ આત્માઓને ચારિત્ર ગ્રહણ કરવા પૂર્વે ત્યાગનું અભ્યાસવિધાન કરવાની કંઈ જ જરૂર ન હોય. છતાં જગને બધપાઠ આપવા સારુ એ મહાન આત્મા સ્વયં તે પ્રમાણે આચરણ કરે છે.
No austerities, indeed, are considered imperative for great personages like Mahāvīra; yet He conducted himself in this manner in order that it may serve as an instructive lesson to others.
૫૩

Page #81

स त्रिंशदब्दः पुरुषोत्तमोऽथ
संन्यासरूपामुपयाति दीक्षाम् । सुविस्मितास्तत्समयाः परेऽपि
सन्तस्तपस्तस्य विलोक्य घोरम ॥ ५४ ॥
ત્રીશ વર્ષની ઉમ્મરે એ મહાનુભાવ સંન્યાસરૂપ (સર્વવિરતિરૂપ, દીક્ષા અંગીકાર કરે છે. તેમને ઘેર તપ જઈ તે કાળના બીજા મહાન સન્ત પણ પ્રબ અજાયબ થાય છે.
When He was thirty years of age, He became an ascetic, where all attachments are said to cease. Other great saints of His age were wonderstruck at His practice of the most terrible austerities.
૫૪

Page #82

मौनाश्रितो द्वादश वत्सराणि
प्रायेण हित्वाऽशनपानकं सः । उज्जागरो नग्नशरीरपादो
મહોમદત્યારત ગ્રામ લ ફ
આત્મશોધમાં મગ્ન થયેલ એ મહાન આત્મા બાર વર્ષ લગી પ્રાયઃ ખાવું-પીવું મૂકી દઈ, મૌનપણે ઉજાગરા કરતે ઉઘાડે શરીરે તથા ઉઘાડે પગે પૃથ્વી પર પર્યટન કરે છે.
Deeply engrossed in the realization of the soul, Ho sleeplessly roamed the surface of the earth for twelve long years, naked and bare-footed, observing silence, while having almost given up food and drink.

Page #83

महामहोपद्रघकष्टपाते
ध्वपि स्थिरात्मा स महर्षिनाथः । न रुण्यति क्वाप्यधमाधमेऽपि
क्षमां दधानः परमां कृपां च ॥ १६ ॥
મહેટા મહાટા ઉપદ્રવનાં કષ્ટ પડવા છતાં જેને આત્મા સ્થિર છે એ એ મહાન મહર્ષિ કઈ પર પણ શેષ કરતે નથી. અધમાધમ ઉપર પણ એ સન્તના મહાનું જીવનમાંથી ક્ષમા અને દયાજ નીતરે છે.
The Lord of great seers, of unruffled mind even in the face of great calamities, never was wrathful to any, but was extremely forgiving and compassionate to even the worst villain.

Page #84

पवंविधे द्वादशवर्ष - साधने
समाप्तिमागच्छति तस्य योगिनः ।
सर्वप्रकाराऽऽवरणप्रहाणतः
પૂર્વી પરપ્રા-મદઃ પ્રહારતે || ૯૭ ||
આમ, બાર વષૅની સાધના પૂર્ણ થતાં તે મહાત્માને સર્વ પ્રકારનાં આવરણા ( ઘાતી કર્યાં ) ખસી જતાં પરબ્રહ્મને પૂણું પ્રકાશ પ્રકટ થાય છે
Thus He, of supremely meditative soul, continued His penance for twelve years, on the expiration of which all veils of impurity were lifted up and He shone, in full brilliance of the highest Brahman [Brahma-Pada].
૫૭

Page #85

पूर्णात्माऽसौ परमविमलालोकचैतन्यरूपः
पूर्णानन्दः परमविभुतः श्रीमहावीरदेवः । तत्त्वालोकं सृजति परमं लोककल्याणहेतो
रायुष्पत्तौं भवति च निराकारसिद्धस्वरूपः ॥१८६
પૂત્મા , પરમનિર્મલપ્રકાશ-ચૈતન્યસ્વરૂપ, પૂણુનન્દ અને પરમવિભુ શ્રી મહાવીરદેવ હવે લોકકલ્યાણ માટે મહાન તવાદશનું પ્રકાશન કરે છે. અને આયુષ્ય (૭૨ વર્ષનું) પૂર્ણ થતાં નિરાકાર સિદ્ધસ્વરૂપને પ્રાપ્ત થાય છે.
That perfected soul, the embodiment of consciousness wbich is full of brightniss and immensely pure, the eternal bliss, the omnipresent beilig the venerable God Mabá vila radiated bright rays of eternal truths, and taught His great ideals for the welfare of mankind. And when His life-period was over, He attained to the state of formless and perfect existence. ૫૮

Page #86

Part II
The Preaching of Lord Mahavira
[ This part is newly added to this present edition
of Vira-Vibhuti, by the author with his Gujarati translation as well as an English translation of N. K. Bambhania, M, A., LL, B., Mangrol, Kathiawar. ]

Page #87

Page #88

सत्यप्रकाशं समवाप्य पूर्ण
यद् वर्धमानो जगतो दिदेश । संक्षेपतस्तत् प्रतिपादयामि समग्रकल्याणनिदानभूतम् ॥ ५९ ॥
'
તમામ આવશ્—બધાને ઉચ્છંદી સત્યને પૂર્ણ પ્રકાશ પ્રાપ્ત કર્યાં પછી ભગવાન મહાવીરે જગતને જે ઉપદેશ કર્યાં છે તે સ ને કલ્યાણકારક હાઇ અહીં ટૂંકમાં રજુ કરૂ છું.
I here briefly relate what Lord Mahavira taught to the world after receiving that True & Perfect Light. That teaching is such as will benefit all.
૧

Page #89

विमोहनिद्रापतिता मनुष्या
महात्मना कारुणिकेन तेन । पवित्रवाणीप्रमरैः स्वकीयै
महस्विभिर्जागरिताः प्रबोध्य ॥ ६० ॥
એ કાણિક મહાત્માએ મોહનિદ્રામાં પડેલા માણસોને પિતાની પવિત્ર વાણુના તેજસ્વી પ્રચારથી પ્રબોધીને જગાડ્યા છે.
Men of the world were fast asleep under the influence of Moba (ignorance or infatuation). Them this Great Soul, with His heart over. flowing with mercy, bas awakened by means of His brilliant flow of pious speech.

Page #90

धर्माशयात स्वार्थकृते च हिंसा
विधीयमानां प्रचुरां समन्तात् ! सोऽपामितुं दुर्गतिहेतुभूता
मान्दोलनं ज्ञानमयं ततान : ६ ।।
તે મહાપુરુષે ધર્મબુદ્ધિથી અને સ્વાર્થને માટે (વિષયલુપતાથી) કતી દુર્ગતિકારક હિંસાના બહુ વ્યાપી પ્રચારને નાબૂદ કરવા જ્ઞાનમય આન્દોલન ફેલાવ્યું હતું.
He launched a purely spiritual movement to root out the evil p'actice of animal-slaugh. ter, wbich was carried on everywhere under the aegis of religion, which was due to the gross selfishness of men and which was sure to lead them to perdition.

Page #91

उच्चैर्महात्मा स दिदेश लोकान्
युष्माकमाच्छेत्तुमसून् परस्य ।
',
संवाऽधिकारः, प्रियमेव सर्वસીમાનાં નિશઝીવનં ૪િ ॥ ૬૨ ||
5
એ મહર્ષિ એ લેાકેાને જોરદાર ઉપદેશમાં કહ્યું: અન્ય પ્રાણીના પ્રાણાને છીનવવાના તમને હુ નથી. મધાઓને પેાતાનું જીવન કેટલું વ્હાલું છે એ સમજો !
To men that Great Soul preached at the top of His voice: You have no right whatso-ever to take the life of another. Life is as
much dear to others as to you.
૪

Page #92

सर्वः समाकांक्षति सौख्यमेव
परस्य दुःखीकरणं न युक्तम् । दुःखस्य काष्ठा च परा परस्य
प्राणापहारे प्रविचारयध्वम् ! ॥ १३॥
બધા સુખને જ ચાહે છે. બીજાને દુઃખ આપવું એ ઉચિત નથી. જરા વિચાર કરે કે બીજા પ્રાણુના પ્રાણે લેવામાં તેને કેટલું દુખ થતું હશે? કેટલી હદે તે દુઃખી મતે હશે !
All want happiness and happiness only. Then to give pain to others is bad. Please think: when an animal is killed it feels the worst of pains.

Page #93

न हिंसया सिध्यति धर्मतत्त्वं
धर्मस्तु सन्तोषणतः परस्य । तेनैव संसिध्यति सौमनस्य
मियो मनुष्येषु तथाऽऽत्मतोषः ॥ ६४॥
'હિંસાથી ધર્મનું તત્વ નથી સધાતું. ધર્મ તે બીજાને સન્તોષ પમાડવામાં છે. એ જ રીતથી મનુષ્યોમાં પરસ્પર સૌમનસ્ય (મીઠી લાગણી, મીઠે વ્યવહાર) સધાય છે, અને સાથે જ, એમાં આત્મસન્તોષ પણ પમાય છે.
To attain piety (Dharma) tbrough violence ! That is impossible. To attain piety make others happy. The mutual good-mindedness of men and also self-content flow from this wish to make others happy.

Page #94

अनन्तसंक्लेशभवार्तनादैः
करोति वातावरणं च हिंसा । मलीमसं क्रूर-भयंकरं च
विलीयते तेन च लोकशान्तिः ॥ ६ ॥
પ્રાણીને હિંસવામાં તેના અનન્ત દુઃખભર્યા આર્તના ખરેખર વાતાવરણને ક્રૂર, ભયંકર અને મલિન બનાવી મૂકે છે, અને એથી પ્રજાજીવનની શક્તિ પણ હણાય છે.
The helpless cries of animal experiencing infinite pain while being killed, render the atmosphere dirty, cruel and fearful. It is this that destroys world-peace.
६७

Page #95

जिजोविषा चेत् सुखतः स्वयं तद्
न बाधकः स्यात् परजीवनस्य । अन्यान् समुज्जास्य सुखीबुभूषा
नूनं महामोहविचेष्टितं तत् ।। ६६ ।
માણસ પિતે જો સુખે જીવવા ચાહતે હોય તે તેણે બીજા ને પણ સુખે જીવવા દેવા જોઈએ, બીજાના જીવનમાં આધાકારક ન બનવું જોઈએ. બીજાને કચ્ચરઘાણ વાળને પિતે સુખી થવા ઈચ્છવું એ તે ખૂબ જ અજ્ઞાન ચેષ્ટા છેભયંકર ભ્રમણા છે.
If one wants to live in peace, let him not destroy that of another. The desire to live happily after destroying others is an •gregious blander,
૬૮

Page #96

वनस्पतीनामशनं विहाय
मांसाशनं नैव सती प्रवृत्तिः । हिंसां विना क्लेशपरां हि न स्यात्
क्रराशयोत्पादनिबन्धनं तत ॥ ६७ ॥
વનસ્પતિને આહાર મૂકી માંસભક્ષણ કરવું એ સારી વાત નથી. હિંસા કે જે સહેજે કલેશોત્પાદનથી ભરપૂર છે, તે વગર તે માંસાહાર કયાં સંભવે તેમ છે? એટલે માંસાહારની પાછળ હિંસાને પાપાનલ ભયંકર ભભૂકી રહ્યો હોય છે. આમ માંસાહાર કૂર આશયમાંથી જન્મે છે અને ક્રૂર આશયને જન્માવે છે.
To leave the vegetarian food and to take to the meat-diet is bad. This meat-diet which can arise only out of hard-heartedness and which further engenders hard-heartedness, is impossible without aniwal-slaughter which jayolves a lot of cruelty.

Page #97

सूक्ष्मासुमत्वेऽपि वनस्पतीनां
न तान् विना जीवति देहधारी ।
नैसर्गिकं भोजनमाचरंस्तत्,
जनो न दुष्येदमलीमसत्वम् ॥ ६८
5
વનસ્પતિમાં યદ્યપિ સુસૂક્ષ્મ પ્રાણી તત્ત્વ ( Life ) છે, તથાપિ તેના આધાર વગર દેહધારી જીવી શકે નહિ. વળી, એ પ્રાકૃતિક આહાર છે, જેમાં ખિલ્કુલ કોઇ પ્રકારની મલિન ચીજ ( લેાહી, હડ્ડો વગેરે ) નથી. એ માટે એ સ્વાભાવિક પવિત્ર આહાર કરતાં માણુસ દૂષિત થતા નથી–ગુન્હેગાર કરતા નથી.
Granted that the plants have some sort of life in them; nevertheless it is impossible. for men to live without them. This is also the natural and immaculate food. So a man taking it, is tainted with no sin.
७०

Page #98

दिदेश वीरो महतीमहिंसां संन्यासिनां गेहवतामणुं च ।
संकल्पतः 'स्थूल'शरीरभाजां
નિરાનાં દિત્તનવર્ગદાનૢ || દુર !
卐
,
મહાવીર દેવે અહિંસાનુ' મહાવ્રત સન્યાસી જીવન માટે અતાવ્યું છે, જ્યારે ગૃહસ્થા માટે અહિંસાનું અણુવ્રત જણાવ્યુ છે. ગૃહસ્થા માટે પ્રરૂપાયલી ‘ અણુ ' અહિંસા નિરપરાધી * સ્કૂલ ’ ( ‘ ત્રસ ’ ) પ્રાણીઓનાં ઇરાદાપૂર્વક હિં`સનથી વિરમવામાં સીમિત છે.
Lord Mahavira has ordained non-violence for all—extra-ordinary non-violence for ascetics & ordinary one for householders, And that ordinary non-violence consists in not. intentionally killing innocent animals.
૭૧.

Page #99

परस्य दुःखीकरणं कषाय
विकारदुर्भाववशेन हिंसा । प्रमादयोगः स्वयमेव हिंसा
दुर्भाववृत्तिः पुनरुच्यते किम् ? ॥ ७० ॥
બીજાને સ્વાર્થથી, લેભલાલચથી, ક્રોધાદિવિકારથી અગર મૂહબુદ્ધિથી-ભ્રમિત ખ્યાલથી દુખ આપવું એ હિંસા છે. પ્રમાદગ-પ્રમત્ત સ્થિતિ-અસાવધાનતા જાતેજ હિંસા છે, તે પછી દુભવવૃત્તિ માટે તે શું પૂછવું ?
To give pain to others out of such feel. ings as arise in tainted hearts is also Hinsă ( violence ). Carelessness itself amounts to violence; much more so then does malice.
૭૨

Page #100

हिंसाप्रसूतिः प्रतिहिंसकत्वं
वैरेण वैरस्य परंपरा च । जगत्यहिंसा-बलमुच्चकोटि
विरोधिचेतांस्यपि नामयेद् यत् ॥ ७१ ॥
હિંસામાંથી પ્રતિહિંસકભાવ જન્મે છે. વૈર વરને જન્માવે છે, એમ વૈરથી વૈરની પરંપરા ચાલે છે. જગતમાં અહિંસાનું બળ એ ઉચ્ચ કેટિનું બળ છે, કે જે વિરોધીઓનાં દિલને પણ નમાવે છે.
Violence gives rise to counter-violence. An act of hostility lets loose a flood of such acts. The force of non-violence is of so supreme a type that even hostile hearts may bend before it.
૭૩

Page #101

न क्वाप्यहो ! सेवत ! दुर्विचार
स्वदुर्विचाराक्रमणं स्व एव । विश्वांगिमैत्रीरतिलक्षणं भोः !
अहिंसधर्म समुपाश्रयध्वम् ! ॥ ७२ ॥
ભગવાન કહે છેઃ એ મનુષ્ય! કેઈને માટે પણ બુરે વિચાર ન સેવશે. યાદ રાખશે કે પિતાના દુષ્ટ વિચારે પિતાની જ ઉપર આક્રમણ કરનાર થઈ પડે છે. દુનિયાભરના પ્રાણીઓ તરફ મૈત્રીભાવ રાખવે એજ અહિંસા ધર્મ છે. એ ધર્મને તમે તમારા જીવનમાં પ્રકાશમાન બનાવે !
on
Oh, never entertain an evil thought. Such an evil thought acts upon the person himself. Ob men, ever observe the vow of non-violence which consists in wholehearted love for all.
હ૪

Page #102

प्रियाप्रियं स्वस्य यथा सुखासुखं ___ तथा परस्यापि विचिन्त्य सजनाः ! भवेत सर्वत्र सुचित्तभावना
अमंगलं कस्यचिदाचरेत नो! ॥ ७३ ।।
જેમ પિતાને સુખ પ્રિય અને દુઃખ અપ્રિય છે, તેમ બીજાને પણ તેમજ છે. એમ સમજી ઓ ! સને ! બધા પ્રાણીઓ તરફ તમારી મનેભાવના શુભ રાખે! કેઈનું પણ અમંગલ ન કરે.
Just as you like pleasure & dislike pain, so do others also. Think this and be wellwishers of all. Oh, never think of doing ill to anyone.
Gu

Page #103

हिंसन्ति लोभाच्छलयन्ति लोभात्
क्लिश्नन्ति लोभाद् रिपवन्ति लोभात् ! लोभो हि विस्तीर्णमनर्थमूलं
तत् पापमुच्छिद्य सुखीभवेत ॥ ७४ ॥
માણસ બીજાની હિંસા કરે લોભથી, બીજાને ઠગે છે, ઠગવા દાવપેચ કરે છે લેભથી બીજાને હેરાન કરે છે અથવા પિતે હેરાન થાય છે લાભથી, અને બીજાને દુશ્મન બને છે લેભથી. ખરેખર લેભ અનર્થનું વિસ્તર્ણ મૂળ છે. એ પાપનું નિકન્દન કરી સુખી થાઓ!
It is due to greed that people kill, deceive, give pain to, and act as enemies towards others. That greed is the great source of all evil or all distress. Root it out and be happy,
૭૬

Page #104

परिग्रहान्दोलनमूच्छितात्मा
स्वयं समामन्त्रयति व्यथौघम् । तथा परान् मुश्चति कष्टभूमौ
स्वान्योपकारी खलु लोभरोधः ॥ ७ ॥
માણસ પરિગ્રહના આન્દોલનમાં મૂચ્છિત થઈ હાથે કરી દુખેને નેતરે છે, એટલું જ નહિ, એની એ મૂચ્છ બીજાઓને પણ દુઃખી હાલતમાં નાંખે છે. ખરેખર લેભના નિયમનથી પિતાને લાભ છે, અને સાથેજ બીજાઓને પણ એથી ફાયદો પહોંચે છે.
One under the influence of avarice invites anto oneself and others a lot of troubles. And it is the arresting of avarice that makes oneself and others happy.

Page #105

क्रोधात् स्वचित्स्वास्थ्यमपाकरोति
मानान्निरुन्द्धे विकसत् स्वसत्वम् । दम्भान्निजान्तस्तिमिरं चिनोति
दोषान् समाकामत सत्त्वतोऽमून् ॥ ७६ ॥
માણસ કોધથી પિતાનું આત્મિક સ્વાધ્ય ગુમાવે છે, અહંકારથી પિતાના સને વિકાસ પામતાં અટકાવે છે, માયાથી પિતાની અન્દર “અન્ધકારને સંગ્રહે છે. આ દોષને તમે આત્મબળે દબાવે !
Anger undermines the spiritual health. Pride checks the growth of heart. Hypocrisy accumulates the internal darkness. Be brave and crash these vices.
૭૮

Page #106

उवाच वीरः सुगभोरघोषै
भो भो जनाः ! सम्यगवेत सत्यम् । सत्यस्य पद्यामवलम्ब्य धीरा
स्तरन्ति मृत्युं समपास्तपापाः । ७७ ॥
ભગવાન મહાવીરે ગંભીર ઇવનિથી ઉપદેશ કરતાં કહ્યું: હે મનુષ્યો! સત્યને બરાબર સમજે ! સત્યને માર્ગ પામીને ધીર આત્માઓ તમામ પાપથી મુકત થઈ મૃત્યુને તરી જાય છે.
With the deep resounding voice has Lord Maha vira preached: Ob men, know well what the truth is. It is by taking to the path of truth that people wash away all their sins and conquer death.
૭૯

Page #107

एको हि धर्मोऽखिलमानवानां - તું સમર્થઃ સિંગરું ચ: I. असावहिंसा-तप-संयमात्मा
नातः परो वै कुशलस्य पन्थाः ॥ ७८ ॥
સમસ્ત મનુષ્યને ધર્મ એકજ છે, જે જીવનને પરમ મંગલ સ્થિતિ પર લઈ જવા સમર્થ છે. તે ધર્મ અહિંસા, સંયમ અને તપ છે. આ સિવાયકુશલ-માર્ગ બીજો કોઈ નથી.
The path of Dharma (religion ) for all is one. It is that which leads tbem to the perfectly blessed state. And that path is non-violence, penance and self-control. Othor than this there is no way to lead to the blessed state.
૮૦

Page #108

शमो दमः संयम-सत्य-शील
क्षमा-दया-त्याग-तपस्तितिक्षाः । समाश्रयेताऽमृतधर्ममेनं
विमुक्तये बन्धनत: समग्रात् ॥ ७९ ।।
शभ, हम, संयम, सत्य, शीत, क्षमा, ध्या, त्याग, त५, તિતિક્ષા એ અમૃતધર્મ છે. તમામ બન્ધનેથી છૂટવા માટે આ ધર્મને અભ્યાસ કરે!
To become free from all fetters, you should rosort to this path of religion leading unto immortality. This path is the pacification of passions, subjugation of senses, control of mind, truthfulness, morality, forgiveness, compassion, renunciation, penance and patient enduring.

Page #109

બ્રિાતઃ ક્ષત્રિય વૈર-ચકા
सर्वे विकासं स्वमलं विधातुम् । यावत् समुन्नन्तुमलं द्विजन्मा
शूद्रोऽपि तावन्महिलाऽपि तावत् ॥ ८० ॥
બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય અને શુદ્રો બધા પિતાને જીવનવિકાસ, આત્મવિકાસ કરી શકે છે. એક બ્રાહ્મણ પિતાની જેટલી ઉન્નતિ સાધી શકે છે, તેટલી, એક શુદ્ધ અને એક સ્ત્રી પણ સાધી શકે છે.
Any one, whether he be a Brābmana, a Kshatriya, a Vaishya or a Shudra, is competent to accomplisb one's spiritual progress. A Shudra and a woman are as much competent to progress spiritually as is a Brāhmana

Page #110

चर्माधिकारे सकलाः समाना:
सर्व समुन्नेतुमलं चरित्रम् । सर्वे समं प्रातुमलं विकास
मर्हन्ति सामान्यत एव मोक्षम् ॥ ८१ ॥
ધર્મને અધિકાર બ્રાહ્મણ-ક્ષત્રિય-વૈશ્ય-શુદ્ર બધાને એક સરખે છે. એ બધા પિતાના ચારિત્રને ઉન્નત બનાવી શકે છે, એ બધા પિતાને એક સરખે વિકાસ સાધી શકે છે અને એ બધા એક સરખી રીતે મેક્ષ મેળવી શકે છે.
So far as the path of religion is concerned all are placed equally. All can equally improve their character. All are equally competent to attain their spiritual growth and freedom from bondage.

Page #111

उच्च गुणे कर्मणि यः स उच्चो नीचो गुणे कर्मणि यः स नीचः । शूद्रोऽपि चेत् सच्चरितः स उच्चो द्विजोऽपि चेद् दुश्चरितः स नीचः ॥ ८२ ॥
'
જે ગુણ–કમમાં ઉચ્ચ છે તે ઉચ્ચ છે અને નીચ છે તે નીચ છે. શૂદ્ર પણ સદાચરણવાળા હોય તે ઉચ્ચ છે, જ્યારે બ્રાહ્મણ દુચરિત્ર હાય તા નીચ છે.
Superior is he whose acts and virtues are superior; and inferior is he whose acts and virtues are inferior. A person having good oharacter is superior though he be a Shudra; and a person having bad character is inferior though he be a Brahmana.
૪

Page #112

द्विजातयः क्षत्रिय-वैश्य-शूद्राः ___ सर्वं खलु स्वोचितकर्मतः स्युः । अस्ति प्रतिष्ठा गुणकर्मयोगे
न जातिमात्राद् गरिमास्पदीस्यात् ॥ ८३ ॥
બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય, શુદ્ર બધા પિતાના ઉચિત કર્મથી છે. પ્રતિષ્ઠાનું સ્થાન ગુણકમના વેગે છે, જાતિમાત્રથી ગરવ નથી.
A person is a Brahmana, Kshatriya, Vaishya or Shudra according as he does the work befitting a Brāhmana, Kshatriya, Vaishya or Shudra. His superiority depends on his virtues and deeds. The mere fact that he is born in a higher caste cannot entitle him to greater respect.

Page #113

आसन् द्विज-क्षत्रिय-वैश्य-शूद्रा
भक्तेषु गेहि-श्रमणेषु तस्य । प्रव्राजयामास स योषितोऽपि
सर्वाऽऽत्मकल्याणसमानवृत्तिः ॥ ८४ ॥
ભગવાન્ મહાવીરના અનુયાયી સાધુ અને ગૃહસ્થ વર્ગમાં બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય, શુદ્ર બધા હતા. એ મહર્ષિની શાસનસંસ્થાનાં દ્વાર બધાને માટે ખુલ્લાં હતાં. તમામ આત્માઓનું કલ્યાણ કરવાની એક સરખી વૃત્તિ છે જે એવા એ મહાત્માએ સ્ત્રીઓને પણ દીક્ષા આપી છે. એ મહાન પ્રભુએ સ્ત્રો-શદ્રોને માટે પણ વિકાસ સાધનને માર્ગ એટલેજ મેકળે બતાવ્યો છે.
Among ascetics and householders the followers of Lord Mabāvīra, there were Brāhmanas, Kshatriyas, Vaishyas and Shudras. He had consecrated even women as nuns. He had but one mind, namely, to emancipate all.

Page #114

समग्रवस्तुस्थितिबोधनार्थ
मन्यन्यदृष्टयन्तरवेदनार्थम् । अन्योन्यमैत्रीपरिभावनार्थ
स्याद्वादतत्त्वं भगवान् दिदेश ॥ ८ ॥
ભગવાને જગતને અનેકાન્તદષ્ટિને અથત વિવિધ દષ્ટિબિન્દુઓથી–સાપેક્ષદષ્ટિથી વસ્તુસ્થિતિનું વિશાલ અવ
કન કરવાની પદ્ધતિને પાઠ શિખવ્યું છે–વસ્તુની સાચી અને પૂરી હાલત સમજવા માટે, એકબીજાનાં દષ્ટિબિન્દુઓને સમજવા માટે અને એ રીતે જનતામાં પરસ્પર મૈત્રીભાવ જગાડવા માટે.
In order that people may know the truth of tbings, that they may appreciate one another's view-point and that their mutual relations may become smoother, He taught the philosophy of Fileg or 3ràriaats which means examining a thing from different view points and which seeks to reconcile in a thing such qualities a are apparently contradictory.

Page #115

अयं हि वादो व्यवहारकार्ये
सामाजिकत्वेऽपि च राजनीतौ । धर्मे तथा दर्शन-सम्प्रदाय
क्षेत्रे समाधानसमर्थभूतः ॥ ८६ ॥
અનેકાન્તવાદની ઉપયોગિતા જીવનનાં બધાં ક્ષેત્રોમાં છે. એને પ્રગ વ્યવહારમાં, સામાજિક વિષયમાં, રાજકારણમાં અને ધર્મ, દર્શન તથા સંપ્રદાય ક્ષેત્રોમાં સમન્વય સાધી સમાધાન કરી આપવામાં ઉપકારક બને છે.
It is this philosophy alone that can put an end to all controversy in all spheres, namely, worldly affairs, social affairs, politics, religions and philosophical systems,

Page #116

लोकं समुद्बोधयति स्म वीरः
कर्त्तव्यसंपालनतत्परः स्याः ।। कर्तव्यसिद्धिस्तव हस्त एव
स्याः स्वाश्रयी स्वं त्वमनन्तशक्तिः ।।८७॥
મહાવીર કહે છેઃ મહાનુભાવ! કર્તવ્યપાલનમાં સાવધાન મન ! કર્તવ્યસિદ્ધિ તારા હાથમાં જ છે. સ્વાશ્રયી બન! તારી શક્તિ અનન્ત છે.
Lord Mahavira preaches to all: Your only concern should be to do your duty. To do it lies within your power. Be self-reliant. In you there lies hidden infinite power.

Page #117

स्वय शरीरी निजभाग्यकर्ता ___कार्यानुरूपं वितनोति भाग्यम् । विधातृ नैवेश्वर नामतत्त्वं
स्वहस्तसाध्यं खलु जीवनं स्वम् ॥ ८८ ॥
પ્રાણી તેિજ પિતાના ભાગ્યને સ્પષ્ટ છે. જેવું કામ તે કરે છે તેવું પિતાનું ભાગ્ય સજે છે. ઈશ્વર, પરમેશ્વર છે, પણ તે આપણે ભાગ્યસષ્ઠા કે વિધાતા નથી. પિતાનું જીવન પિતેજ, પિતાને હાથેજ સાધવાનું છે.
A person bimself is the author of his fate. As he does, so he forges his fate. God does exist; but He is not responsible for the acts of men. To make or mar one's life depends on oneself.

Page #118

योऽन्तारिपूणां विजये पराक्रमी
लोकोत्तरः सैव महान् पराक्रमी ।
जितेन्द्रियस्याSSत्मबलं प्रकाशते शिरोमणिः सर्वजडौजसां खलु ॥। ८९ ।
$
આન્તર શત્રુઓને જીતવામાં જે પરાક્રમી છે, તે જ મહાન્ મનુષ્ય લેાકેાત્તર પરાક્રમી છે. જિતેન્દ્રિય વ્યક્તિનુ આત્મબલ જગનાં તમામ ભૌતિક ખળાના મસ્તક પર મણિની જેમ ઝગમગે છે.
He alone is the great and extra-ordinary hero who valiantly subdues the enemies within. The power of him who has subdued his senses shines like the crest-jewel of all material powers.
ધી

Page #119

सञ्चेतनानन्दमहोमयं स्व___ मन्तर्दशाऽऽत्मानमवेहि तत्त्वम् । भ्रमः स्वकर्मावरणैस्तदीयः
शिवः स मुक्तस्तदपासनेन ॥ ९० ॥
મહાભાગ ! તું પિતાને-આત્માને-સચ્ચિદાનન્દરૂપ સ્વચેતનતત્તવને ઓળખ! અન્તર્દષ્ટિથી ઓળખ! એનું ભ્રમણ (ભવભ્રમણ ) એનાં પોતાનાં કાર્મિક આવરણોને લીધે છે. એ આવરણે ખસી જાય એટલે એ મુક્ત છે, પૂર્ણ બ્રહ્મ શિવ છે.
With the gaze turned inwards realise thy self which is full of the supreme lustre of intelligence and bliss. His wanderings in this world are due to his being shrouded by his veils of Karma, Let him destroy them; and he is blessed, he is free, he is the supreme.
ર

Page #120

सर्वे चिदानन्दमयाः स्वरूपतः
शरीरभाजः परमेश्वराः समाः ।
अनन्तवैचित्र्य विडम्बना: पुनः स्वकीयकर्मावरणानुसारतः ॥ ९१ ॥
சு
બધા જીવા સ્વરૂપે એકસરખા ચિદાનન્દરૂપ પરમેશ્વર છે. પરન્તુ આ અનન્ત વિચિત્રતા, અનન્ત વિડંબના દરેક પ્રાણાનાં પાતપાતાનાં કાર્મિક આવરણાથી સર્જાઇ છે પોતપોતાનાં કામિક આવરણાને અનુસાર સર્જાય છે. અખિલ ભવચક્ર-વિવર્તે કાર્મિક ચક્ર પર આશ્રિત છે.
All embodied souls are in their real nature Gods (પમેશ્વર) endowed alike with infinite knowledge and infinite bliss; but their infinite varieties and agonies are due to the Karmic forces that cloud them; and rise in accordance with the Karmas of each.
23

Page #121

चित्तत्त्वमेकं सकलांगभाजा
मन्तर्दशा भालय शान्तवृत्त्या ! । सम्पत्स्यते ते तदभेददृष्टिः
सम्पत्स्यसे तेन च विश्वबन्धुः ॥ ९२ ॥
ભદ્ર! સર્વ પ્રાણીઓનું અન્તસ્તવ, અન્તઃસ્વરૂપ, ચિત્તત્વ એક જ છે. શાન્ત ભાવથી અનર્દષ્ટિએ જોએથી તને અભેદ દર્શન થશે અને એના ફલરૂપે તારામાં વિશ્વબધુભાવ પ્રગટશે.
With the tranquil mind turned inwards realise the fact that all souls are of the same nature. That will enable thee to see oneness everywhere. And that in turn will make thee the friend of the world.
૪

Page #122

अनादिना कर्मबलाश्रयेण शरीरयोगेन भवं विचित्रम् ।
कर्माणि कुर्वन् परिबम्भ्रमीति
जीवो दधानो जडपारवश्यम् ॥ ९३ ॥
55
फ्र
જવિવશ જીવ કમ ખલાશ્રિત અનાદિ શરીરયેાગે કમઅન્યાને કરતા વિચિત્ર ભવામાં ભ્રમણ કરી રહ્યો છે.
On account of the beginningless association with the body which is due to the Karmic forces, the soul bearing material bonds, wanders in this strange world, through innumerable lives, accumulating Karmas.
૫

Page #123

मोहावृतेविस्मृतवान् स्वरूपं ___ जडानुषंगैकरतः शरीरी । केशान् प्रभूताननुवोभवीति
તમુરિમા યમેવ સર્ગઃ | ૨૪ |
જડાનુષંકરસિક પ્રાણ મહાવરણને લીધે પોતાનું સ્વરૂપ ભૂલી ગયો છે અને એથી જ એ નાનાવિધ કલેશોથી દુઃખી છે. એમાંથી છુટવાને માર્ગ તેણે તેિજ સાધવાને છે. (અન્ય કઈ સાધી આપે એવું તત્વ દુનિયામાં છેજ નહિ.)
The soul who because of being clouded. by ignorance or infatuation bas forgotten his native form and who takes delights in. material enjoyments alone, repeatedly experionces a lot of pain. Freedom from that is attainable only through his manly efforts.

Page #124

न कोऽपि नेता नरकं न वा दिवं
न कोऽपि सम्मोचयिता भवावटात् । स्वकर्मणा बध्यत एष मुच्यते
स्वकर्मणा याति गतिं शुभाशुभाम् ॥ ९५ ॥
ભગવાન કહે છેઃ નથી કેઈ નરકમાં લઈ જનાર, કે નથી કે સ્વર્ગ બક્ષનાર; તેમજ નથી કેઈ, ભવચક્રમાંથી પ્રાણીને છુટે કરનાર પ્રાણું પિતાના જ કર્મો બંધાય છે અને પિતાના જ પુરુષાર્થથી છુટે થાય છે તેમજ પિતાની જ કૃતિ અનુસાર સારી કે ખરાબ ગતિમાં જાય છે.
There is none to lead us to hell or to heaven, nor any to emancipate us from this worldly ditch. Every one of us is either fettered or free on account of one's own acts; and it is on their account alone that one goes to good lives or bad.

Page #125

नाना व्यवस्थात उवाच चेतनं
भिन्नं प्रतिक्षेत्रकमंगमात्रगम् । अनन्तचिद्वोर्यसुखं स्वरूपतः
વાં જ ટિરિ-ભગિન| ૨૬ //
ભગવાન કહે છે. આત્મા નાના છે, કેમકે તે જ વ્યવસ્થા શક્ય છે, અને શરીરે શરીરે ભિન્ન છે, કેવલશરીરવ્યાપી છે અને સ્વરૂપે અનન્તચિત-વ–સુખરૂપ છે. એ તે જ પિતાની તથાવિધ દશાથી કર્મો બાંધે છે અને ભગવે છે. (જીવ
સ્વયં કર્મ કરે છે, બાંધે છે અને ભગવે છે. એમાં “ઇશ્વર” નામના તત્ત્વને કંઈ જ અભિસંબન્ધ નથી.)
As otherwise there can be no order, Lord Mahavira has taught that the souls (31ECHT) are many, different in different bodies, and pervad. ing their respective bodies and not extending beyond them. They are, moreover, full of in. finite knowledge, power and joy in their true natore: and they themselves perform actions and reap their fruits

Page #126

मुक्तिं च कर्मावरणाद् विमुक्ति
दिदेश चारित्रबलोपलभ्याम् । कर्मानुबन्धो विरमेद् यदा च
क्षीयेत पूर्वश्च तदा हि मुक्तिः ।। ९७ ॥
ક
કમવરણથી પૂર્ણ મુક્તિ એને મહાવીર મુક્તિ કહે છે. મેહ, અવિદ્યા એ આત્માનાં બધન; એનાથી સર્વથા આત્માનું છુટાપણું થવું એજ એની મુક્તિ છે. કર્મના બંધ થતા અટકે અને પૂર્વના બંધે તમામ ક્ષીણ થાય ત્યારે મુક્તિ છે. અને તે ચારિત્ર-બળથી પમાય છે.
He has further taught that the salvation consists in freedom from all the Karmic bonds, and that this salvation is attainable through the strength of pure conduct. When fresh Karmas cease to bind and all the accumulated past Karmas wear away, one attains salvation.

Page #127

अनन्तचिद्वीर्यसुखप्रकाशां
देहाक्षचेतोरहिताममूर्ताम् । शिवामबाधामचलामनन्तां
पूर्णात्मशुद्धिं स उवाच मुक्तिम् ॥ ९८ ॥
ભગવાન આત્માની પૂર્ણશુદ્ધિને મુક્તિ કહે છે. એ આત્માની શુદ્ધ અમૂર્ત અવસ્થા છે, જ્યાં શરીર, ઈન્દ્રિયે કે અન્તઃકરણ કંઈ નથી. અનન્તચિદાનન્દવીયમય આત્માની એ પૂર્ણ સ્વભાવસ્થિતિ છે. આત્માની એ શાશ્વત, અચલ, અક્ષય, અવ્યાબાધ મંગલ સ્થિતિ એજ એની મૂકિત-દશા છે.
He has also taught that in the emancipated state there is the light of infinite knowledge, power and bliss; there are no body, senses and mind, there is no form, there is blessedness, there is no pain, there is no movement, there is no end and there is perfect purity of the soul. The per. fect purity of the soul, endowed with above-mentioned qualities is final Emancipation (ute). ૧૦૦,

Page #128

मुक्तस्य भूयो न भवावतारो मुक्तिर्न सा नाम भवावतारे ।
नान्यत्र मुक्तेः परमेश्वरत्व
मात्मा हि खल्वीश्वर आत्ममुक्तेः ॥ ९९ ॥
5
યુક્ત થયેલ આત્માનું કી સંસારમાં અવતરણ થતુ નથી. મુક્ત થયા પછી પણુ કરી એનુ` સ’સારમાં અવતરણ થાય તે તે મુક્તિ જ ન કહેવાય. ઈશ્ર્વરનું ઈશ્વરપણું તેની મુક્તિ સિવાય બીજું કંઈ નથી. આત્મા જ ભવ–ખ ધનથી મુક્ત થતાં ઇશ્વર છે. ભવબંધનથી મુક્ત થયેલ આત્મા સિવાય બીજો કાઇ ઇશ્વર નથી.
An emancipated soul never returns to this world. Nor is it emancipation if an emancipated soul were to return to this world. Divinity resides nowhere except in this emancipated state. It is only the very state of the soul that makes it God.
૧૦૩

Page #129

मनोविशोधप्रवणैर्विराग
भावानुकूलैविमलैस्तपोभिः । समुल्लसत्संयमयोगवद्भिः
સંસારે જ્ઞાનવતાssમઃિ || ૧૦૦ છે
વિરાગભાવને અનુકૂળ અને ચિત્તને સંશાધવામાં પ્રવીણ તેમજ સંયમયેગના પ્રગતિમાન વિકાસથી પરિપેષિત એવા નિર્મલ તપથી જ્ઞાનીની મુક્તિ થાય છે.
A person endowed with the true discriminating faculty attains this state of emancipation by means of pure austerities that tend to purify the mind, that are sach as would strengthen the spirit of non-attach. ment and whish are further bristling with self-control. ૧૦૨

Page #130

यतो यतो रागमला व्यपेयु - भजेत् सदा तं तमुपाय मुच्चैः ।
मुक्तेरिदं साधनमाह वीरो
न बाह्यलोकैषणगामुकः स्यात् ॥ १०१ ॥
卐
ભગવાન ફરમાવે છેઃ જે જે રીતે રાગદ્વેષાદિ મલ નાબૂદ થાય તેમ વ ! તેમ પ્રવાઁ ! તે તે ઉપાયને મજબૂતપણે સેવા ! એજ મુક્તિનું સાધન છે. ભગવાન્ કહે છે: માહ્યવે કેષણાના અનુગામી ન બને !
One should always resort to proper expedients what-so-ever as would wash away the dirt of attachment. Lord Mahavira has taught this to be the means whereby to attain salvation. One should never move with the worldly current.
૧૦૩

Page #131

इति स्वल्पं विश्वप्रणतचरितो दुश्चरतपाः
क्षमापारावारोऽखिलजनहिताराधनमनाः । जगद्वयापि-श्रेयस्कर-विविधदृसंगममयं
प्रवक्ता पन्थानं स्मृत इह यथाशक्ति भगवान् ॥१०॥
જગદ્દવન્દિત-ચરિત, દુશ્ચર તપની મૂર્તિ, ક્ષમાસમુદ્ર, વિશ્વહિતના આરાધનમાં નિમગ્ન અને દુનિયાભરને કલ્યાણકારક થાય એ વિવિધ દષ્ટિઓના સમન્વયથી સંપન્ન માર્ગ બતાવનાર એવા મહાપ્રભુ મહાવીરને આ પ્રમાણે (આ પ્રબધમાં) યથાશકિત કંઈક યાદ કર્યા.
In this way, according to my capacity, I have tried a little to remember Lord Mahavira, whose life has been revered by the whole world, who had practised the top-most penance, who was an ocean of forgiveness, who bad but one mind, namely, to accomplisb the good of all, and who has taught the path which is universal, is beneficial to all and towards wbich all the systems of philosophy converge.
૧૦૪

Page #132

Page #133

:...................................................................................................
.....................................................................................................
Introspect yourself!
Realize the Truth !
Tread the path of Reality! And then tide over death!
Nyāyavijaya.
.......................................................................................................................................
.....................................................................................................................

Page #134
( II ), ભાવનગ૨ henre