Book Title: Tithinirnay
Author(s): Ramchandra Jha
Publisher: Chaukhamba Vidyabhavan
Catalog link: https://jainqq.org/explore/001772/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ * mithilA-granthamAlAyAH trayastrizattamaM ( 33 ) prasUnam * atha tithinirNayaH mahAmahopAdhyAya-zrIrAjanAtha( raje )mizrapraNIta paMNDita zrIrAmacandra jhA, vyAkaraNAcArya caukhambA vidyAbhavana, cauka, po0 bA0 naM0 1069, vArANasI IRLSwww.lainelibrary.orga Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ||shriiH|| * mithilA-pranthamAlAyAH trayastriMzattama (33) prasUnam * mahAmahopAdhyAya-rajemizrapraNItaH ti thi nirNa yaH sampAdakaH zrI paNDita rAmacandra jhA vyAkaraNAcAryaH paNDita zrIdevanArAyaNajhA saMzodhakaH caukhambA vidyAbhavana, coka, po0 bA0 1069, vArANasI mUlyaM 5... Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ AziSA'bhinandanam caJcacandramarIcicAruvadanI bimboSThakAntAmaNi bhaktijJAnaprasAditAzugirijA saMrAjamAnAvanIm / tucchAM svacchamanA nidhAya hRdaye patyuH samakSaM mudA tIrthadvAra-'prayAga'-devasaritastIre vapuryA jahau // seyaM svargasudhAgalanmadhuratAM mandaM pibantItyaho! svIyotpattisukIrtipUtamithilA sItAsamA dhImatI / nAmnA 'cendumatI' prasannavadanA divyaprabhAvA ciraM lokAnAmanuraJjanI vilasatu svarge sudhAvarSiNI // vyathita-rAmacandraH Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Atma-nivedana zrutivibhinnA smRtayo vibhinnA naiko muniryasya vacaH pramANam / dharmasya tattvaM nihitaM guhAyAM mahAjano yena gataH sa panthAH // (mahAbhArata ) tithinirNaya mithilA meM anekoM prakAraka achi / prAyaH saba meM pratipad se pUrNimA taka tithi-dvaidhaka sAmAnya vicAra dekhala jAicha / vratanirNaya, tithinirNaya, duhU bhinna-bhinna viSaya thIka / vratanirNayaka vizeSa vacana purANa meM upalabdha hoicha A' tadanusAre mithilAmahI-manISI vratanirNaya karata elAha achi / mithilAka pancAMga (patrA) vratanirNAyaka nahi mAnala jAicha-kAzI Adi prAnta meM paMcAMgakAre ekara bhAra nene chathi / vinA nanu-naca ke janatA okara samAdara karaicha-yataH parvatithi nirvivAda chapaicha / mithilA meM prAcIna rUr3hivAdI vidvAnaka saMkhyA vesI achi / DATa- DapaTaka saMga-saMga mahAzApo devAka adhikArI o apanA ke bujhaita chathi-ehi tarahaka patra hamarA barAbari abaita rahaita achi / hama cAhaita chI je 'kAzI mai0 vidvajjana samiti" saM mithilA-parvanirNaya' nAmaka pustaka prakAzita ho A' paMcAMgakAra okare anuzaraNa karathi / samprati paMcAMgakAra adhIra bhaya gela chathi / san 1379 sAlaka 'vidyApati-pancAGga dekhU ! agahanaka pucchara meM eko TA durAgamanaka dina nahi achi / pravAsI asaMskRtajJa maithila etadartha hamarA anekoM patra likhi ke puchalainha / Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ vidvadgoSThIka gapa-zapaka prasaMga meM hama kahaita chiyanha je 'tithinirNaya, vratanirNaya, dUnU pRthak-pRthak thoka / kArtika zukla pratipad meM gopUjA A' go-krIr3Aka samaya eka nahi thoka / "nAgaviddhA na kartavyA SaSThI caiva kadAcana / " ehi skandapurANaka vacana ke sarvatra nahiM jor3a, nahi ta-skandaSaSThI, halaSaSThI, pratihAraSaSThI, vanaSaSThI-sarvatra adhyApti.-ativyApti doSa lAgi jAeta / eka dina hama svanAmadhanya mahAmahopAdhyAya raje mizraka tithinirNaya meM dekhala-"vratanirNayaH zuddhinirNayaH tIrthanirNayazca yathAvakAzaM prakAzameSyanti" (pR0 35 meM ) I dekhi hama Azvasta bhelahu~ A' prastuta pustaka ke susaMskRta rUpa meM saMpAdana kaya prakAzita karAola achi| vidvAna ehisaM vizeSa upakRta hoetAha / iti zam / sarve ca sukhinaH santu sarve santu niraamyaaH| sarve bhadrANi pazyantu mA kazcid duHkhabhAga bhavet / / taraunI, sudAmA-kuTI / vi0 saM0 2028 / nivedakaH -rAmacandra jhA (sampAdaka: mithilA granthamAlA, kAzI) Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ atha tithinirNayaH mahAmahopAdhyAya-zrIrAjanAtha-( raje )-mizraviracitaH / atha sAmAnyatithiparibhASA natvA duNDhi giraM viSNuM nibandhana girizaM gurUn / kriyate rAjanAthena tithinirNayasaMgrahaH // tatra tithirakhaNDakAlavizeSarUpA / vizeSatvAMze candramaNDalakalArambhAdyanuguNakriyApracayatvarUpAderupalakSaNatayaivopayogaH / ata eva "AzvinA'parapakSe tu zrAddhaM deyaM dine dine" ityatra dinapadasya tithiparatvamate vIpsAlabhyatithi. nirUpitavyApakatvaM zrAddhe na vyAhanyate / anyathA tAdRzakriyApracayasya tithitve sarvAsa kriyAsu zrAddhA'saMbhavena zrAddhamavyApakameva syAt / akhaNDarUpatve tu tattattithau yogyakAle sakRcchAddhAcaraNe'pi tattattithinirUpitavyApakatvasya vyAghAto na zrAddhe / na ca caturdazyAM zrAddhA'nAcaraNenaiva tavyAghAta iti vAcyam / tatrApi keSAzcinmate zrAddhavidhAnAt zastrAdihatazrAddhena vizeSavihitena sAmAnyasya bAdhAd vA "kRSNapakSe dazamyAdau varjayitvA caturdazIm" iti mAnavaniSedhavacanaikavAkyatayA taditaratithiparatvena vyApakatvAkSatezca | tadAha viSNupurANe-"kAlasvarUpaM rUpaM tadviSNomaitreya vrtte|" viSNudharmottare-"anAdinidhanaH kAlo rudraH saMkarSaNaH smRtH| kalanAt sarvabhUtAnAM sa kAlaH parikIrtitaH // " 1. nasvayaM [ pratihAraSaSThI (chaTha )-jIvatputrakASTamI (jitiyA) Adi ] 'vratanirNayaH' yataH pustakAnte svayamevoktaM granthakA mizramahodayena-"vratanirNayaH, zuddhinirNayaH, tIrthanirNayazca yathAvakAzaM prakAzameSyanti" iti-sampAdakaH / Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH kalanaM = layahetuH / viSNupurANe-ya samarthA jagatyasmin sRSTisaMhArakAriNaH / te'pi kAlena lIyante kAlo hi balavattaraH // yatta hemAdridhRta skandapurANe - Trisara deva proktA mahAkalA / saMsthitA paramA mAyA dehinAM dehadhAriNI // amAdipaurNamAsyantA yA eva zazinaH kalAH / tithayastAH samAkhyAtAH SoDazaiva varAnane // gobhila:- sUryAcandramasoryaH parassannikarSaH sA'mAvAsyeti paraH sannikarSazca uparyadho bhAvApanna samasUtrapAtanyAyena rAzyekAMzAvacchedena sahAvasthAnarUpaH / tathA ca amAvAsyAghaTakatAdRza sahAvasthAnayuktArkamaNDalAccandramaNDalasya rAzidvAdazAMzabhogAtmakanirgamarUpaviyogena zuklAyAH pratipadAditattattirutpattiH / tathA ca sUryasiddhAnte-arkAdviniHsRtaH prAcI yadyAtyaharahaH zazI / bhAgairdvAdazabhistat syAt tithizcAndramasaM dinam // viSNudharmottare'pi - triMzAMzakastathA rAzerbhAga ityabhidhIyate / iti / evaM sUryAcandramasorgaH paro viprakarSaH sA paurNamAsIti -- gobhilaH / paramaviyogAnantaramarkamaNDalapravezAya candramaNDalasya rAzidvAdazAMzadvAdazAMzabhogAtmakapravezarUpasannikarSeNa kRSNAyAstattattithezcotpattiriti tadapi tithipadazakyatAvacchedake upalakSaNatayopayujyamAnacandramaNDalakalArambhAdyanuguNakriyApracayatvAbhiprAyeNeti bodhyam / SaTtriMzammatam - tatra pakSAvubhau mAse zuklakRSNau krameNa hi / candravRddhikaraH zuklaH kRSNazcandrakSayAtmakaH // pakSatyAdyAstu tithayaH kramAt paJcadazasmRtAH / darzAntAH kRSNapakSe tAH pUrNimAntAzca zuklake // pakSatiH = pratipat / sA tithirdvividhA zuddhA viddhA ceti / zuddhAmAha sUryasiddhAnte-- "Adityodaya velAmArabhya SaSTinADikA / yA tithiH sA tu zuddhA syAt sarvAsveSa vidhiH smRtaH // " Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ "AdatyAdayavalAmArabhya SaSTinADikA | yA tithiH sA tu zuddhA syAt sAsveSa vidhiH smRtH||" tithinirNayaH viddhA tu trividhA-kho darpastathA hiMsA trividhaM tithilakSaNam' / viddhA tithilakSaNamityarthaH / kharvaH sAmyam | darpo vRddhiH| hiMsA kSayaH / paiThInasiH-pakSadvayepi tithayastithiM pUrvA tathottarAm / tribhirmuhUrtaviddhayanti sAmAnyo'yaM vidhiH smRtaH / / caturdazI pazcamI ca tathA ca dazamI tithiH / pUrvI tithiM dUSayati tribhireva muhuutkaiH|| (yattu)-dvAdazanADIbhirdikpazcadazabhistathA / bhUto'STAdazanADIbhirdUSayatyuttarAM tithim / / sarvaprakAravedho'yamupavAsasya dUSakaH / aruNodayavedhastu vaiSNaveSu prakIrtitaH // iti / evaM ca tithihAsavRddhihetukapUrvottaratithivedhavazAdubhayadine tattithilAbhe sandehAt tattithikRtyAnivRtyApattirAvRtyApattiA mA bhUdityasandigdhAnuSThAnasiddhayarthanirNayajijJAsAyAmAhaskandapurANe-divArAtrivrataM yacca ekasyAM ca tithau smRtam / tasyAmubhayagAminyAM kuryAdevaM vrataM vratI / / karmaNo yasya yaH kAlastatkAlavyApinI tithiH / tayA karmANi kurvIta hAsavRddhI na kAraNam / / mAhezvare-vyApnoti karmakAlaM yA tithirbhazca (nakSatrazca) dinadvayam / yugmavAkyena nirNIya grAhyA pUrvA parApi vaa|| yugmavAkyaM yathA gRhyapariziSTakAtyAyanaH-yugmAgnikratubhUtAnAM SaNmunyorvasurandhrayoH / rudreNa dvAdazI yuktA caturdazyAtha pUrNimA | pratipadA tvamAvAsyA tithyoyugmaM mahAphalam / etadvadhastaM mahAghoraM hanti puNyaM purAkRtam / / tithyoryugmamiti sarvatrAbhisaMbadhyate / tena dvitIyAtRtIyayoryugmaM mAnyam / evaM sarvatra / tathA ca dvitIyA tRtIyAmizrA grAhyA / tRtIyA'pi dvitIyAmizrA grAhyA / evamagrepi tithyantarasAhityenaM tattattithigrahaNaM na tu tithya ntarakArye tithyantaravidhiH vratanimittatithibAdhe gauravAt / na vA yugmAkhyasyaikasyaiva militasya vidhiH, tAdRzakAlA Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH ntarasyAsambhavAta / na ca militaM tithidvayaM koGgam ekatithyavacchedena karmasamAptau vaigunnyaapttH| etadathastamiti pUrvoktayugmaviparItaM na grAhyam / tena pratipadvitIyayoyugmaM na grAhyamevamagra'pi / caturdazI zuklApUrNimAyogAta / SNA tu trayodazIyutaiva grAhyA yugmavacanA'nAghrAtatvAta 'kAmaviddho haraH pUjyaH' iti smRtyantarAcca / pratipadapi zuklaiva amAyogasAmaryAta / dvitIyAdidvAdazIparyantAH zuklAH kRSNAzca vizeSAnupAdAnAt / ayaM ca yagmavidhiH ahorAtrasAdhyopavAsAdikarmaNi tithidvaidhe sati / devapUjAdAvapi dinadvayaM vihitapUrvAhlAdigAmitithilAbhe sati ca sarvatra bodhyaH / yadA tvekasminneva dine vihita kAle tithilAbhastadA tava vratAdi kAma sandehAnatthAnAta | na ca vyastanindAzravaNAta tatrApi yugmAdaraH dinadvayagAmini vihitakAle sati saptamyAdinimittakaM sakata kartavyaM karma pUrvasmin parasmin vetyapekSAyAmeva yugmavidheravatArAt / apekSitavidhibalAta niyamamAtre lAghavAcca vyastanindApi tatraiva vidhizeSatvAt / nanvevamahorAtravyApinyAM SaSThayAM satyAmuttaradine varddhamAnAyAH SaSThyAH saptamIviddhAyA Adarosta iti cenna / dinadvaye tithivedhe satyeva tadvacanapravRtteriti jIrNoddhAraH / kecittu upavAsamAtre yugmavidhimicchanti niSedhe tana kutrApi yugmavidhiH aSTamyAdau mAMsAdibhakSaNaniSedhasya samastakAlavyApitvenApekSAvirahAta , evaM ca niSedhe kAlavarjanamiti vacanaM nyAyamUlakameva / tadevaM yugmAgnItyAdi gauDIyavacanAnusAriNI dazamI trayodazI kRSNapratipadbhinnAsu tithiSu vyavasthA siddhaa| __ bhUpAlAdimate tu saptamyekAdazyorvAcanikI vyavasthA / tibhyantareSu vrate saMkalpasya prAdhAnyAta tasyodayakAle durghaTatve'pi tatkAlavyApinyAM tithau prAtareva vidhAnAdudayakAlasaMbandhitithyAdaro yuktaH / dinadvayepi udayagAmitithilAbhe kapAlAdhikaraNanyAyAdvayavasthA yuktaM caitadIdRzyAnispRzAyA eva sambhavAta / tatra ca ma tizimalaM yAya Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithilAbha kapAlAdhikaraNanyAyAdvayavasthA yuktaM caitadIdRzyAtrispRzAyA eva sambhavAt / tatra ca sarva tithimalaM tyAjya tithinirNayaH manyatra harivAsarAditi smRtyantara saMvAdAt / ata eva upavAsatrate tithyantimabhAgayutAhorAtrasyaiva prAhyatayA saptamamupavasediti vidhibodhitopavAsasya na lopapattirna vA AvRtyApattiH saptamIpadasya saptamIca ramabhAgayutAhorAtraparatvAt / na cAhorAtra vyApakopavAsavrate adhikavyAptyaiva tithirAdartavyA na tu muhUrtAdivyAptyeti vAcyam, ArambhamAtre vihita kAlApekSaNAt na tUttaratrApi / ata evAbhyudite'STau vihitakAle prArabdhaM karma kAlAntarepi samApyata ityuktam / titheH prAntyamupoSyaM syAditi nAradIyAcca / paThanti ca - 'sAtithiH sakalA - jJeyA yasyAmudayate raviH / yathA sampUrNA tithirupavAsAdikarmAGgaM tathA asaMpUrNApyudayagAminIti tadarthaH / etadevAhuH - gauDhAH - vratopavAsaniyame ghaTikaikA'pi yA bhavet / sA tithiH sakalA jJeyA pitrarthe cAparAhnikI // rAjamArttaNDe'pi -- vratopavAsasnAnAdau ghaTikaikA yadA bhavet / udaye sA tithigrahyA zrAddhAdAvastagAminI // baudhAyanopi-udaye tUpavAsasya naktasyAstamane tithiH / madhyAhnAvyApinI grAhyA ekabhuktavrate tithiH // gRhya pariziSTe - sA tithistadahorAtraM yasyAmabhyudito raviH / tayA karmANi kurvIta hrAsavRddhI na kAraNam // etadvayavasthAdvayamapyAkUtaM harinAtha zrIdatta vAcaspatyAdinibandheSu | iti sAmAnyaparibhASA / atha kAlavibhAgaH aruNodayakAlamAha brahmavaivartte - catasro ghaTikAH prAtararuNodaya ucyate / yatInAM snAnakAloyaM gaGgAmbhaH sadRzaH smRtaH // atra ghaTikA daNDarUpA grAhyA yathA triyAmAM rajanIM prAhustyaktvAdyantacatuSTayam / nADInAM tadubhe sandhye divasAdyantasaMjJake // matsyapurANe - prAtaH kAlo muhUrtAMstrIn saGgavastAvadeva hi / madhyAhnastrimuhUrtaH syAdaparAhnastataH paraH // 5 Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH sAyAhnatrimuhUrtaH syAcchAddhaM(1) tatra na kArayet / rAkSasI nAma sA velA garhitA sarvakarmasu / ahno muhato vikhyAtA dazapazca ca sarvadA / atrASTamo muhatoM yaH sa kAlaH kutupaH smRtH|| rauhiNo navamaH proktaH pitRNAmubhayaM hitam / anyatrApi-dvau yAmau ghaTikAnyUnau dvau yAmau ghaTikAdhikau / sa kAlaH kutupo jJeyaH pitRNAM dattamakSayam // zrutiH-pUrvAhyo vai devAnAM madhyandinaM manuSyANAmaparAhaH pitRNAmiti / dinamAnasya tridhA vibhAgena saGgama nIyA / naktamAhabhaviSye-muhUrtonaM dina kecit pravadanti manISiNaH / nakSatradarzanAnaktamahaM manye gaNAdhipa / nakSatradarzanAditi pUrvAvadhikathanam / tena naktapadAdAtrimAtraprAptau sandhyAvyAvRttau tAtparyam / AdityAstamanakAlasya tathAtvAt / evaJca "naktavrate tu samprApte tatkAlavyApinI tithiH" iti dakSavAkye | "udaye tUpavAsasya naktasyAstamane tithiH" iti baudhAyanavAkye'pi naktapadaM rAtriparam / "naktAdivratayoge tu rAtriyogo viziSyate" ityanena sahaikavAkyatAnurodhAt / tathApi "pradoSavyApinI grAhyA tithinaktavrate sadA / " pradoSo yathA tithitattvavizvAdarzayoH-"pradoSo'stamanAdUrdhva ghaTikAdvayamiSyate / " ghaTikAzabdotra muhUrta paraH / trayodazyastage sUrye catasRSvapi nADiSu / bhUtaviddhA tu yA tatra zivarAtritratazcaret // iti vAyupurANena sahaikavAkyatAnurodhAt / caturvargacintAmaNau tu-"nakSatradarzane naktaM prAgyAmAbhyantare'zanam" ityuktam / mithilezazubhaGkarabarddhamAnacaraNAstu (.) bRhannAradIye-divoditAni karmANi pramAdAdakRtAni vai / yAminyA praharaM yAvat tAvat karmANi kArayet // saMgrahe'pi-rAtrau praharaparyantaM divAkRtyAni kArayet / brahmayajJaM cauraM ca varjayitvA vizeSataH // Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH udayAt prAktanI sandhyA ghaTikAdvayamiSyate / sAyaM sandhyA trighaTikA astAdupari bhaasvtH|| tathA-trimuhUrtaH pradoSaH syAd bhAnAvastaMgate sati / tatparA rajanI proktA tatra karma parityajet // pradoSo rajanImukham ityabhidhAnavacanamapyetatparameva, anyathA nAnArthatA syAdityAhuH / ata eva SaDghaTikAtmake pradoSe pUrvaghaTikAtrayaM parityajyottaraghaTikAtraye naktamekabhuktavat kAryamiti siddhavalikhanti pakSadharamizrAH / narasiMhapurANe-Atmano dviguNacchAyAM yadA santiSThate raviH / sauraM naktaM vijAnIyAnna naktaM nizi bhojanam / / tena tadUrdhvandivaiva bhojanaM nizi bhojanasya niSedhAt / muhUrtonandinamiti bhaviSyapurANamapyetatparameva / ataH prAtastanadviguNacchAyottarabhojanazaGkA nirstaa| sauravratetaravate nAkSatrameva naktamiti vyavasthA sAmAnyavizeSanyAyAditi samayapradIpaH / yadA dinadvaye pradoSavyApinI tithirna labhyate tadA narasiMhapurANIyaM grAhyam / "pradoSavyApinI na syAd divA naktaM vidhIyate / " iti / skandapurANAditi cturvrgcintaamnniH| vaImAnapAdAstu-nakSatradarzanAnnaktaM gRhasthAnAM smRtaM budhaiH / yaterdinASTame bhAge tasya rAtrau niSiddhayate / / iti devalavacanAdyatereva rAtribhojananiSedhAd "divA naktaM vidhIyate" ityaahuH| nakSatravate su-upoSitavyaM nakSatraM yasminnastamiyAda raviH / yujyate yatra vA tArA nizIthe zazinA saha // nizAvibhAgamAha, Agame-nizA tu paramezAni sUrye cAstamupAgate / prahare ca gate rAtrau ghaTike dve pare ca ye / mahAnizA samAkhyAtA tatazcAtimahAnizA / / dvatIyapraharAntimaghaTikAdvayaM tRtiiyprhraadighttikaadvybcetyrthH| ata eva-mahAnizA dve ghaTike rAtremadhyamayAmayoH, ityAha devalaH / iti kaalvibhaagH| Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH atha tithidvaidhavicAraH (1) pratipad-dvaidhaH paiThInasiH-paJcamI saptamI caiva dazamI ca trayodazI / pratipannavamI caiva kartavyA sammukhI tithiH // sammukhI sAyAhnavyApinI | AzvinazuklA dvitIyAyutA grAhyA tathAhidevIpurANam-yo mAM pUjayate bhaktyA dvitIyAyAM guNAnyatAma | pratipacchAradIM jJAtvA so'znute sakhamakSayam / / yadi kuryAdamAyuktapratipatsthApanaM mama / tasmai zApAyutaM dattvA bhasmazeSaM karomyaham / / mArkaNDeyapurANam-pUrvaviddhA tu yA zuklA bhavet pratipadAzvinI | navarAtravrataM tasyAM na kArya zubhamicchatA // yadA tu pUrvadine SaSTidaNDAtmikApi varddhamAnottaradine labhyate, tadA dvitIyAyogamanAdRtya pUrvaiva grAhyA, kapAlAdhikaraNanyAyAt / dvitIyAvedhastAvakAnAmapyamAyoganiSedhe tAtparyaparyavasAnAt | uttaratra tithimalatvena niSedhAcca / yatra kSayavazAdamAyuktaiva labhyate na dvitIyAyutA tatra amAviddhAyAmapi pratipadi pUrvAddha kalazasthApanAdi kAryam / dvitIyAyogasambhava eva parvoktavidhiniSedhAnAM prvRtteH| evamagrepi vyavasthA'nasandheyeti / (pratipattithiH) gokrIDAyAmamAyuktApi grAhyA, yadAha, nAradaH-yA kuhUH pratipanmizrA tatra gAH pUjayennRpa / pUjanAt trINi varddhante prajA gAvo mahIpatiH / / devalaH-pratipaddarzasaMyoge gavAM vai krIDanambhavet / paraviddhAsu karaNAt putrdaardhnkssyH|| tathA-pratidyagnikaraNaM dvitIyAyAM gavArcanam | chatracchedaM vittanAzaM kariSyati kulakSayam // gobhilaH-mahASTamI ca gokrIDA paurNamAsyAvubhe tathA / zrAvaNI phAlgunI caiva kuryAdagrayAM nacottarAm / / Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH agrayAM prathamAm / tathA-nandAyAM darzanaM rakSA balidAnaM dazAsu ca | bhadrAyAM gokulakrIDA dezanAzAya jAyate / / evamAdivacanAni paradine candradarzanasambhAvanAyAM pUrvaviddhAstAvakAni / yadAha-rAjyopArjakaThakkurAnugRhItapurANasamuccaye-pratipattu triyAmA syAnmaitraH budhavAsare / tadine pUrvayAme tu gopUjA paramA zubhA // maitramanurAdhA / budhavArasya saumyadinamAtropalakSakatA / tathA gavAM krIDAdine yatra rAtrau dRzyeta candramAH / somo rAjA pazUna hanti surabhI pUjakAMstathA / / candradarzanasaMbhAvanAmAha, zAtAtapaH dvitIyA trimuhUrtAvai pratipad yA parAhnikI | anvAdhAnaM caturdazyAM parataH somadarzanAt / muhUrto ghaTikAdvayamityabhidhAnAt / ghaTikASaTkasya kizcinyUnatvepi / yAmopalakSakatA purANasamuccayena sahaikavAkyatAnurodhAt / mithilezazubhaGkaracaraNA api dvitIyAyAtrimuhUrtavyApitve candradarzanasambhAvanAmAhuH, yAmA AnyUnavyAptAviti yatra kacillabhyate / tadutkaTakoTikAzaGkAnirAsArthameva / tathA pApAhe ca vizAkhAyAM na kuryAt pUjanaM gavAm / rAjamArtaNDe-vizAkhAyAmamAvasyA vizAkhApratipadyutA | AyuH putraM dhanaM hanti yaH kuryAt sukharAtrikAm // gonIrAjane zukrAstAdidoSaparihAraM kurvanti bahavaH / (2) dvitIyA-dvaidhaH dvitIyA tRtIyAyutA grAhyA, yugmanigamAt tathAhipaiThInasiH-ekAdazyaSTamI SaSThI dvitIyA ca caturdazI / trayodazyapyamAvAsyA upoSyAH syuH parAnvitAH // Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH "azUnyazayana" vrate pratipadviddhA grAhyA | tu tathAhismRtiH-kRSNASTamI bRhattalpA sAvitrI vaTapaitRkI | kAmatrayodazI rambhA nopoSyAH prsNyutaaH|| sati sambhave pUrvAhanaktobhayavyApinI grAhyA / govindArcanagodAnAdInAM niyatapUrvAhakRtyAnAM kSAralavaNavarjitanaktabhojanasya ca matsyapurANe'bhidhAnAt / kArtikazukladvitIyAprasaMge Aha-- skandapurANe-kAtike zuklapakSe tu dvitIyAyAM yudhiSThira / yamo yamunayA pUrva bhojitaH svgRhe'ciNtH|| ato yamadvitIyA sA triSu lokeSu vizrutA / tasyAM nijagRhe vipra bhoktavyanna tato naraiH // snehena bhaginIhastAd bhoktavyaM puSTivarddhanam / vastrAlaGkaraNAdIni tAbhyo deyAni ytntH|| brahmANDe-yA tu bhojayate nArI bhrAtaraM yugmake tithau / arcayeccApi tAmbUlena sA vaidhavyamApnuyAt / / bhrAturAyuHkSayo rAjanna bhavet tatra kahiMcit / yugmake = dvitIyAyAm / sA ca pratipadyutA grAhyeti nirNayAmRtaH / bhojanakAlikatvena madhyAhnavyApinI prAti hemAdiH / sArasaMgrahe umApatistu arddhapraharopari bhojanakAlastatkAlavyApinI grAhyA, ubhayadine tatprAptau paraiva yugmanigamAdityAha anukUlaJcAtra bhUpAlamatam / ekAdazyaSTamItyAdi paiThInasivacanazca / vyavahArazca yathA svakulAcAramubhayathApi ziSTAnAm / (3) tRtIyA-dvaidhaH vaizAkhazuklA tRtIyA tu yugAditvAdudayagAminI grAhyA tathAhi devIpurANam-yugAdyA varSavRddhizca saptamI pArvatIpriyA / sUryodayamapekSante na tatra tithiyugmatA / / Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH vaizAkhe zuklapakSe tu tRtIyArohiNIyutA / durlabhA budhavAreNa somena ca vizeSataH // nAradaH--rohiNI budhayuktAzca pUrvaviddhAM vivarjayet / bhaktyA kRtApi mAndhAtarhanti puNyaM purAkRtam // gaurIvinAyakopetA rohiNI budhasaMyutA / vinApi rohiNIyogAta punnykottiphlprdaa|| bhaviSye-bhadre kuru prayatnena rambhAkhyaM vratamuttamam / jyeSThazuklatRtIyAyAM snAtvA niyamatatparA // iti rambhAvrate dvitIyAyutava tRtIyA grAhyA (tathAhi)smRtiH-rambhAkhyAM varjayitvA tu tRtIyAM munisattama / anyeSu sarvakAryeSu gaNayuktA prazasyate / / yattu-tRtIyA tu na kartavyA dvitIyAsahitA vibho / dvitIyAsahitAM tAM tu yA karoti vimohitA / / sA yAti narakaM ghoraM kAlasUtraM bhayaGkaram / dvitIyAzeSasaMyuktAM yA karoti narAdhamA / sA vaidhavyamavApnoti pravadanti manISiNaH // iti brahmavaivartavacanam / tattu rambhetaratRtIyAparam / tathA hi muhUrtamAnasatvepi dine gaurIvrataM pare / zuddhAdhikAyAmapyevaM gaNayogaprazaMsanAt // caturthIsahitA yA tu sA tRtIyA phalapradA | avaidhavyakarI strINAM putrapautrAdivaddhinI / / AdyA madhuzrAvaNikA kanjalI haritAlikA | caturthImizritA strIbhirdivA naktaM vidhIyate // divodAsIye-tRtIyAnabhasaH zuklA madhuzrAvaNikA smRtaa| bhAdrasya kajjalI kRSNA zuklA ca haritAlikA / evaJca-ekAdazyaSTamI SaSThI paurNamAsI caturdazI / amAvAsyA tRtIyA ca tA upoSyAH praanvitaaH|| iti viSNudharmottarIyaM vacanaM rambhAtRtIyAtiriktatRtIyAsu yojyam / Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNaya: ( 4 ) caturthI - dvaidhaH bRhaspatiH---caturthIgaNanAthasya mAtRviddhA prazasyate / madhyAhvavyApinI cet syAt paratazca pare'hani / / mAtRviddhA = tRtIyAviddhA / tathA caturthI ca tRtIyAyAM mahApuNyaphalapradA / kartavyA pratibhirvatsa gaNanAthasutoSiNI // gaNanAthaM sutoSayati tacchIletyarthaH / tathA kRSNASTamI caturthI ca sAvitrI vaTapaitRkI / zuklatrayodazI rambhA nopoSyAH parasaMyutAH // purANasamuccayepi -- gaurI caturthI vaTadhenupUjA durgArcanaM durbharaholikA ca / vatsasya pUjA zivarAtriretAH parAnvitA ghnanti nRpaM ca rASTram // tathA - mAtRviddhA prazastA syAccaturthI gaNanAyake / madhyAhnAt paratazcet syAnnAgaviddhA prazasyate // tathA - bhAdrazuklacaturthI yA bhaumenArkeNa vA yutA / mahatI sAtra vighnezamacitveSTaM labhennaraH // skandapurANe - mAghazuklacaturthyAntu naktatrataparAyaNaH / ye tvAM duNDercayiSyanti te'cryAH syurasuradruhAm / / brahmavaivartte - gaNeza - gaurI - bahulAvyatiriktAH prakIrtitAH / caturbhyaH paJcamIviddhA devatAntarayogataH // tadiyaM vyavasthA etAvatkAryeSu tRtIyAyutA caturthI madhyAhravyApinI grAhyA, mAghazuklacaturthyAM naktasambandhAdaro'dhikaH / kRSNacaturthyAM saGkaSTacaturthIvrate candrodayakAlasambandhAdara iti / bhAdrazuklacaturthyAM candrAdarzane - mArkaNDeya purANam -siMhAditye zuklapakSe caturthyAM candadrarzanam / mithyAbhizApaM kurute tasmAt pazyenna taM tadA / / sahAditye ityupalakSaNam | 1 12 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH brahmapurANe-nArAyaNobhizaptastu sudhAkaramarIciSu / sthitazcaturthyAmadyApi manuSyANAM patizca sH|| abhizaptaH parIvAdaviSayo jAtaH / atazcatuA candraM tu pramAdAdvIkSya saMyataH / paThedvAtreyikAvAkyaM prAGmukho vApyudaGmukhaH // tathA-"caturthyAmuditazcandro nekSitavyaH kadAcane"ti / atra zabdakramAccaturyuditasya paJcamyAmapi darzane doSo labhyate / "caturthyA nekSitavyaH" iti munibhiruditaH = kathitaH, iti vyAkhyAne caturthyAmeva darzanaM doSAyeti labhyate / atra pUrvoktavacanasAmaJjasyamadhikam / ubhayadine tatkAlavyAptau paraiva trisandhyavyApitvAt , yugmaniyamAcca / tathAhi viSNudharmottare'pi-ekAdazI tathA SaSThI amAvAsyA catuthikA / upoSyAH parasaMyuktAH parAH pUrveNa saMyutAH // yadi pUrvadine candrodayakAlamatikramya pravRttA caturthI nottaradine candrodayakAlaM vyApnuyAttatra pUrvaiva / caturthya dhikaraNakacandradarzanasya doSAdhAyakatvenAvizeSAt / yadi caturthIcandrayorubhayadine sAmAnAdhikaraNyAbhAvastadA bhUpAlamatamevAnusaraNIyamityalam | (5) atha paJcamI-vaidhaH paJcamI pUrvayutA grAhyA, sthAhi brahmapurANam-paJcamI ca prakartavyA caturthIsahitA prabho / hArItAdayo'pi-caturthIsaMyutA kAryA paJcamI parayA na tu / / anyacca-ekAdazI tathA SaSThI amAvAsyA caturthikA | upoSyAH parasaMyuktAH parAH pUrveNa saMyutAH // nAgapaJcamI tu paraiva, yadAha brahmavaivarte pUrvAhe kRSNapakSe tu nAgatoSakarI tithiH / paJcamI tu prakartavyA SaSThathA yuktA tu nArada / / Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 14 tithinirNayaH etadvacanasya pUrvArdhamadRSTvA parAdha skandopavAsaparatvena vyAcakhyau / ayukteti padacchedaM kRtvA pUrvoktavAkyairekavAkyatAzcAha / tat sarva pUrvArdhAnavalokanaprayuktameveti bodhyam / samayapradIpe-supte janArdane kRSNapaJcamyAM bhavanAGgaNe / pUjayenmanasAdevI snuhIviTapasaMsthitAm // snuhI = 'dhAvinAmnA loke prsiddhaa| tathA-pazcamI nAgapUjAyAM kAryA SaSThIsamanvitA / tasyAM tu tuSitA nAgA itarAH scturthikaaH|| iti smRtirubhayapakSasAdhAraNanAgapaJcamI parayutAmanugRhNAti / smRtisAre-zrAvaNe paJcamI zuklA sA proktA nAgapaJcamI / tAM parityajya paJcamyazcaturthIsahitA mtaaH|| bhAdrazuklA RSipaJcamI sApi paraiva / "zuklA parayutA grAhyA bhAdre tu RSipaJcamI"ti smRteH| (6) atha SaSThI-dvaidhaH SaSThI tu skandavrate pUrvayutA grAhyA, tathAhi __ kRSNASTamI skandaSaSTI zivarAtricaturdazI / etAH pUrvayutA grAhyAstithyante pAraNaM caret // tadatiriktAH parA grAhyAH / SaNmunyoriti yugmavAkyAt / ekAdazyaSTamISaSThItyAdipUrvoktasmRtezca / / pakSadharIye smRtisamuccaye--SaSThayaSTamI amAvasyA kRSNapakSe caturdazI / etAH parayutA grAhyAH parAH pUrveNa sNyutaaH|| nAgaviddhA tu yA SaSThI rudraviddho divAkaraH / kAmaviddho bhaved / ste tu vaasraaH|| tathA-kalAkASThAnimeSopi yadi syAdapare'hani | SaSThathAH kathacidviprendra saivopoSyA mhaatithiH|| Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH bhAdrazukla SaSThIviSaye skandapurANam - SaSThI ca saptamI caiva vArazcedaMzumAlinaH / yogoyaM yugmako nAma sUryakoTigrahaiH samaH // ganada kArttikazuklA raviSaSThI (pratihAraSaSThI) vyAkhyAtA / tathAhi - SaSThayAmupoSya vidhivat saptamyAmarkapUjayet / sadravyabhAgaruk caiva samprApnotIpsitaM phalam // arketyatrArSo vibhaktilopaH / upoSyeti ktvAzruterarkapUjayediti vidheva arghAdinA pUjanasyaiva prAdhAnyAvagamAt, tasya cottaratra sapramyAM prAtareva vidhAnAt / pUrvadine sAyamarghAdinA pUjane SaSThI saptamI vA prAhyeti na niyamaH / pradhAnabhUtottaratrArghadAnasya tadaGgopavAsasya vA'Ggatayaiva tadAcaraNAt / AzvinazuklA SaSThI bilvAbhimantraNe sAyaMntanI grAhyA / SaSThayAM bilvatarau bodhaM sAyaM sandhyAsu kArayet / iti bhaviSyAt / ahamadhyAzvine SaSThayAM sAyAhne bodhayAmyataH / iti bodhana mantrArthAnurodhAcca / sandhyAmAha - varAhamihiraH - ardhAdastamanAt sandhyA vyaktIbhUtA na tArakA yAvat / iti / tithitatvepi - bodhayedvilvazAkhAyAM SaSThayAM devIM phaleSu ca / saptamyAM bilvazAkhAntAmAhRtya pratipUjayet // brahmANDe - patrIpravezAt pUrvedyuH sAyAhne bindhyavAsinIm / caNDImAmantrayed vidvAnnAtra SaSThI puraskriyA // bilvavAsinImiti pATho bhaviSye / paThanti ca T sAyaM SaSThayAM tu karttavyaM pArvatyA adhivAsanam / SaSThayabhAveMpi kartavyaM saptamyAmapi mAnada / devIpurANe - jyeSThA nakSatrayuktAyAM SaSThayAM bilvAbhimantraNam / saptamyAM mUlayuktAyAM patrikAyAH pravezanam // pUrvASADhayutASTamyAM pUjAhomAdyupoSaNam / uttareNa navamyAM tu balibhiH pUjayecchivAm // zravaNena dazamyAM tu praNipatya visarjayet // 15 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH atra tithinakSatrayoryoge mukhyaH kAlaH atathAtve tithihyA / tathAhi vidyApatidhRtA yamasmRtiH tithiH zarIraM devAnAM tithau nakSatramAzritam / tasmAttithi prazaMsanti nakSatraM na tithi vinA / / anyacca-tithinakSatrayoryoge dvayorevAnupAlanam / yogAbhAve tithiAhyA devyAH pUjanakarmaNi // iti tadiyaM vyavasthA / saptamyAmudayagAminyAM prAtaHkAle patrikApravezastadavyavahitapUrvasAyAhne bilvAbhimantraNam / tatra SaSThItitheyeSThAnakSatrasya ca sadbhAvaH prazastaH nAtyAvazyaka iti ! (7) atha saptamI-dvaidhaH saptamI tu SaSThIyutA grAhyA | SaNmunyoriti yugmAt / "saptamI nASTamIyuktA na saptamyAyutASTamIti"smRtezca / "SaSThayaSTamI"tyAdi "nAgavi "tyAdi smRtibhyAM pUrvoktAbhyAJca / tathAhibhaviSye--SaSThIsametA kartavyA saptamI nASTamIyutA / pataGgopAsanAyeha SaSThayAmAhurupoSaNam / / ____ ekAdazyAM prakurvanti upavAsaM manISiNaH / ArAdhanAya dvAdazyAM viSNoryadvadiyantathA / / iti / patrikApraveze tu parayutA grAhyA / 'yugAdyA' ityAdi tRtIyAprakaraNokta devIpurANAt / / tathAhijyotiHzAstre-pUrvAhna navapatrikA zubhakarI sarvAthasiddhipradA, ArogyaM dhanadA karoti vijayaM caNDIpraveze zubhA / / madhyAhne janapIDanakSayakarI saGnAmaghorAvahA, sAyAhne vadhabandhanAdikalahaM sarpakSataM sarvadA / / saptamyAmastagAyAM yadi vizati gRhaM patrikA zrIphalAdyA rAjJaH saptAGgarAjyaM janasukhamakhilaM hanti mUlAnurodhAt / tasmAt sUryodayasthAM narapatizubhadA saptamI prApya devIm bhUpAlo vezayettAM sakalajanahitAM rAkSasakSaM vihAya // Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH rAkSasakSaM mUlam , mUlAnurodhAnna prAtaHkAlAtikramaH kintu mUlamanAdRtya prAtareva pravezayedityarthaH / (8) athASTamI-dvaidha: brahmavaivarte-nASTamI saptamIyuktA saptamI nASTamIyutA / navamyA saha kAryA syAdaSTamI sarvadA budhaiH|| tathA zuklapakSe'STamI caiva zuklapakSe cturdshii| pUrvaviddhA na kartavyA kartavyA parasaMyutA // upavAseSu sarveSu eSa dharmaH snaatnH|| tathA-aSTamI navamIviddhA navamyA cASTamI tathA / ardhanArIzvaraprAyA umAmAhezvarI tithiH / / tathA-kRSNapakSe'STamI caiva kRSNapakSe caturdazI / pUrvaviddhava kartavyA paraviddhA na kutracit // tathA-kRSNapakSe sadA kAryA aptamyA sahitASmI // viSNurahasye-kAryA viddhApi saptamyA rohiNIsahitASTamI / tatropavAsaM kurvIta tithibhAnte ca pAraNam / / tathA-janmASTamI rohiNI ca zivarAtricaturdazI / pUrvaviddhA prakartavyA tithibhAnte ca pAraNam / / tathA-zrAvaNI durganavamI dUrvA caiva hutAzanI / pUrvaviddhA prakartavyA zivarAtrirbaledinam / / evamAdibhirnAnAmunivacanairaSTamI kRSNapakSe saptamIyutA grAhyA / zuklA tu dUrvASTamyatiriktA navamIyutA grAhyeti / kRSNASTamIvrataM caturdA bhidyate iti siddhavallikhanti / vAcaspatye dvaitanirNaye tadeva sa pallavIkRtyAtra pradarzyate / tathAhi-- rohiNI ca yadA kRSNapakSe'STamyAM dvijottama | jayantI nAma sA proktA sarvapApaharA tithiH // iti bhaviSyapurANIyaM rohiNIyogapuraskAreNa dvAdazamAsIyAsu aSTamISu jayantIvratam / tatra vihitasya govindArcanasya prAdhAnyAt pUrvAhaprAptarohiNyaSTamIyoga evetyekam // 1 // rohiNIsahitA kRSNA mAsi bhAdrapade'STamI / ardharAtre tu yogo'yaM tArApatyudaye sati // Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH iti smRsyA'rddharAtrike bhAdrakRSNASTamIrohiNIyoga eva pUjAdikaM tithibhAnte ca pAraNamiti rohiNyaSTamIvrataM dvatIyam / / 2 // atha bhAdrapade mAsi kRSNASTamyAM kalau yuge / aSTAviMzatime jAtaH kRSNo'sau devakIsutaH / / tasmAt sa tatra saMpUjyo yazodA devakI tathA / muhUrtenApi saMyuktA sampUrNA sASTamI bhavet / / kiM punarnavamIyuktA kulakoTivimuktIdA / tRptyarthaM devakIsUnorjayantIsambhavaM vratam / / karttavyaM muktikAmena tathA bhaktajanairapi / akurvanirayaM yAti yAvadindrAzcaturdaza // iti / atrApi rohiNyAdiyoge phalAdhikyamAhaskandapurANe-udaye cASTamI kiJcinnavamI sakalA yadi / bhavedvai budhasaMyuktA prAjApatyarbhasaMyutA / ____ api varSazatenApi labhyate vA na vA vibho|| tathA-jayantIbudhavAreNa somavAreNa vA punaH / labhyate daivayogena tAmupoSya mahAphalam / / saptamyaviddhAlAbhe saptamIviddhAniSedhamAha agnipurANe-varjanIyA prayatnena sptmiisNyutaa'ssttmii| saRkSApi na kartavyA saptamyA sahitA yadi / / padmapurANe-paJcagavyaM yathA zuddhaM na grAhyaM madyadUSitam / ravividdhA tathA tyAjyA rohiNyApi yutaassttmii|| tathA-putrAn hanti pazUn hanti hanti rAjyaM sarAjakam / hanti jAtAnajAtAMzca saptamIsahitASTamI / / asmizca vrate pUjAyAH prAdhAnyena zravaNAd udayagAminI pUvohavyApinyaSTamyevApekSyate rohi yArthaH / 'rAtrau prajAgaraH kAryaH' ityAdinA rAtrikRtyatvena jAgaramAtrasyaivAbhidhAnAta pUjAdhAratvena rAtrerazrutAvautsargikasya pUrvAhakRtyatvasyAnapavAdAdidameva sakalaziSTamaithilAcAraparigRhItaM kRSNajanmASTamIvratamiti tRtIyam // 3 // Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH caturthantu hemAdradhanugRhItaM kRSNajanmASTamIvratam tatra rohiNIyogaH phalAtizayArtha eva nAtyAvazyaka iti dvitIyasmAdrohiNyaSTamIvratAdbhedaH / nizIthe pUjAdyabhidhAnAnizIthavyApinI grAhyeti / tRtIyasmAd bheda iti caturtha kRSNajanmASTamIvratamiti / / 4 // pUrvoktasmRtInAM yathAyathamuktacaturvidhavrateSUddezyatAvacchedakAkrAntatattadvata paratvena virodhAbhAvo'nusandheya iti / / AzvinakRSNASTamI lakSmIvrate candrodayavyApinI grAhyA / tathAhi smRtiH-pUrvI vA paraviddhA vA grAhyA candrodaye sadA / trimuhartApi sA pajyA paratazcordhagAminI / / tathA--lakSmIvrataJcAbhyudite zazAGke yatrASTamI cAzvina kRSNapakSe / ___ yatrodayaM vai kurute dinezastadA bhavejjIvitaputrikAkhyA / / iti / / jIvitaputrikAvate pradoSavyApinI grAhyA / yadAha bhaviSye ISemAsyasite pakSe cApramIyA tithirmaveta / pavasaubhAgyadA khINAM khyAtA sA jIvapatrika zAlivAhanarAjasya putro jImUtavAhanaH / tasyAM pUjyaH sa nArIbhiH putrasaubhAgyalipsayA // pradoSasamaye strIbhiH pUjyo jAmUtavAhanaH / puSkariNIM vidhAyAtha prAGgaNe caturanikAm / / iti / ubhayadine pradoSavyAptau parA grAhyA, udayavyAptyanurodhAt , tithyante pUrvAhna pAraNAnurodhAcca, upavAsadvayApatyanurodhAcca / yatra ca naikasminnapi vAsare pradoSavyAptistatrApi paraiva / "yatrodayaM vai kurute dinezaH" ityAyuktaparamAnandaThakkaravatasmRteH / yatra pUrvadine pradoSavyAptinnoMttaratra pradoSavyAptistatra pUrvadine eva / tathAhiviSNudharmottare-pUrvedharaparedhurvA pradoSe yatra cASTamI / tatra pUjyaH sa nArIbhI rAjA jImUtavAhanaH / / ___ AzvinasyA'sitASTamyAM yAH striyo'nnazca bhuJjate / mRtavatsA bhaveyustA vidhavA durbhagA dhruvam // Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH iti viSNudharmottarIyasvena likhitaM vacanaM yadi pramANaM tarhi ekAdazyupakramebhuJjan gomAMsabhakSasya pApamApnoti mAnavaH / yo bhuGkte nIrujaH so'tha pretazcANDAlatAM brajet // ityAdibhojananiSedhArthavAdikavacanavat vratanityatvAvadhAraNArtham / bhojananiSedhamukhenopavAsamevAbhidhatte vA, na tu pAraNAniSedhArtham / "tithibhAnte ca pAraNam" iti sAmAnyavacanenaivASTamyAntadaprApteriti / AzvinazuklA cASTamI nizApUjAyAM mahAnizAvyApinI grAhyA | "karmaNo yasye"tyAdismRteH / ubhayadine 'mahAnizAvyAptau parA grAhyA navamIyogaprAzastyabalAt / yatra pUrvadine eva mahAnizAvyApinI nottaratra 'tatra' pUrvadine saptamIyutaiva / grAhyA, yadAha,vizvarUpanibandhe mahASTamyAzvine mAsi zuklA kalyANakAriNI / saptamyA saMyutA kAryA mUlena tu vishesstH|| mahASTamyAM bhagavatI bhadrAyAmapi puujitaa| dadAti cAyurArogyaM yato bhadrAsvarUpiNI / / kulaM putraM dhanaM dhAnyaM rAjyamAyustathaiva ca / prathamA cASTamI pUjyA yaH kAkSati sadA zubham / / upavAsavate tadayavyApinI grAhyA yadAha, viSNudharmottarIye-aSTamyA navamIyuktA navamyA cASTamIyutA / ardhanArIzvaraprAyA umAmAhezvarI tithiH // iti / ekAdazyaSTamItyAdipaiThInasismRtezca / smRtyantare'pi saptamyA pASTamIyuktA navamyA cASTamIyutA / sarveSu vrata kalpeSu aSTamI parataH zubhA / / iti / tathA-zaranmahASTamI pUjyA navamI saMyutA sadA / saptamI saMyutA tyAjyA zokasantaptakAriNI // jambhena saptamIyuktA pUjitA ca mahASTamI / indreNa nihito jambhastasmAd dAnavapuGgavaH / / tasmAt sarvaprayatnena saptamIsahitASTamI | varjanIyA hi manujairAtmanaH zubhakAkSibhiH // Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH saptamIzalyasaMyuktAM mohAdajJAnatopi vA / mahASTamIM prakurvANo narakaM pratipadyate // ata eva dinakRtye ubhayasmin dine tattithilA bhe navamIyutASTamI mAhyA / rAtrikRtye tu rAtridvaye tallAbhe evamiti vAcaspaticaraNAH / ( 9 ) atha navamI-dvaidhaH 21 navamI pUrvaviddhA grAhyA / yadAha, brahmavaivarte - aSTamyA navamIviddhA kartavyA phalakAGkSibhiH / na kuryAnnavamIM tAta dazamyA tu kadAcana // iti / pAme'pi - aSTamI navamIyuktA * navamI cASTamIyutA / iti / smRtiH -- kanyAgate savitari zuklapakSe'STamIyutA / mUlanakSatrasaMyuktA sA mahAnavamI smRtA // iti / bhaviSye- azvayuk zuklapakSe tu aSTamImUlasaMyutA / sA mahAnavamI nAma trailokyepi sudurlabhA // iti / durgApUjAsu mUlanakSatrasaMyutA mahatI kIrtitA / tasyAM durgAmahiSamardinItyAdi - smRtezca | navamI pUrvAhvavyApinI cedaSTa trizUlinIpUjAdau prAhmA ! prabhUtatarabalidAne tu- devIpurANam - azvayuk zukla navamI muhUrtta vA kalA yadi / sA tithiH sakalA jJeyA lakSmIvidyAjayArthibhiH // saura- sUryodaye parA riktA pUrNA syAdaparA yadi / balidAnaM prakartavyaM tatra deze zubhaM bhavet // iti / balidAnaM dazAsu ceti niSedho navamyayuktAsu veditavyam / tathA "balidAne kRte'STamyAM putrabhraMzo bhavennRpe "ti niSedho'pi prabhUtatarabalidAne eva / pUjAGgabalidAnamaSTamyAM bhavatyevAnavakAzatvAt / caitrazuklA tu navamI punarvasuyutA yadi / saiva madhyAhnayogena mahApuNyatamA bhavet // Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH 22 navamI cASTamIviddhA tyAjyA vissnnupraaynnaiH| upoSaNaM navamyAntu dazamyAmeva pAraNam // ityAdi viSNuparAyaNairiti tu viSNuparAyaNatvena bhavitavyamityupadezaparam , na tu kartRvizeSaNam , vidhidvayakalpanApatteH / etena vaiSNavairdazamIviddhopodhyA tadatiriktaraSTamIviddhati vyavasthA heyaiva vidhidvayakalpanAyAmatigauravAt | evaJca sarvairevaudayikI grAhyA pAraNantu dazamyAmeveti siddham / madhyAhnayogaH prazaMsArthaH mahApuNyajanakatvena svIkRtatvAt / punarvasuyogavad AzvinakRSNAnavamyAmAcArapariprAptamAtRzrAddhe saGgavAtmakamuhUrtatrayAntargatapUrvAhnasambandhinI navamI grAhyA / pUrvAha mAtRkaM zrAddhamityAdibrahmapurANAt / tatra prAtaHpadasya pRthagupAdAnAt pUrvAhnapadasya tAdRzakAlaparatvaM sAmAnyavizeSanyAyAt / (10) atha dazamI-dvaidhaH sA ca pUrvasmin parasmin vA dine vihitakAlavyApinI grAhyA / tathAhipakSadharatasmRtiH-saMpUrNA dazamI kAryA parayA pUrSayApi vA / yuktA na dUSitA yasmAditi sA sarvatomukhI // tathA-dazamyekAdazIviddhA kartavyA phalakAkSibhiH / dazamI caiva kartavyA sadurgA dvijasattamA / / iti / ubhayadine vihitakAlavyAptau parA grAhyA pradhAnaprAtaHkAlavyAptyanurodhAt / AzvinazuklA vijayadazamI prAtaHkAlikI grAhyA / yadAha nandikezvaraH-prAtarAvAhayed devIM prAtareva pravezayet / prAtaH prAtazca sampUjya prAtareva visarjayet / / tathA-bhagavatyAH pravezAdivisargAntAzca yAH kriyAH / pUvAha eva kurvIta na tatra tithiyugmatA / / nAradaH-iSasya dazamI zuklAM pUrvaviddhAna kArayet / zravaNenApi saMyukta rAjJAM paTTAbhiSecane // rAjan dRzyate dazamItithiH / Azvine mAsi zuklAntu vijayAM tAM vidurbudhaaH|| Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH tathA-stokApi sA tithiH puNyA yasyAmabhyadito raviH / / iti / kAlikApurANe-samyakkalpoditA pUjA yadi kartunna zakyate / upacArAMzca saMkSipya pazcaitAna vitarettadA // gandhaM puSpazca dhUpaM ca dIpaM naivedyameva ca | abhAve puSpatoyAbhyAM tadabhAve tu bhktitH|| saMkSepapUjA kathitA yathAzAstramathApi vA / / / evaJca muhUrtamAtrApyudayagAminI dazamI devIvisarjanAparAjitApUjAdau grAhyA / nRpANAntu dazamyAmaparAhe sImAlaMghanasyAvazyakartavyatayA tasya cAparAjitApUjAdevIvisarjanottarakAlikatvaniyamena sImAlaMdhanAtmakapradhAnakAryAnurodhAttadantApakarSanyAyena navamIyutAyAmapi dazamyAM pUrvAda devIvisarjanamaparAjitApUjanaJca kAryam / tathAhi zivarahasyavacanam kRtyamahArNave-Azvine zuklapakSasya dazamyAM pUjayettataH / ekAdazyAM na kurvIta pUjanazcAparAjitAm / / tathA-sImAlA prakurvIta dazamyAM sarvadA nRpaH / aparAhna prakurvIta aizAnI dishmaashritH|| zAdvale ca vivikte ca kRtvA mUrtimmahImayIm / dve mUrtI api kartavye tathA khaDgadhanuddhare / . catvAraH parvatAH kAryAzcaturdikSu smnttH|| yadi pUrvadine pUrvAha dazamI na labhyate tadottaradine pUrvAhna aparAjitApUjA-devIvisarjane kRtvA'parAhna sati sambhave dazamyAM tadalAbhe caikAdazyAmapi sImAlaGghanaM kAryam , dazamIpadasyAgatyA dazamIyuktaikAdazyAmapi lakSaNAyA nirAbAdhAt / (11) athaikAdazI-vaidhaH sA copavAsAdau parA prAmA / ekAdazyaSTamItyAdismRteH / rudreNa dvAdazIyukteti yugmanigamAt / Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH ekAdazI dazAviddhA gAndhAryA samupoSitA | tasyAH putrazataM naSTaM tasmAttA parivarjayet / / iti nindArthavAdAnurodhAcca / kiM caikAdazImupavasedityatrAvyabhicaritaikAdazyantimabhAgayutAhorAtraparatvasyaiva(1)yuktatvAd dvAdazIyutaivopoSyA / ata eva vyahe varddhamAnaikAdazyupoSaNaM zAstrArthaH / na ca pUrvadinepyudayagAmitvAd dazamyaviddhatvAcca kapAlAdhikaraNanyAyAdupoSaNamAstAmuttaradine tithimalatvenAgrAhyatvamastviti vAcyam , 'sarva tithimalaM tyAjyamanyatra harivAsarAd' iti smRteH| . SaSTidaNDAtmikAyAzca titheniSkramaNaM pare / akarmaNyaM tithimalaM vidyAdekAdazI vinA / / iti smRtezca, pUrvoktayuktyA ca paraivopopyA vAcanikavyavasthAyAM nyAyavirodhasyAkiJcitkaratvAt / ekAdazIkSayasthale tu kecit / pUrvoktanindArthavAdAnumitaM dazamIviddhAmekAdazI nopavasediti zrutivAkyam / tasya ca lAghavAt paryudAsanyAyena vidhivAkyena sahaikavAkyatayA dazamIviddhAtiriktaikAdazyupavAsasya zAstrArthatvAt / kSayasthale caikA. dayaspRSTatvAduttaradine cAlAbhAd vratalopa eva kRtasaMkalpenApyodanAdikaM bhoktavyamiti kAcitkaziSTAcArAnuprANitaM pratijAnanti | bhaviSye-ekAdazI dazAyuktAM varddhamAne vivarjayet / pakSahAnau sthite some laGghayed dazamIyutAm / / lavayedityasya tyajedityartha iti ca vyAcakhyuH / pare tu-vRddhau parA tu kartavyA kSaye pUrvAntu kArayet' iti smRtyntraikvaakytaanurodhaallNghyeditysyopvsedityrthsyaivaavgmaat| (1) upavAsasyAhorAtrAbhojanarUpatayopajyasapadazrutyA ahorAtrAkSepastathA ca pradhAnodayakAlanirUpitavyabhicArAbhAva. stivyantimabhAgayutAhorAtre eveti bhAvaH / Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH ekAdazI dazAviddhA parato na ca rddhate / gRhibhiryatibhizcaiva saivopoSyA mahAtithiH // iti smRtyantaraikavAkyatAnurodhAcca / ekAdazIkSayasthale dazamIviThThakAdazyupoSaNIzAstrArthaH / dazamyaviddhakAdazIlAbhe satyeva dazamIviddhaikAdazIparityAge niSedhavacanAnAM tAtparyAvadhAraNAdityAhuH / na cedRzasthale 'ekAdazImupavased dvAdazImathavA punaH / vimizrA vA prakurvIta na dazamyA yutAM kvacit / / ' iti smRtyA dvAdazyupoSaNamevAstviti cet satyam / bhavedevaM yadIdaM gauDIyavacanaM pramANaM syAttadeva na / yadAhuH-vastutastu vacanamevedamanAkaraM rAjAdyalikhitatvAditi kRtyamahArNave vAcaspaticaraNAH / nanu yatra ca dvAdazIkSayastatra dvAdazyAM pAraNAnurodhAdazamIviddhaikAdazyupavAso'stu iti cenna aGge pAraNAdau dvAdazIvAdhasyAkiJcitkaratvAt / kalApyekAdazI yatra parastA, dvAdazI na cet / puNyaM kratuzatasyoktaM trayodazyAM tu pAraNe // iti smRtikaumudIdhRtasmRteH / ___ekAdazI dvAdazI ca rAtrizeSe trayodazI / trisparzAttadahorAtraM puNyaM sAhanikaM bhavet / / iti smRtyantarAcca tasyaiva bahupuNyajanakatvAdityalaM bahunA / (12) atha dvAdazI-vaidhaH sA copavAsAdiSu sati sambhave ekAdazIyutA grAhyA rudreNa dvAdazIyukteti yugmavAkyAt / kAmaviddho bhave. dviSNuriti trayodazIviddhAyA niSedhazravaNAcca / A-bhA-kA-sitapakSeSu maitrazravaNarevatI / dvAdazIbudhavAreNa harervAsara ucyate // maitramanurAdhA / atra mAsanakSatrayoH kramikAnvayaH / budhavAreNeti sarvatrAbhisaMbadhyate / Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH 26 tathA-dvAdazyAM zuklapakSe tu nabhasye zravaNA yadi / upopyaikAdazI tatra dvAdazImapyupoSayet / / brahmANDapurANe-dvAdazyAstu dine bhAdre hRSIkezarmasaMyute / upavAsadvayaM kuryAdviSNuprINanatatparaH / / .tathA-dvAdazyekAdazI saumyaM zravaNaM ca catuSTayam / devadundubhiyogo'yaM zatasatraphalapradaH / / varAhapurANe-ekAdazImupodhyaiva dvAdazImapyupoSayet / na cAtra vidhilopaH syAdubhayordaivataM hriH|| __ pAraNAntaM vrataM jJeyaM samAptau dvijabhojanam / asamApte vrate pUrva kuryAnneva vratAntaram / / yatra caikAdazyAM dvAdazIkSayastatraikenopavAsenobhayasiddhiriti bodhyam / azaktaM pratyAhabaudhAyanaH-evamekAdazI bhuktvA dvAdazI samupoSayet / upavAsadvayaM kartuM na zaknoti naro yadi / / kArmuke ca yadA jIve puSpe saubhAgyasaMyute / phAlgunasya site pakSe dvAdazI ravivAsare / / govindadvAdazI nAma mahApAtakanAzinI / tathA-phAlgune zuklapakSasya puSyA dvAdazI yadi | govindadvAdazI nAma mahApAtakanAzinI // iti / (13) atha trayodazI-dvaidhaH sA ca zuklA pUrvayutA grAhyA / tathAhibaudhAyanaH-paJcamI saptamI caiva dazamI ca trayodazI / pratipannavamI caiva kartavyA sammukhI tithiH // tathA-kRSNASTamI bRhattalpA sAvitrI vttptrkii| kAmatrayodazI rambhA upoSyAH puurvsNyutaaH|| tathA zuklA trayodazI rambhA nopoSyAH parasaMyutAH / / kRSNapakSe tu paraiva tathAhiApastamyaH-SaSThayaSTamI tvamAvAsyA kRSNapakSe trayodazI / etAH parayatA grAhyAH parAH pUrveNa sNyutaaH|| Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH caitrakRSNAyAmAha, skandapurANe vAruNena samAyuktA madhau kRSNA trayodazI / gaGgAyAM yadi labhyeta sUryagrahazataiH samA / / zanivAreNa saMyaktA sA mahAvAruNI smRtA | gaGgAyo yadi labhyeta koTisUryagrahaiH samA / zubhayogasamAyaktA zanau zatabhiSA yadi / mahAmaheti vikhyAtA trikoTikulamuddharet // atrA'khaNDayoge pUrvAhna eva snAnAdikAryam / tatraiva teSAM vidhAnAt / khaNDayoge tu yasmin kAle yogo labhyate tatraiva, grahaNavat / atrAhuH mahAphalazrute rAtrAvapi yogasannipAte (gaGgAyAM) snAnAdikAryamityumApatayaH / sArasaMgrahe paThanti ca divA rAtrau ca sandhyAyAM gaGgAyAntu vizeSataH / snAtvA'zvamedhajaM puNyaM gRhepyuddhatatajjalaiH / / bhaviSye'pi-sarva eva zubhaH kAlaH sarvo dezastathA zubhaH / sarvo janastathA pAtraM snAnAdI jAhnavIjale // vArapadopAdAnAt vArapadasya sUryodayAstAvadhikAlaparatvautsagikata yA rAtrI snAnAdikaM nAcaraNIyam / rAhadarzanAdiprasatetarakarmaNi sarvatra pryNdsttvaat| ata eva somArAtrau amAvAsyAlAme na eva somArAtrau amAvAsyAlAbhe na somavAravratamiti | "divaiva yogaH zastoyaM na tu rAtrau kadAcane"ti vacanaM nyAyamUlakameveti bodhyam / (14) atha caturdazI-dvaidhaH / 'sA zuklA parA grAhyA caturdazyAtha pUrNimA' iti yugmavacanAt / ekAdazyaSTamItyAdi tRtIyAprakaraNalikhitabRhaspativiSNudharmottaravacanAcca / 'udaye trimuhUrtApi grAhyAnantavrate tithiH' iti mAdhavIyAcca / bhaviSye-tathA bhAdrapadasyAnte caturdazyAM dvijottama / paurNamAsyAH samAyoge vrate cAnantakaM caret // skande-muhUrtamapi ced bhAdre pUNimAyAM cturdshii| saMpUrNA tAM vidustasyAM pUjayedviSNumavyayam / / iti / Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH nava-madhyAhna bhojyavelAyAM samuttIrya sarittaTe / dadarza zIlA sA strINAM samUha raktavAsasAm / / caturdazyAmarcayantaM bhaktyA devaM pRthak pRthak / / iti bhaviSyottarIyamadhyAhnavyApinI tithihyeti vAcyam / "pUrvAhno vai devAnAmi"ti zrutyAdibhiH pUrvAhe devakRtyavidhAnAt / vidhyasamabhivyAhatArthavAdena tadvAdhAyogAt / kiMca 'madhyAhne' iti nAdhikaraNasaptamI, kintu sati saptamI, tathA ca madhyAhne AgAmini sati tataH prAgeva snAnasandhyAvandanAdyAhnikaM karma katu kauNDinyaH zIlA ca gorathAduttIrya pUrvAhna strINAM samUhaM sA dadazetyanvayasyApi sambhavAditi na kiJcidetat / kRSNA tu pUrvayutaiva / "kRSNapakSe'STamI caive"tyAdhuktasmRteH / naktavrate tu tadvathApinyeva pAhyA "karmaNo yasya yaH kAlaH" ityAdhuktasmRteH / ubhayadine naktavyAptau pUrvasminneva kapAlAdhikaraNanyAyAditi samayapradIpaH / "kAmaviddho haraH pUjyaH" iti vacanasaMvAdAditi jiirnnoddhaarH| skAnde-mAghamAsasya zeSe yA prathame phAlgunasya ca / kRSNA caturdazI sA tu zivarAtriH prkiirtitaa|| atraikrasyAstitheH |shuklaadimaasriityaa mAghIyatvam | kRSNAdimAsarItyA phAlgunIyatvamapyaviruddham / sandeha. nirAsArthamitthamuktiH / hemAdritasmRtiH-pradoSavyApinI grAhyA zivarAtricaturdazI / iti / vAyupurANe-trayodazyastage sUrye catasRSvapi nADiSu / bhUtaviddhA tu yA tatra zivarAtrivrataM caret / / IzAnasaMhitAyAm-mAghe kRSNacaturdazyAmAdidevo mahAnizi / zivaliGgatayodabhUtaH koTisUryasamaprabhaH / / tatkAlavyApinI grAhyA zivarAtrivrate tithiH / ardharAtrAdadhazcordhva yuktA yatra caturdazI / / vyAptA sA dRzyate yasyAM tasyAM kuryAd vrataM naraH / / evaM ca yasmin dine pradoSanizIthobhayavyApinI caturdazI tasmin dine vratam / ubhayavyAptyanurodhAt / yadA Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ ya tithinirNayaH tu pUrvedhunizIthamAtravyAptiH paradine pradoSamAtravyAptiH / tadA pUrvatra vratam / pradhAnakAlAnurodhAt / tathAhi IzAmasaMhitAyA-pUrvedyaraparervA mahAnizi caturdazI / vyAptA sA dRzyate yasyAM tasyAM kuryAd vrataM naraH / / bhaviSye-ardharAtrAt purastAttu jayAyogo bhavedyadi / pUrvaviddhaiva karttavyA zivarAtriH * zivapriyaiH // viSNudharmottarIye-jayantI zivarAtrizca kArye bhadrAjayAnvite / kRtvopavAsaM tithyante tadA kuryAcca pAraNam / / tithyante pAraNaM jayantImAtraparam / atra caturdazyAmapi pAraNaprAzastyAt / skAnde-brahmANDodaramadhye tu yAni tIrthAni santi vai / pUjitAni bhavantIha bhUtAyAM pAraNe kRte / / iti / gautamaH-dinamAnapramANena yA tu rAtrau cturdshii| zivarAtristu sA jJeyA caturdazyAntu pAraNama // ne na nizIthavyAptiH paradinepi pradoSamAtravyAptiH tadA parA pAyA / "pradoSavyApinI"tyAdi prAguktasmRtetrisandhyavyApitvAcca / etadviSaya eva-liMgapurANam -- 'zivarAtriprate bhUtAM kAmaviddhAM vivarjayet / ekenaivopavAsena brahmahatyAM vyapohati // ' atrAmAvAsyAmeva pAraNam / tathAhi-tithitattvatA smRtiHzivA ghorA tathA pretA sAvitrI ca caturdazI / kuhUyuktaiva karttavyA kuhnAmeva hi pAraNam / (15) athA'mAvasyA dvaidhaH / sA ca pratipadyatA prAhyA yugmanigamAt , "ekAdazyaSTamI"tyAdi paiThInasismRtezca / lakSmIpUjAyAM kArtikAmAvAsyA pradoSavyApinI grAhyA / yadAha-bhaviSyottare--pradoSe pUjayed devIM padmahastAM haripriyAm // iti / tathA-pradASasamaye lakSmI pUjAyatvA yathAvidhi | brAhmaNAn bhojayitvA ca bhojayecca bubhukSitAn / / ubhayadine pradoSavyAptau parA grAhyA, uttaradine pradoSAvyAptau pUrva dine pradoSavyAptau pUrvA grAhyA tathAhi, rAjamArtaNDe-daNDaikaM rajanI pradoSasamaye darzo yadA saMspRzet / karttavyA sukharAtrikAtra vidhinA darzAdyabhAve tadA // Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH pUjyA cAbjadharA sadaiva ca tithiH, saivAhani prApyate / kAryA bhUtavimizritA jaguriti vyAsAdigargAdayaH / / uttaradine sUryAstAt paraikadaNDavyApinyapyamAvAsyA grAhyA, tatrAradhA pUjA pratipadyapi sampAdanIyA yadi. cottaratra divaiva darzaH prApyate samApyate / pUrvadine ca pradoSe labhyate tadA caturdazIviddhApi grAhyetyarthaH / jyotiHzAstre-daNDaikarajanIyoge darzaH syAcca pare'hani / tadA vihAya pUrveyuH pare'hni sukharAtrikA // ___ amAvAsyA yadA rAtrau divAbhAge caturdazI / pUjanIyA tadA lakSnIvijJeyA sukharAtrikA / / iti vacanadvayamubhayatra pramANaM veditavyam / atraiva nizIthe zyAmApUjA yadAhakAmAkhyAtantre-zaratkAle ca devezi dIpayAtrAdine tathA | amAvAsyAM samAsAdya madhyarAtrau vicakSaNaH // mRnmayoM puttalIM kRtvA dIpAdibhiralaM kRtAm / bali nAnAvidhaM dadyAdvAdyabhANDasamanvitam / / nRtyaM gItaM kautukAni yAvatsUryodayaM caret / prAtaHkAle zuddhatoye sthApayedavinAzinIm // atra madhyarAtrazravaNAta nizIthavyApinI grAhyA / bhaviSye'pi-pratisaMvatsaraM kuryAt nAlikAyA mahotsavam / kArtike tu vizeSeNa.amAvAsyA nizArdhake / tasyAM sampUjayed devIM bhogamokSapradAyinIm / / kulasarvasve-ubhayadine nizIthavyAptau pradoSavyAptiniyAmikA | pradoSavyApinI yatra mahAnizi ca sA bhavet / / tadeva kAlikA pUjyA dakSiNA mokSadAyinI / / yadi cobhayadine tathA tadA caturdazIyutA grAhyA tathAhiAgame-ardharAtre mahezAni amAvAsyA yadA bhavet | caturdazIyutA grAhyA cAmuNDApUjane sadA // tathA-yatrobhayadine bhUtayuktakuhvAM mahAnizi | imAM yAtrAM kArayitvA cakravattI nRpo bhavet / / zanibhaumadinAnurodhAt pradoSavyApinyapi nizIthavyApinI grAhyA / tathAhicaturdazI pradoSe tu amAvAsyA mahAnizi | zani bhaumadine devi nizAyAM sarvathA yajet / / Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH 31 tadatiriktadine yadi pUrvadine pradoSavyApinI uttaradine ca pradoSanizIthobhayavyApinI tadottaraiva grAhyA, tathAhi kulasarvasve-mahAnizAdine devi prati paJca yadA bhavet / kAlIkaivalyayogoyaM tadine kAlikArcanam / / kAlItyupalakSaNam / tripurasundarI-tArayorapyatra mahotsavaH kAryaH / yadAha matsyasake-pajayeta parayA bhaktyA rAtremadhyamayAmayoH / kAlI tArAM sandarI ca vizeSAta prANavallabhe / / kArtikAmAvAsyAnizIthe caturdaNDAtmake prathamakhaNDe zrIvidyAprAdurbhAvaH / madhyabhAge kAlIprAdurbhAvaH / tRtIyabhAge tArAprAdurbhAvaH ityAgamAkarapranthAt prANatoSiNyAdinibandhAccAnusandheya iti / ___ atha mahAlaye pArvaNazrAddhamAhAtmyam yeyaM dIpAnvitA rAjana khyAtA pazcadazI bhuvi / tasyAM deyaM nacehattaM pitRNAntu mahAlaye // tathA-kanyAM gate ca savitari pitRrAjAnuzAsanAt / tAvatpretapurI zUnyA yAvavRzcikadarzanam // __ tato vRzcika AyAte nirAzAH pitaro gatAH / punaH svabhavanaM yAnti zApaM datvAtidAruNam // ityAdivacanairakRtAparapakSapArvaNe nAtra pArvaNasyAvazyakartavyatayA amAvAsyAtvenApi pArSaNazrAddhAhata yA zrAdakAlo nirNIyate atha zrAddhakAla pUrvAhna mAtRkaM zrAddhamaparAhe tu paitRkam | ekoddiSTaM tu madhyAhne prAtavRddhinimittakam / / atrAbhyudayikazrAddhasya prAtarvidhAnepi "sUrye caivAcirodite" iti niSedhasAmAnyena muhUrttadvayAnantaraM prAtarevArambhaNIyatA saGgavAtmake pUrvAla mAtRkamanvaSTakAzrAddhaM mAtRnavamyAdau kAryam / ekoddiSTaprAddhaM kutupAdArabhya rauhiNaM Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithi nirNayaH 32 yAvat kartavyam | yadi pUrvadine kutupe na labhyate tithI rohiNe ca labhyate / uttaradine kutupe rauhiNepi labhyate : tatrApi pUrvadine rauhiNe kAryam / kapAlAdhikaraNanyAyAt / rauhiNaM na tu laGghayediti viziSyAbhidhAnAcca / ubhayadine kutuparauhiNayostithilAbhepyeSaiva vyavasthA | ubhayadine kutuparauhiNayostithyalAbhe kutupAt pUrvasmin saptamamuhU madhyAhnAntargate kAryam / tatrApi tithyalAbhe pArvaNoktagauNakAle'pi kAryam / ata eva saGgavAdAvapIti rudradharaH | paitRkaM pArvaNazrAddham, tacca prAtaH sAyAhamuhUrtAtirikteSu navasu muhUrteSu kartavyam / kecittu -- "sUrye caivAcirodite"ti niSedhaviSayasya muhUrtadvayasya parityAgena muhUrtadazakaM zrAddhakAlamAhuH / paThanti ca - UrdhvaM muhUrtAt kutupAdyanmuhUrta catu STayam | muhUrtapaJcakaM ca kutupAt pUrvaM kutupena saha // muhUrtadazakaM pArvaNazrAddhakAlaH / ubhayadine karmayogyakAlalA bhe pUrvadine kArya pUrvoktayukteH / ata evAhuH smRtisAreH harinAthapAdAH - darza ca paurNamAsaM ca pituH sAMvatsaraM dinam / pUrvaviddhamakurvANo narakaM pratipadyate // bhUtaviddhApyamAvAsyA pratipanmizritApi vA / pitrye karmaNi vidvadbhirbrAhyA puNyA sadA tithiH // madhyAhravyApinI yA tu tithiH pUrvA parApi vA / tadahaH karmakurvIta hrAsavRddhI na kAraNam // atha dIpAvalyAmulkAbhramaNavicAraH tulAsaMsthe sahasrAMzau pradoSe bhUtadarzayo: / ulkAhastA narAH kuryuH pitRRNAM mArgadarzanam // ityatra pradoSazravaNAt pradoSavyApinyamAvAsyA grAhyA / ubhayadine pradoSa vyAptau paraiva / pitRvisarjanAtmakakarmaNaH pArvaNottaratvaucityAt / "daNDaikarajanIyoge" ityAdyuktajyotirvacanAt, bhUtAhe ye prakurvanti ulkAgrahamacetanAH / nirAzAH pitaro yAnti zApaM dattvAtidAruNam // iti niSedhAcca / uttaratra pradoSAvyAptau pUrvatra / karmakAlavyApanAt / " nandAyAM darzanaM rakSetyAdinA pratipadi Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH niSedhAcca / ubhayatra pradoSAvyAptI, paratra pradoSe pratipadi kAryam / "pUrvatra caturdazyAM bhUtAhe ye" ityAdiniSedhazravaNAt , pArvaNottaratvAnurodhAcca / na ca "nandAyAM darzanaM rakSe"tyAdyuttaratrApi niSedhazravaNAt tyajyatAM tAdRzasthale pitRvisarjanamiti vAcyam ,"darzazrAddhaM bhaved darze'parAhe pratipadyapi / pradIpolkAdikaM kAyaM tatpradoSe na duSyati // " iti mithilezazubhaMkaradhRtasmRtyA pratiprasUtatvAvityAstAM tAvat / atha pUrNimA-dvaidhaH / sA ca snAnadAnAdAvaudayikI grAhyA, tatraiva tayovidhAnAt / kAryAntare caturdazIyutA grAhyA | "caturdazyAthapUrNimeti / yugmavAkyAt / phAlgunIpUrNimA tu holikAdAhe pradoSavyApinI grAhyA | yadAha sAyAhne holikAM kuryAt pUrvAhe krIDanaGgavAm / dIpaM dadyAt pradoSe tu eSa dharmaH sanAtanaH / / atra sAyAhnazabdena saMketitasya dinacaramamuhUrtatrayasya na grahaNaM divAtanaholikAdIpananiSedhasya vakSyamANatvAt / yadi pradoSe bhadrAduSTaiva pUrNA labhyate tadA tAM vihAya nizIthAdAvapi bhadrAvidhurapUrNAyAM dIpayet yadAha zrAvaNI durganavamI dUrvA caiva hutAzanI / pUrvavidvaiva kartavyA bhadrAyAM na tu dIpayet // pUrNimApUrvArddha bhadrA tadAhabhaviSyapurANe-pUrNApUrvadalaM yAvat tAvajjIvati vtsrH| mRte paradale naktaM dAhastasya vidhIyate // bhadrAyAM dIpitA holI rAjyabhakaM karoti ca / nagarasya ca naiveSTA tasmAttAM parivarjayeta / / smRtyantarepi-dinArdhAt paratopi syAt phAlgunI pUrNimA yadi / rAtrau bhadrAvasAne tu holikA dIpyate tadA // sUryAstasamayamArabhya pravartamAnAyAM paradine ca pradoSamaspRzantyAM pUrNAyAM vyavasthAnAhurdAkSiNAtyAH / mukhAdi pucchAntaM bhadrAGgavibhAgaM kRtvA pUrvasyAM nizi caturthayAme bhadrApucche holikA dIpanIyeti / paThanti ca-"bhadrAmukhaM Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH 34 parityajye "tyAdivacanaM nADayastu paJcavadanaM galakaM tathaike ityAdi ratnamAlIyazca / "bhadrApucche pradIpayediti ca / anye tu bhaviSyottare - sArdhayAmatrayaM cet syAt dvitIya divase yadi / pratipadavardhamAnA tu tadA sA holikA smRtA // tathA asatyAmapi pUrNAyAM vRddhitve holikArcanam / kriyamANaM ca nandAyAM zAntirbhavati no kSayaH // pUrvarAtre bhadrAviyuktapUrNAyA alAbhe vardhamAnAyAM ca tithau nandAyAmapi holikAM dIpayedityAhuH / kecittu - "varaM viSaM bhuGkSva mA cANDAlagRhe" iti vat bhadrAyAmatyantaniSedhe tAtparyaM na tu nandAyAM dIpane ityAhuH / paThanti ca - vahnau vahni parityajet holikAdAhe pratipadaM varjayediti tasyArthaH / , vidyAvinode-nandAyAM narakaM ghoraM bhadrAyAM dezanAzanam | durbhikSaM ca caturdazyAM karotyeva hutAzanaH // nArada:- pratipadbhUtabhadrAsu yAciMtA holikA divA / saMvatsare ca tadrASTraM puraM dahati sAdbhutam // pare tu pUrvanizi bhadrAviyukta pUrNimAlAbhe pratipadi niSedhe vacanAnAM tAtparyamityAhuH / zrAvaNIpUrNimopAkarmAdAvaudayikI grAhyA / rakSikAbandhane bhadrAparityAgazca kAryaH pUrvoktayukteH / bhAdrIpUrNimA RSitarpaNAdAvaudayikI grAhyA kAzyamAvAsyA pUrvaviddhA tathASTamI / pUrNimA paraviddhA tu nopoSyaM tithipaJcakam // ityAdiniSedhastu sAvitrItratapiSaya iti / AzvinI pUrNimA tu snAnadAnAdAvaudayikI grAhyA / lakSmIpUjAyAntu sati sambhave nizIthapradoSobhayavyApinI grAhyA tadalAbhe pradoSamAtravyApinI grAhyA yadAha brAhme--divA tatra na bhoktavyaM manuSyaizca vivekibhiH / strIbAlavRddhamUrkhezva bhoktavyaM pUjitaiH suraiH // pradoSe pUjayellakSmI mindramairAvatasthitAm / nizIthe varadA lakSmIH kojAgartIti bhASiNI // tasmai vittaM prayakSAmi akSaiH krIDAM karoti yaH // iti zam | Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ tithinirNayaH upasaMhAraH videhavasudhApatau nRpaticakracUDAmaNau, videhaguNalakSite sakalanItipAraGgate / virAjati ramezvare vividhadharmaratnAkare, mayA dvijarajevidA tithiSu nirNayo nirmitaH // 1 // pUrvottarAmnAyakriyAnuraktaH parAtmabodhe'nupalaM prasaktaH / siddhayaSTakAvAptimahattvanutyaH sadAzivaH kinnu ramezvaro'bhUt // 2 // satIviyoge girijAvivoDhA zazvacca tAbhyAM yugapadvihartum / jAtaH sa ca zrIlaramezvarastat prAsoSTa putrau mahiSI kaniSThA // 3 // purA surasaridgati-prabalavegasoDhA zivaH, kalAvapi tadutpathAt punarapIha rorbu kSamaH / sa eva ca ramezvaro jayati dharmaratnAkaro, bhagIrathakathA vRthA jagati jAyate sarvathA // 4 // umezvaraH zrIlaramezvaro vA, yogIzvaro vA jagadIzvaro vaa| sanAtanaM dharmamanAmayaM vai, katu pumAn prAdurabhUdapUrvaH / / 5 / / zrImadramezvarayazo'kSavidhuM nirIkSya, dhAtA vidhuM nijakRtaM malinaM parIkSya | pUrNa chinatti ca zanaiH punarAtanoti, sAmyaM na jAyata ito yatate bhRzaM saH / / 6 / / pratiSThitasyApi mama prayAso bhUyAnmude sajjanapaNDitAnAm / mukhaM pidhAtuMbata durjanAnAM neSTe mahezo na ca vA ramezaH // pratanirNayaH zuddhinirNayaH tIrthanirNayazca yathAvakAzaM prakAzameSyanti // iti zrIraje'paranAmaka-rAjanAthazarmakRte nirNayasaMgrahe tithinirNayaH samAptaH / Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ kAzI-mithilA-granthamAlA 1 vAjasaneyinAM saMkSiptAhnikam / - 1-00 | 17 chandogAnAm upanayanapaddhatiH / 15-00 2 chandogAnAM saMkSiptAhnikam / / 6-00, 18 pratihAraSaSThI ( vivasvat sssstthii)| 1-50 3 chandogAnAM sandhyAtarpaNapaddhatiH / 1-50 19 AhnikapaJcadevapUjApaddhatiH / 1-50 4 vAjasane yinAM sandhyAtarpaNapaddhatiH, saMkSiptasandhyA- 20 varSakRtyam / zrIrudradhara-viracitam / sampUrNa 110-00 vandanAdi-pariziSTa-vibhUSitA / prathama bhAga 55-00, dvitIya bhAga 55-00 5 ssddnggshtrudriiypddhtiH| yaMtrastha 21 kUpotsargapaddhatiH 1-00; 22 gRhotsargapaddhati: 1-00 6 vAjasaneyinAM chandogAnAJca AbhyudayikazrAddha- 23 ekAdazIvratodyApanapaddhatiH / 5-00 paddhatiH / juuttikaabndhn-maatRkaapuujaashitaa| 4-00 24 AkAzadIpa-tulasI kArtikodyApanatrayapaddhatiH / 1-50 7 saryAdidvAdazastavIstotra-annapUrNAdistotrasahitam2-50 25 durgApUjAzyAmApUjApaddhatiH / 15-00 8 mithilAdezIyA kathAsahitA zrIsatyanArAyaNa- 26 pitRkarma-nirNayaH / ... 25-00 pUjApaddhatiH / 'indumtii'-ttippnnii-vibhuussitaa| yaMtrastha 27 maithiliisaamprdaayik-durgaasptshtii| 20-00 9 mithilAdezIyA kathAsahitA zrIsatyanArAyaNa- 28 bhAdrazuklacaturthI candrapUjA-candravratakathA-sahitA 0-50 pUjApaddhatiH / 'indumtii'-ttiikaa-vibhuussitaa| 10-00 29 siddhivinAyaka-caturthI-vratakathA / 0-50 10 chandogAnAm ekodiSTapaddhatiH / / 30 hritaalikaa-vrtpuujaakthaa| 0-50 11 vAjasaneyinAm ekodiSTapaddhatiH / .5-00 31 vAjasaneyinAM zrAddhapaddhatiH / 25-00 12 vAjasaneyinAM paarvnnpddhtiH|5-00 32 chandogAnAM zrAddhapaddhatiH / 25-00 13 chandogAnAM paarvnnpddhtiH| 5-00 33 tithinirNayaH / 2-00 14 vAjasaneyinAM vivAhapaddhatiH / 15-00 34 chandogAnAM nAmakaraNam / 2-00 15 chandogAnAM vivAhapaddhatiH / 15-00 35 gayAzrAddhapaddhatiH / yantrastha 16 vAjasaneyinAm upanayanapaddhatiH / 15-00 36 vizvakarmA paddhatiH / 1-00 www.lainelibrary.org 5-00