Book Title: Sanskrit Kavyanand Part 01
Author(s): Nanchandra Muni
Publisher: Ajramar Jain Vidyashala
Catalog link: https://jainqq.org/explore/002466/1

JAIN EDUCATION INTERNATIONAL FOR PRIVATE AND PERSONAL USE ONLY
Page #1 -------------------------------------------------------------------------- ________________ sUcanA- A pustaka zuddhipatra pramANe// prathama sudhArIne saMzo... zuddhipatras pRSTa zloka azuddha zuddha pRSTa zloka 3 19 pyuttamAM pyuttamA 3 19 vidyAM vidyA 3 25 naMt 3 25 tyaje 4 34 prati 4 35 ka kva 4 35 ruSTA ruSTAH 5 37 zvamiH zvabhiH 5 41 thinaH rthinaH vyaM na 7 55 vya 7 55. naM 7 naM tyajet pati 60 tuSTAcazca tuSTAca C 60 jjA ca jjAzva 10. 87 pitarguNaiH pitairguNaiH 11 101 nunu nanu 12 102 mIhasam mIdRzam 12 108 dRddha vRddhA: 12 110 kazcanaH kavana 15 132 udayA udghA 15 134 jana jjana gurvI 15 134 gurvI 18 159 upAji upArji 18 161 tatra tatraiva FM. 19169 mUSiko mUSako 19 170 lAke loke 20 181 maNDitA maNDitA 21 195 bhavatI bhavati 22201 goti sagaNoti Page #2 -------------------------------------------------------------------------- ________________ pRSTa, zloka. azuddha. zuddha. pRSTa. lAka. azuddha zuddha. 23 209 pAyate pIyate 43 328 bagamA vagamo 25 227 kArtha kortha 44 339 durlabhaM durlabhaM 27 247 nadi nadI 44 343 trivarga trivarga 30 263 nRpativi nRpatirvi 44 343 dharma dharma 30 264 akSazvA akSaizvA 45 346 vikrIyaM vikrIya 33 276 kIti kIti | 45 349 saptAji saptArci 34 280 yAvaccai yAvacce 46 353 karute kurute 34 383 sAhAyazca sahAyAzca 46 355 kSANAt kSaNAt 35 285 kaci kvaci | 47 358 nojitaM nArjitam 36 291 puruSaSya puruSasya 47 360 kalpataru kalpataru 38 299 svAduca svAduce 48 365 rAyAtaH zayAtI 38 299 prakRtivi prakRtirvi 48 365 kAla kAlaH 38 299 saJjanA sajanA 48 368 vitaM vittaM 42 321 |jtaani jitAni 48 371 duHkha d duHkha Page #3 -------------------------------------------------------------------------- ________________ zrI jinezvarAya namaH saMskRta kAvyAnaMda. bhAga 1 lA. " oMkAraM biMdu saMyuktaM nityaM dhyAyanti yoginaH kAmadaM mokSadaM caiva, oMkArAya namonamaH priyavAkyapradAnena sarve tuSyanti jantavaH tasmAttadeva vaktavyaM vacane kA daridratA jIvanto'pi mRtAH paMca vyAsena parikIrtitAH daridrA vyAdhito mUrkhaH pravAsI nityasevakaH udArasya tRNaM vittaM zUrasya maraNaM tRNam viraktasya tRNaM bhAryA niHspRhasya tRNaM jagat amaMtramakSaraM nAsti nAsti mUlamanaiSadham ayogyaH puruSo nAsti yojakastatra durlabhaH jalabindunipAtena kramazaH pUryate ghaTaH sa hetuH sarvavidyAnAM dharmasyaca dhanasyaca 1 2 3 5 6 A) Page #4 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 2 saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. ko na yAti vazaM loke mukhe piNDena pUritaH mRdaMgo mukhalepena karoti madhuradhvanim. saptaitAni na pUryante pUryamANAnyanekazaH brAhmaNo'gniyamo rAjA payodhirudaraM gRham. paropi hitakRddhandhuH bandhurapyahitaH paraH ahito dehajo vyAdhiH hitamAraNyamauSadham dRSTipUtaM nyasetpAdaM vastrapUtaM pibejalam . zAstrapUtaM vadedvAkyaM manaHpUtaM samAcaret zobhante vidyayA viprAH kSatriyA vijayazriyA zriyo'nukUladAnena lajayA ca kulAMganAH azva naiva gajaM naiva vyAghra naivaca naivaca ajAputraM baliM dadyAt devo dubalaghAtaka.. bhavanti narakAH pApAt pApaM dAridyasaMbhavam drAridyamapradAnena tasmAdAnaparo bhvet| vanAni dahato vahnaH sakhA bhavati mArutaH sa eka dopanAzAya kRze kasyAsti sauhRdam niHsArasya padArthasya prAyeNADaMbaro mahAn nahi tAdRg dhvaniH svarNe yAdaka kAMsye prajAyate 15 jAnIyAt saMgare bhRtyAn bAndhavAna vyasanAgame Page #5 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. ApatkAle tu mitrANi bhAryA ca vibhavakSaye pipIlikArjitaM dhAnyaM makSikAsaMcitaM madhu lubdhenopArjitaM dravyaM samUlaM ca vinazyati mUrkhaziSyopadezena duSTastrIbharaNena ca asatAM saMprayogena paMDitopyavasIdati. viSAdapyamRtaM grAhyaM bAlAdapi subhASitam nIcAdapyuttamAM vidyA strIratnaM duSkulAdapi lubdhamarthena gRhNIyAt kruddhamaMjalikarmaNA mUrkha chaMdAnurodhena tatvArthena ca paNDitam vahedamitraM skandhena yAvatkAlaviparyayaH AgataM samayaM vIkSya bhindyAdaghaTamivAzmanA sarvanAze samutpanne ardha tyajati paNDitaH ardhena kurute kArya sarvanAzo na jAyate uttamA AtmanAkhyAtAH pituH khyAtAzca madhyamAH adhamA mAtulAkhyAtAH zvazurAvAdhamAdhamAH / na gaNasyAgrato gacchet siddhe kArye samaM phalam yadi kAryavipattiH syAnmukharastatra hanyate calatyekena pAdena tiSThatyanyena paMDitaH / nAparIkSya paraM sthAnaM pUrvamAyatanaM tyaje . 25 Page #6 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 4 saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. na kazcidapi jAnAti kiM kasya zvo bhaviSyati ataH zvaHkaraNIyAni kuryAdadyaiva buddhimAna 26 arthanAzaM manastApaM gRhe duzcaritAni ca baMcanaM cApamAnaM ca matimAna prakAzayet avRttikaM tyajeddezaM vRti seopadravAM tyajet / tyajenmAyAvinaM mitraM dhanaM prANaharaM tyajen tyajedekaM kulasyArthe grAmasyArthe kulaM tyajet grAmaM janapadasyArthe AtmArthe pRthivIM tyajet cintanIyA hi vipadAmAdAveva pratikriyAH na kUpakhananaM yuktaM pradIpte vahinA gRhe paThato nAsti mUrkhatvaM japato nAsti pAtakam mauninaH kalaho nAsti na bhayaM cAsti jAgrataH 31 na dviSanti na yAcante paranindAM na kurvate anAhUtA na cAyAnti tenAzmAneo'pi devatAH upabhoktaM na jAnAti zriyaM prApyApi mAnavaH AkaMThaM jalamagno'pi zvA hi leTyeva jihvayA / ArtA devAn namasyanti tapaH kurvanti rogiNaH adhanA dAtumicchanti vRddhA nArI prativratA kvacidruSTAH kacittuSTA stuSTA ruSTA kSaNekSaNe Page #7 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. avyavasthitacittAnAM prasAdo'pi bhayaMkara : nirviSeNApi sarpeNa kartavyA mahatI phaNA viSamastu nacApyastu khaTATopo bhayaMkaraH eka eva padArthastu tridhA bhavati vIkSitaH kAminI kuNapaM mAMsa kAmibhiyeogibhiH zvamiH zaile zaile na mANikyaM mauktikaM na gaje gaje sAdho nahi sarvatra candanaM na vane vane yazva mUDhatamo loke yazca buddheH paraM gataH tAvubhau sukhamedhete klizyatyantaritA janaH sAkSarA viparItAdrAkSasA eva kevalam saraso viparItazcet sarasatvaM na muMcati sukhArthI vA tyajedvidyAM vidyArthI vA tyajetsukham sukhArthinaH kuto vidyA kuto vidyArthinaH sukham 41 mAtA yadi viSaM dadyAt vikrINAti pitA sutaM rAjA harati sarvasvaM tatra kA parivedanA dharmArthakAmamokSANAM yasyaiko'pi na vidyate ajAgalastanasyeva tasya janma nirarthakam mAtRvatparadAreSu paradravyeSu leoSThavat AtmavatsarvabhUteSu yaH pazyati sa pazyati 35 36 37 38 39 40 42 43 44 Page #8 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 6 saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. divA pazyati neolUkaH kAko nakta na pazyati apUrvaH ko'pi kAmAndho divA naktaM na pazyati yauvanaM dhanasaMpattiH prabhutvarmAvavekitA ekaikamapyanarthAya kimu yatra catuSTayam piNDe piNDe matirbhinnA kuNDe kuNDe navaM payaH jAtA jAtA navAcArA bhinnA vANI mukhe mukhe markaTasya surApAnaM tatra vRzcikadaMzanam tanmadhye bhUtasaMcAro yadvA tadvA bhaviSyati pustakasthA tu yA vidyA parahastagataM dhanaM kAryakAle samutpanne na sA vidyA na taddhanam RNakartA pitA zatrurmAtA ca vyabhicAriNI bhAryA rUpavatI zatruH putraH zatrurapaNDitaH vidyA mitraM pravAseSu bhAryA mitraM gRheSuca vyAdhitasyaiauSadhaM mitraM dharmo mitra mRtasyaca agAdhajalasaMcArI na garva yAti rohitaH aMguSThodakamAtreNa zapharI pharpharAyate nAkAle mriyate janturviddhaH zarazatairapi kuzakaMTakaviddhopi prAptakAlA na jIvati kAlayetpaMca varSANi daza varSANi tADayet 45. 46 47 48 49 50 51 52 53 Page #9 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. prAptetu SoDaze varSe putre mitravadAcaret kartavyameva kartavyaM prANaiH kaMThagatairapi / akartavya naM kartavyaM prANaiH kaMThagatairapi . anarthyamapi mANikyaM hemAzrayamapekSate nirAzrayA na zobhante paNDitAvanitAlatAH lAlane bahavo doSAstADane bahavo guNAH tasmAtputraMca ziSyaMca tADayennatu lAlayet vaktAraH kiM kariSyanti zrotA yatra na vidyate nagnakSapaNake deze rajakaH kiM kariSyati kotibhAraH samarthAnAM kiM dUraM vyavasAyinAm ko videzaH suvidyAnAM kaH paraH priyavAdinAm .. asantuSTA dvijA naSTAH santuSTAcazca mahIbhujaH salajjA gaNikA naSTA nirlajjA ca kulAMganAH prathame nAjitA vidyA dvitIye nAjitaM dhanam tRtIye nArjitaM puNyaM caturthe kiM kariSyati zokasthAnasahasrANi bhayasthAnazatAni ca divase divase mUDhamAvizanti na paMDitam .. 62 zatrurdahati saMyoge viyoge mitramapyaho ubhayorduHkhadAyitvAt ko bhedaH zatrumitrayoH Page #10 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 64 saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. kAvyazAstravinodena kAlo gacchati dhImatAM vyasanena ca mUrkhANAM nidrayA kalahena vA haMsaH zveto bakA zvetaH ko bhedo bakahaMsayoH nIrakSIraparIkSAyAM haMsA haMsA bako bakaH / yena zuklIkRtA haMsAH zukAzca haritIkRtAH mayUrAzcitritA yena sa te vRti vidhAsyati yUyaM vayaM vayaM yUyamityAsInmatirAvayAH / kiM jAtamadhunA yena yUyaM yUyaM vayaM vayam yadyatparavazaM karma tattayatnena varjayet / yadyadAtmavazaM tu sthAt tattatseveta yanataH / kurvannapi vyalIkAni yaH priyaH priya eva saH anekadoSaduSTo'pi kAyaH kasya na vallabhaH kSamA zatrau ca mitre ca yatInAmeva bhUSaNam aparAdhiSu satveSu nRpANAM saiva dUSaNam sevitavyo mahAn vRkSaH phalacchAyAsamanvitaH daivAdyadi phalaM nAsti chAyA kena nivAryate mitradrohI kRtaghnazca tathA vizvAsaghAtakaH trayaste narakaM yAnti yAvazcandradivAkarau janitA copanetA ca yazca vidyAM prayacchati Page #11 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. annadAtA bhayatrAtA paMcaite pitaraH smRtAH nAsti vidyAsamaM cakSuH nAsti satyasamaM tapaH nAsti rAgasamaM duHkhaM nAsti tyAgasamaM sukham lAbhasteSAM jayasteSAM kutasteSAM parAjayaH / yeSAM hRdisthA bhagavAn maMgalAyatanaM hariH udyamena hi siddhayanti kAryANi na manorathaiH nahi siMhasya suptasya pravizanti mukhe gajAH udyamaH sAhasaM dhairya buddhiH zaktiH parAkramaH SaDete yatra vartante tatra daivaM sahAyakRta AlasyaM hi manuSyANAM zarIrastho mahAripuH nAstyudyamasamo bandhuH kurvANo nAvasIdati alasasya kuto vidyA avidyasya kuto dhanam adhanasya kuto mitramamitrasya kutaH sukham yathA ho kena cakreNa na rathasya gatirbhavetU evaM puruSakAreNa vinA daivaM na sidhyati yojanAnAM sahasrantu zanairgacchetpipIlikA agacchan vainateyopi padamekaM na gacchati guNAH kurvanti dUtatvaM dUre'pi vasatAM satAM ketakIgandhamAghrAya svayaM gacchanti SaTpadAH Page #12 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 86 10 saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. guNavajjanasaMsargAdyAti svalpo'pi gauravam . puSpamAlAnuSaMgeNa sUtraM zirasi dhAryate / guNAH sarvatra pUjyante pitRvaMzo nirarthakaH / vAsudevaM namasyanti vasudevaM na vai janAH yadi santi guNAH puMsAM vikasantyeva te svayam nahi kastUrikAmodaH zapathena nivAryate guNaiauravamAyAti nocairAsanamAsthitaH prAsAdazikharArUDhaH kAkaH kiM garuDAyate paraiH proktA guNA yasya nirguNo'pi guNI bhavet indro'pi laghutAM yAti svayaM prakhyApitarguNaiH mahAnubhAvasaMsargaH kasya nonnatikArakaH rathyAmbu jAhnavIsaMgAt tridazairapi vanyate hIyate hi matistAta hInaHsaha samAgamAt samaizca samatAmeti viziSTaizca viziSTatAm paropakArazUnyasya dhiGmanuSyasya jIvitam dhanyAste pazavo yeSAM carmApyupakaroti hi. AtmArtha jIvalokesmin ko na jIvati mAnavaH paraM paropakArArtha yo jIvati sa jIvati upakartuM yathA svalpaH samartho na tathA mahAn Page #13 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lA. prAyaH kUpastRSAM hanti satataM na tu vAridhiH saMtoSAmRta tRptAnAM yatsukhaM zAntacetasAm kutastaddhanalubdhAnAmitazcetazca dhAvatAm akRtvA parasaMtApaM agatvA khalamaMdiram aklezayitvA cAtmAnaM yadalpamapi tadbahu sarvatra saMpadastasya saMtuSTaM yasya mAnasaM upAnadgUDhapAdasya nanu carmAteva bhUH valibhirmukhamAkrAntaM palitairaMkitaM ziraH gAtrANi zithilAyante tRSNaikA taruNAyate AzA nAma manuSyANAM kAcidAzcaryazRMkhalA yayA baddhAH pradhAvanti muktAstiSThanti paMguvat tenAdhItaM zrutaM tena tena sarvamanuSThitam yenAzAH pRSThataH kRtvA nairAzyamavalaMbitamra anukUle vidyA deyaM yataH pUrayitA hariH pratikUle vidyA deyaM yataH sarvaM hariSyati yaddadAsi viziSTebhyo yaccAnAsi dine dine tatte vittamahaM manye zeSaM kasyApi rakSasi lubdho na visRjatyarthe naro dAridryazaMkayA dAtApi visRjatyarthaM tayaiva nunu zaMkayA 11 92 93. 94 Da 66 97 98 99 100 101. Page #14 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 12 saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. bhikSukA naiva bhikSate bodhayanti gRhe gRhe .. dIyatAM dIyatAM nityamadAtuH phalamIhasam zateSu jAyate zUraH sahasreSu ca paMDitaH vaktA dazasahasreSu dAtA bhavati vA na vA 103 vepathumalinaM vaktraM dInA vAk gadgadaH svaraH maraNe yAni cihnAni tAni cihnAni yAcake 104 tRNAdapi laghustUlaH tUlAdapi ca yAcakaH / vAyunA kiM na nIto'sau mAmayaM prArthayediti 105 kAka Ayate kAkAn yAcako na tu yAcakAn kAkayAcakayormadhye varaM kAkA na yAcakaH 106 yasyAstasya mitrANi yasthArthAstasya bAndhavAH yasyArthAH sa pumAlloke yasyArthAH sahi paMDitaH 107 vayovRddhA stapovRddhA ye ca vRddhA bahuzrutAH te sarve dhanavRddhanAM dvAri tiSThanti kiMkarAH strIrUpaM mohakaM puMsA yUna eva bhavetkSaNam kanakaM strIbAlavRddha SaMDhAnAmapi sarvadA he dAridya namastubhyaM siddho'haM tvatprasAdataH pazyAmyahaM jagatsarva na mAM pazyati kazcanaH paropadeze pAMDityaM sarveSAM sukaraM nRNAm Page #15 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 113 114 saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. dharme svIyamanuSThAnaM kasyacittu mahAtmanaH yathA cittaM tathA vAcA yathA vAcastathA kriyAH citte vAci kriyAyAMca sAdhUnAmekarupatA upakAriSu yaH sAdhuH sAdhutve tasya ko guNaH apakAriSu yaH sAdhuH saHsAdhuH sadbhirucyate khalaH sarSapamAtrANi paracchidrANi pazyati AtmanA bilvamAtrANi pazyannapi na pazyati upakAro'pi nIcAnAmapakArAya jAyate payaHpAnaM bhujaMgAnAM kevalaM viSavardhanam alaMkaroti hi jarA rAjAmAtyabhiSagyatIn . viDaMbayati paNyastrI mallagAyakasevakAn yathA dhenusahasreSu vatsA vindati mAtaram tathA pUrvakRtaM karma krtaarmnugcchti| tAdRzI jAyate buddhirvyavasAyopi tAdRzaH sahAyAstAdRzAzcaiva yAdRzI bhavitavyatA avazyaMbhAvibhAvAnAM pratIkAro bhavedyadi tadA duHkhaina lipyeran nalarAmayudhiSThirAH nAguNI guNinaM vetti guNI muNiSu matsarI guNIca guNarAgIca viralaH saralo janaH / 115 116 118 119 120 Page #16 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 121 124 14 saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. udaye savitA rakto raktavAstamaye tathA saMpattau ca vipattau ca mahatAmekarUpatA ArabhantelpamevAjJAH kAmaM vyagrA bhavanti ca . mahAraMbhAH kRtadhiyaH tiSThanti ca nirAkulAH ekenApi suputreNa siMhI svapiti nirbhayA sahaiva dazabhiH putrai bhIraM vahati grdbhii| ajAtamRtamUrkhANAM vrmaadhai| na cAntimaH . -- sakRduHkhakarAvAdyAvantimastupade pade .. sulabhAH puruSA rAjan satataM priyavAdinaH abhiyasya ca pathyasya vaktA zrAtA ca durlabhaH rAjJi dhamiNi dharmiSThAH pApe pApAH same samAH lokAstamanuvartante yathA rAjA tathA prajA yatrAtmIyo jano nAsti bhedastatra na vidyate kuThArairdaNDa nirmuktairbhidyante taravaH katham sarve yatra'vinetAraH sarve paNDitamAninaH sarve mahatvamicchanti kulaM tadavasIdati kRtArthaH svAminaM dveSTi kRtadArastu mAtaram jAtApatyA pati dveSTi gatarogazcikitsakam aho durjanasaMsargAnmAnahAniH pade pade 125 Page #17 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. pAvako lohasaMgena mudgarairabhihanyate ko dezaH kAni mitrANi kaH kAlaH kA vyayAgamA kAhaM kAca me zakti riti cintyaM muhurmuhuH udaghATita navadvAre paMjare vihago 'nilaH yattiSThati tadAzvarya prayANe vismayaH kutaH prAtarmUtrapurISAbhyAM madhyAhne kSutpipAsayA tRptAH kAmena bAdhyante praannine| nizi nidrayA vidvAneva vijAnAti vidvajjanaparizramam nahi bandhyA vijAnAti gurvI prasavavedanAm yasya nAsti svayaM prajJA zAstraM tasya karoti kim locanAbhyAM vihInasya darpaNaH kiM kariSyati nakraH svasthAnamAsAdya gajendramapi karSati sa eva pracyutaH sthAnAt zunApi paribhUyate sthAnabhraSTA na zobhante dantAH kezA nakhA narAH iti saMcintya matimAn svasthAnaM na parityajet AdareNa yathA stauti dhanavantaM dhanecchayA tathA dvizvakartAraM ko na mucyeta bandhanAt svamastakasamArUDhaM mRtyuM pazyejjanA yadi AhAro'pi na rAveta, kimutAnyA vibhUtayaH - 15 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 Page #18 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lA. bhItaM muMcati kiM yamaH 16 mRtyorvibheSi kiM mUDha, ajAtaM naiva gRhNAti kuru yatnamajanmani azanaM me vasanaM me jAyA me bandhuvargo me iti me me kurvANaM, kAlako hanti puruSAjaM anekasaMzayeAcchedi parokSArthasya darzakam / sarvasya locanaM zAstraM yasya nAstyandha eva saH 142 anabhyAse viSaM vidyA ajIrNe bhojanaM viSam / viSaM sabhA daridrasya vRddhasya taruNI viSam dharmArthakAmamokSANAM yasyaiko'pi na vidyate ajAgalastanasyeva tasya janma nirarthakama mAtA zatruH pitA vairI yena bAlA na pAThitaH na zobhate sabhAmadhye haMsamadhye bako yathA rUpayauvanasaMpannA vizAlakulasaMbhavAH vidyAhInA na zobhante nirgandhA iva kiMzukAH mUrkho'pi zobhate tAvatsabhAyAM vastraveSTitaH tAvacca zobhate mUrkhA yAvatkiMcinna bhASate kAcaH kAJcanasaMsargAddhatte mArakatIM dyutima tathA satsaMnidhAnena mUrkho yAti pravINatAma kITo'pi sumanaH saGgAdArohati satAM ziraH 140 141 143 144 145 146 147 148 Page #19 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. azmApi yAti devatvaM mahadbhiH supratiSThitaH ayaM nijaH paro veti gaNanA laghucetasAm udAracaritAnAM tu vasudhaiva kuTumbakam utsave vyasane caiva durbhikSe rASTra viplave rAjadvAre zmazAne ca yastiSThati sa bAndhavaH parokSe kAryahantAraM pratyakSe priyavAdinam varjayettAdRzaM mitraM viSakumbhaM payomukham sAdhoH prakopitasyApi mano nAyAti vikriyAm nahi tApayituM zakyaM sAgarAmbhastRNolkayA durjanaH parihartavyo vidyayAlaMkRto'pi san maNinA bhUSitaH sarpaH kimasaiau na bhayaMkara : nArikelasamAkArA dRzyante hi muhRjjanAH anye badarikAkArA bahireva manoharAH ghRtakumbhasamA nArI taptAGgArasamaH pumAn tasmAdvataM ca vahniM ca naikatra sthApayedbudhaH yasyArthAstasya mitrANi yasyArthAstasya bAndhavAH yasyArthAH sa pumAMlloke yasyArthAH sa hi paNDitaH 157 saMsAraviSavRkSasya dve eva rasavatphale 156 kAvyAmRtarasAsvAdaH saMgamaH sujanaiH saha 17 149 150 151 152 153 154 155 158 Page #20 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 159 18 saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. upAjitAnAM vittAnAM tyAga eva hi rakSaNam taDAgodarasaMsthAnAM paravAha ivAmbhasAm rAjA kulavadhUrvimA mantriNazca payodharAH sthAnabhraSTA na zobhante dantAH kezA nakhA narAH 160 sthAnamutsRjya gacchanti siMhAH satpuruSA gajAH tava nidhanaM yAnti kAkA: kApuruSA mRgAH santa eva satAM nityamApaduddharaNa kSamAH gajAnAM paGkamagnAnAM gajA eva dhuraMdharAH ambhAMsi jalajantUnAM durge durganivAsinAm svabhUmiH zvApadAdInAM rAjJAM mantrI paraM balam rasaH pazyataH kasya mahimA nopacIyate upa paripazyantaH sarva eva daridrati nAbhiSeko na saMskAraH siMhasya kriyate mRgaiH vikramArjitarAjyasya svayameva mRgendratA AkArairiGgitairgatyA ceSTayA bhASaNena ca netratravikAreNa lakSyate'ntargataM manaH upadezo hi mUrkhANAM prakopAya na zAntaye payaH pAnaM bhujagAnAM kevalaM viSavardhanam sarva eva janaH zUro hyanAsAditavigrahaH .161 162 163 164 165 166 167 Page #21 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. adRSTaparasAmarthyaH sadarpaH ko bhavennahi nIcaH zlAghyapadaM prApya svAminaM hantumicchati mUSiko vyAghratAM prApya muniM hantuM gato yathA yathAkharazcaMdana bhAravAhI, bhArasyavettAnatu caMdanasya evaMhizAstrANi bahUnyadhItya, cArtheSu mUDhAH kharavadvahaMti 970 na durjanaH sajjanatA mupaiti, bahu prakArai rapi sevya mAnaH atyaMta siktaH payasAghRtena, naniMba vRkSo madhutA mupaiti 171 kRzopisiMho nasamogajeMdraiH, satvaM pradhAnaMnatu mAMsa rAzi: anekavRMdAni vanegajAnAM, siMhasyanAdena madaMtyajati 172 yatnena pApAni samAcaraMti, dharma prasaMgAdapi nAcaraMti Azcaryametaddhi manuSyaloke, kSIraM parityajya viSaMpiti 173 ajJaH sukhamArAdhyaH sukhataramArAdhyate vizeSajJaH jJAnalavadurvidagdhaM, brahmApitaM naraM na raJjayati yeSAM na vidyA na tapo na dAnaM, jJAnaM na zIlaM na guNo na dharmaH mRtyulA bhuvi bhArabhUtA, manuSyarUpeNa mRgAcaranti 175 dAnaM bhogo nAzastisro gatayeo bhavanti vittasya yo na dadAti na bhuGkte tasya tRtIyA gati rbhavati 176 akaruNatvamakAraNa vigrahaH, paravane parayoSiti ca spRhA svajanabandhujaneSvasahiSNutA, prakRtisiddhamidaM hi durAtmanAm. 174 19 168 169 Page #22 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 20 saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. ArambhaguvIM kSayiNI krameNa, laghvI purA vRddhimatI ca pazcAt dinasya pUrvArdhaparArdhabhinnA,chAyeva maitrI khalasajjanAnAm 178 vipadi dhairyamathAbhyudaye kSamA, sadasi vAkpaTutA yudhi vikramaH yazasi cAbhirucirvyasanaM zrutau,prakRtisiddhamidaM hi mahAtmanAm bhavanti namrAstaravaH phalodgamai,navAmbubhibhUmivilambinodhanAH anuddhatAHsatpuruSAHsamRddhibhiH,svabhAva evaiSa paropakAriNAm. apriyavacanadaridraH, priyavacanADhayaiH svadAraparituSTaiH . paraparivAdanivRttaiH, kacitkacinmANDitA vasudhA 181 atiparicayAdavajJA, saMtatagamanAdanAdaro bhavati lokaH prayAgavAsI, kUpe snAnaM samAcarati 182 atiparicayAdavajJA, iti yadvAkyaM mRSaiva tadbhAti atiparicitepyanAdau, saMsAre'smin na jAyate'vajJA 183 sAhityasaMgItakalAvihInaH, sAkSAtpazuH pucchaviSANahInaH tRNaM na khAdannapi jIvamAna, stadbhAgadheyaM paramaM pazUnAm 184 dezATanaM paNDitamitratAca, vArAMganArAjasabhApravezaH anekazAstrArthavilokanaM ca, cAturyamUlAni bhavanti paMca 185 kSate prahArA nipatantyabhIkSNaM, dhanakSaye vardhati jATharAgniH Apatsu vairANi samudbhavanti, chidreSvanA bahulIbhavanti 186 eko devaH kezavo vA zivo vA, eka mitraM bhUpatirvA yativarvA Page #23 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. 21 eko vAsaH pattane vA vane vA, ekA bhAryA sundarI vAdarIvA. yaHparasya viSamaM vicintayet,prApnuyAtsa kumatiH svayaMhi tat pUtanA harivadhArthamAyayo, pApa saiva vadhamAtmanastataH 188 mAMsaM mRgANAM dazanau gajAnAM, mRgadviSAM carma phalaM drumANAm strINAM surUpaMca nRNAM hiraNyaM, ete guNA vairakarA bhavanti 189 viralA jAnanti guNAna, viralAH kurvanti nirdhane sneham viralAH parakAyaratAH, paraduHkhenApi duHkhitA viralAH 190 dadhi madhuraM madhu madhuraM, drAkSA madhurA sudhApi madhuraiva tasya tadeva hi madhuraM, yasya mano yatra saMlagnam 191 mRgA mRgaiH saMgamanuvrajanti, gAvazca gobhisturagAsturaMgaiH mUrkhAzca mUIH sudhiyaH sudhIbhiH,samAnazIlavyasaneSu sakhyam. Apadi mitraparIkSA, zUraparIkSA raNAMgaNe bhavati vinaye vaMzaparIkSA, striyaH parIkSA tu nirdhane puMsi 193 prApya calAnadhikArAn, zatruSu mitreSu bandhuvargeSu nApakRtaM nopakRtaM, na satkRtaM kiM kRtaM tena 194 abalA yatra prabalA, bAlo rAjA nirakSaro mantrI nahi nahi tatra dhanAzA, jIvitumAzApi durlabhA bhavatI 195 daridratA dhIratayA virAjate, kurUpatA zIlaguNairvirAjate kubhojanaM coSNatayA virAjate, kuvastratA zubhratayA virAjate. Page #24 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 22. saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. yathA caturbhiH kanakaM parIkSyate, nigharSaNacchedanatApatADanaiH tathA caturbhiHpuruSaHparIkSyate,zrutena zIlena guNena karmaNA197 mAtrAsamaM nAsti zarIrapoSaNaM, cintAsamaM nAsti zarIrazoSaNam bhAryAsamaM nAsti zarIratoSaNaM,vidyAsamaM nAsti zarIrabhUSaNam. sahasA vidadhIta na kiyA, mavivekaH paramApadAM padama vRNute hi vimRzyakAriNaM,guNalubdhAH svayameva saMpadaH 199 amitaguNo'pi padArtho, doSeNaikena nindito bhavati / nikhilarasAyanamahito, gandhenogreNa lazuna iva 200 gavAzanAnAM za zRNoti vAkyaM, ahaMhi rAjan vacanaM munInAm na cAsya doSo nacamadguNovA, saMsargajA doSaguNAbhavanti201 asajjanaH sajjanasaMgisaMgAt, karoti duHsAdhyamapIha sAdhyam puSpAzrayAcchaMbhuziro'dhirUDhA,pipIlikAcuMbaticandrabiMbaM202 zrotraM zrutenaiva na kuNDalena, dAnena pANintu kaMkaNena vibhAti kAyaH karuNAparANAM, paropakArairnatu caMdanena 203 paropakArAya phalanti vRkSAH, paropakArAya vahanti nadyaH paropakArAya duhanti gAvaH, paropakArArthamidaM zarIram204 AzAyA ye dAsA, ste dAsAH santi sarvalokasya AzA yeSAM dAsI, teSAM dAsAyate lokaH 205: dAnena bhUtAni vazIbhavanti, dAnena vairANyapi yAnti nAzam Page #25 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. 23 paropi bandhutvamupaiti dAnai, danaM hi sarvavyasanAni hanti206 yasyAsti vittaM sa naraH kulInaH, sa paMDitaH sa zrutavAn guNajJaH sa eva vaktA sa ca darzanIyaH, sarve guNAH kAMcanamAzrayante 207 tyajanti mitrANi dhanairvihInaM, putrAzca dArAzca mudraNAca tamarthavantaM punarAzrayanti, artho hi loke puruSasya bandhuH 208 bubhukSitairvyAkaraNaM na bhujyate, pipAsitaiH kAvyaraso na pAyate nacchandasA kenaciduddhRtaM kulaM hiraNyamevArjayaniSphalAguNAH aMbA tuSyati na mayA, na snuSayA sApi nAMvayA namayA ahamapi natayA na tayA, vada rAjan kasya doSo'yam 210 aho nu kaSTaM satataM pravAsaH, tatotikaSTaH paragehavAsaH kaSTAdhikA nIca janasya sevA, tato'tikaSTA dhanahInatAca 211 zaradi na varSati garjati, varSati varSAsu niHsvano meghaH nIco vadati na kurute, vadati na sAdhuH karotyeva 212 mRgamInasajjanAnAM, tRNajala saMtoSa vihitavRttInAm lubdhakadhIvarapizunA, niSkAraNa vairiNo jagati vidyA vivAdAya dhanaM madAya, zaktiH pareSAM paripIDanAya khalasya sAdhorviparItametat jJAnAya dAnAyaca rakSaNAya . 214 bhikSo kanthA zlathA te, nahi zaMpharivadhe, jAla maznAsi matsyAn te vaidyopadaMzAH pisi madhu samaM, vezyayA yAsi vezyAm ? 213 Page #26 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 24 saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. datvAMgrimUyarINAM, tava kimu ripavo, bhittibhettAsmi yeSAm corosi? dyuta hetoH, tvayi sakalamidaM nAsti naSTe vicAraH badanaM dazanavihInaM, vAco na parisphuTA gatA zaktiH / avyaktendriyazaktiH punarapi bAlyaM kRtaM jarayA 217 anucitakarmAraMbhaH, svajanavirodho balIyasA spardhA pramadAjanavizvAso, mRtyudvArANi catvAri 218 rogI cirapravAsI, parAnnabhojI parAvasathazAyI . yajjIvati tanmaraNaM, yanmaraNaM so'sya vizrAmaH 219 ikSoraNAt kramazaH parvaNi parvaNi yathA rasavizeSaH tadvatsajjanamaitrI, viparItAnAM ca viparItA 220 gandhaH suvarNe phalamikSudaNDe, nAkAri puSpaM khalu candaneSu vidvAndhanADhyo natudIrghajIvI,dhAtuHpurA ko'pi nabuddhido'bhUt dAreSu kiMcitsvajaneSu kiMcat, gopyaM vayasyeSu suteSu kiMcit yuktaM navA yuktamidaM vicintya,vadedvipazcinmahato'nurodhAtU222 vane jale zatrujalAgnimadhye, mahArNave parvatamastake vA suptaM pramattaM viSamasthitaM vA, rakSanti puNyAni purAkRtAni223 mukhasya duHkhasya na ko'pi dAtA, paro dadAtIti kubuddhireSA ahaM karomIti vRthAbhimAnaH svakarmasUtragrathito hi lokaH 224 vane'pi siMhA mRgamAMsabhakSiNo, bubhukSitA naiva tRNaM caranti Page #27 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. 25 evaM kulInA vyasanAbhibhUtA,na nIca karmANi samAcaranti. 225 pibanti nadyaH svayamevanAMmaH,svayaM na khAdanti phalAni vRkSAH nAdanti sasyaM khalu vArivAhAH, paropakArAya satAM vibhUtayaH AjJA kIrtiH pAlanaM sajjanAnAM dAnaM bhogo mitrasaMrakSaNaM ca yeSAmete SaDguNAna pravRttAkArthasteSAM pArthivopAzrayeNa. 227 sIdanti santo vilasantyasantaH putrA mriyante janakazcirAyuH pareSu maitrI svajaneSu vairaM,pazyantu lokAH kali kautukAni.228 itarakarmaphalAni yadRcchayA, vilikhitAni sahe caturAnana . arasikeSu kavitvanivedanam,zirasi mAlikha mAlikha mAlikha svAyattamekAntaguNaM vidhAtrA, vinirmitaM chAdanamajJatAyAH vizeSatastatvavidoM samAje, vibhUSagaM maunamAMDitAnAm 230 bhogA na bhuktA vayameva bhuktA, stapo na taptaM vayameva tatAH kAlo na yAto vayameva yAtA, stRSNAna jIrNA vayameva jIrNAH arthAgamo nityamarogitA ca, priyAca bhAryA priyavAdinI ca vazyazca putro'rthakarI ca vidyA,SaD jIvalokasya sukhAnirAjan, AhAranidrAbhayamaithunaM ca, sAmAnyametatpazubhirnarANAm dharmohi teSAmadhikovizeSo,dharmeNahInAH pazubhiHsamAnA:233 guNA guNajJeSu guNA bhavanti, te nirguNa prApya bhavanti doSAH AsvAyatoyAHprabhavanti nayaH,samudramAsAdya bhavantyapeyA234 Page #28 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 26 saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. na dharmazAstraM paThatIti kAraNaM, na cApi vedAdhyayanaM durAtmanaH svabhAva evAtra tathAtiricyate, yathA prakRtyA madhuraM gavAM payaH mujIrNamannaM suvicakSaNaHsutaH, suzikSitA strI nRpatiH susevitaH mucintya coktaM muvicArya yatkRtam. sudIrghakAle'pi na yAti vikriyAm 236 asaMbhavaM hemamRgasya janma, tathApi rAmo lulubhe mRgAya prAyaH samApanavipattikAle, dhiyo'pi puMsAM malinA bhavanti varaM vanaM vyAghragajendrasevitaM, jalena hInaM bahukaMTakAvRtam tRNAni zayyA paridhAnavalkalaM, na bandhumadhye dhanahInajIvanam. zAstrANyadhItyApi bhavanti mUrkhA,yastukriyAvAnpuruSaHsa vidvAna sucintitaM cauSadhamAturANAM, na nAmamAtreNa karotyarAgam 239 na svalpamapyadhyavasAyabhIroH, karoti vijJAnavidhirguNaM hi andhasya kiM hastatalasthito'pi,prakAzayatyarthamiha pradIpaH240 zlAdhyaH sa eko bhuvimAnavAnAM, sa uttamaH satpuruSaH sa dhanyaH yasyArthino vA zaraNAgatA vA,nAzAbhibhaGgAdvimukhAH prayAnti. arakSitaM tiSThati daivarakSitaM, surakSitaM daivahataM vinazyati. jIvatyanAtho'pi vane visarjitaH, kRtaprayatno'pigRhe najIvati. udIrito'rthaH pazunApi gRhyate, hayAzca nAgAzca vahanti dezitAH anuktamapyUhati paNDitojanaH,paregitajJAnaphalAhi buddhayaH243 Page #29 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. 27 tRNAni nonmUlayati prabhaJjano, mRdUni nIcaiH praNatAna sarvataH samucchritAneva tarU-prabAdhate mahAnmahatyeva karoti vikramama. saMcintya saMcintya tamugradaNDaM, mRtyuM manuSyasya vicakSaNasya varSAmbusiktAiva carmabandhAHsarve prayatnAHzithilIbhavanti245 vane'pi doSA:prabhavanti rAgiNAM,gRhe'pi paJcendriyanigrahastapaH akutsite karmaNi yaHpravartate, nivRttarAgasya gRhaM tapovanama246 AtmA nadi saMyamatoyapUrNA, satyAvahA zIlataTA dayomiH tatrAbhiSekaM kuru pANDuputra,navAriNA zudhyati cAntarAtmA247 guNI guNaM vetti na vetti nirguNo,balIbalaM vetti na vetti nirbalaH zuko vasantasya gugaM na vAyasaH,karI casiMhasya balaMnamUSakaH248 dhanainiSkulInAH kulInA bhavanti dhanarApadaM mAnavA nistaraMti dhanebhyaHparobAMdhavonAstilokedhanAnyarjayadhvaMdhanAnyajayadhvam vyomaikAntavihAriNo'pi vihagAH saMpApnuvantyApadaM badhyante nipuNairagAdhasalilAnmatsyAH samudrAdapi durnItaM kimihAsti kiM sucaritaM kaH sthAnalAbhe guNaH kAlo hi vyasanaprasAritakaro gRhNAti dUrAdapi 250 arthAH pAdarajopamA girinadIvegopamaM yauvanaM AyuSyaM jalalolaviMducapalaM phenopamaM jIvitam dharma yo na karoti ninditamatiH svargArgalodghATana dhaniSkAsya guNaM navAyasa lAvalaM vetti nA Page #30 -------------------------------------------------------------------------- ________________ - - 28 saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. pazcAttApayuto jarAparigataH zokAgninA dahyate 251 rAmo rAjamaNiH sadA vijayate rAmaM ramezaM bhaje rAmeNAbhihatA nizAcaracamU rAmAya tasmai namaH rAmAnAsti parAyaNaM parataraM rAmasya dAso'smyaham rAme cittalayaH sadA bhavatu me bho rAma mAmuddhara 252 kauzeyaM kRmijaM suvarNamupalAdindIvaraM gomayAt / paMkAttAmarasaM zazAMka udadhe!pittato rocanA kASTAdagnirahe; phaNAdapi maNirvApi goromataH prAkAzyaM svaguNodayena guNino yAsyanti kiM janmanA ? 253 saMtaptAyasi saMsthitasya payaso nAmApi na jJAyate muktAkAratayA tadeva nalinIpatrasthitaM rAjate svAtyAM sAgarazuktimadhyapatitaM tanmauktikaM jAyate prAyeNAdhamamadhyamottamaguNAH saMsagatA dehinAm 254 utkhAtaM nidhizaMkayA kSititalaM dhmAtA girerdhAtavaH nistIrNaH saritAM patipatayo yatnena saMsevitAH mantrArAdhanatatpareNa manasA nItAzmazAne nizAH prAptaH kANavarATako'pi na mayA tRSNe'dhunA muMca mAma255 paMgo dhanyastvamasi na gRhaM yAsi yorthI pareSAm dhanyo'ndha tvaM dhanamadavatAM nekSase yanmukhAni Page #31 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. 29 zlAghyo mUkatvamapi kRpaNaM stauSi nArthAzayA yaH / stotavyastvaM badhira na giraM yA khalAnAM zrRNoSi 256 dagdhaM khANDavamarjunena balinA divyairdumabhUSitam dagdhA vAyusutena rAvaNapurI laMkA punaH svarNabhUH dagdhaH paMcazaraH pinAkapatinA tenApiyuktaM kRtaM dAridyaM janatApakArakamidaM kenApi dagdhaM nahi 257 dRzyante bhuvi bhUri nimbataravaH kutrApi te candanAH pASANaiH paripUritA vasumatI vajro maNirdurlabhaH zrUyante karaTAravAzca satataM caitre kuhUkUjitam tanmanye khalasaMkulaM jagadidaM dvitrAH kSitau sajjanAH 258 jADayaM hImati gaNyate vratarucau daMbhaH zucau kaitavam zUre nighRNatA munau vimatitA dainyaM piyAlApini tejasvinyavaliptatA mukharatA vaktaryazaktiH sthire tatko nAma guNo bhavetsaguNinAM yo durjanai kitaH 259 ete satpuruSAH parArthaghaTakAH svArtha parityajya ye sAmAnyAstu parArthamudyamabhRtaH svArthAvirodhena ye te'mI mAnuSarAkSasAH parahitaM svArthAyanighnanti ye ye nimnanti nirarthakaM parahitaM te ke na jAnImahe 260 kastvaM bhadra khalezvaro'hamiha kiM ghore vane sthIyate Page #32 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 30 saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. zArdUlAdibhireva hiMsrapazubhiH khAyo'hamityAzayA kasmAtkaSTamidaM tvayA vyavasitaM maddehamAMsAzinaH pratyutpannamAMsabhakSaNadhiya; te nantu lokAniti 261 gAtraM saMkucitaM gativiMgalitA bhraSTA ca dantAvaliH dRSTinazyati vardhate badhiratA vakraMca lAlAyate . vAkyaM nAdriyate ca bAndhavajanairbhAryA na zuzrUSate . hA kaSTaM puruSasya jIrNavayasaH putropyamitrAyate 262 daumantryAnnRpativinazyati yatiH saMgAtsuto lAlanAtU vipro'nadhyayanAtkulaM kutanayAcchIlaM khalopAsanAt hImadyAdanavekSaNAdapi kRSiH snehaH pravAsAzrayAta maitrIcApraNayAtsamRddhiranayAtyAgAtpramAdAddhanam 263 paulastyaH kathamanyadAraharaNe doSaM na vijJAtavAn rAmeNApi kathaM na hemahariNasyAsaMbhavA lakSitaH akSazcApi yudhiSThireNa ramatA prApto hyanarthaH kathaM pratyAsanavipattimUDhamanasAM prAyo matiH kSIyate 264 yaddhAtrA nijabhAlapaTTalikhitaM stAkaM mahadvA dhnm| tatyAmoti marusthale'pi nitarAM merau tato nA'dhikam taddhIro bhava vitavatsu kRpaNAM vRttiM vRthA mA kRthAH kUpe pazya payonidhAvapi ghaTo gRhNAti tulyaM jalam 265 Page #33 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. 31 bhagnAzasya karaMDapIDitatanolAnendriyasya kSudhA kRtvAkhurvivaraM svayaM nipatito naktaM mukhe bhoginaH tRptastapizitena satvaramasau tenaiva yAtaH pathA lokAH pazyata daivamevahi nRNAM vRddhau kSaye kAraNam 266 Adityasya gatAgatairaharahaH saMkSIyate jIvitaM vyApArairbahukAryabhAragurubhiH kAlo na vijJAyate dRSTvA janmajarAvipattimaraNaM trAsazca notpadyate pItvA mohamayIM pramAdamadirAmunmattabhUtaM jagat 267 mAndhAtA sa mahIpatiH kSititalelaMkArabhUto gata; seturyena mahodadhau viracitaH kvAsau dazAsyAntakaH / anyecApi yudhiSThiraprabhRtayo yAvanta evAbhavana naikenApi samaM gatA vasumatI muMja tvayA yAsyati 268 zAntaM na kSamayA gRhocitasukhaM tyaktaM na saMtoSataH soDhA duHsahazItavAtatapanA klezAnna taptaM tapaH dhyAtaM vittamaharnizaM niyamitaprANairna zaMbhoH padaM tattatkarmakRtaM yadeva munibhistaistaiHphalairvacitam 269 vyAlaM bAlamRNAlatantubhirasau rorbu samujjRmbhate chettuM vajramaNIJchirISakusumapAntena sanahyate mAdhuryaM madhubindunA racayituM kSArAmbudherIhate Page #34 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 32 saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. netuM vAgchati yaH khalAnpathi satAM sUktaiH sudhAsyandibhiH 270 keyUrA na vibhUSayanti puruSaM hArA na ca-drojjvalAH na snAnaM na vilepanaM na kusumaM nAlaGkatA mUrdhajAH vANyekA samalaGkaroti puruSaM yA saMskRtA dhAryate kSIyante khalu bhUSaNAni satataM vAgbhUSaNaM bhUSaNam 271 vidyA nAma narasya rUpamadhikaM pracchannaguptaM dhanaM / vidyA bhogakarI yazaHsukhakarI vidyA gurUNAM guruH / vidyA bandhujano videzagamane vidyA paraM daivataM vidyA rAjasu pUjitA na tu dhanaM vidyAvihInaHpazuH 272 dAkSiNyaM svajane dayA parajane zAThayaM sadA durjane prItiH sAdhujane nayo nRpajane vidvajjaneSvArjavam zaurya zatrujane kSamA gurujane nArIjane dhUrtatA ye caivaM puruSAH kalAsu kuzalAsteSveva lokasthiti: 273 rere cAtaka sAvadhAnamanasA mitra kSaNaM zrUyatAmambhodA bahavo hi santi gagane sarve tu naitAdRzAH kecid STibhirArdrayanti vasudhAM garjanti kecidvathA yaM yaM pazyasi tasya tasya purato mA brUhi dInaM vacaH 274 lobhazcedaguNena kiM pizunatA yadyasti kiM pAtakaiH satyaM cettapasA ca kiM zuci mano yadyasti tIrthena kim Page #35 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. 33 saujanyaM yadi kiM nijaiH sumahimA yadyasti kiM maNDanaiH sadvidyA yadi kiM dhanairapayazo yadyasti kiM mRtyunA 275 tRSNAM chindhi bhaja kSamA jahi madaM pApe ratiM mA kRthAH satyaM brahmanuyAhi sAdhupadavIM sevasva vidvajjanAn mAnyAnmAnaya vidviSo'pyanunaya prakhyApaya svAnguNAn kIti pAlaya duHkhite kuru dayA metatsatAM lakSaNam 276 patraM naiva yadA karIraviTape doSo vasantasya kiM nolUkopyavaleo'kate yadi divA sUryasya kiM dUSaNam dhArA naiva patanti cAtakamukhe meghasya kiM dUSaNaM sadbodhAd dravati na duSTa hRdayaM bodhasya kiM dUSaNam 277 ko lAbho guNisaMgamaH kimasukhaM prAjJetaraiH saMgatiH kA hAniH samayacyutinipuNatA kA dharmatattve ratiH kaH zUro vijitendriyaH priyatamA kA'nuvratA kiM dhanaM vidyA kiM sukhamapravAsagamanaM rAjyaM kimAjJAphalam 278 AzAnAmanadI manorathajalA tRSNAtaraGgAkulA rAgagrAhavatI vitarkavihagA dhairyadrumadhvaMsinI mohAvartasudustarA'tigahanA prottuGgacintAtaTI tasyAH pAragatA. vizuddhamanaso nandanti yogIzvarAH 279 yAvatsvasthamidaM zarIramarujaM yAvajjarA dUrato Page #36 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 280 saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. yAvaccaindriyazaktirapratihatA yAvatkSayo nAyuSaH Atmazreyasi tAvadeva viduSA kArya : prayatno mahAsaMdIpte bhavane tu krUpakhananaM pratyugramaH kIdRzaH bhoge rogabhayaM kule cyutibhayaM vitte nRpAlAdbhayaM maune dainyabhayaM bale ripubhayaM rUpe jarAyA bhayam zAstre vAdabhayaM guNe khalabhayaM kAye kRtAntAdbhayaM sarva vastu bhayAnvitaM bhuvi nRNAM vairAgyamevAbhayam 281 varaM maunaM kArya na ca vacanamuktaM yadanRtaM varaM klaibyaM puMsAM na ca parakalatrAbhigamanam varaM prANatyAgo na ca pizunavAkyeSvabhiruci varaM bhikSAzitvaM na ca paradhanAsvAdanasukham vijetavyA laMkA caraNataraNIyo jalanidhiH vipakSa: paulastyo raNabhuvi sAhAyazca kapayaH tathApyeko rAmaH sakalamavadhIdrAkSasakulam kriyAsiddhiH satve bhavati mahatAM nopakaraNe, yadA kiMcijjJeo'haM dvipaiva madAndhaH samabhavam tadA sarvajJasmItyabhavadavaliptaM mama manaH yadA kiMcit kiMcit budhajana sakAzAdavagatama tadA mUrkhosmIti jvara iva mado me vyapagataH 34 282 283 284 Page #37 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. 35 kvacidbhumau zayyA kacidapi ca paryakazayanam kacicchAkAhArI kacidapi ca zAlyodanaruciH kacitkaMthAdhArI kacidapi ca divyAmbaradharo manasvI kAryArthI na gaNayati duHkhaM naca mukham 385 avazyaMyAtArazciravaramuSitvApi viSayAH viyoge ko bhedastyajati na jano yatsvayamamUn vrajantaH svAtaMtryAdatulaparitApAya manasaH svayaM tyaktA hyete zamasukhamanantaM vidadhati 286 ajAnanmAhAtmyaM patatu zalabho dIpadahane samInopyajJAnAdaDizayutamaznAtupizitam vijAnanto pyete vayamihavipajjAlajaTilAn na muMcAmaH kAmAnahahagahano mohamahimA kSaNaM bAlo bhUtvA kSaNamapi yuvA kAmarasikaH kSaNaM vittahInaH kSaNamapi ca saMpUrNavibhavaH jarAjINai raMgainaTaiva valImaNDitatanunaraH saMsArAMte vizati yamadhAnIjavanikAm 288 mahI ramyA zayyA vipulamupadhAnaM bhujalatA vitAnaM cAkAzaM vyajanamanukUlo'yamanila: sphuradIpazcandro virativanitAsaMgamuditaH Page #38 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 289 290 36 saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. sukha zAntaH zete muniratanubhUtipa iva kvacidvINAvAdaH kacidapi ca hAheti ruditaM kacinArI ramyA kacidapi jarAjarjaravapuH . kacidvidvadgoSThI kacidapi surAmattakalaho na jAne saMsAraH kimamRtamayaH kiM viSamayaH zaurhatAstu ripavo na hatA bhavanita prajJAhatAstu nitarAM suhatA bhavanti / zastraM nihanti puruSaSya zarIramekaM . prajJA kulaM ca vibhavaM ca yazazca hanti haMso na bhAti balibhojanavRndamadhye gomAyu maNDalagato na vibhAti siMhaH jAtyo na bhAti turagaH kharayUthamadhye vidvAna bhAti puruSeSu nirakSareSu udyoginaM puruSasiMhamupaiti lakSmI vena deyamiti kApuruSA vadanti daivaM nihatya kuru pauruSamAtmazaktyA yatne kRte yadi na sidhyati kotra doSaH jADayaM dhiyo harati siMcati vAci satyaM mAnonnati dizati pApamapAkaroti 291 293 Page #39 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. cetaH prasAdayati dikSu tanoti kIrti satsaMgatiHkathaya kiM na karoti puMsAm yo nAtmaje naca gurau naca bandhuvarge dIne dayAM na kurute naca bhRtyavarge kiM tasya jIvitaphalaM hi manuSyaloke kAkopi jIvati cirAya baliM ca bhuMkte sarpAH pibanti pavanaM naca durbalAste zuSkaistRNairvanagajA balino bhavanti kandaiH phalairmunivarAH kSapayanti kAlam saMtoSa eva purupasya paraM nidhAnam bhikSAzanaM tadapi nIrasamekavAraM zayyA ca bhUH parijano nijadehamAtram vastraM sujIrNazatakhaNDamayI ca kaMthA hAhA tathApi viSayAn na jahAti cetaH udayati yadi bhAnuH pazcime digvibhAge pracalati yadi meruH zItatAM yAti vahiH vikasati yadi padma parvatAgre zilAyAm na bhavati punaruktaM bhASitaM sajjanAnAm ghRSTaM ghRSTaM punarapi punazcandanaM cArugandham Page #40 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. chinnaM chinnaM punarapi punaH svAducavekSukANDam dagdhaM dagdhaM punarapi punaH kAMcanaM kAntavarNam na prANAnte prakRtivikRtirjAyate saJjanAnAm . vaidyA badanti kaphapittamarudvikArAna jyAtivido grahagatiM parivartayanti bhUtAbhiSaMga iti bhUtavido vadanti mArabdhakarma balavanmunayo vadanti / bhImaM vanaM bhavati tasya puraM pradhAnaM sarvo janaH sujanatAmupayAti tasya kRtsnAca bhUrbhavati sannidhiratnapUrNA yasyAsti pUrvamukRtaM vipulaM narasya naivAkRtiH phalati naiva kulaM na zIlaM vidyApi naiva naca yakRtApi sevA bhAgyAni pUrvatapasA khalu saMcitAni kAle phalanti puruSasya yathaiva vRkSAH dAtA na dApayati dApayitA na datte yo dAnadApanaparo madhuraM na vakti / dAnaM ca dApanamayo madhurA ca vANI trINyapyamUni khalu satpuruSe vasanti Page #41 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. prArabhyate na khalu vighnabhayena nIcaiH mArabhya vighnavihatA viramanti madhyAH vighnaiH punaH punarapi pratihanyamAnAH mArabdhamuttamajanA na parityajanti narapatihitakartA dveSyatAM yAti loke janapadahitakartA tyajyate pArthivena iti mahati virodhe vartamAne samAne nRpatijanapadAnAM durlabhaH kAryakartA maunAnmukaH pravacanapaTurvAtulo jalpako vA dhRSTaH pArzve vasati ca tadA dUratazcApragalbhaH kSAntyAbhIruryadi na sahate prAyazo nAbhijAtaH sevAdharmaH paramagahano yoginAmapyagamyaH cetoharA yuvatayaH suhRdonukUlAH sadbAndhavAH praNatigarbhagirazca bhRtyAH garjanti dantinivahAstaralAsturaMgAH saMmIlane. nayanayorna hi kiMcidasti kecidvadanti dhanahInajano jaghanyaH kecidvadanti guNahInajano jaghanyaH nyAso vadatyakhilavedapurANavijJo 39 304 305 306 307 Page #42 -------------------------------------------------------------------------- ________________ . 308. 40 saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. nArAyaNasmaraNahInajano jaghanyaH yAM cintayAmi satataM mayi sA viraktA sApyanyamicchati janaM sa jano'nyasaktaH asmatkRte ca parituSyati kAcidanyA dhika tAM ca taM ca madanaM ca imAM ca mAM ca 309 pApAnivArayati yojayate hitAya guhyaM ca gRhati guNAnprakaTIkaroti ApadtaM ca na jahAti dadAti kAle sanmitralakSaNamidaM pravadanti santaH / padmAkaraM dinakaro vikacIkaroti candro vikAsayati kairakcakravAlam nAbhyarthito jaladharo'pi jalaM dadAti santaH svayaM parahitAbhihitAbhiyogAH manasi vacasi kAye puNyapIyUSapUrNAtribhuvanamupakAra zreNibhiH pINayantaH paraguNaparamANUparvatIkRtya nityaM nijahadi vikasantaH santi santaH kiyantaH / 312 nindantu nItinipuNA yadi vA stuvantu lakSmIH samAvizatu gacchatu vA yatheSTam 310 Page #43 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo.. 41 adyaiva vA maraNamastu yugAntare vA nyAyyAtpathaH pravicalanti padaM na dhIrAH 313 guNavadaguNavadvA kurvatA kAryamAdau pariNatiravadhAryA yatnataH paNDitena atirabhasakRtAnAM karmaNAmAvipattebhavati hRdayadAhI zalyatulyo vipAkaH 314 kAntAkaTAkSavizikhA na lunanti yasya cittaM na nirdahati kopakRzAnutApaH karSanti bhUriviSayAzca na lobhapAzailokatrayaM jayati kRtsnamidaM sa dhIraH stanau mAMsagranthI kanakakalazAvityupamitau mukhaM zleSmAgAraM tadapi ca zazAGkena tulitam khavanmUtraklinnaM karivarakaraspardhi jaghanaM muhuninyaM rUpaM kavijanavizeSairguru kRtam vyAghrIva tiSThati jarA paritarjayantI rogAzca zava iva praharanti deham AyuH parisravati bhinnaghaTAdivAmmo lokastathApyahitamAcaratIti citram / apAra saMsAra samudra madhye, nimajjato me zaraNaM kimasti Page #44 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 42 saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. guro kRpAlo kRpayA vadaita,dvizvezapAdAM bujadIrgha naukA 318 baddhohi koyo viSayAnurAgI, kovA vimukto viSaye viraktaH kovAsti ghoro narakaH svadeha, stRSNA kSayaHsvarga padaMkimasti. saMsAra hRtkastu nijAtma bodhaH, ko mokSahetuH prathitaHsaeva dvAraM kimekaM narakasya nArI, kA svargadA prANabhRtA mahiMsA320 zete sukhaMkastu samAdhiniSTho, jAgartikovA sadasadvivekI kezatravaH saMti nijeMdriyANi, tAnyeva mitrANi jitAnikAni. kovA daridrohi vizAla tRSNaH,zrImAMzca koyasya samastitoSaH jIvanmRto kastu nirudyamoyaH, kAvA'mRtAsyAtsukhadAnirAzA. pAzohi koyo mamatAbhidhAnaH, saMmohayatyeva surevakAstrI kovA mahAMdho madanAturoyo, mRtyuzcako yadyayazaHsvakIyam 323 kovA guruyohi hitopadeSTA, ziSyastu koyo gurubhakta eva kodIrgharogo bhava eva sAdho, kimauSadhaM tasya vicAra eva 324 kiMbhUSaNA zreSaNamasti zIlaM, tIrthaparaM kiMsvamano vizuddha kimatraheyaM kanakaMcakAntA, zrAvyaM sadA kiMguruveda vAkyam325 kehetavo brahmagatestu saMti, satsaMgatirdAna vicAratoSAH kesanti saMto'khila vItarAgA, apAsta mohA:ziva tatvaniSThAH kovA jvaraHprANabhRtAMhi ciMtA,mUosti koyastu vivekahInaH kAryA mayAkA paramAtma bhaktiH, kiMjIvanaMdoSa vivarjitaMyat. Page #45 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. 43 vidyAhikA brahmagatipradAyA, bodhohi koyastu vimukti hetuH kolAbha AtmAvagamA hiyovai, jitaM jagat kenamanohiyena328 zUrAnmahAzUratamosti kovA, manoja bANairvyathito nayastu pAjJo'tidhIrazca samosti kovA prAptona mohaM lalanA kaTAkSaiH viSAdviSaM kiMviSayAHsamastA, daHkhI sadAko viSayAnarAgI dhanyAsti koyastu paropakArI,kApUjanIyo nanutatvaniSThaH330 sarvAsvavasthA svapikina kArya,kiMvA vidheyaM viduSAMprayatnAt snehazca pApaM paThanaMca dharmaH, saMsAra mULahi kimasti ciMtA331 vijJAnmahA vijJatamosti kovA, nAryA pizAcyA nacavaMcitoyaH kAzRMkhalA prANabhRtAMca nArI,divyaMvrataM kiMcanirasta dainyaM332 cAsonasaMgaH sahakaividheyo, mUrkhazca pApaizca khalaizca nIcaiH mumukSuNA kiMcaritaM vidheyaM,satsaMgatinirmamatezabhaktiH 333 mUkosti kovA badhirazca kovA, yuktaM navaktuM samaye samarthaH tathyaM supathyaM na zRNoti vAkyaM,kedasyavaH saMti kuvAsanAkhyA: zatrormahAzatrutarosti kovA, kAmaHsa kopAnRtalobha tRSNaH napUryateko viSayaiH saeva, kiM duHkhamULaM mamatAbhidhAnam335 kiMmaMDanaM sAkSaratA mukhasya, satyaMca kiMbhUtahitaM tadeva tyaktvA sukhaM kiMstriyameva samyak,deyaparaM kiMtvabhayaMsadaiva 336 kasyAstinAze manasohi mokSaH,kasarvathA nAstibhayaM vimuktau Page #46 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 44 saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. zalyaM paraM kiMnijamUrkhataiva, keke upAsyA guruvazca vRddhAH 337 buddhayAnabuddhaM pariziSyate kiM, zivaM prazAMtaM sukhabodharUpam jJAtetukasminviditaM jagatsyAtsarvAtmake brahmaNi pUrNarUpe 338 kiMdurlabhaM sadgururasti loke, satsaMgati brahma vicAraNAca tyAgohi sarvasya nijAtmabodhaH, kodurjayaH sarvajanairmanoja : 339 pazeH pazuH konakaroti dharma, prAdhIta zAstropinaprAptabodhaH jAtosta koyasya punarnajanma, kovA mRtoyasya punarnamRtyuH vidyucalaM kiMvanayauvanAyu, darzanaMparaM kiMcasupAtradattaM kaMThagatairapyasubhirna kArya, kiMvA vidheyA vimalA zivArcA 341 kAdustyajA sarva janairdurAzA, vidyAvihInaH pazurastikovA aharnizakiM paricintanIyaM, saMsAramithyAtva zivAtmatatve 342 trivargasaMsAdhana maMtareNa, pazorivAyurviphalaM narasya tatrApidha pravaraM vadati, na taM vinA yadbhavato'rthakAmau 343 yaH prApya duHprApyamidaM naratvaM, dharma na yatnena karoti mUDhaH zapabaMdhena sa labdhamadhau, ciMtAmaNi pAtayati pramAdAtU. svarNasthAle kSipati sa rajaH pAdazaucaM vidhatte pIyUSeNa pravarakariNaM vAhayatyaidhabhAram ciMtAratnaM vikarati karAdvAyasoDDAyanArtha yo duSprApaM gamayati mudhA martyajanma pramattaH 345 Page #47 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. te dhattarataraM vapaMti bhavane pronmUlya kalpadrumaM ciMtAratnamapAsya kAcazakalaM svIkurvate te jaDAH vikrIyaM dviradaM girIMdrasadRzaM krINati te rAsabhaM ye labdhaM parihRtya dharmamadhamA dhAvaMti bhogAzayA 346 apAre saMsAre kathamapi samAsAdya nRbhavaM na dharma yaH kuryAdviSayasukhatRSNAtaralitaH bruDan pArAvAre pravaramapahAya pravahaNaM sa mukhyo mUrkhANAmupalamupalabdhuM prayatate 347 mAnuSyaM viphalaM vadaMti hRdayaM vyartha vRthA zrotrayonirmANaM guNadoSabhedakalanAM teSAmasaMbhAvinIm / durvAraM narakAMdhakUpapatanaM muktiM budhA durlabhAM sArvajJaH samayodayArasamayo yeSAM na karNAtithiH 348 yadi grAvA toye tarati taraNiryAdayate pratIcyAM saptAciyadi bhajati zaityaM kathamapi yadi mApIThaM syAdupari sakalasthApi jagataH prasUte sattvAnAM tadapi na vadhaH kApi sukRtam 349 AyurdIdhataraM vapurvarataraM gotra garIyastaraM vittaM bhUritaraM balaM bahutaraM svAmitvamuccaistaram ArogyaM vigatAMtaraM trijagati zlAghyatvamalpetaram Page #48 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 46 saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. saMsArAMbunidhi karoti sutaraM cetaH kRpAdAtaram 350 vizvAsAyatanaM vipattidalanaM devaiH kRtArAdhanaM mukteH pathyadanaM jalAgnizamanaM vyAghroragastaMbhanam zreyaHsaMvananaM samRddhijananaM saujanyasaMjIvanaM kItaH kelivanaM prabhAvabhavanaM satyaM vacaH pAvanam 351 harati kulakalaMkaM lupate pApapaMkaM sukRtamupacinoti zlAdhyatAmAtanoti namayati suravarga haMti duSTopasarga racayati zucizIlaM svargamokSau salIlam 352 mAyAmavizvAsavilAsamaMdiraM, durAzayo yaH karute dhanAzayA so'narthasAthai na pataMtamIkSate, yathA biDAlo laguDaM payaH piban. varaM kSiptaH pANiH kupitaphaNino vakrakuhare varaM jhaMpApAto jvaladanalakuMDe viracitaH varaM prAsamAMtaH sapadi jaTharAMtarvinihitA na janyaM daurjanyaM tadapi vipadAM sama viduSA 354 dAyAdAH spRhayaMti taskaragaNA muSNanti bhUmIbhujo gRhNati cchalamAkalayya hutabhugbhasmIkaroti kSANAt aMbhaH plAvayati sitau vinihataM yakSA haraMti haThAt durvRttAstanayA nayaMti nidhanaM dhigbadhInaM dhanam 355 Page #49 -------------------------------------------------------------------------- ________________ saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo. avadyamukte pathi yaH pravartate pravartayatyanyajanaM ca nispRhaH sa eva sevyaH svahitaiSiNA guruH svayaM taraM stArayituM kSamaH param na devaM nAdevaM na zubhagurumevaM na kuguruM na dharma nA dharma na guNapariNaddhaM na viguNam na kRtyaM nA kRtyaM nahitamahitaM nApi nipuNaM vilokante lokA jinavacanacakSurvirahitAH asatyamapratyayamUlakAraNaM kuvAsanAsa samRddhivAraNam vipannidAnaM paravaJcanorjitaM kRtAparAdhaM kRtibhirvivarjitam vidhAya mAyAM vividhairupAyaiH parasya ye vaJcana mAcaranti te vaJcayanti tridivApavargasukhAnmahAmohasakhA svameva 359 jAtaH kalpataru puraH suragavI teSAM praviSTA gRhe cintAratnamupasthitaM karatale prApto nidhiH sannidhim vizvaM vazyamavazyameva sulabhAH svargApavarga zriyaH ye saMtoSamazeSadoSadahanadhvaMsAmbudaM vibhrate bhajabhagavaMtaMbhajabhagavaMtaM bhajabhagavaMtaMmUDhamate, prAptesannihitemaraNe nahina hirakSati DukRJakaraNe. bhaja. 361 bAlastAvatkrIDAsakta staruNastAvattaruNIraktaH, vRddhastAvaciMtAmanaH parebrahmaNikopinalagna; aMgaMgalitaM palitaMmuMDaM dazanavihInaMjAtaMtuMDaM, 47 357 360 bhaja. 362 Page #50 -------------------------------------------------------------------------- ________________ 48 saMskRta kAvyAnaMda bhAga 1 lo.. vRddhoyAtigRhItvAdaDaM tadapinamuMcatyAzApiMDaM. bhaja. 363 punarapijananaMpunarapimaraNaM punarapijananIjaTharezayanaM, ihasaMsArekhaludustAre kRpayA'pArepAhimurAre. bhaja. 364 dinamapirajanIsAyaMprAtaH ziziravasaMtaupunarAyAtaH kAla krIDatigacchatyAyu stadapinamuMcatyAzAvAyuH bhaja.365 jaTilomuMDitalaMcitakezaH kASAyAMbarabahudhRtaveSaH, pazyannapinacapazyatiloka udaranimittaMbahukRtazokaH bhaja.266 vayasigatekAkAmavikAraH zuSkenIrekaHkAsAraH, kSINevitteka parivAro jJAtetatvekaHsaMsAraH bhaja. 367 geyaMgItAnAmasahasraM dhyeyaMzrIpatirUpamajalaM, neyaMsajjanasaMgaticitaM deyaMdInajanAyacavitaM bhaja. 368 kohaMkastvaMkutaAyAtaH kAmejananIkometAtaH, itiparibhAvayasarvamasAraM sarvetyaktvA svamavicAraM. bhaja. 369 kAtekAMtAkasteputra; saMsAroyamatIvavicitraH, kasyatvaMkaHkutaAyAta statvaMciMtayamanasibhrAtaH bhaja. 370 sarve bhavantu sukhinaH, sarve santu nirAmayAH sarve bhadrANi pazyantu, mAkazciduHkhabhAgbhavet 371