Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ Edition prepared by Ashok Akluj kar as an experiment to test the UBC Nagari type font developed for use on the Macintosh 512K personal computer. Printing done with the Image-Writer that comes with the Macintosh. 24-point font reduced to 12-point font in the printing process for better resolution. // pataJjali-praNItAni yoga-sUtrANi // * prathamaH samAdhi-pAdaH / atha yogAnuzAsanam // 1 // yogaz citta-vRtti-nirodhaH // 2 // tadA draSTuH sva-rUpe'vasthAnam // 3 // vRtti-sArUpyam itaratra // 4 // vRttayaH paJcatayyaH kliSTA akliSTAH // 5 // pramANa-viparyaya-vikalpa-nidrA-smRtayaH // 6 // pratyakSAnumAnAgamAH pramANAni // 7 // viparyayo mithyA-jJAnam atad-rUpa-pratiSTham // 8 // zabdajJAnAnupAtI vastu-zUnyo vikalpaH // 9 // abhAva-pratyayAlambanA vRttir nidrA // 10 // anubhUta-viSayAsaMpramoSaH smRtiH // 11 // * Apre A preliminary edition by Ashok Aklujkar. See note at the end. 5. kliSTAklideg Jhajjar. Superior printing possible when these type fonts are mounted on the Leser-Writer.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ * abhyAsa-vairAgyAbhyAM tan-nirodhaH // 12 // tatra sthitau yatno'bhyAsaH // 13 // sa [?] tu [?] dIrgha-kAla-nairantarya-satkArAsevito dRTa-bhUmiH // 14 // dRSTAnusUvika-viSaya-vitRSNasya vazIkAra-saMjJA vairAgyam // 15 // tat-paraM puruSa-khyAter guNa-vaitRSNyam // 16 // vitarka-vicArAnandAsmitA-rUpAnugamAt saMprajJAtaH // 17 // virAma-pratyayAbhyAsa-pUrvaH saMskAra-zeSo'nyaH // 18 // bhava-pratyayo videha-prakRti-layAnAm // 19 // zraddhA-vIrya-smRti-samAdhi-prajJA-pUrvaka itareSAm // 20 // tIvra-saMvegAnAm AsannaH // 21 // mRdu-madhyAdhimAtratvAt tato'pi vizeSaH // 22 // Izvara-praNidhAnAd vA // 23 // kleza-karma-vipAkAzayair aparAmRSTaH puruSa-vizeSa IzvaraH // 24 // tatra niratizayaM sarvajJa-cIjam // 25 // 14. sa tu om. in Vivarana. These two words could originally have been a part of the Bhasya. degkAlAdaranaideg Kss. degtkArase Kss.
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrveSAm api guruH kAlenAnavacchedAt // 26 // tasya vAcakaH praNavaH // 27 // taj-japas tadartha-bhAvanam // 28 // tataH pratyak-cetanAdhigamo'pyantarAyAbhAvaz ca // 29 // vyAdhi-styAna-saMzaya-pramAdAlasyAvirati-bhrAnti-darzanAlabdha-bhUmikatvAnava- sthitatvAni citta-vikSepAs te'ntarAyAH // 30 // duHkha-daurmanasyAGgamejayatva-zvAsa-prazvAsA vikSepa-sahabhuvaH // 31 // tat-pratiSedhArtham eka-tattvAbhyAsaH // 32 // maitrI-karuNA-muditopekSANAM sukha-duHkha-puNyApuNya-viSayANAM bhAvanAtaz citta-prasAdanam // 33 // pracchardana-vidhAraNAbhyAM vA prANasya // 34 // viSayavatI vA pravRttir utpannA manasaH sthiti-nibandhanI // 35 // vizokA vA jyotiSmatI // 36 // vIta-rAga-viSayaM vA cittam // 37 // 26. [sa] at the beginning in the Vivarana edn. Hadditional at the beginning in KSS. pAtanikA "sa eSa" iti| sUtraM "pUrveSAm api guruH, kAlenAnavacchedAt"- Va.
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ * svapna-nidrA-jJAnAlambanaM vA // 38 // yathAbhimata-dhyAnAd vA // 39 // paramANu-parama-mahattvAnto'sya vazIkAraH // 40 // kSINa-vRttera, abhijAtasyeva maNer, grahItR-grahaNa-grAhyeSu ___ tatstha-tadaanatA-samApattiH // 41 // tatra zabdArtha-jJAna-vikalpaiH saMkIrNA savitarkA samApattiH // 42 // smRti-parizuddhau sva-rUpa-zUnyevArtha-mAtra-nirbhAsA nirvitarkA // 43 // etayaiva savicArA nirvicArA ca sUkSma-viSayA nyAkhyAtA // 44 // sUkSma-viSayatvaM cAliGga-paryavasAnam // 45 // tA eva sabIjaH samAdhiH // 46 // nirvicAra-vaizAro'dhyAtma-prasAdaH // 47 // RtaMbharA tatra prajJA // 48 // zutAnumAna-prajJAbhyAm anya-viSayA vizeSArthatvAt // 49 // tajjaH saMskAro'nya-saMskAra-pratibandhI // 50 // 43. rbhAsAn Vivarana 49. bhyAM sAmAnya Kss.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ tasyApi nirodhe sarva-nirodhAn nirbIjaH samAdhiH // 51 // [iti pataali-viracite yoga-sUtre prathamaH samAdhi-pAdaH / * dvitIyaH sAdhana-pAdaH / tapaH-svAdhyAyezvara-praNidhAnAni kriyA-yogaH // 1 // samAdhi-bhAvanArthaH kleza-tanUkaraNArthaz ca // 2 // avidyAsmitA-rAga-dveSAbhinivezAH klezAH // 3 // avidyA kSetram uttareSAM prasupta-tanu-vicchinnodArANAm // 4 // anityAzuci-duHkhAnAtmasu nitya-zuci-sukhAtma-khyAtir avidyA // 5 // hag-darzana-zaktyor ekAtmatevAsmitA // 6 // t used at the end as it is used in the case of the last sutras of the third and fourth padas. Colophons at the end of the padas vary considerably in the editions. Mss. must be consulted to determine the original forms of such colophons. They have been supplied here by the editor. 3. degzAH paJca kledeg vidyasagara.
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ sukhAnuzayI rAgaH // 7 // duHkhAnuzayI dveSaH // 8 // sva-rasa-vAhI viduSo'pi tathA-rUDho'bhinivezaH // 9 // te pratiprasava-heyAH sUkSmAH // 10 // dhyAna-heyAs tad-vRttayaH // 11 // kleza-mUlaH karmAzayo dRSTAdRSTa-janma-vedanIyaH // 12 // sati mUle tad-vipAko jAtyAyur-bhogAH // 13 // te hlAda-paritApa-phalAH puNyApuNya-hetutvAt // 14 // pariNAma-tApa-saMskAra-duHkhair guNa-vRtti-virodhAc ca duHkham eva sarvaM . vivekinaH // 15 // heyaM duHkham anAgatam // 16 // draST-dRzyayoH saMyogo heya-hetuH // 17 // prakAza-kriyA-sthiti-zIlaM bhUtendriyAtmakaM bhogApavargArthaM dRzyam // 18 // 7. degnujanmA Vivarana, which records also the reading accepted above. 8. najanmA Vivarana, which records also the reading accepted above.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ vizeSAvizeSa-liGga-mAtrA-liGgAni guNa-parvANi // 19 // draSTA dRzi-mAtraH zuddho'pi pratyayAnupazyaH // 20 // tadartha eva dRzyasyAtmA // 21 // kRtArtha prati naSTam apyanaSTaM tad, anya-sAdhAraNatvAt // 22 // * sva-svAmi-zaktyoH sva-rUpopalabdhi-hetuH saMyogaH // 23 // tasya hetur avidyA // 24 // tadabhAvAt saMyogAbhAvo hAnaM. tad dRzeH kaivalyam // 25 // viveka-khyAtir aviplavA hAnopAyaH // 26 // tasya saptadhA prAnta-bhUmiH prajJA // 27 // yogAGgAnuSThAnAd azuddhi-kSaye jJAna-dIptir A viveka-khyAteH // 28 // yama-niyamAsana-prANAyAma-pratyAhAra-dhAraNA-dhyAna-samAdhayo'STAv aGgAni // 29 // ahiMsA-satyAsteya-brahmacaryAparigrahA yamAH // 30 // jAti-deza-kAla-samayAnavacchinnAH sArvabhaumA mahA-vratam // 31 // 19. trA- liGgA Vivarana degNiH Vivarana. 30. 0-satyamastai Vidyasagara. 31. ete additional at the beginning KSS.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ zauca-saMtoSa-tapaH-svAdhyAyezvara-praNidhAnAni niyamAH // 32 // vitarka-bAdhane pratipakSa-bhAvanam // 33 // vitarkA hiMsAdayaH kRta-kAritAnumoditA lobha-krodha-moha-pUrvakA mRdu-madhyAdhimAtrA duHkhAjJAnAnanta-phalA iti pratipakSa-bhAvanam // 34 // ahiMsA-pratiSThAyAM tat-saMnidhau vaira-tyAgaH // 35 // satya-pratiSThAyAM kriyA-phalAzyatvam // 36 // asteya-pratiSThAyAM sarva-ratnopasthAnam // 37 // brahmacarya-pratiSThAyAM vIrya-lAbhaH // 38 // aparigraha-sthairye janma-kathaMtA-saMbodhaH // 39 // zaucAt svAGga-jugupsA parair asaMsargaH // 40 // sattva-zuddhi-saumanasyaikAggendriya-jayAtma-darzana-yogyatvAni ca // 41 // saMtoSAd anuttamaH sukha-lAbhaH // 42 // . 41. kAgratendri' KSS. ekAgratA, not aikAya, is used in 3.11-12, but Bhasya, Vivarana and Va. have aikAgya here. 42. "ttamasa' i.e. a compound in Vidyasagara; Bhasya does not indicate how it read the sutra.
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ kAyendriya-siddhir azuddhi-kSayAt tapasaH // 43 // svAdhyAyAd iSTa-devatA-saMprayogaH // 44 // samAdhi-siddhir Izvara-praNidhAnAt // 45 // sthira-sukham Asanam // 46 // * prayatna-zaithilyAnanta-samApattibhyAm // 47 // tato dvandvAnabhighAtaH // 48 // tasmin sati zvAsa-prazvAsayor gati-vicchedaH prANAyAmaH // 49 // bAhyAbhyantara-stambha-vRttir deza-kAla-saMkhyAbhiH paridRSTo dIrgha-sUkSmaH // 50 // bAhyAbhyantara-viSayAkSepI caturthaH // 51 // tataH kSIyate prakAzAvaraNam // 52 // dhAraNAsu ca yogyatA manasaH // 53 // sva-viSayAsaMprayoge cittasya sva-rUpAnukAra ivendriyANAM pratyAhAraH // 54 // 47. nantya-sa Kss. 50. sa tu additional at the beginning in Kss; however, Vivarana and Va. clearly indicate that is not a part of the sutra for them. Vidyasagara; however, Bhasya, etc. clearly favor the compound reading
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ tataH paramA vazyatendriyANAm // 55 // 10 [ iti pataJjali-viracite yoga-sUtre dvitIyaH sAdhana-pAdaH / ] tRtIyaH vibhUti pAdaH / deza-bandhaz cittasya dhAraNA // 1 // tatra pratyayaika- tAnatA dhyAnam // 2 // tad evArtha-mAtra-nirbhAsaM sva-rUpa- zUnyam iva samAdhiH // 3 // trayam ekatra saMyamaH // 4 // taj-jayAt prajJAlokaH // 5 // tasya bhUmiSu viniyogaH // 6 // trayam antaraGgaM pUrvebhyaH // 7 // tad api bahiraGgaM nirbIjasya // 8 // vyutthAna-nirodha- saMskArayor abhibhava prAdurbhAvau nirodha-kSaNa-cittAnvayo nirodha - pariNAmaH // 9 // tasya prazAnta-vAhitA saMskArAt // 10 // sarvArthataikAgratayoH kSayodayau cittasya samAdhi - pariNAmaH // 11 //
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ 11 tataH punaH zAntoditau tulya-pratyayau cittasyaikAgratA-pariNAmaH // 12 // etena bhUtendriyeSu dharma-lakSaNAvasthA-pariNAmA vyAkhyAtAH // 13 // zAntoditAvyapadezya-dharmAnupAtI dharmI // 14 // kramAnyatvaM pariNAmAnyatve hetuH // 15 // pariNAma-traya-saMyamAd atItAnAgata-jJAnam // 16 // zabdArtha-pratyayAnAm itaretarAdhyAsAt saMkaraH, tat-pravibhAga-saMyamAt . srv-bhuut-rut-jnyaanm||17|| saMskAra-sAkSAt-karaNAt pUrva-jAti-jJAnam // 18 // pratyayasya para-citta-jJAnam // 19 // na ca tat sAlambanaM, tasyAviSayIbhUtatvAt // 20 // kAya-rUpa-saMyamAt tad-grAhya-zakti-stambhe cakSuH-prakAzAsaMprayoge'ntar-dhAnam // 21 // sopakramaM nirupakramaM ca karma, tat-saMyamAd aparAnta-jJAnam, ariSTebhyo vA // 22 // / // 22 // 12. tatra pudeg vivarana edn. First two words om. Kss. 20. na tat KSS. ca sAdeg Vivarana.
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 12 maitryAdiSu balAni // 23 // baleSu hasti- balAdIni // 24 // pravRttyAloka-nyAsAt sUkSma-vyavahita- viprakRSTa - jJAnam // 25 // bhuvana-jJAnaM sUrye saMyamAt // 26 // candre tArA- vyUha - jJAnam // 27 // dhruve tad-gati-jJAnam // 28 // nAbhi cakre kAya - vyUha - jJAnam // 29 // kaNTha-kUpe kSut-pipAsA - nivRttiH // 30 // kUrma - nADyAM sthairyam // 31 // mUrdha- jyotiSi siddha-darzanam // 32 // prAtibhAd vA sarvam // 33 // hRdaye citta-saMvit // 34 // sattva-puruSayor atyantAsaMkIrNayoH pratyayAvizeSo bhogaH parArthatvAt svArtha-saMyamAt puruSa- jJAnam // 35 // tataH prAtibha - zrAvaNa-vedanAdarzAsvAda-vArtA jAyante // 36 // 35. zeSAd bhodeg Kss. 'rArthAt vivarana. 'rArthAnyasvAdeg KSS. svArthe saMdeg could have been the Vivarana author's reading.
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ te samAdhAv upasargA, nyutyAne siddhayaH // 37 // bandha-kAraNa-zaithilyAt pracAra-saMvedanAc ca cittasya para-zarIrAvezaH // 38 // udAna-jayAj jala-paGka-kaNTakAdiSvasaGga utkrAntiz ca // 39 // samAna-jayAj jvalanam // 40 // zrotrAkAzayoH saMbandha-saMyamAd divyaM jhotram // 41 // kAyAkAzayoH saMbandha-saMyamAl laghu-tUla-samApattez cAkAza-gamanam // 42 // bahir akalpitA vRttir mahA-videhA. tataH prakAzAvaraNa-kSayaH // 43 // sthUla-sva-rUpa-sUkSmAnvayArthavattva-saMyamAd bhUta-jayaH // 44 // tato'NimAdi-prAdurbhAvaH kAya-saMpat tad-dharmAnabhighAtaz ca // 45 // rUpa-lAvaNya-bala-vajra-saMhananatvAni kAya-saMpat // 46 // grahaNa-sva-rUpAsmitAnvayArthavattva-saMyamAd indriya-jayaH // 47 // tato mano-javitvaM vikaraNa-bhAvaH pradhAna-jayaz ca // 48 // sattva-puruSAnyatA-khyAti-mAtrasya sarva-bhAvAdhiSThAtRtvaM sarva-jJAtRtvaM ca // 49 // 40. degjayAt prajvadeg Kss. 86. Putfarai vidyasagara, Jhajjar, KSS. Is utara in Vivarana an attempt to eliminate a grammatically difficult matvarthiya?
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 14 tad-vairAgyAd api doSa-bIja-kSaye kaivalyam // 50 // sthAnyupanimantraNe saGga-smayAkaraNaM punar aniSTa-prasaGgAt // 51 // kSaNa-tat-kramayoH saMyamAd vivekajaM jJAnam // 52 // jAti-lakSaNa-dezair anyatAnavacchedAt tulyayos tataH pratipattiH // 53 // tArakaM sarva-viSayaM sarvathA-viSayam akramaM ceti vivekajaM jJAnam // 54 // sattva-puruSayoH zuddhi-sAmye kaivalyam iti // 55 // - [iti pataali-viracite yoga-sUtre tRtIyo vibhUti-pAdaH] caturthaH kaivalya-pAdaH / janmauSadhi-mantra-tapaH-samAdhijAH siddhayaH // 1 // jAtyantara-pariNAmaH prakRtyApUrAt // 2 // nimittam aprayojakaM prakRtInAM. varaNa-bhedas tu tataH kSetrikavat // 3 // nirmANa-cittAnyasmitA-mAtrAt // 4 // pravRtti-bhede prayojakaM cittam ekam anekeSAm // 5 // tatra dhyAnajam anAzayam // 6 // 51. degpamadeg Vivarana 55. iti om. Jhajjar, Kss. iti[:] sUtra-samAptau va.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ 15 karmAzuklAkRSNaM yoginas. trividham itareSAm // 7 // tatas tad-vipAkAnuguNAnAm evAbhivyaktir vAsanAnAm // 8 // jAti-deza-kAla-vyavahitAnAm apyAnantaryaM, smRti-saMskArayor eka-rUpatvAt // 9 // tAsAm anAditvaM cAziSo nityatvAt // 10 // hetu-phalAzrayAlambanaiH saMgRhItatvAd eSAm abhAve tadabhAvaH // 11 // atItAnAgataM sva-rUpato'styadhva-bhedAd dharmANAm // 12 // te vyakta-sUkSmA guNAtmAnaH // 13 // pariNAmaikatvAd vastu-tattvam // 14 // vastu-sAmye citta-bhedAt tayor vibhaktaH panthAH // 15 // na caika-citta-tantraM vastu tad apramANakaM tadA kiM syAt // 16 // taduparAgApekSatvAt cittasya vastu jJAtAjJAtam // 17 // sadA jJAtAz citta-vRttayas, tat-prabhoH puruSasyApariNAmitvAt // 18 // 10. degditvam Azidegkss. 15. viviktaH vivarana, Kss. 17. degpekSitvAt Vidyasagara, Jhajjar, KSS. Is degpekSatvAt in Vivarana an attempt to eliminate a grammatically difficult matvarthiya?
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ na tat svAbhAsaM, dRzyatvAt // 19 // eka-samaye cobhayAnavadhAraNam // 20 // cittAntara-dRzye buddhi-buddher atiprasaGgaH smRti-saMkaraz ca // 21 // citer apratisaMkramAyAs tadAkArApattau sva-buddhi-saMvedanam // 22 // draST-dRzyoparaktaM cittaM sarvArtham // 23 // tad asaMkhyeya-vAsanA-citram api parArtha, saMhatya-kAritvAt // 24 // vizeSa-darzina Atma-bhAva-bhAvanA-vinivRttiH // 25 // tadA viveka-nimna kaivalya-prAga-bhAraM cittam // 26 // tac-chidreSu pratyayAntarANi saMskArebhyaH // 27 // hAnam eSAM klezavad uktam // 28 // prasaMkhyAne'pyakusIdasya sarvathA-viveka-khyAter dharma-meghaH samAdhiH // 29 // tataH kleza-karma-nivRttiH // 30 // tadA sarvAvaraNa-malApetasya jJAnasyAnantyAj jJeyam alpam // 31 // idyasagara, Jhajjar, KSS. Bhasya too could have read so. 24. 'nAbhiz cideg vidyasagara. 25. nA-ni: Vivarana, Kss.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 17 tataH kRtArthAnAM pariNAma-krama-parisamAptir guNAnAm // 32 // kSaNa-pratiyogI pariNAmAparAnta-nirgAhyaH kramaH // 33 // puruSArtha-zUnyAnAM guNAnAM pratiprasavaH kaivalyaM, sva-rUpa-pratiSThA vA citi-zaktir iti // 34 // [iti pataali-viracite yoga-sUtre caturthaH kaivalya-pAdaH / iti pAtaala-yoga-sUtrANi // 32. krama-sa' Vidyasagara, Jhajjar, KSS. Reading of Va. cannot be determined. 34. zakter KSS. sautra iti-zabdaH zAstra-parisamAptau va. ------- ------
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 18 BOOKS USED FOR THIS PRELIMINARY VERSION OF A POSSIBLE CRITICAL Va. EDITION OF THE YOGA-SUTRAS. KSS. The Yoga-sutram by Maharsi Patanjali with the Yoga-pradipika commentary by Pandit Bala-dewa Misra. Kashi Sanskrit Series (Haridas Sanskrit Grantha-mala) no. 85, 1931. B132 V6 P264 1931. Jhajjar. Arya-muni. Yogaryya-bhasya. Bhasya-karta Aryya-muni. Jhajjara: Harayana Sahitya Samsthana, Gurukula Jhajjara. 2029 Viskramasamvat = 1973). B132 Y6 A73 1973. Pp. 1-16 of the appendix. Patanjala Darshana of the System of Yoga Philosophy by Maharshi Kapila (!) with the Commentary of Vyasa and the Gloss of Vachaspati Mishra. Edited and published by Pandit Jibananda Vidyasagara. Third edition. Calcutta. Printed at the Bachaspatya Press. 1940. Vivarana. Patanjala-Yogasutra-bhasya-vivaranam of Sankara-bhagavat-pada. Critically edited with introduction by .... Polakam Sri Rama Sastri .... and S. R. Krishnamurthi Sastri. Madras: Government Oriental Manuscripts Library. 1952.