Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhASita vIra nirvANa saM. 2535 kumbhoja bAhubalI (jilA kolhApura, mahArASTra) meM virAjamAna atiprAcIna jinapratimA Azvina, vi.saM. 2065 akTUbara, 2008 * mUlya /h5glibrary.org
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ sahI puruSArtha * AcArya zrI vidyAsAgara jI mA~ dharatI aura beTI miTTI ke saMvAda ke mAdhyama se sahI puruSArtha kA mArmika vizleSaNa ina kAvyapaMktiyoM meM kiyA gayA hai| -sampAdaka kisI kArya ko sampanna karate samaya anukUlatA kI pratIkSA karanA sahI puruSArtha nahIM hai, kAraNa ki vaha saba kucha abhI rAga kI bhUmikA meM hI ghaTa rahA hai, aura isase gati meM zithilatA AtI hai| isI bhA~tti pratikUlatA kA pratikAra karanA bhI prakArAntara se dveSa ko AhUta karanA hai, aura isase mati meM kalilatA AtI hai| kabhI-kabhI gati yA pragati ke abhAva meM AzA ke pada ThaNDe par3ate haiM, dhRti, sAhasa, utsAha bhI Aha bharate haiM, mana khinna hotA hai aura, suno! mIThe dahI se hI nahIM, khaTTe se bhI samucita manthana ho navanIta kA lAbha avazya hotA hai| isase yahI phalita huA ki saMgharSamaya jIvana kA upasaMhAra niyamarUpa se harSamaya hotA hai, dhanya! isIlie to bAra-bAra smRti dilAtI hU~ ki TAlane meM nahIM satI-santoM kI AjJA pAlane meM hI 'pUta kA lakSaNa pAlane meM' yaha sukti caritArtha hotI hai, beTA! aura kucha kSaNoM taka mauna chA jAtA hai| kintu yaha saba AsthAvAn paruSa ko abhizApa nahIM, varan varadAna hI siddha hote haiM jo yamI, damI haradama udyamI hai| mUkamATI (pRSTha 13-14)se sAbhAra
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji. naM. UPHIN/2006/16750 akTUbara 2008 varSa 7, aGka 10 mAsika jinabhASita sampAdaka pro. ratanacandra jaina antastattva pRSTha kAryAlaya e/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla-462 039 (ma.pra.) phona naM. 0755-2424666 sahayogI sampAdaka paM.mUlacandra luhAr3iyA, madanagaMja kizanagar3ha | paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA DaoN. zItalacandra jaina, jayapura DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura ziromaNi saMrakSaka zrI ratanalAla ka~varalAla pATanI (me. Ara.ke.mArbala) kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura . kAvya : sahI puruSArtha A.pR. 2 : AcArya zrI vidyAsAgara jI . muni zrI yogasAgara jI kI kavitAe~ A.pR.4 . sampAdakIya : sammedazikhara meM sevAyatana pravacana * sukha kahA~ hai? : AcArya zrI vidyAsAgara jI . vAstavika svatantratA kI AvazyakatA : munipuGgava zrI sudhAsAgara jI . lekha * eka hI bhAva se do kArya kaise? : muni zrI pramANasAgara jI * jinendradarzana evaM pUjana kI vizeSatA : paM0 sadAsukhadAsa jI kAzalIvAla * asaMkhyAta-guNazreNI-nirjarA : siddhArthakumAra jaina * tIrtha kI saMkalpanA aura unakA vikAsa : pro. vRSabhaprasAda jaina * aSTapAhuDa meM bimbavidhAna : pro. ratanacandra jaina * jaina ekatA ke lie Thosa evaM prabhAvI prayAsa kareM : sureza jaina, AI.e.esa kavitAe~ * buna rahI makar3I --- : manoja jaina 'madhura' . zaMkA-samAdhAna : paM0 jabAharalAla jI bhINDara 25 . jijJAsA-samAdhAna ': paM. ratanalAla bainAr3A 27 samAcAra 5,10,30 paricaya : pulisanirIkSikA jaina yuvatI --- eka vicAraNIya patra samAja ke nAma grantha samIkSA A.pR3 prakAzaka sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA-282 002 (u.pra.) phona : 0562-2851428, 2852278 sadasyatA zulka ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. parama saMrakSaka 51,000 ru. saMrakSaka 5,000 ru. AjIvana 1100 ru. vArSika 150 ru. eka prati 15 ru. sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| lekhaka ke vicAroM se sampAdaka kA sahamata honA Avazyaka nahIM hai| 'jinabhASita' se sambandhita samasta vivAdoM ke liye nyAyakSetra bhopAla hI mAnya hogaa|
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2 sampAdakIya sammedazikhara meM sevAyatana yaha parama pAvana siddha kSetra sammedazikhara, ki jahA~ se anaMta tIrthaMkara evaM anaMtAnaMta munirAjoM ne mokSa pada prApta kiyA hai, jaina dharmAvalambiyoM kA sarvocca tIrtha hai| gata kucha varSoM se madhuvana meM, pahAr3a ke rAste meM tathA pahAr3a ke Upara sarvatra pradUSaNa evaM gaMdagI kA sAmrAjya phailA huA hai| madhuvana meM mena roDa meM atikramiyoM ke dvArA roDa kI caur3AI sikur3A dI gaI, sAtha hI gaMdagI to hai hI / samasyAoM ke do rUpa haiN| eka prakAra kI samasyAe~ ve haiM, jo kSetra ke vikAsa se saMbaMdha rakhatI haiN| dUsarI samasyAe~ kSetra ke nivAsI AdivAsI logoM ke asaMtoSa, bekArI abhAvagrastatA evaM asahayoga ke kAraNa utpanna ho rahI haiN| ina samasyAoM kI ora pa. pU. munirAja zrI pramANa sAgara jI mahArAja kA dhyAna gayA aura unhoMne inake kAraNa evaM nivAraNa para gaMbhIra ciMtana kiyaa| jo samasyAyeM kSetra ke vikAsa se saMbaMdha rakhatI haiM, unakA samAdhAna rAjya sarakAra evaM samAja ke saMyukta prayatnoM se hI saMbhava hai| kiMtu jo samasyAyeM vahA~ ke mUla nivAsI AdivAsiyoM dvArA utpanna kI gaI haiM, unake samAdhAna ke lie una AdivAsiyoM kA vizvAsa jItane ke lie unakI Arthika dazA sudhArane ke kAryakrama saMcAlita karane hoNge| jo samasyAe~ AdivAsiyoM ke dvArA utpanna kI gaI haiM, ve mukhyataH unakI dayanIya Arthika sthiti ke kAraNa, unakI bekArI ke kAraNa evaM unake madyasevana Adi vyasanoM ke kAraNa utpanna huI haiN| Arthika vipannatA, aura bekArI se trasta hokara unhoMne pahAr3a para aneka jagaha cAya, pAna, nAztA Adi kI dukAneM lagA lI haiN| ina dukAnoM kA astitva vibhinna yAtriyoM ko khAne-pIne ke lie prerita karatA hai aura pariNAma svarUpa utpanna huI gaMdagI se sampUrNa vAtAvaraNa pradUSita ho rahA hai| prasannatA kA viSaya hai ki pU0 munirAja zrI kI preraNA se utsAhI kAryakattAoM ne 'sevAyatana' ke suMdara nAma se tIrtharAja kI pAvanatA ko akSuNNa banAe rakhane ke pavitra uddezya se vibhinna yojanAoM para kArya prAraMbha kara diyA hai / karmaTha kAryakattAoM ne tIrtharAja ke Asa-pAsa base 14 gA~voM meM saphAI, zikSA, cikitsA ke sAdhana upalabdha karAne evaM mukhya sthAnoM para AjIvikA ke lie udyoga cAlU karane kI yojanAe~ banAI haiN| una yojanAoM ko kriyAnvita kie jAne ke lie Thosa kadama uThAe jA rahe haiM / ina sevAkAryoM ke pariNAma svarUpa isa kSetra ke AdivAsiyoM ke jIvana meM guNAtmaka parivartana AyegA aura ve avazya madhuvana aura pahAr3a ke vAtAvaraNa ko pradUSaNamukta banAne meM sahayogI bneNge| kevala vAtAvaraNa hI pradUSaNamukta nahIM hogA, kiMtu AdivAsiyoM ke hRdaya bhI pradUSaNamukta bana paayeNge| unake mana meM yAtriyoM ke prati evaM kSetra prabaMdhakoM ke prati prema va sneha ke bhAva jAgeMge aura unameM ghRNA evaM IrSyA ke AdhAra para Arthika lAbha prApta karane ke pradUSita bhAva utpanna nahIM hoNge| sevAyatana ke saMsthApaka-adhyakSa zrI ema0 pI0 ajamerA ke sakSama netRtva meM aneka upayogI yojanAoM ke druta kriyAnvayana meM koI saMdeha nahIM rahA gayA hai| hameM yaha dekhakara prasannatA hai ki sevAyatana kI bahuuddezyIya evaM bahu upayogI yojanAoM ko sabhI ora se sarAhanA prApta ho rahI hai aura Azcaryajanaka rUpa se sva-prerita paryApta Arthika sahayoga prApta ho rahA hai| hameM vizvAsa hai ki navodita saMsthA sevAyatana apane nAma ko sArthaka karate hue tIrtharAja ko zIghra hI pradUSaNamukta evaM vahA~ ke mUla nivAsiyoM ko vyasanamukta kara pAne meM tathA unakI Arthika sthiti ko sudhArane meM AzAtIta prazaMsanIya pariNAma prApta karane meM saphala hogii| mUlacaMda luhAr3iyA akTUbara 2008 jinabhASita
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ pravacana sukha kahA~ hai ? namaH samayasArAya svAnubhUtyA cakAsate / citsvabhAvAya bhAvAya sarvabhAvAntaracchide // yaha jIva jisa vastu ko pahale rucipUrvaka sunatA hai, usakA rasAsvAdana karatA hai, pIche use chor3a detA hai| tadviSayaka rAga ke nikala jAne para kisI vastu ko chor3anA kaThina nahIM hai| bar3e-bar3e rAjA mahArAjA pahale jina vastuoM ke ekatrita karane meM pUrNa zakti lagA dete haiM, pIche virakti hone para unheM jIrNa tRNa ke samAna chor3a de 1 isa jIva ne vastu kA yathArtha jJAna nahIM kiyA, isIliye isake kalyANa kA mArga khulA nahIM hai| jIva kA svabhAva hai ki vaha antaraGga se sukha ko cAhatA hai aura duHkha se bhayabhIta hotA hai| jise sukha kI cAha aura duHkha se bhayabhItapanA nahIM hai, vaha ajIva kI koTi meM AtA hai| hamAre bhASaNa ko mAIka bar3I tatparatA se sunatA hai, yaha hamArA prathama zrotA hai| Apa dUravartI hone se bAda ke zrotA hai, parantu zabdoM ke grahaNa karane mAtra se yaha jIva nahIM ho gyaa| kyoMki ise sukha kI cAha aura duHkha se bhayabhItapanA nahIM hai| yaha zabda ko grahaNa karake apane pAsa nahIM rkhtaa| jisa mAnava ko svahita kI icchA hotI hai, vaha usa ora prayatna karatA hai| pUjyapAda svAmI ne likhA hai- 'kazcid bhavyaH pratyAsannaniSTha: prajJAvAn svahitamupalipsu' koI nikaTa saMsArI prajJAvAn bhavyaprANI Atmahita kI cAha karatA huA nirgrantha AcArya se vinayapUrvaka pUchatA hai- bhagavan! AtmA ke liye hitakArI kyA hai? AcArya uttara dete haiM- 'mokSa iti, mokSa hI hitakArI hai, je tribhuvana meM jIva anaMta, sukha cAheM dukhateM bhyvNt|' tIna loka meM jitane jIva haiM, saba sukha cAhate haiM aura duHkha se bhayabhIta rahate haiN| itanA hone para bhI yaha jIva sukha kahA~ hai? isakA nirNaya nahIM kara sakA hai| SaTkArakoM meM adhikaraNa kAraka bar3hA mahattvapUrNa hai / sukha kA adhikaraNa AtmA hai| AtmA meM hI usakA AvAsa hai / bhogopabhoga ke padArthoM meM mAtra AbhAsa sukha AtmA kA anujIvI guNa hai| vaha jaba bhI pragaTa hogA taba AtmA meM hogA anya padArthoM meM nahIM / ajJAnI / AcArya zrI vidyAsAgara jI prANI usa sukha ko AtmA meM na khojakara anyatra khojatA hai / 1 eka kisAna ne kheta meM kuA~ khudavAnA cAhA / kisI jyotiSI se usane pUchA ki mahArAja ! Apa batAiye kuA~ kahA~ khudavAveM, pAnI nikalegA yA nahIM? jyotiSI ne kahA maiM batA sakatA hU~ chattIsa phuTa para pAnI hai parantu pA~ca hajAra rupaye lU~gA / kisAna maMjUra ho gayA / usane pA~ca hajAra rupaye jyotiSI ko de diye / jyotiSI ne tantra-mantra kara sthAna batalA diyA apane kheta ke dakSiNa dizA meM kuA~ khodo / parantu kisAna ne usa sthAna para kuA~ na khodakara dakSiNa dizA ke koNa meM kuA~ khodA | pAnI nahIM nikalA, to jyotiSI ko ulAhanA dene gayAmahArAja! Apane pA~ca hajAra rupaye le liye, parantu pAnI nikalA nahIM / jyotiSI ne kahA ki aisA ho nahIM sakatA / kisAna bolA- mahArAja calakara dekha lo| mahArAja ne jAkara dekhA to kahA bhAI, hamane jahA~ batalAyA thA vahA~ tumane kahA~ khodA / vahA~ khodo to pAnI mile| vivaza ho kisAna ne vahA~ para khodA, to pAnI kA athAha srota nikala aayaa| yaha to dRSTAnta hai / dRSTAnta yaha hai ki sukha kA adhikaraNa AtmA hai, bhogopabhoga padArtha nahIM, ataH unheM chor3a AtmA meM, usakI khoja jisane kI hai vaha avazya hI sukha ko prApta huA hai / parantu usake phala se vaMci rahatA hai- padArtha jJAna ke phala se vaha dUra rahatA hai / vIrasena svAmI ne likhA hai 'NANassa phalamuvekkhA', arthAt jJAna kA phala upekSA hai / upekSA kA artha hotA hai rAgadveSa kI anutpatti / padArtha ko jAnanA to AtmA kA svabhAva hai, parantu usameM rAgadveSa karanA svabhAva nahIM hai| isa galatI ko yaha jIva anAdikAla se karatA calA jA rahA hai aura jaba taka karatA calA jAyagA, taba taka jJAna ke phala ko prApta nahIM kara sakatA / hA~ to maiM kaha rahA thA sukha kA AvAsa AtmA meM hai, bhoga sAmagrI meM nhiiN| eka vyakti naukarI kA kAma karatA thaa| roja to dAla roTI khAtA thA, para eka dina patnI se bolA ki aba to apane pAsa paise ikTThe ho gaye haiM, isaliye kucha acche vyaMjana banAye jAveM / pati kI icchA dekha, patnI ne bar3hiyA rasagullA banAye / tAje akTUbara 2008 jinabhASita 3
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ tAje rasagullA vaha khAnA hI cAhatA thA ki DAkiyA | par3hate hue munirAja ko dekhA - ve par3ha rahe the 'jala (posTamaina) Akara kahatA hai bAbU ! ApakA tAra hai / patnI ne tAra lekara pati ke hAtha meM diyaa| pati ne tAra kholA to usameM dekhA ki pitA jI sIriyasa haiM jaldI Ao, tAra par3hate hI vaha rasagullA khAnA bhUla gyaa| thAlI para baiThA thA isalie khAye to sahI, parantu unameM rasa nahIM thA, svAda nahIM thA, jarA vicAra kara dekho vaha rasAnubhUti AtmA kI thI yA rasagullA kI / rasa kA Ananda kA AvAsa AtmA meM thA rasagullA meM nahIM / eka garIba AdamI bAjare kI roTI khA rahA thA, DAkiyA kahatA hai bAbUjI ApakA maniArDara AyA hai| maniArDara kI bAta sunakara praphullaca citta ho gyaa| bAjarA kI roTI bhI use acchI lagane lgii| kyoM? manovRtti badala gayI, na rasagullA meM sukha kA AvAsa thA aura na bAjarA kI roTI meM duHkha kA nivAsa thA / sukha aura duHkha to AtmA meM the| vahIM unakI khoja karanA acchA hai / jisa prakAra malamA haTAye binA pAnI kA strota nahIM milatA usI prakAra vikArIbhAva rUpa malamA haTAye binA sahaja sukha kA strota nahIM mila sakatA hai| pAnI ke strota bAhara se thoDe hI Ate hai jamIna ke andara hI rahate haiM parantu malamA se tirohita hai, malamA haTAye binA unakA pAnA kaThina hai| isI taraha sahaja - sukha AtmA ke pratyeka pradeza meM vyApta hai, parantu rAgadveSa kA malapA usake Upara par3A huA hai| use alaga karane kI bAta hai / jyoM jiya tana melA, para bhinna-bhinna nahIM melA' munirAja kI saumya mudrA dekha vaha nizcala ho gayA, patA calAkara sAle sAhaba usake pAsa phuNce| unheM lagA kahI inheM bhUta to nahIM laga gaye jo cupacApa khar3e hai| bahuta kucha kahA caliye bhojana kareM parantu usakI ora se koI uttara nahIM / vyaGagya kasate sAle ne kahA ki kyA muni bananA cAhate ho? usane kahA- mana to yahI kaha rahA hai| sAle ko bahanoI kI manogati kA AbhAsa nahIM huA / isalie usane kahA acchA Apa muni bana jAveM to maiM bhI bana jaauuN| bahanoI muni bana gayA, bahU ne sunA to vaha kahatA hai ki maiM to pahale hI AryikA bananA cAhatI thii| parantu pitA aura bhAI ne balAt gRhasthI ke cakra meM pha~sA diyA thA, aba mujhe isa cakra se chuTane kA avasara anAyAsa mila gyaa| tAtparya yaha hai ki yaha AryikA ho gaI aura agatyA sAle ke mana meM bhI mor3a AyA ataH vaha bhI muni bana gyaa| ghara para jaba samAcAra pahu~cA taba sArA kArobAra ThaNDA par3a gyaa| 'bIja rAkha phala bhIga ve jyoM kisAna jaga mA~hi, jisa prakAra kisAna bIja kI rakSA karake hI usake phalakA upabhoga karatA hai bIja ko khAkara nahIM, isI prakAra jJAnI jIva dharmabhAva ko surakSita rakhakara hI usakA phala bhogatA hai|' use naSTa kara nhiiN| pariNAmoM kI gati bar3I vicitra hai / padyapurANa meM eka kathA AtI hai udayasundara kii| vaha bar3A sundara zarIra vAlA thaa| vivAha huA, bahU ghara AyI / uparAnta bahU kA bhAI bahina ko AyA, parantu usane bhejane ko manA kara diyA, mAtA ne samajhAyA, pitA ne samajhAyA para vaha apanI haTha para kAyama rhaa| nahIM bhejU~gA / bahU ke bhAI ko eka yukti sUjhI usane kahA ki Apa bhI hamAre sAtha caliye, sAtha calane kI bAta sunakara bahU ko bhejane ke lie taiyAra ho gayA, bahanoI, sAlA ora bahU cale / mArga meM eka vana khaNDa meM bhramaNa karate-karate bahanoI ne eka vRkSa ke nIce bAraha bhAvanA akTUbara 2008 jinabhASita 4 bahuta hI vairAgyavardhaka kathA hai| samyagdRSTi jIva ke antastala meM vairAgya kA bhAva sadA vidyamAna rahatA hai / na jAne yaha kaba prasphuTita ho jaave| amRtacandra sUri ne kahA hai samyagdaSTerbhavati niyataM jJAnavairAgyazaktiH svaM vastutvaM kalayitumayaM svAnyarUpAptimuktyA / yasmAd jJAtvA vyatikaramidaM tattvataH svaM paraM ca svasminnAste viramati parAt sarvato rAgayogAt // samyagdRSTi meM niyama se jJAna aura vairAgya kI zakti hotI hai kyoMki yaha svakIya vastupane ko prApta karane ke lie sadA udyata rahatA hai| use prApta karane ke lie vaha nijakI prApti aura para kA parityAga karatA hai / svakIya vastutva ko prApta karane kA yaha eka sAdhana hai| vaha paramArtha se isa saMyoga dazA meM sva aura para ko jAnakara sva meM apane jJAyaka svabhAva meM sthita hokara baiThatA hai aura para jo rAgabhAva hai usase sarvathA virata hotA hai / isa bhUtArtha ko samajhe binA kisI kA bhUta utaratA nahIM hai| bhUta- evaMbhUta, aisA hai AtmA kA svruup| aisA jAne binA kisI kA bhUta, para meM nijatva buddhi kA bhAva dUra nahIM hotA / Aja bhUtArtha kI carcA karanevAloM kA bhI yaha bhUta utaratA nahIM hai| kahA hai "Atmani iti adhyAtma", AtmA meM hI jo ho vaha adhyAtma hai / adhyAtma
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAtra carcA kA viSaya nahIM hai| carcA kA viSaya hai, use | parabhAva-rAgAdika vikArI bhAvoM se bhinna, svakIya jIvana meM AtmasAt karane kI AvazyakatA hai|" | guNaparyAyoM se abhinna, anAdi-ananta tathA saMkalpa aura jIva kI jaba anAdikAlIna mamatA jAve, tabhI | | vikalpoM ke jAla se cyuta AtmasvabhAva ko prakaTa karatA samatA AtI hai| para meM mamedaMbhAva honA mamatA hai| jaba huA zuddhanaya pragaTa hotA hai| isa zuddhanaya kA avalambana taka usakA abhAva nahIM kiyA jAtA, taba taka samatA- / lekara AtmasvabhAva kI ora jarA jhA~ko to sahI, mamatA mAdhyasthavRtti kA honA asambhava hai| isa samatA ko prApta rahatI hai yA calI jAtI hai? tAtparya yaha hai ki sukha karane kA upAya bhI amRtacandrAcArya ne batalAyA hai- | kI yadi cAha hai, to jahA~ sukha hai, vahA~ khojo| avazya AtmasvabhAvaM prbhaavbhinnmaapuurnnmaadyntvimuktmekm| | hI usakI upalabdhi hogii| vilInasaMkalpavikalpajAlaM prkaashynshuddhnyo'bhyudeti||| bhagavAn mahavIra svAmI kI jaya 'sAgara meM vidyAsAgara' se sAbhAra samAcAra "saritA" patrikA ne mAphI mA~gI ke bAraha chAtroM ne isa varSa kI likhita parIkSA meM saphalatA llitpur| dillI presa kI pramukha hindI pAkSika | prApta kI hai aura aba ve sAkSAtkAra kI taiyArI kara patrikA 'saritA' ne apane julAI (prathama) 2008 ke aMka raheM haiN| meM 'bAvanagajA meM huA abhiSeka ApattiyA~ aura uttara' sureza jaina zIrSaka se prakAzita saMpAdakIya meM pUjya upAdhyAya zrI 30, nizAta kaoNlonI, bhopAla 108 jJAnasAgara jI mahArAja ke phoTo ke anAvazyaka eka mahattvapUrNa sudhAra rUpa se prakAzana para behada kheda prakaTa kiyA hai| yaha prAtaH smaraNIya santa ziromaNi AcArya zrI 108 saMbhava huA hai dillI ke vizva jainasaMgaThana kI sakriyatA | vidyAsAgara jI mahArAja ke janma ke bAre meM kucha bhrAntiyA~ sagaThana ka sAkraya kAyakatA zrI sajaya jana ke anusAra | phailI haI haiN| jaba unake gRhastha avasthA ke bhAI AdaraNIya saMgaThana ne isakA dillI meM tIvra virodha kiyA tathA dillI | zrImAna mahAvIra jI mallappA aSTage jI se abhI jJAnodaya presa kAryAlaya ke sAmane dharanA pradarzana kiyA tathA aneka | tIrtha para bAta huI to unase jo sahI jAnakArI milI, virodha patra bhijvaaye| 'saritA' ke julAI (prathama) 2008 | vaha sabhI ko jJAta ho, isa bAbata yahA~ para dI jA rahI ke aMka meM vizva jainasaMgaThana ke virodhapatra milane ke bAda hI kheda prakaTa karane kI bAta patrikA ne likhI mA~ kA nAma - zrImatI mallappA aSTage hai, lekina dukha hai ki riporTa meM prakAzita anya ApattiyoM ___ mA~ kA janma sthAna - akkor3a grAma para kheda prakaTa karane se patrikA ne iMkAra kara diyA hai| taha. cikkor3a nena 'saMcaya' zAstrI jilA- belagAma AI.e.esa. meM cayanita AzimA ko badhAI pitA zrI mallappA jI zrI ena.ke. jaina abhiyaMtA evaM zrImatI vanitA jaina. kA janma sthAna - sadlagA, jilA-belagAma (naI dillI) kI beTI AzimA jaina kA isa varSa saMgha vidyAdhara (vidyAsAgara) lokasevA Ayoga dvArA AI.e.esa. meM cayana kiyA gayA jI kA janma sthAna - grAma-sadlagA hai| unhoMne pahale hI prayAsa meM yaha saphalatA prApta kI tahasIla-cikkoDa, hai| nizcita hI unakI yaha saphalatA sarAhanIya evaM jilA-belagAma anukaraNIya hai| jaina iNTaranezanala TreDa ArgenAIjezana, | bar3e bhAI zrI mahAvIra jI kA phona- 08338262244 mumbaI dvArA naI dillI meM sthApita chAtrAvAsa meM loka suzIlA pATanI sevA Ayoga dvArA Ayojita parIkSAoM meM baiThanevAle chAtroM Ara.ke. hAusa, madanagaMja-kizanagar3ha (rAja.) ko sabhI suvidhAe~ pradAna kI jAtI haiN| isa chAtrAvAsa | sanIla jaina akTUbara 2008 jinabhASita 5
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ vAstavika svataMtratA kI AvazyakatA munipuGgava zrI sudhAsAgara jI prativarSa 15 agasta ko hamAre deza meM svataMtratA / jo bhI netA rAjagaddI para baiThate haiM, unameM se divasa manAyA jAtA hai, lekina jaba hama apane deza kI adhikAMza apane hAtha kAle karake hI lauTate haiN| yaha dazA (durdazA) dekhate haiM, to pratIta hotA hai ki hama mAtra | koyale kI dalAlI nahIM hai, phira hAtha kAle kyoM? inameM rAjanaitika dRSTi se svataMtra hue haiM, abhI hameM vyApaka | se aneka ke hAtha dUsare nirdoSoM ke khUna se lAla hue arthoM meM rASTrIya svataMtratA hAsila karanA hai, jo hameM hamAre | hote haiN| apane se kamajora ko pairoM se rauMdanA inake lie jIvana kI svataMtratA upalabdha kraayegii| rAjanaitika | rojamarrA kI bAta hai| deza kA khajAnA khAlI hotA rahatA svataMtratA mAtra bhautika yA bhaumika astitva ko svIkAra | hai, garIba aura garIba hote jAte haiM aura amIra dina dUne karane meM, baoNrDara lAina (vibhAjana rekhA) taya karane meM | rAta caugune bar3hate jAte haiN| yaha durdazA dekhakara hI eka prApta ho jAtI hai| tadanusAra kursI kI sattA bhI mila | vyakti ne kahA hai ki Aja deza ko duzmanoM se nahIM jAtI hai, kintu isake sAtha hI sattA kA mada bhI AsamAna | deza ke rahanumAoM se khatarA hai| Aja deza ke khajAne meM ur3ate hue jhaNDe kI taraha bar3ha jAtA hai| sattAsIna ko coroM se nahIM, paharedAroM se khatarA hai| Aja dharma ko vyakti ahaMkArI ho jAtA hai| yahIM pratIta hotA ki hamArA | nAstikoM se nahIM, dharma ke mAnanevAle tathAkathita ThekedAroM deza svataMtra nahIM huA hai, hama svataMtra nahIM hue haiM, balki | se khatarA hai| bar3I viDambanA ho gayI hai ki hama svataMtra hamArI kursI svataMtra huI hai| rAjagaddI svataMtra huI hai| deza meM rahate hue bhI apane ko parataMtra jaisA anubhava hamArA taMtra svataMtra huA hai, kintu hameM svataMtra honA abhI | karate haiN| bAkI hai| yadi hameM svataMtratA milI hotI, to phira apane | sAhityajagat meM do prakAra ke sA~poM kI carcA hotI* hI sattAsInoM ke prati ApAtakAla meM yaha nArA kyoM lagAnA | hai- eka ve jo bAmI (bila) meM rahate haiM aura dUsare par3atA ki- 'kursI khAlI karo ki janatA AtI hai|' | ve jo AstInoM meM palate haiN| bAmI ke sA~pa se utanA Aja saMpUrNa deza aura rAjyoM meM svataMtratA ke nAma | khatarA nahIM hai, kyoMki hameM patA hotA hai ki yaha bAmI para svacchaMdatA kA sAmrAjya hai, loga bekhaTake svataMtratA | hai, to isameM jarUra sA~pa hogaa| isalie hama usase satarka kA gAla ghoMTa rahe haiN| rAjagaddI ke lie saMgharSa to sadA rahate haiM, dUra rahate haiM aura usase bacate haiM, kintu jaba se calatA AyA hai, abhI cala rahA hai aura Age bhI | koI AstIna kA sA~pa bana jAye, to usase kaise baceM? calegA, kintu iMca-iMca jamIna aura bUMda-bUMda pAnI ke | usakA to patA hI nahIM hotA ki vaha apanI hI AstIna lie jo saMgharSa apanoM kA apanoM ke sAtha hotA hai use | | meM pala rahA hai aura jahA~ pala rahA hai usI ko kATane dekhakara hama kyA, koI bhI nahIM kaha sakatA ki hama | kI taiyArI kara rahA hai| aise sA~pa se bacanA bahuta kaThina vAstavika rUpa meM svataMtra haiN| hai| Aja deza meM yahI ho rahA hai| aMgrejoM ke samaya kA itihAsa uThAkara dekhiye aura | aMgreja bAmI ke sA~pa the, maMgola bAmI ke sA~pa Aja kA zAsana dekhiye? bhraSTAcAra, ghoTAle, rizvatakhorI, | the, mugala bAmI ke sA~pa the, pAzcAtya vicAradhArAyeM bAmI milAvaTa kI bAteM kinake rAjya meM adhika ho rahI haiM? | ke sA~pa thI, isalie unase bacane kA prayAsa karate the hamArA zAsana hai aura hamIM parezAna haiN| jinake pAsa rAjagaddI | aura unheM apane deza se nikAla kara hI dama liyA, hai, ve unheM cunanevAlI janatA ke sAtha gulAmoM jaisA vyavahAra | kintu hamAre deza ke hI tathakathita sattAdhArI jana, netA haiN| jinheM apane ko sevaka mAnanA cAhie thA, ve to hamArI hI AstInoM ke sA~pa siddha ho rahe haiM, hama rAjA bana baiThe haiM aura bar3I caturAI se ise rAjataMtra nahIM | inase baceM bhI to kaise? kyoMki hama bhI apane ko bhAratIya balki janataMtra kahate haiN| yaha svataMtratA kI Ar3a meM | mAnate haiM aura ve bhI apane ko bhAratIya batAte haiN| yahA~ svacchaMdatA nahIM, to aura kyA hai? taka ki ve apane lie adhika bhAratIya hone kI ghoSaNA karate haiN| hama logoM ne hI unheM apane kSetra se. apane 6 akTUbara 2008 jinabhASita
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ voTa se cunakara bhejA hai| aba jaba ki vaha kaha rahe / kitane loga rAjA se raMka aura ImAnadAra se beImAna bana haiM ki maiM saccA bhAratIya hU~ aura isI ke sAtha dUsare | cuke haiM, isakA koI vicAra hI nahIM krtaa| bhAratIyoM kA zoSaNa kara rahA hai, vinAza kara rahA hai, Aja hama AjAda haiN| hamArA deza AjAda hai, hamAre to hama apanA bacAva kaise kareM? yadi hama vikalpa para deza meM prajAtaMtra hai| sAre loga svataMtratA kA guNAnuvAda vicAra karate haiM, to bar3I muzkila se koI acchI chavivAlA kara rahe haiN| guNAnuvAda karanA bhI caahie| isI ke sAtha vyakti milatA hai aura jyoM hI hama use cunakara netA jyoM hI 15 agasta-svataMtratA divasa AtA hai tyoM hI banAkara saMsada yA vidhAna sabhA meM bhejate haiM ki kucha | loga mugaloM, aMgrejoM kI nindA karanA prAraMbha kara dete hI dinoM meM vaha hamAre sAtha aparicitoM jaisA vyavahAra | haiM, kintu yaha vicAra kyoM nahIM AtA ki Aja jo svataMtra karane lagatA hai aura kala taka jise hama acchA mAna | deza meM svataMtra ghUma rahe haiM aura jinake kAranAmeM mugaloM, rahe the, jo hamAre lie Adarza thA, jaba usakI sIbIAI aMgrejoM se bhI bure aura bada se badatara haiM, unakI hama jA~ca hotI hai to AstIna kA sA~pa vahI nikalatA hai| | nindA karane kA sAhasa kyoM nahIM juTA pAte? kyoM unase saba se jyAdA khataranAka vahI siddha hotA hai| aisA kauna | sArvajanika rUpa se istIphe kI mA~ga nahIM kara pAte? vyakti hai, jo rAjya sattA kA svAda cakha cukA ho aura | Aja ke sacce samAjasevI kaba kala ke AtaMkavAdI apanI hatheliyoM ko dUdha se dhulA batA de? koI bhI | bana jAyeMge, yaha koI nahIM kaha sktaa| Aja hiMsaka, nahIM, sArI kI sArI hatheliyA~ yA, to dUsaroM ke khUna | balAtkArI, cora, rizvatakhora, hatyAre aneka netAgaNa siddha se lAla haiM, yA kAle dhana yA kAle kAranAmoM se kAlI | ho cuke haiN| kAnUna se unheM sajA mila cukI hai, kintu haiN| yaha alaga bAta hai ki Upara se bhale hI surkha meMhadI | kAnUnI bArIkiyoM kA sahArA lekara hI ve bekhaupha ghUma lagA rakhI ho| rahe haiN| yaha svataMtra deza kI kaisI nyAyavyavasthA hai? yahA~ mujhe bar3A Azcarya hotA hai ki isa bhautika hamArA bhArata adhyAtmapradhAna deza hai| yahI kAraNa sattA meM aisA kyA AkarSaNa hai, jisake ke lie vyakti | hai ki vaha pAzcAtya dezoM se alaga dikhAI detA hai, kisI kA bhI khUna kara detA hai aura usI khUna kI | kintu isa deza meM eka AdhyAtmika sAdhu ko svataMtratAholI khela kara apane Apako pAka-sApha siddha karatA | divasa para bhI koI dhvajArohaNa ke lie AmaMtrita nahIM hai? kabhI-kabhI to jo hatyArA hai vahI netA, jisakI | kregaa| Akhira kyoM? sAdhu bhI to eka bahuta bar3I zakti hatyA huI hai, usake parivAra meM jAkara ghar3iyAlI A~sU | hai aura ina netAoM ko inase bhI khatarA najara AtA bahAtA hai, sAMtvanA detA hai, jA~ca aura nyAya kI bAta | hai| ve to yahI cAhate haiM ki sAdhu unake lie kursI karatA hai, TI.vI. para bayAna detA hai ki doSiyoM ko bakhzA | upalabdha karAne kA sAdhana bneN| are. jaba ve bhagavAna nahIM jaayegaa| kaise kara lete haiM yaha saba abhinaya? kyA ko bhI nahIM chor3ate, to bhaktoM ko kaise chor3eMge? Aja inakI AtmA inheM dhikkAratI nahIM hai? inhoMne rAjanIti | ke rAjanetAoM meM yaha Adarza hai hI nahIM, jo rAma aura ke sevAdharma ko khUna kA dariyA banA diyA hai aura svayaM, bharata ke samaya meM thA ki lo yaha gaddI, isa para Apa to isameM taira hI rahe haiM aura cAhate haiM ki dUsare loga | baiTho, nahIM isa para Apa baiTho, Aja, to jo jahA~ jisa bhI isameM taireM, inakA anukaraNa kreN| yaha apane Apa | kursI para baiTha jAtA hai, vahA~ se utarane kA nAma hI ko bahuta bar3A upakArI, paropakArI mAnate haiM ki deza | nahIM letaa| jaba taka yaha pravRtti banI huI hai, taba taka bar3A upakAra kara rahA huuN| deza kI bahuta | koI bhI svataMtratA hamAre jIvana meM kAryakArI nahIM bana bar3I sevA kara rahA hU~ aura inakI tathAkathita sevA se | sktii| 'pArzvajyoti' julAI-agasta 2008 se sAbhAra rahimana lAkha bhalI karo, agunI aguna na jaay| rAga sunata paya-piyata hU~, sA~pa sahaja dhari khaay|| rahimana oche narana soM, baira bhalo na priit| kATe cATe zvAna ke, duhU~ bhA~ti viparIta // - akTUbara 2008 jinabhASita 7
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka hI bhAva se do kArya kaise? muni zrI pramANasAgara jI zubhopayoga ke viSaya meM prAyaH yaha prazna uThAyA / hai| yahI bAta AcArya pUjyapAda ne iSTopadeza meM kahI hai| jAtA hai ki eka hI bhAva se do kArya kaise ho sakate darzanapAhur3a meM bhI AcArya kundakunda ne eka hI haiM? zubhopayoga rAgabhAva hai, rAgabhAva bandhana kA kAraNa | bhAva se donoM kAryoM ke hone kA kathana kiyA haihai| jo bhAva bandhana kA kAraNa hai, vaha mokSa kA kAraNa | seyAseyavidaNhU udbudadussIla sIlavaMto vi| nahIM ho sktaa| sIlaphaleNabbhudayaM tatto puNa lahaI nnivvaannN|| 16 // AcArya pUjyapAda svAmI ne isa prazna kA samAdhAna darzanapAhur3a mUlaka vivacena karate hue kahA hai ki artha- zreya aura azreya ko jAnanevAlA mithyAtva nanu ca tapo'bhyudayAGgamiSTaM devendrAdisthAnaprApti- | ko naSTa karake zIlavAn ho jAtA hai| zIla ke phalasvarUpa hettvaabhyupgmaat| tat katham nirjarAGgaM syAditi ? naiSa / abhyudaya sukha ko pAkara phira mokSa sukha pAtA hai| doSaH, eksyaanekkaarydrshnaadgnivt| yathAgnirekopi paJcAstikAya meM AcArya kundakunda ne eka hI vikledanabhasmAMgArAdiprayojana upalabhyate tathA tapo'bhyu- | ratnatraya se bandha aura mokSa rUpa donoM kAryoM kA vidhAna dayakarmakSayaheturityatra ko virodhH| savArthasiddhi/pR. 321 / | kiyA hai artha- tapa ko abhyudaya kA kAraNa mAnanA iSTa | daMsaNaNANacarittANi mokkhamaggo'ti sevidvvaanni| hai, kyoMki vaha devendrAdi sthAna-vizeSa kI prApti ke hetu | sAghUhi idaM bhaNidaM tehiM du bandho va mokkho vA // 164 // rUpa se svIkAra kiyA gayA hai, arthAt tapa ko puNya artha- darzana, jJAna, cAritra kI ekatA mokSamArga bandha kA kAraNa mAnA gayA hai, isalie vaha nirjarA kA | hai, isalie ve sevana karane yogya haiM, aisA sAdhuoM ne kAraNa kaise ho sakatA hai? yaha koI doSa nahIM hai, kyoMki | kahA hai, parantu unase bandha bhI hotA hai aura mokSa bhii| agni eka hai, tathApi usake vikledana, bhasma aura aMgAra AcArya vIrasena svAmI ne bhI eka hI bhAva ke Adi aneka kArya upalabdha hote haiM, vaise hI tapa abhyudaya | dvArA bandha aura mokSa donoM kAryoM kA vidhAna kiyA haiaura karmakSaya (mokSa) ina donoM kA kAraNa hai| aisA mAnane "arihaMtagamokkAro saMpahiya baMdhAdo asaMkhejaguNa meM kyA virodha hai? kammakkhayakAraotti tatthavi maNINaM pvttipsNgaado||" svayaM AcArya kundakunda ne aneka sthaloM para yaha jayadhavalA 1/9 / spaSTa likhA hai ki eka hI bhAva se mokSa aura puNya artha- arihantanamaskAra tatkAlIna bandha kI apekSA bandha rUpa sAMsArika sukha donoM mila sakate haiN| dekheM asasaMkhyAtaguNI karma-nirjarA kA kAraNa hai| usameM bhI nimna pramANa muniyoM kI pravRtti hotI hai| jiNavaramaeNa joI jhANe jhAeDa sddhmpyaannN| AcArya vIrasena svAmI yaha bhI kahate haiM ki ratnatraya jeNa lahai NivvANaM Na lahai kiM teNa suraloyaM // 20 // | svarga aura mokSa kA mArga hai-- jo jAi joyaNasayaM diyaheNekkeNa levi gurubhaarN| svargApavargamArgatvAdratnatrayaM pravaraH sa ucyate nirUso kiM kosaddhaM pi ha Na sakkae jAhu bhuvnnyle|| 21 // / pyate aneneti prvrvaadH| dhavalA 13/287 / mokSapAhur3a artha- svarga aura mokSa kA mArga hone se ratnatraya artha- jinendra bhagavAn ke mata se yogI zuddha AtmA | kA nAma pravara hai| usakA vAda arthAt kathana isake dvArA kA dhyAna karatA hai, jisase vaha mokSa jAtA hai, usI kiyA jAtA hai, isalie isa Agama kA nAma pravaravAda AtmadhyAna se kyA vaha svargaloka prApta nahIM kara sakatA? | hai| yahA~ ratnatraya ko mokSa aura svarga donoM kA kAraNa arthAt avazya prApta kara sakatA hai| jaise, jo puruSa bhArI | kahA hai| bojha lekara eka dina meM sau yojana jAtA hai, vahI puruSa isI prakAra aneka prasaMgoM meM AcAryoM ne eka hI kyA bhUmi para AdhA kosa bhI nahIM cala sakatA? arthAt | bhAva se bandha aura mokSa rUpa donoM kAryoM kA sadbhAva saralatA se cala sakatA hai| tAtparya yaha hai ki jisa svIkAra kiyA hai| ataH hameM zubhopayoga ko puNyabandha ke AtmadhyAna se mokSa kI prApti hotI hai, usI AtmadhyAna sAtha paramparA se mokSa kA kAraNa mAnanA caahie| se puNyabandha hokara usake phalasvarUpa svarga meM deva hotA / ___ 'jainatattvavidyA' se sAbhAra 8 akTUbara 2008 jinabhASita -
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinendra-darzana evaM pUjana kI vizeSatA paM0 sadAsukhadAsa jI kAzalIvAla prazna- arahanta kI pratimA kisalie pUjate haiN?| prakRtiyoM meM rasa sUkha jAtA hai, taba samasta duHkha naSTa arahanta bhagavAn to mokSa gaye, siddhazilA sthAna para haiN| ho jAte hai, aura sukha kI kAraNa jo puNya-prakRtiyA~ dhAta-pASANa ke pratibimba meM to ve Ate hI nahIM haiM, haiM unakA rasa bar3ha jAtA hai, taba svarga Adi kA sukha, ve apanI pUjA karAnA nahIM cAhate, kisI kA upakAra- | rAjya sampadA, bhogAdika apane Apa hI prakaTa ho jAte apakAra ve karate nahIM haiM, pUjana, stavana, abhiSeka haiN| yadyapi bhagavAn arahanta dhAtu-pASANa ke bimba meM Ate karanevAloM se rAga nahIM krte| phira unheM kisalie pUjate | nahIM haiM aura ve vItarAga bhagavAn kisI kA upakArahaiM? kisalie pUjanA cAhie? apakAra bhI nahIM karate haiM, tathApi unakA nAmasmaraNa tathA uttara- gRhastha ne Arambha-parigraha dhAraNa kara rakhA | pratibimba kA darzana apane zubha pariNAma, vItarAgarUpa dhyAna hai| usakA mana zuddhAtmasvarUpa ke avalambana meM to lagatA | hone ko bAhya nimitta hai| jisa prakAra rAgarUpa strI-puruSoM nahIM hai aura binA avalambana ke citta ThaharatA nahIM hai, ke acetana citra Adi dekhane se rAga pragaTa ho jAtA taba apane paramAtmabhAva ke avalambana ke lie, vItarAgatA | hai, usI prakAra vItarAgI kA pratibimba bhakti-pUrvaka dekhane se pariNAma jor3ane ke lie pratimA meM sAkSAt arahanta | se vItarAgatA pragaTa ho jAtI hai| ke svarUpa kA saMkalpa karake dhyAna, stavana, pUjana karatA isa saMsAra meM jIvoM ko jo rAga-dveSa hotA hai, hai| usa arahanta ke svarUpa meM apane pariNAma joDane | vaha samasta kevala-acetana, svarNa-cA~dI, maNi-mANikya, se, usa kAla meM samasta sAMsArika saMkalpa ruka jAte | mahala, vana, bAga, nagara-grAma, pASANa-kardama-zmazAna, mAtmasvarUpa kA anabhava hotA hai| usa | manuSya-tiryaMcoM ke zarIra, vacana-rAga-rudana, durgandhaparamAtmasvarUpa meM ekAgratA hone se sukha-jJAnarUpa sampadA | sugandha, rasa-virasa ityAdi samasta acetana pudgala dravyoM meM vighna karanevAle antarAya-karma kA anubhAga rasa sUkha ka vintavana, zravaNa, avalokana aura anubhavana se hI jAtA hai, tathA vItarAgabhAva ke prasAda se asAtAvedanIya | hotA hai| se lekara samasta azubha prakRtiyA~ jo pahile bA~dhI huI | jaise ye samasta hI acetana padArtha AtmA ko rAgasattA meM baiThI thIM, unakA bhI anubhAgarasa naSTa ho jAtA dveSa utpanna karAne ke sahakArI kAraNa haiM, vaise hI jinendra hai| tathA jo pUrva kI bA~dhI huI puNya prakRtiyA~ haiM, unameM | kI paramazAntamudrA jJAniyoM ke vItarAgatA hone meM sahakArI anubhAgarasa bar3ha jAtA hai| manda kaSAya ke prabhAva se zubha kAraNa hai, preraka nhiiN| bhavyajIvoM ko vItarAgatA ke sivAya Ayukarma ke sivAya samasta karma-prakRtiyoM kI sthiti | anya kisI kI cAha hotI nahIM hai| ghaTa jAtI hai| aisI bhagavAn kI AjJA siddhAntagranthoM meM | jo jinendra kI pratimA ke Age thAlI meM jalaprasiddha hai| candanAdi aSTadravya mahimA gAkara car3hAte haiM, unakA ___manda kaSAya ke prabhAva se pUrva ke bA~dhe hue zubha abhiprAya aisA nahIM hai ki bhagavAn yaha dravya khA leveM karmoM meM rasa bar3ha jAtA hai, tathA azubha karmoM kA rasa | yA usakI vAsanA-svAda leveN| unakA bhAva to aisA hai sakha jAtA hai, ghaTa jAtA hai aura Ayakarma ko choDakara ki jaise kisI bar3e maNDalezvara rAjA kA samAgama milana samasta karmaprakRtiyoM kI sthiti ghaTa jAtI hai| tIvra kaSAya ho, taba unake Upara svarNa-ratana motI Adi bArakara, ke prabhAva se samasta karmoM kI pApa prakRtiyoM meM anubhAgarasa pherakara kSepaNa kara dete haiM, AratI utArate haiM, bahumAna bar3ha jAtA hai, tathA puNya prakRtiyoM meM rasa ghaTa jAtA hai| karate hue una para akSata-puSpAdi kSepaNa karate haiN| yaha aura tIna Ayu ko chor3akara samasta karmoM kI sthiti | saba apanI bhakti hai, rAjA ko isase kucha lene-dene kA bar3ha jAtI hai| prayojana nahIM hai| usI prakAra bhavya jIvoM ko bhakti karate arahanta bhagavAn ke guNoM meM anurAga-lInatA hI| hue trailokyanAtha parama maMgalarUpa paramezvara paramAtmasvarUpa arahanta bhakti hai| usake prabhAva se dukha kI kAraNa pApa- | bhagavAn arahanta ke pratibimba-pratimA ko dekhate samaya akTUbara 2008 jinabhASita 9
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAra Ajakala ke vaktA bhI (asaMyamI vyakti) mAhaula / karaNDakazrAvakAcAra ke aMta meM likhA haiko dekhakara Agama ke artha ko badalate rahate haiN| vaha | yena svayaM viitklngkvidyaadRssttikriyaartnkrnnddbhaavm| vyakti tIna kAla meM satya kA udghATana nahIM kara sakatA, nItastamAyAti patIcchayeva, sarvArthasiddhistriSu viSTapeSu / / vaha jaldI-jaldI Agama ke artha ko palaTa detA hai| yaha kArikA kitanI acchI lagatI hai ! ratna kahA~ isa prakAra kI vRtti dekhakara mana hI mana jinavANI rotI para rakhate haiM? TrejarI meM hI rakhate haiM na, hA~...! to usameM rahatI hai| mere Upara tumane ghUghaTa lAyA hai, maiM ghughUTa meM | bahuta se khAne hote haiM, usake andara eka aisI DibbI jInevAlI nahIM huuN| maiM to jana-jana taka pahu~cakara apanA | hotI hai jisa DibbI ko dekhakara mu~ha meM pAnI A jAtA saMdeza denevAlI huuN| lekina, Ajakala kucha paMktiyA~ to | hai| usakI banAvaTa hI alaga prakAra kI rahatI hai, aura aNDara lAina kI jAtI haiM, aura kucha paMktiyA~ aNDara | usake bhItara makhamala bichA huA rahatA hai| lAla yA grAuNDa kI jAtI haiN| yaha kyA satya hai? yaha kyA satya | harA, usa hIre ke viparIta raMgavAlA hI hotA hai, vaha kA pradarzana hai? nahIM yaha isaliye ho rahA hai ki Aja | makhamala kA kapar3A hai aura u paramArtha ke sthAna para artha ne apanI sattA jamA lI hai|| huA vaha ratna, hIre kA naga rahatA hai| logoM meM rAjanIti, arthanIti A gaI hai, dharmanIti ke yaha huI ratnoM kI bAta, lekina zrAvakAcAra kisameM lie sthAna nahIM bcaa| rakhA gayA hai, ratnakaraNDaka meN| eka bAta aura dhyAna naujavAno! uTho !! jAgo !! yadi apanA hita cAhate | dene yogya hai ki ratna-karaNDaka kA kaI bhASAoM meM ho, apanI saMskRti ko jIvita rakhanA cAhate ho, apane | anuvAda huA lekina, 'ratnakaraNDaka' isa zabda kA bApa-dAdAoM ke AdarzoM ko surakSita rakhanA cAhate ho, | anuvAda nahIM huaa| kyA matalaba? matalaba yaha hai ki to artha ke lobha meM Akara koI kArya nahIM krnaa|| hindI meM isakA artha hai 'rayaNa maMjUSA' rayaNa kA artha yahA~ para lobha kA saralIkaraNa hai, yahA~ para tyAga kA | hai ratna, maMjUSA yAni peTI, snduukcii| ratna jaise saMdUkacI . aMgIkaraNa hai| yahA~ para kevala Atmabala kI carcA hai| meM rakhe hote haiM, usI prakAra samyagdarzana, samyagjJAna, paramArtha kI carcA hai, artha kI carcA nahIM hai| Apa loga samyakcAritra rUpI tIna ratnoM ko unhoMne 'ratnakaraNDaka' kahate haiM artha, to hAtha kA maila hai yU~-yU~ karane se vaha | meM rakhA hai| nikala jAtA hai (hAtha malate haye) puNya kI vaha chAyA | AcArya kahate haiM, ye baDI anamola nidhi hai| jo hai| puNya kA udaya huA, to vaha A jAtA hai aura ki bar3I durlabhatA se prApta huI hai| chahaDhAlAkAra ne kahA pApa kA udaya huA, to vaha calA jAtA hai| Apa dhArmika | hai kianuSThAna karane ke liye mahApuruSa aharniza prayAsa karate | iha vidhi gaye na mile sumaNi jyoM udadhi smaanii| rahate haiN| usa satya kI jhalaka pAne ke liye ve apanI jisa prakAra samudra meM maNi gira gaI, to puna: milane A~kheM bilkula khola kara rakhate haiN| AcArya kundakunda | vAlI nahIM hai, aisI hI manuSya jIvana kI kImata hai| deva pravacanasAra meM kahate haiM ine -gine loga hI isa zrAvakAcAra ko apanAte haiN| tIna 'AgamacakkhU hoMti sAhUNaM' / kama nau karor3a hI munirAja haiM, jo mUlAcAra ke anusAra Agama hI sAdha kI A~kha hai| sAdhaoM kI A~kha | calanevAle haiM aura zrAvakoM kI saMkhyA to asaMkhyAta hai, na to dhana-daulata hai. aura na hI khyAti. pajA, lAbha. lekina manuSyoM meM nhiiN| aba sociye bahata kama saMkhyA maMjila taka pahu~cAnevAlI Agama kI A~kha hI hai| usa hai| anaMtAnaMta jIvoM meM se zrAvaka banane kA saubhAgya kucha A~kha ko bahata acche DhaMga se sambhAlakara rakhanA caahiye|| hI jIvoM ko hotA hai, jo ki Apa logoM ko upalabdha usa dRSTi meM jaba vikAra yA pakSapAta A jAyegA, to hai| aise zrAvakAcAra ko apnaao| dRzyamAna padArthoM kI jinavANI usa samaya piTa jaayegii| jinavANI kA mUlyAMkana koI kImata nahIM hai, hameM bhI dRzyamAna padArthoM kI kImata samApta ho jaayegaa| bandhuo! yaha vaha ratna hai, jisako | nahIM karanA, draSTA kI kImata AMkanA hai| Aja hama dRzya hama kahA~ rakha sakate haiM dekho! samantabhadra svAmI ne jo | ke Upara, jJeya ke Upara lebila lagAte jA rahe haiN| yaha ki mahAn dArzanika the, adhyAtmavettA the, unhoMne ratna- | adhyAtma nahIM hai, yaha siddhAnta nahIM hai| hama jJAtA, draSTA, 10 sitambara 2008 jinabhASita
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ asaMkhyAta-guNazreNI-nirjarA siddhArthakumAra jaina, satanA (ma.pra.) AcArya umAsvAmI mahArAja ne tattvArthasUtra ke navama / kahI gayI hai| yaha nirjarA mokSamArga meM apanA vizeSa sthAna adhyAya meM saMvara aura nirjarA tattva kA varNana kiyA hai| rakhatI hai| pahale sUtra meM saMvara kA lakSaNa kahA tathA dUsare sUtra meM asaMkhyAtaguNazreNInirjarA kyA hai?- jaisA ki zabda vaha saMvara kaise prApta hogA, isake kAraNoM ko kahA aura se parilakSita hotA hai, asaMkhyAta guNI nirjarA jo zreNI tIsare sUtra meM tapasA nirjarA ca kahakara tapa ko saMvara rUpa meM bar3hatI jAtI hai aura hara agale samaya meM pUrva aura nirjarA meM saMyukta kAraNa nirUpita kiyaa| Age ke | samaya se asaMkhyAtaguNe karmoM kI nirjarA hotI jAtI hai| sUtroM meM krama se vistAra karate huye 10 dharma, 12 bhAvanA | ise eka udAharaNa se samajhane para spaSTa ho jaayegaa| 22 parISaha kA varNana kiyA tathA 19veM sUtra meM bAhya tapa | eka phakIra kuMbha ke mele meM haridvAra gayA aura ko tathA 20veM sUtra meM aMtaraMga tapa kA varNana karate huye usane ghUmate huye eka seTha se eka rupaye bhikSA kI yAcanA bheda-prabhedoM ko btaayaa| antima tapa meM dhyAna ke| kii| seTha ne usase kahA ki eka rupayA kamAne meM mehanata varNana meM zukladhyAna kA varNana karane ke pazcAt sUtra | hotI hai, muphta meM nahIM aataa| hama eka rupaye ko to kramAMka 45 meM asaMkhyAtaguNazreNI nirjarA ke pAtroM ko | 6 mAha meM apanI mehanata se duganA kara lete haiN| phakIra drshaayaa| isase eka dRSTi prApta hotI hai ki Akhira yaha / sunakara muskarAyA aura kahane lagA-- seTha Apa bahata kuzala kauna sI nirjarA hai, isakA kArya kyA hai, kauna-kauna- | vyApArI haiM ataH eka rupayA merA bhI Apa rakha leveM, se jIva ise kara sakate haiM, kina-kina kAraNoM se yaha | maiM apanA eka rupayA 12 varSa bAda agale kuMbha para le hotI hai inhIM saba bAtoM para cintana karane kA prayatna | lU~gA aura apanA eka rupayA dekara calA gyaa| samaya yahA~ kiyA jA rahA hai| bItA 12 varSa bAda phakIra punaH haridvAra phuNcaa| seTha ke nirjarA kyA hai?- AtmA ke sAtha saMzleSa saMbaMdha | pAsa gayA aura pichale kuMbha kI bAta yAda dilaaii| seTha ko prApta pudgalakarmoM kA eka deza AtmA se jhara jAnA | ne kahA- ThIka hai, apanA hisAba le lo| seTha ne use nirjarA hai evaM sampUrNa karmoM kA jhara jAnA mokSa hai yaha | 10-20 rupaye dekara kahA hisAba ho gyaa| phakIra to sAmAnya lakSaNa kahA hai| nirjarA 2 prakAra kI batalAI | ar3a gayA kahane lagA- seTha hisAba meM 10-20 kama de gaI hai| yathA-1. savipAkanirjarA 2.avipaaknirjraa| denA, lekina hisAba kara lo| seTha ne hisAba jor3A, - 1.savipAkanirjarA sabhI saMsArI jIvoM ke hotI hai, to vaha eka rupayA hara 6 mAha meM dugune ke anusAra binA puruSArtha ke hI hotI hai| pUrva meM ba~dhA huA karma | 24 kistoM meM 1 karor3a 67 lAkha 37 hajAra 216 rupaye udaya meM AtA hai apanA phala dekara nirjINa ho jAtA | ho gyaa| seTha ghabar3A gyaa| hama Apa bhI itanI rAzi hai yaha savipAka nirjarA hai| sunakara cauMka gaye hoNge| lekina nIce likhe anusAra hisAba 2. avipAkanirjarA-puruSArthapUrvaka udayasamaya ke | dekheMpUrva meM karmoM ko udaya meM lAkara nirjarita karanA avipAka | 1 rupaye 6 mAha meM 2, 1 varSa meM 4, isI prakAra nirjarA hai| isake Agama meM kaI udAharaNa diye gaye haiM, hara 6 mAha meM dugune krama se 8-16-32-64-128-256jisase ye donoM nirjarA samajhIM jA sakatI haiN| yathA | 512-1024-2048-4096-8192-16384-32768-65536savipAkanirjarA per3a meM svayaM pakane ke bAda Ama giratA | 1, 31,072-2,62,144-5, 24,288-10, 48,576-20, hai tathA dUsarI kacce Ama ko tor3akara pAla lagAkara | 97,152-41, 84304-83, 68,608 evaM 24 vIM kista bhinna-bhinna tarIkoM se use pakAyA jAtA hai| yahI dUsarI | meM 12 varSa bAda 1,67,37,216 = 00 rupaye ho gye| yaha avipAkanirjarA hI mukhyataH mokSamArga meM kAraNa hai binA udAharaNa to dugane-dagane krama kA hai, isI krama ko yadi avipAkanirjarA ke mokSamArga banatA hI nahIM hai| isa | hama guNita krama meM dekheM, to jo rAzi pahale samaya meM avipAkanirjarA meM hI eka nirjarA 'asaMkhyAtaguNazreNInirjarA' | eka hai vahI dUsare samaya meM 4 tIsare samaya meM 16 isa akTUbara 2008 jinabhASita 11
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ krama se vRddhi ko prApta hotI hai yathA- 1-1, 2-2, 3- | arihanta bhagavAn 13veM evaM 14veM gunnsthaanvrtii| isa prakAra 4,4-16, 5-256, 6-65536,7-4,29,49,67,296 arthAt | tattvArthasUtrakAra dvArA uttarottara vikasita dasa pAtra kahe gaye sAtaveM samaya mAtra meM yaha rAzi 1 se bar3hakara guNita krama | haiN| meM 4 araba 29 karor3a 49 lAkha 67 hajAra dau so chiyAnave | vizeSa- anya-anya granthoM meM kahIM 11 sthAna bhI ho gii| AThaveM samaya meM guNA karane para rAzi itanI | kahe gaye haiN| zAstrasArasamuccaya kI hindI TIkA jainatattvahai ki hama use par3ha bhI nahIM paayeNge| 9 aMka kI saMkhyA vidyA ke cauthe adhyAya sUtra 62 meM 11vA~ sthAna kevalI ho jaayegii| isa prakAra hamane dviguNita evaM guNita krama | samudghAta liyA gayA hai, usa samaya pUrvavartI sthiti se ko jaanaa| isI bAta ko asaMkhyAta guNita krama jAnane | adhika nirjarA hai aisA vivaraNa prApta hotA hai| SaDkhaNDAgama ke liye dekheM parizIlana pRSTha 39 para bhI dhavalA kI 12vIM pustaka pahale samaya meM nirjaritakarma asaMkhyAta ke anusAra 11 sthAna kahe gaye haiN| dUsare krama meM arthAt dUsare samaya meM asaMkhyAta | kauna-kauna se jIva kitanI nirjarA kara sakate x asaMkhyAta haiM- isa bAta para vicAra karane ke liye hameM sarvaprathama tIsare samaya meM dUsare samaya kI rAzi x asaMkhyAta | yaha jAnanA hogA ki yaha nirjarA prArambha kahA~ se hotI cauthe samaya meM tIsare samaya kI rAzi x asaMkhyAta hai? jaba mithyAdRSTi jIva samyagdarzana prApti hetu pA~ca isa prakAra pratisamaya asaMkhyAta asaMkhyAta gaNI | labdhiyoM meM karaNalabdhi ke pariNAma karatA hai, usa samaya karmoM kI nirjarA bar3hatI calI jAtI hai aura jIva apanI| jo tIna karaNa-adha:karaNa, apUrvakaraNa, anivRttikaraNa pAtratAnusAra pUre-pUre jIvana bhara apane ananta karmoM ko rUpa pariNAmoM ke samaya Ayukarma ko chor3akara bAkI khirA dete haiN| apane pUrva asaMkhyAtoM janmoM meM bA~dhe haye 7 kamoM kI bahuta nirjarA hotI hai| usa samaya usa jIva karmoM ke bojha ko isa nirjarA ke dvArA halakA kara lete ko samyaktva ke sanmukha yA sAtizaya mithyAdRSTi jIva : haiM aura mokSamArga prazasta karake makti ko prApta ho jAte | kahate haiM tathA jaise hI yaha jIva samyaktva prApta karatA haiN| isameM aura bhI vizeSatAyeM haiN| yaha sAmAnya kathana hai, to samyaktvaprApti ke kAla meM isakI jo nirjarA hotI kiyA hai| anya vizeSatAe~ Age AnevAle zIrSakoM meM | hai. use asaMkhyAtagaNI nirjarA ke prathama sthAna ke rUpa svayaM pratipAdita ho jaayeNgii| isaliye usa prasaMga ko yhaaN| meM liyA gaya meM liyA gayA hai| sAtizaya mithyAdRSTi avasthA se nahIM liyA hai| samyaktva-avasthA meM jo nirjarA hotI hai vaha pUrva-pUrva asaMkhyAtaguNazreNI nirjarA kauna kara sakatA hai kI apekSA asaMkhyAta gunI hotI hai, isaliye ise pahale tattvArthasUtra adhyAya 9 ke 45 veM sUtra meM AcArya umAsvAmI pAtra ke rUpa meM svIkAra kiyA gayA hai| punaH vahI jIva mahArAja ne isakA khulAsA kiyA hai| 10 pAtra batalA jaba vrata svIkAra kara dezavratI zrAvaka banatA hai, to use rahe haiM yathA-samyagdRSTizrAvakaviratAnantaviyojakadarzana dvitIya pAtra svIkAra kiyA gayA hai aura usakI nirjarA mohakSapakopazamakopazAnta-mohakSapakakSINamohajinAH apanI prathama avasthA se asaMkhyAta guNI hai| vahI zrAvaka krmsho'sNkhyeygunnnirjraaH|| 9145 // isakA krama isa jaba mahAvrata svIkAra karatA hai, muni avasthA ko prApta prakAra hai- 1.aviratasamyagdRSTi caturthaguNasthAnavartI, 2. | hotA hai, to zrAvaka avasthA meM honevAlI asaMkhyAtagaNI dezavratI zrAvaka paMcamaguNasthAnavartI, 3.virata arthAt 6 veM | | nirjarA se bhI asaMkhyAtaguNI nirjarA karatA hai| vahI muni evaM 7 veM guNasthAnavartI muni mahArAja, 4.anantAnubandhI | mahArAja jaba anantAnubandhI kI visaMyojanA karate haiM, to kI visaMyojanA karanevAle. 5.darzanamoha kA kSaya karanevAle. usa samaya meM honevAlI nirjarA pUrva avasthA se asaMkhyAta-- 6.cAritramoha kA upazama karanevAle arthAt upazama zreNI | guNI hai| ve hI mahAmunirAja jaba darzana mohanIya kI kSapaNA para caDhanevAle manirAja.7. upazAntamoha 11veM gaNasthAnavartI karate haiM, to usa samaya honevAlI nirjarA pUrva avasthA mahAmunirAja, 8.mohanIya kI kSapaNA karanevAle kSapakazreNI | se asaMkhyAta guNI hai, ve hI mahAmunirAja upazama zreNI para ArUDha, 9.mohanIya parivAra ko nAza kara liyA hai | car3hate haiM, to zreNI meM honevAlI nirjarA unakI pUrva sthiti aise 12 veM guNasthAnavartI munirAja aura 10.jina arthAt | se asaMkhyAta gunI hai| punaH ve gyAharaveM guNasthAna ko 12 akTUbara 2008 jinabhASita -
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ prApta karake upazAmaka banate haiM, to pUrvavartI avasthA se| haiM, usa samaya apanI pAtratAnusAra nirjarA karate haiN| udAharaNa 1 11veM guNasthAna meM honevAlI nirjarA asaMkhyAta gunI hai| ke liye koI avirata samyagdRSTi kSAyika samyagdarzana ve hI munirAja jaba kSapaka zreNI para car3hate haiM, to 11veM | prApta karane kI bhUmikA meM jisa samaya hogA, usa bhUmikA guNasthAna kI apekSA unhIM muni mahArAja kI nirjarA 8 | meM 5 veM krama meM kahI gaI nirjarA kareMge, lekina sirpha se 10 guNasthAnoM meM asaMkhyAta gunI hai| punaH ve hI mahAvratI | kSAyika samyagdarzana prApti ke kAla meM, zeSa jIvana avratI 12 veM guNasthAnavartI kSINamoha ho jAte haiM, to unakI nirjarA | haiM to nahIM kreNge| zreNI para ArUr3ha avasthA se asaMkhyAta guNI hai| tathA vizeSa vicAraNIya bindu- sUtra 9145 meM jo 10/ vahI munirAja jaba kevalajJAna prApta kara arihanta bhagavAn | 11 sthAna kahe gaye haiM, unameM cauthe nambara para anantAnubandhI ho jAte haiM, to unakI nirjarA kSINamoha avasthA se | kI visaMyojanA karanevAle evaM pA~caveM sthAna para darzanaasaMkhyAtaguNI hai| isa prakAra ina 10 sthAnoM para nirjarA | mohanIya kI kSapaNA karanevAle pAtra ko liyA gayA hai| kA krama darzAyA hai| jahA~ para 11 sthAna batAye haiM, vahA~ | vahA~ prazna hotA hai ki ye pAtra kauna-se guNasthAnavartI arihanta bhagavAn avasthA se bhI jyAdA nirjarA jaba ve leveM? kyA vahA~ para cauthe guNasthAnavartI-pA~caveM guNakevalI samudghAta karate haiM, to kevalI avasthA se bhI | sthAnavI jIva bhI ho sakate haiM, athavA muni kI apekSA asaMkhyAta guNI nirjarA karate haiN| yahA~ para jo udAharaNa | se kathana hai? yaha vicAraNIya hai| kyA vahA~ vaha avirata liyA gayA hai vaha eka jIva ko lekara hai| usI jIva samyagdRSTi-viyojaka evaM aviratakSAyika samyagdRSTi, muni kI aneka avasthAoM ke AdhAra para liyA gayA hai| mahArAja kI apekSA asaMkhyAtaguNI nirjarA karate haiM? isa dhavalA pustaka 12 meM adha:pravRtta kevalIsaMyata aura sambandha meM bhinna-bhinna granthoM ke sandarbho ko hama yahA~ yoganirodha kevalIsaMyata aisA liyA hai| prastuta karate haiM, jisake dvArA isa viSaya para prakAza par3atA kauna-kauna se pAtra kaba-kaba karate haiM- isa | hai| alaga-alaga AcAryoM meM se bahata se AcAryoM kA sambandha meM vicAra karate haiM ki pAtroM ke anusAra asaMkhyAta- | abhimata eka jaisA hai, kintu dhavalAkAra kA mata bhinna guNazreNI nirjarA kitane samaya taka hotI hai- | dikhAI par3atA hai ataH hameM donoM mata svIkAra karane yogya 1. avirata samyagdRSTi-sirpha samyagdarzana prApti ke | haiN| samaya guNazreNI nirjarA karate haiM, tathA kisase asaMsakhyAta- dhavalA jI meM bahuta spaSTa zaMkA aura usakA guNI so AcArya kahate haiM ki sAtizaya mithyAdRSTipane | samAdhAna karate huye AcArya vIrasena svAmI ne anantAnumeM jo nirjarA ho rahI thI, usase asaMkhyAta guNI karate | bandhI viyojaka se asaMyata-samyagdRSTi, saMyatAsaMyata aura haiN| avirata samyagdRSTi yadi Age nahIM bar3hatA, vratAdi | saMyata ko grahaNa kiyA hai tathA vahA~ para anantAnubandhI svIkAra nahIM karatA to usake jIvana meM phira nahIM hotI | viyojaka kI visaMyojanA ke kAla meM vizuddhi anantaguNI sirpha samyagdarzana prApti kAla meM hI hotI hai| hai| phalasvarUpa vahA~ para muni (saMyata) se bhI jyAdA 2. vratI zrAvaka apanI bhUmikA meM rahate huye avirata- | nirjarA anantAnubandhI-viyojaka karatA hai| yadyapi darzanasamyagdRSTi avasthA se asaMkhyAta guNI karate haiN| yahA~ | mohanIya kI kSapaNA ke sambandha meM khulAsA nahIM kiyA, vizeSatA hai ki pA~cavA~ guNasthAna jaba taka banA rahegA, | kintu sUtrakrama meM pAtrakrama se aura pUrva sUtra ke khulAsA taba taka nirantara asaMkhyAta guNazreNI nirjarA karate rheNge| se hama darzanamohanIya kI kSapaNA karanevAloM kI guNazreNI 3. muni mahArAja mahAvratI bhI apane yogya gaNu- | nirjarA meM bhI asaMyata, saMyatAsaMyata aura saMyata ko grahaNa sthAnoM meM pUre samaya taka nirantara guNazreNI nirjarA karate | kara sakate haiN| isa sambandha meM aneka grantha evaM dhavalA jI kA 4. anantAnubandhI kI visaMyojanA karanevAle mAtra | mantavya kA avalokana saMkSipta meM karate haiMvisaMyojanA ke kAla meM karate haiN| 6. upazamazreNI, kSapakazreNI para ArUr3ha hokara 5. darzanamohanIya kI kSapaNA karanevAle jIva bhI, | upazAmaka, kSINamoha guNasthAnavartI sabhI jIva antarmuhUrta jisa samaya kSAyika samyagdarzana prApti kA upAya karate | taka nirantara apanI pAtratA-anusAra nirjarA karate haiM, yaha akTUbara 2008 jinabhASita 13
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ haiN| jarUra hai ki Upara-Upara kI avasthAoM meM antarmuhUrta | ke artha evaM vizeSArtha meM bahuta sarala zabdoM meM guNazreNI meM pahale kI apekSA samaya ghaTatA jAtA hai aura guNazreNI | nirjarA ke dasa sthAnoM kA kathana kiyA hai| nirjarA asaMkhyAtaguNita krama se bar3hatI jAtI hai| 6. tattvArthasUtra saralArtha ke navama adhyAya sUtra 45 7. jina bhagavAn jaba taka kevalIpane ko prApta | kI TIkA pRSTha 267-68 para guNazreNI nirjarA ke dasa rahate haiM, apanI arihanta avasthA meM nirantara asaMkhyAta | sthAnoM kA kathana karate huye vizeSArtha meM 5 bAtoM dvArA guNI nirjarA karate haiN| kathana ko aura spaSTa karate huye eka jIva kI apekSA 8. samudghAta kevalI bhagavAn samudghAta ke samaya | se hI kathana kiyA hai| arihanta avasthA se bhI asaMkhyAta gaNI nirjarA karate | 7. tattvArtha rAjavArtika ke dvitIya bhAga pRSTha 635 636 adhyAya 9 ke sUtra 45 kI TIkA meM akalaMkadeva anya-anya granthoM kA mantavya- sarvArthasiddhikAra | svAmI ne samyagdRSTi se tInoM samyagdRSTi : upazama, AcArya pUjyapAda svAmI ne sarvArthasiddhi grantha ke naveM | kSayopazama aura kSAyika grahaNa kiyA hai| pazcAt zrAvaka adhyAya ke 45veM sUtra kI TIkA karate hue 908 veM anuccheda | ko kahakara Age yathAkrama se le lenaa| meM 10 pAtroM ke anusAra apanI bAta kahI hai tathA usameM 8. tattvArthazlokavArtika meM AcArya vidyAnandi AcArya mahArAja ne ve 10 sthAna eka hI jIva ke vikAsa mahArAja ne bhI saMskRta TIkA adhyAya 9/45 meM samyagdRSTi krama ko lekara kahe haiN| AcArya pUjyapAda jI ke mantavya se tInoM samyagdaSTi grahaNa kiye haiM. isase aisA jAna paDatA meM anantAnubandhI kI visaMyojanA tathA darzanamohanIya kA | hai ki rAjavArtikakAra aura zlokavArtika-kAra bhI cauthe kSaya karanevAlI avasthA muni mahArAja ke hI leveM, aisA | aura pA~caveM krama kI nirjarA pAtroM meM vahA~ muniviyojaka dikhAI par3atA hai| vahA~ caturtha guNasthAnavartI ke liye bhI | aura munikSapaka haiM, aisA kahanA cAha rahe haiN| muni avasthA kahA ho aisA nahIM jhalakatA, kyoMki 'sa eva, sa eva' | prApta hone ke pazcAt jo agale krama meM nirjarA ke jitane haye prArambha se dasoM sthAnoM ko khaa| isaliye | anya sthAna kahe gaye, ve saba muni apekSA haiM. aisA abhiprAya krama meM samyagdRSTi-zrAvaka-virata-anantAnubaMdhIviyojaka- jAna par3atA hai| darzanamokSapaka aisA krama kahA hai, jisase vahA~ muni kI 9. SaTkhaNDAgama pustaka 12, sUtra 178, pRSTha 82 apekSA se leveM, aisA avabhAsita hotA hai| sarvArthasiddhi | para ukta vivaraNa prApta hotA hai| 'usase anantAnubandhI TIkA pRSTha 362 saMskRta TIkA, hindI artha evaM paM0 phUlacanda | kI visaMyojanA karanevAle kI zreNI guNAkAra asaMkhyAta jI zAstrI kA vizeSArtha avalokana karane yogya hai| gaNA hai|| 78 // ' 2.tattvArthavRtti (AcArya bhAskaranandi-TIkA) meM bhI | svasthAna saMyata ke utkRSTa guNazreNI guNAkAra kI navama adhyAya ke paiMtAlIsaveM sUtra kI TIkA karate hue | apekSA asaMyata samyagdRSTi, saMyatAsaMyata aura saMyata jIvoM pRSTha 545-546 kI saMskRta TIkA meM yahI bhAva pradarzita | meM anantAnubandhI kA visaMyojana karanevAle jIva kA jaghanya * hai| vahA~ nirjarA ke kAloM kI vyAkhyA bhI sundara DhaMga | guNazreNI guNAkAra asaMkhyAtaguNA adhika hai| se kI gaI hai| __arthAt saMyata ke jo utkRSTa nirjarA ho rahI hai, 3. 'jaina tattva vidyA' grantha meM jo zAstrasArasamuccaya | usase anantAnubandhIviyojaka kI jaghanya nirjarA bhI kI TIkA ke rUpa meM pUjya pramANasAgara jI mahArAja dvArA | visaMyojanA ke kAla meM asaMkhyAta guNI hai| racita hai, 4 the adhyAya ke sUtra 62 kI TIkA 352- zaMkA- saMyamarUpa pariNAmoM kI apekSA anantAnubandhI 353 pRSTha para vistAra se kI gii| kA visaMyojana karanevAle asaMyata samyagdRSTi ke pariNAma 4. tattvArthasUtra kI TIkA meM zrI paM0 phUlacandra jI | anantaguNA hIna hote haiN| aisI avasthA meM usake asaMkhyAta siddhAntazAstrI dvArA bhI isI mantavya ko jhalakAyA gayA | gaNI pradeza nirjarA kaise ho sakatI hai? hai| dekheM pRSTha adhyAya 9 sUtra 45 pr| samAdhAna- yaha koI doSa nahIM, kyoMki saMyamarUpa 5. tattvArthasUtraTIkA paM0 kailAzacandra jI, banArasa | pariNAmoM kI apekSA anantAnubandhI kaSAyoM kI visaMyojanA dvArA pRSTha 151 para navama adhyAya ke paiMtAlIsaveM sUtra | meM kAraNabhUta samyaktvarUpa pariNAma anantaguNe upalabdha haiN| 14 akTUbara 2008 jinabhASita
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaMkA- yadi samyaktva rUpa pariNAmoM ke dvArA | kar3I meM nirjarA meM asaMkhyAta guNazreNI nirjarA kI bhI anantAnubandhI kaSAyoM kI visaMyojanA kI jAtI hai, to | carcA sAmAnya jIvoM ke bIca meM kareM, sabhI jIvoM ko sabhI samyagdRSTi jIvoM meM usakI visaMyojanA kA prasaMga | yaha samajha meM Aye, to loga avazya hI vratoM kI ora AtA hai? agrasara hoMge, vratIjIvana aMgIkAra karake guNa zreNI nirjarA samAdhAna- aisA pUchane para uttara meM kahate haiM ki | ke mAdhyama se apane anantoM karmoM ke bojha ko vartamAna saba samyagdRSTiyoM meM usakI visaMyojanA kA prasaMga nahIM | paryAya meM bar3e hI sahaja DhaMga se halakA karane meM sakSama A sakatA hai, kyoMki viziSTa samyaktvasvarUpa pariNAmoM | ho skeNge| jaba taka vratI jIvana aMgIkAra nahIM bhI kara ke dvArA hI anantAnubandhI kaSAyoM kI visaMyojanA svIkAra | sakeMge, taba taka apane pariNAmoM dvArA usa pada ko pAne kI gaI hai| kI bhAvanA, apane karmoM ko nirantara khirAne kI bhAvanA isa prasaMga para dhavalA jI kI 12vIM pustaka ke | ko balavatI banAte huye apane vikAsa ke mArga ko gati pRSTha 78 gAthA naM. 7-8 tathA sUtra kramAMka 175 se 185 / deMge, aisA merA mAnanA hai| avalokana karane yogya haiN| sandarbha-granthasUcI upasaMhAra- asaMkhyAta-guNazreNI-nirjarA kA avalokana | 1. sarvArthasiddhi-saMskRta TIkA AcArya pUjyapAda hindI pazcAt dRSTi meM yaha bAra-bAra AtA hai ki TIkA paM0 phUlacandra zAstrI, bhAratIya jJAnapITha prakAzana / jIva bhinna-bhinna sthAnoM para apanI bhUmikA, pAtratA anusAra | 2. tattvArthavArtika-akalaMkadeva, prakAzaka bhAratIya jJAnahara agale sthAna para pichale sthAna kI apekSA asaMkhyAta pITha dillii| guNI, asaMkhyAta guNI nirjarA karate haiM, to karma bA~dhe | 3. tattvArthavRtti-bhAskaranandI TIkA anu. AryikA jinamatI, kitane the? pichalI aneka paryAyoM meM saMgraha ke rUpa ikaTTe | prakAzaka pAMcUlAla jaina kishngddh| hote gaye ye karma to meru ke samAna se jAna par3ate haiM | 4. tattvArthavRtti-zrutasAgarIya TIkA, bhAratIya jJAnapITha aura itane karmoM kA bojhA lekara jIva binA guNazreNI prkaashn| nirjarA kare Upara A hI nahIM sktaa| bA~dhate samaya to | 5. jaina tattva vidyA-pU. pramANasAgara jI, bhAratIya jJAnapITha na hoza thA na jJAna, lekina nirjarA ke samaya kA prakaraNa prkaashn| dekhakara A~kheM caudhiyA~ jAtI haiN| tattvArthazlokavArtika-saMskRta TIkA. AcArya vidyAnandi, usameM bhI eka vizeSatA hai ki avirata samyagdRSTi | prakAzana gAMdhI raMgAnAtha jaina graMthamAlA, mumbii| jIva kI nirjarA to mAtra samyaktvaprApti ke kAla meM hotI | 7. tattvArthasUtra-paM0 phUlacandra zAstrI prakAzana / hai, jabaki vratI zrAvaka, munirAja kI guNazreNI nirjarA | 8. tattvArthasUtra-paM0 kailAzacandra zAstrI, prakAzana bhAratavarSIya pUre jIvanakAla meM nirantara hara pichale samaya kI apekSA jaina saMgha, caurAsI mathurA / agale samayoM meM asaMkhyAta guNI hotI jAtI hai| apane | 9. tattvArthasUtra saralArtha-bhAgacandra jaina indu, gulagaMja, jIvanakAla meM dezavratI, mahAvratI kitanI nirjarA kara lete prakAzana jblpur| haiM isakA Akalana avazya karanA caahiye| | 10. SaTkhaNDAgama parizIlana-paM0 bAlacandra zAstrI, bhAratIya merA vyaktigata vicAra hai ki sabhI sudhI pAThaka, jJAnapITha prkaashn| vidvAn pravacanakAra jo apane vicAroM, lekhoM, pravacanoM ke | 11. SaTkhaNDAgama dhavalA pustaka 12, prakAzana sitAbarAya mAdhyama se jIvoM ke kalyANamArga ko prazasta kara rahe lakhamIcanda vidishaa| haiM, unase merA anurodha hai ki hama Asrava-baMdha kI carcA (tattvArthasUtra-nikaSa se sAbhAra) ke sAtha saMvara kI carcA bhI bahuta karate haiM, kintu isI mana tIratha kaise bane, tana kI hai jaba bhuukh| dharma binA hai AdamI, jaise sUkhA ruukh|| yogendra 'divAkara', satanA, ma.pra. - akTUbara 2008 jinabhASita 15
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrtha kI saMkalpanA aura unakA vikAsa pro. vRSabha prasAda jaina "tIrtha" zabda saMskRta kI 'tR' plavanataraNayoH dhAtu / Ate haiN| isake pIche unakA bhAva rahatA hai ki tIrthakSetra se banA hai, jisakA artha nikalatA hai ki jo DUbakara, kI vaMdanA se puNya saMcaya hotA hai, puNya-saMcaya se vyakti DubakI lagavAkara pAra utArane kA kAma karatA hai, tIrtha | satkarma meM pravRtta hotA hai aura satkarma dharmArAdhanA kA kahalAtA hai, isIlie jahA~ loga tairate haiM, jahA~ loga | kAraNa banatA hai, tathA dharmArAdhanA mukti kI sAkSAt kAraka tAre jAte haiM, jahA~ se loga bhava-samudra se tarate haiM, ve | hai hii| isI adbhuta bhAva ke kAraNa hI asamartha vRddhajana, sthAna-vizeSa tIrtha kahalAte haiM, isIlie tIrtha taraNa-sthala | mahilAe~ Adi bhI paidala kaI kilomITara kI sIdhI hone ke sAtha-sAtha tAraNa (pAra utAranevAle) sthala bhI | car3hAIvAle pahAr3a para bhI prabhu kA smaraNa karate hue bar3I hote haiN| bhAratIya saMskRti ke poSaka prAyaH sabhI dharmoM | AsAnI se car3ha jAte haiM, unheM tanika bhI zArIrika kaSTa meM tIrthoM kI mAnyatA hai| hara dharma, sampradAya ke apane | kA anubhava nahIM hotA, jaba ki roga-vyAdhi kI pIr3A tIrtha haiM, jo unake kisI mahApuruSa athavA kisI mahattvapUrNa | ke kAraNa apanI rojamarrA kI jiMdagI meM ve karAhate rahate ghaTanA ke smAraka ke rUpa meM jAne jAte haiN| yahI kAraNa | haiN| isIlie jainaparamparA ke grantha 'samAdhizataka' meM bhI hai ki pratyeka dharma ke dharmAnuyAyI tIrthoM kI yAtrA aura | saMsAra-samudra se tarana tAraNa karAnevAle, pAra utAranevAle vaMdanA ke lie bar3e tanmaya hokara bar3I zraddhA, AsthA | ko tIrtha kahA gayA-"saMsArottaraNahetubhUtatvAt tiirthm|" va bhakti-bhAva se jAte haiM aura AtmazAMti kI prApti | AcArya jinasena ne bhI apane AdipurANa meM likhA hai ke lie tatpara rahate haiM, isIlie tIrtha-sthAna zAMti, kalyANa | ki jo isa bhava-sAgara se pAra kare. vahI tIrtha hai. aisA va puruSArtha-cataSTaya kI parama prApti ke dhAma mAne jAte | tIrtha jinendra deva kA caritra hI ho sakatA hai tathA usa : haiM, isake sAtha hI sAtha unakI mAnyatA pavitra-sthala ke | caritra ke kathana karane ko hI tIrtha-saMkathA kahA jAtA rUpa meM bhI hai, bhale, kucha logoM ne aba unheM pUrI taraha | haipavitra-sthala na bhI rahane diyA ho| ina pavitra-sthaloM meM saMsArAbdherapArasya taraNe tiirthmissyte| pavitratA do arthoM meM samAhita hotI hai- 1. ye svayaM pavitra ceSTitaM jinanAthAnAM tasyoktiH tiirthsNkthaa|| hote haiN| 2. jo inake saMparka meM AtA hai, use pavitra bAta itanI hI nahIM AcArya jinasena ne to dhavalAkAra kara dete haiM, isIlie pavitra hone ke bhAva se bhI loga | kI mAnyatA ko Age bar3hAte hue mukti ke upAyabhUta yahA~ Ate-jAte haiN| yahI kAraNa hai ki tIrtha kA eka | samyagdarzana. samyagjJAna va samyaka cAritra ko hI tIrtha ke kAma pavitrIkaraNa bhI hai| isIlie jaba koI yAtrI tIrtha | rUpa meM prastuta kiyA hai, kyoMki ve hI tInoM milakara ke lie jAtA thA. jAtA hai yA jaba tIrtha se lauTakara | mokSamArga banate haiM va mukti ke sAkSAt sAdhana ke rUpa AtA thA, AtA hai, to gA~va dehAta, Asa-par3osa, nAte- | meM prastuta hote haiM, yathAriztedArI Adi ke loga, usase milane ke lie Ate 'muktyupAyo bhvettiirthm|' AdipurANa 2/39 the, Ate haiM, aisI paramparA hai, kyoMki unheM lagatA hai __dhavalAkAra kahate haiM ki dharma kA artha samyagdarzana, ki unake manobhAva tIrtha-kathA sunane se va usake samparka | samyagjJAna va samyak cAritra hai, cU~ki inase saMsAra-sAgara se kucha aMzoM meM pavitra jarUra ho jaaeNge| isa bheMTa meM | se tarate haiM, isalie inheM tIrtha kahA gayA hai| dhavalAkAra vyakti-samparka kI bAta nahIM hai, balki paramparayA tIrtha- | ke hI zabdoM meMsamparka kI bAta hai, jisake pIche vahI pavitrIkaraNa kA dhammoNAma smmiNsnn-nnaann-crittaanni| edehibhAva hai| saMsAra-sAyaraM taraMti tti| edANi titthaM / jainadharma meM bhI tIrtha kA bar3A mahattva hai, isIlie 8,3,42,92,7 jaina dharmAnuyAyI bhI bar3e bhaktibhAva se prAyaH prativarSa kisI AcArya samaMtabhadra ne apane yuktyanuzAsana grantha meM na kisI tIrtha kI vaMdanA, arcanA karane ke lie jAte- | tIrtha ko sabakA kalyANa karanevAlA mAnA hai aura likhA 16 akTUbara 2008 jinabhASita .
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ hai ki he prabhu! ApakA yaha sarvodaya tIrtha sabakA kalyANa | paramparA meM upAsya isalie nahIM ho sakate, kyoMki ve / karanevAlA hai- 'sarvodayaM tIrthamidaM tvaiv|' to U~ce se U~ce bhoga-vilAsa ke pratIka rahe haiM, na jainaparamparA ke prAcIna granthoM meM tIrtha zabda ke paryAya | ki tyAga ke, taba bhalA hamArI paramparA bhoga-vilAsake rUpa meM 'kSetra-maMgala' pAribhASika kA prayoga bhI hotA | sthala ko tIrtha ke rUpa meM kaise svIkAre? dudhara kacha rahA hai. jisakA artha hai ki jisa kSetra meM jAne se ahaMkAra | loga aba tIrthaMkara, bhagavaMtoM ke garbha va janma sthaloM kA daMbha kA moha kA. mamatvabaddhi kA galana hotA hai. | ko bhI tIrtha ke rUpa meM sthApita karane meM jaTa gae samApti hotI hai, kSaraNa hotA hai, vaha sthAna-vizeSa 'kSetra- | hai, jA kisA mAyana haiM, jo kisI mAyane meM hamArI tyAga kI paramparA kA maMgala' kahalAtA hai| SaTkhaNDAgama meM guNa-pariNata- | poSaNa nahIM haiM, isase hameM bacanA cAhie aura hamAre AsanakSetra arthAta jahA~ para aneka vibhatiyoM ke dvArA | samAja ko isase sAvadhAna rahanA caahie| ina uttaravartI yogAsana, vIrAsana Adi aneka AsanoM ke mAdhyama se | tIna kalyANaka-sthaloM meM bhI sabase adhika pujyatA siddha aneka prakAra ke yogAbhyAsa va jitendriyatA Adi guNa | kSetroM, mokSa-kalyANaka-sthaloM arthAt nirvANa-bhUmiyoM kI prApta kiye gae hoM. aise kSetra-vizeSa-pariniSkramaNa-kSetra | hI hai, kyoMki baMdhana-mukti ke binA saMsAra-sAgara se pAra kevalajJAnotpatti-kSetra aura nirvANa-kSetra Adi ko 'kSetra- | utaranA saMbhava nahIM aura vaha pUrI taraha hotA taba hai. maMgala' kahate haiM, isake udAharaNa Urjayanta, giranAra, caMpA, jaba mokSa kI prApti hotI hai, isIlie mukti ke sthalapAvA Adi nagara kSetra haiM tIrthoM, siddha-kSetra-rUpa tIrthoM ko hI hamArI paramparA meM ___ tatrakSetra-maMgalaguNapariNatAsanapariniSkramaNa-kevala sabase adhika pUjanIyatA prApta huii| jnyaanotptti-prinirvaann-kssetraadiH| tasyodAharaNam-Urjayanta isa uparyukta carcA se tIrtha ke do svarUpa ubhara caMpA paavaangraadiH| kara Ate haiM- 1. vicAra tIrtha kA, 2. sthAvaratIrtha kaa| gommaTasAra meM AcArya nemicandra ne kahA hai ki vicAratIrtha vaha hai, jo hamArI bhAva-zuddhi karAkara sIdhe Urjayanta Adi mahAn arahaMta AdikoM ke dIkSA aura | mokSa taka le jAtA hai, isIlie hamArI paramparA meM kevalajJAna Adi kI prApti ke kSetra-maMgala Adi sthAna samyagdarzana, samyagjJAna va samyaka cAritra rUpadharma ko bhI AtmaguNoM kI prApti ke sAdhana haiM tIrtha kahA gayA, yahI kAraNa hai ki samaMtabhadrAcArya ne "kSetra-maMgalamUrjayantAdikamarhadAdInAM niSkramaNa- | to sarvodayI jinazAsana ko hI tIrtha kaha diyaa| tIrthaMkara kevljnyaanaadigunnotpttisthaanm|" ke uttaravartI tIna kalyANaka-sthaloM ko sthAvara tIrtha ke SaTakhaNDAgama aura gommaTasAra Adi ke kSetra-maMgala | rUpa meM liyA jA sakatA hai| idhara kucha sthaloM kI mAnyatA ke saMdarbha meM ukta ullekhoM ko dekhane se yaha tathya ubharakara | kisI maMdira yA mUrti meM camatkAra ke kAraNa bhI ho AtA hai ki hamArI paramparA meM tIrthaMkara bhagavAna ke pA~coM gaI hai, jo na nirvANa-kSetra haiM aura na anya kalyANaka kalyANakoM meM se garbha-kalyANaka va janma kalyANaka- kSetra hI, aise kSetra atizaya-kSetra ke rUpa meM mAne jAte sthaloM kI mAnyatA kSetra-maMgala ke rUpa meM thI. isIlie | haiM, parantu yadi ina atizaya-kSetroM ko bhI tIrtha mAnA jAe hamAre adhikAMza prAcIna tIrtha tIrthaMkara bhagavaMtoM ke inhIM | yA mAna liyA jAe, to inakI gaNanA bhI sthAvara tIrtha tIna kalyANakoM se saMbaddha haiN| kucheka aise tIrtha bhI | ke rUpa meM hI kI jaaeNgii| mere daihika pitA ahiMsAhaiM, jo tapa, jJAna va mokSa kalyANakoM meM se kucha kalyANakoM | vANI ke saMpAdaka zrI vIrendra prasAda jI jaina AcArya ke sAtha-sAtha garbha va janma kalyANaka-sthala bhI haiN| isa | zrI vidyAsAgara jI ko va unake saMgha ko apanI carcAoM pUre tathya ke pIche vicAra yahI hai ki cU~ki tapa, jJAna | meM jaMgama, gatimAna tIrtha kahate the aura unheM vicAra-tIrtha, ora mokSa saMsAra-samudra se pAra utarane meM sIdhe kAraka | va sthAvara-tIrtha kA saMgama mAnate the, kyoMki unakI mAnyatA haiM, isalie unake sthala hI hamAre yahA~ tIrtha ke rUpa | thI ki AcArya zrI kA sAdhu-saMgha niraMtara ratnatraya dharma meM pratiSThita hue, anya kalyANaka sthala usa rUpa meM | kI sAdhanA meM rata rahatA hai, isalie vaha vicAra-tIrtha nhiiN| itanA hI nahIM garbha va janma to prAyaH adhikAMza | to hai hI, para cU~ki vyakti sAdhu ke rUpa meM unakI / tIrthaMkara bhagavaMtoM ke rAjaprAsAdoM meM hue haiM aura ve jaina | bhautika upasthiti bhI hai, isalie ve sthAvara-tIrtha bhI haiN| - akTUbara 2008 jinabhASita 17
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthoM kA vikAsa, punaruddhAra va samRddhi hamArI | ki zAyada isa ora yatna ho| idhara hamAre tIrthoM kI vaiyaktika, sAmAjika va pAramArthika jarUrata hai, para unakA | pahacAna para bhI niraMtara hamale hone lage haiM aura ye hamale vikAsa karate samaya hameM isa bAta kA niraMtara dhyAna rakhanA | bAharavAloM ke dvArA hI nahIM ho rahe haiM, balki hamAre cAhie ki hamAre tIrtha kevala sthAvara-kSetra hI nahIM rahe | apane bhItara ke logoM ke dvArA bhI hone lage haiM, mujhe haiM. balki unameM sthApita maMdira va unameM sthApita jinabimba | to lagatA hai ki ye jo hamAre apane loga ina hamaloM va unakA parikara jJAna-vijJAna, vidyAoM aura kalAoM | meM zarIka ho rahe haiM, ve vaicArika rUpa meM aba niyaMtrita ke kendra ke rUpa meM bhI rahA hai aura ve vicAra-zuddhi, kahIM aura se ho rahe haiM, jisakA pariNAma yaha ho rahA bhAva-zuddhi ke parama kendra bhI rahe haiN| yadi yaha kahA hai ki hamAre tIrthoM kI pahacAneM aba dhUmila par3ane lagIM jAe ki una tIrthoM para rahanevAle prAyaH sabhI parama sAdhakoM | haiN| maiM abhI kucha varSa pahale eka tIrtha para gayA, vahA~ kA carama lakSya vahI vicAra-zuddhi yA bhAva-zuddhi rahA | rAta-bhara rukA, rAta meM jAgaraNa ke nAma para ratajagA huA hai, to koI atyakti nahIM hogI, kyoMki usI kI carama aura usa ratajagA meM padmAvatI kI upAsanA ke nAma prApti hI to mokSa hai| hama Aja jo tIrthoM kA vikAsa | para jo kucha huA, use dekhakara bhItara taka hila gayA kara rahe haiM, usameM sthAvara rUpa-vizeSa kA to poSaNa ho | aura usase kahIM nahIM lagA ki ye durgA kI upAsanA rahA hai, para jJAna-vijJAna, vidyAoM kalAoM va vicArakendra | para honevAle jAgaraNa se thor3A bhI kahIM se alaga hai, kA poSaNa lagabhaga nagaNya hai, jaba ki lakSya usa para | balki lagA to yaha ki yaha usakI bhauMr3I nakala bhara hI rakhakara sthAvara kA vikAsa honA caahie| hA~, kucheka | hai| hamArI bhajana-AratI kI jo paddhati thI, vaha usa tIrthoM para jahA~ AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja svayaM ratajagA meM pUrI taraha gAyaba thii| itanA hI nahIM, nRtya yA unake saMgha ke dIkSita sAdhu virAjate haiM, vahA~ bhAva- kA jo DhaMga thA, usase aisA laga rahA thA ki jaise kucha zaddhi kI sAkSAta kAraka vicAra-carcAe~ zAstra-pArAyaNa zarAbI madahoza hokara jhUma rahe hoM, kahIM se nahIM laga ke mAdhyama se hotI haiM. anyathA adhikAMza tIrthakSetra bauddhika rahA thA ki yaha hamArA bhAva-pradhAna pAraMparika nRtya hai| carcA yA gatizIla bauddhika cetanA se lagabhaga zunya hamAre apanI taraha ke honevAle daulatarAma, dyAnatarAya Adi samucita zAstra bhaNDAra taka nahIM hai, una zAstroM ke par3hane, | ke AratI-bhajanoM kA honA aura unakA racA jAnA bhI par3hAnevAloM kI bAta kyA kI jAe? jJAna-vijJAna, vidyAoM| aba lagabhaga hamAre tIrthoM va maMdiroM para baMda-sA ho gayA kalAoM, bauddhika cetanA yA bauddhika carcA ko samAhita hai| yaha bahuta ghAtaka hai| tIrtha hamArI pahacAna ke pratIka karate hue tIrthoM ke poSaNa ke lie hamane koI vikAsa haiM, isalie una para honevAlI hara gatividhi hamArI apanI kI rUparekhA bhI abhI taka taya nahIM kI hai, jabaki | pahacAna ko samRddha karanevAlI honI cAhie, isake lie vaha zAyada tIrthoM ke sthAvara vikAsa se kahIM jyAdA jarUrI | hameM sajaga rahanA paDegA, yadi hamane aisA nahIM kiyA aura hai| hameM isa ora bhI dhyAna denA cAhie aura isakI | samaya rahate nahIM cete, to saca mAnie ki hama aisI jagaha sudIrgha yojanA bhI banAnI cAhie, tabhI sahI mAyane meM | pahu~ceMge, jahA~ se koI rAha hameM apane ghara lauTane kI tIrthoM kA samucita vikAsa hogA, ho skegaa| ummIda hai / na milegI, jisase hameM bacanA caahie| 'vidvadvimarza' se sAbhAra yasya nAsti svayaM prajJA zAstraM tasya karoti kim| locanAmyAM vihInasya darpaNaH kiM krissyti|| jisameM zAstra samajhane kI buddhi hI nahIM hai, zAstra usakA kyA kara sakate haiM? jisa munaSya kI A~kheM hI nahIM haiM, darpaNa usakA kyA kara sakatA hai? nirviSeNApi sarpaNa karttavyA mahatI phnnaa| viSamastu na vApyastu phaNATopo bhyngkrH|| AtmarakSA ke lie viSahIna sarpa ko bhI apanA phana phailAnA caahie| viSa ho, cAhe na ho, phana kA phailanA mAtra bhayaMkara hotA hai| 18 akTUbara 2008 jinabhASita -
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ aSTapAhuDa meM bimbavidhAna pro. ratanacandra jaina aSTapAhur3a nAma se prasiddha ATha pAhur3a AcArya | varNa kI pUrvAnubhUti smRti meM AvirbhUta hotI hai, vaha kundakunda kI aisI kRtiyA~ haiM, jinheM zailIvijJAna kI | cakSaparaka bimba hai. eka vizeSa sagandha kA jo anabhava kasauTI para kasA jA sakatA hai| AcArya ne unameM bhASA | mAnasa paTala para ubharatA hai vaha ghrANaparaka bimba hai, tathA ko kAvyAtmaka banAnevAle aneka zailIya tattvoM kA prayoga | jo mRdu sparza kA ahasAsa smaraNa meM AtA hai, vaha sparzaparaka kiyA hai| zailIvaijJAnika bhASA meM unheM cayana, vicalana, | bimba hai| isI prakAra 'koyala' zabda se jo 'kuhU kuhU' samAnAntaratA, pratIkavidhAna, bimbavidhAna aprastutavidhAna | kI madhura dhvani kA pUrvAnubhava tAjA ho jAtA hai, use Adi nAmoM se saMketita kiyA jAtA hai| kundakunda ne | zravaNaparaka bimba kaheMge tathA 'imalI' zabda sunane se jo aSTapAhur3a meM bimboM ke pracura prayoga dvArA amUrta aura | khaTAsa kI anubhUti smRti meM jAgatI hai usakA nAma apratyakSa AdhyAtmika bhAvoM ko mUrtarUpa se prastuta kara | svAdaparaka bimba hai| anubhUtigamya banAyA hai| bimbasRjana kA mArga bimba kA lakSaNa jaba kisI vastu, guNa, kriyA, sthiti yA manobhAva kisI pUrvAnubhUta indrigamya vastu kA nAma sunakara kA svarUpa (vizeSatA) batalAne ke lie kisI anya usake svarUpa kA jo dRzya mana yA smRti meM upasthita | mUrta padArtha se usakA sAddazya dikhalAyA jAtA hai, athavA hotA hai use bimba kahate haiN| udAharaNArtha gulAba zabda | anya mUrta padArtha yA anya mUrta padArtha ke dharma kA usa ke zravaNa se eka vikasita paMkhuDiyoMvAle sundara AkAra, | para Aropa kiyA jAtA hai athavA usake sthAna meM anya lAla yA gulAbI raMga, eka madhura gandha evaM mRdula sparza | mUrta padArtha kA hI pratIka ke rUpa meM prayoga kiyA jAtA kI pUrvAnubhUtiyA~ smRti meM utara AtI haiN| smRti meM ubharI | hai, taba pAThaka yA zrotA ke mana meM usa anya mUrta padArtha inhIM pUrvAnubhUtiyoM kA nAma bimba hai| | kA bimba nirmita hotA hai aura usake dvArA varNya vastu, 'nyU iNTaranezanala DikzanarI Aph iMgliza laiMgveja' | guNa, kriyA, sthiti (dazA) yA manobhAva kA svarUpa pAThaka meM bimba (Image) kI paribhASA isa prakAra dI gaI hai- | kI anubhUti meM utaratA hai| manobhAvoM aura pravRttiyoM ko __Image is a mental representation of Some- | makhamadrAoM, AMgika ceSTAoM tathA zarIrika sthitiyoM thing not aclually present to the senses, a revival (anubhAvoM) ke varNana dvArA vyakta karane se bhI bimboM or imitation of sensible experience or of sensible experience together with accompanying feelings, | kI sRSTi hotI hai| tAtparya yaha ki bimba kI racanA the reproduction in memory or imagination of | sAddazyamUlaka alaMkAroM, lAkSaNika zabdoM. pratIkoM. mahAvaroM sensations of sight, touch, hearing etc. as visual, | evaM lokoktiyoM ke prayoga tathA anubhAvAdi ke varNana tecticle, auditory images" se hotA hai| eNnasAiklopIDiyA Apha briTenikA (Vol. 12, bimba ke vyApAra page 103) meM bimba kA svarUpa nIce likhe zabdoM meM bimba meM amUrta aura apratyakSa bhAva mUrta hokara batalAyA gayA hai anubhUtigamya bana jAte haiN| ve mana ko amUrta bhAvoM ke "Images are conscious memories which reproduce a previous perception in whole or in svarUpa kI pratIti karA dete haiN| jaise kodhAgni kahane part, in the absence of the original stimulus to se agni ke bimba dvArA hRdaya ko krodha kI ugratA ke the perception." darzana ho jAte haiN| kisI bhAva ke svarUpa kI pratIti bimbaprakAra usakA nAmollekha karake nahIM karAyI jA sktii| sundara - aindriya saMvedanA ke AdhAra para bimba pA~ca prakAra vastu ko sundara kahane se usake saundarya kI anubhUti ke hote haiM- cakSuparaka, zravaNaparaka, ghrANaparaka, svAdaparaka nahIM hotii| sundara zabda sundaratA kI sUcanA detA hai, anubhUti aura sprshprk| galAba zabda ke zravaNa se jo vikasita nahIM kraataa| sundaratA kA anubhava sundaratA kA bimba pakhaDiyAvAle eka sundara AkAra tathA lAla yA gulAbI / arthAta dazya upasthita karake karAyA jA sakatA hai| krodha akTUbara 2008 jinabhASita 19
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA nAma sunane se bhaya utpanna nahIM hotA, krodha kA rUpa dekhane se bhaya utpanna hotA hai / 'bhaya' zabda sunane se roMgaTe khar3e nahIM hote, bhayAnaka dRzya dekhane se roMgaTe khar3e hote haiN| 'hAsya' zabda sunane se ha~sI nahIM AtI, hAsyAspada dRzya dekhane se ha~sI AtI hai| bimba isI prakAra ke dRzya haiN| ve bhAvoM ke nAma nahIM, rUpa / isalie unase bhAvoM ke svarUpa kA anubhava apane Apa ho jAtA hai| yataH bimba saundarya, yauvana, anuraktatA, kurUpatA, bhayaMkaratA, hAsyAspadatA, krodhAviSTatA, vismayAnvitA Adi ke zabdanirmita manogata dRzya haiM, isalie unake mana meM upasthita hote hI sahRdaya ke hRdaya meM AnaMda, anurAga, ghRNA, bhaya, glAni, hAsya Adi bhAvoM kA udvelana hotA hai, jise rasAnubhUti kahate haiM / isa prakAra bimboM meM bhAvodvelanakSamatA hotI hai / bimba meM aneka bhAva gu~the hote haiN| ve samasta bhAva usa eka bimba ke dvArA anubhUti meM utAre jAte haiN| arthagaurava se yukta hone ke kAraNa unameM saMkSiptatA hotI hai, phalasvarUpa unakA prabhAva tIkSNa hotA hai / aSTapAhur3a meM bimba AcArya kundakunda ne aSTa pAhur3oM meM amUrta evaM apratyakSa AdhyAtmika bhAvoM ko bimbavidhAna dvArA mUrtarUpa meM prastuta kara gamya banAyA hai, jisase ve adhyetA ke mana meM utarakara ajJAna kI granthiyA~ kholate haiM aura vairAgya kI bhAvadhArA pravAhita karate haiN| AcArya kavi ne alaMkAra, lakSaNA, muhAvare, lokokti Adi sabhI prakAra ke kAvyabhASAtmaka upAdAnoM kA Azraya lekara bimbasRSTi kI hai| yahA~ ina sabhI ke kucha namUne prastuta kiye jA rahe haiM 1 alaMkArAzrita bimba 'saMkhijjamasaMkhijjaguNaM sAsArimerumittANaM' hai ki yadi karmoM kI atyadhika nirjarA karanI ho, to samyagdarzana ke bAda samyakcAritra dhAraNa karanA anivArya hai| uparyukta bimboM kI sRSTi upamA alaMkAra ke dvArA kI gaI hai| 'bhaMjasu maNamakkaDaM payatteNa' (bhAvapAhur3a, 88) (bhaGgdhi manomarkaTaM prayatnena) yahA~ manomarkaTa rUpaka meM mana kA caMcala svabhAva 'markaTa' zabda meM mUrta ho gayA hai| isa zabda ke zravaNa se markaTa kI chavi ke sAtha usakI caMcala pravRtti kA cakSuparaka bimba mAnasapaTala para ubharatA hai, usase mana kA caMcalasvabhAva pratibhAsita ho uThatA hai| mana kI avivekazIlatA bhI vyaMjita hotI hai| amUrta caMcala kI yaha mUrtarUpa meM abhivyakti rUpaka alaMkAra para Azrita hai / 'jIvavimukko savao daMsaNamukko ya hoi clsvo|' jIvavimuktaH zavako darzanamuktazca bhavati calazavaka / (bhAvapAhur3a 141 ) 'jIvarahita zarIra zava hai aura samyagdarzanarahita zarIra calatA-phiratA zava hai|' isa udAharaNa meM calazavakaH (calatI-phiratI lAza ) zabda meM samyaktvavihIna manuSya ke jIvana kI nissAratA, heyatA, amaMgalamayatA, apavitratA, apUjyatA, evaM adarzanIyatA ke bhAva mUrta ho gaye haiN| ye saba bhAva isa zabda ke paThana - zravaNa se nirmita cAkSuSa bimba ke dvArA hRdaya meM utara jAte haiM aura samyaktvavihIna jIvana vAstava meM nissAra pratIta hone lagatA hai| isa bimba kA AdhAra bhI rUpaka alaMkAra hai / niSkampa jalate dIpaka ke bimba meM dhyAna kA svamUrtimAn ho uThA hai rUpa jaha dIvo gabbhahare mAruyavAhAvivajjio jalai / taha rAyAnilarahio jhANapaIvo vi pajjalai // ( bhAvapAhur3a 121 ) jaise garbhagRha meM rakhA dIpaka havA ke jhaukoM ke abhAva meM niSkampa jalatA hai, vaise hI rAgarUpI vAyu ke abhAva meM dhyAnarUpI dIpaka bhI prajvalita hotA hai / (cArittapAhur3a, 19) (saGkhyeyAmasaGkhyeyaguNAM sarSapamerumAtrAM NaM) yahA~ saMkhyAtaguNI nirjarA kI atyalpatA aura asAMkhyAtaguNI nirjarA kI pracuratA ke bhAva sarSapa (rAI) aura meru zabdoM ke dvArA mUrtarUpa meM vyakta kiye gaye haiM / 'sarSapa' aura 'meru' zabdoM ke zravaNa se unake sUkSma aura dIrgha AkAroM ke cAkSuSa bimba mana meM upasthita hote haiM / unase uparyukta nirjarAoM kI mAtrA meM jo vizAla antara hai, usakI pratIti ho jAtI hai| isase yaha preraNA milatI / ke cittavikSepakArI svarUpa kA AbhAsa karAtA hai / jaise 20 akTUbara 2008 jinabhASita yahA~ niSkampa jalate dIpaka ke bimba dvArA dhyAna svarUpa para prakAza DAlA gayA hai| dIpaka kI jyoti ke niSkampa ho jAne ke samAna cittavRtti kA AtmA meM sthira ho jAnA dhyAna hai| havA ke jhauMkoM kA bimba rAga ke
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ havA ke jhoMke dIpaka kI jyoti ko sthira nahIM hone | jalamagna pASANa ke svabhAva dvArA kitanI spaSTatA se ho dete, vaise hI rAga cittavRtti ko svabhAva meM sthira nahIM jAtA haihone detaa| havA ke jhauMkoM ke abhAva meM dIpaka ke niSkampa jaha pattharo Na bhijjai pariTThio diihkaalmudenn| jalane kA bimba rAga ke abhAva meM cittavRtti ke sthira taha sAhU Na vibhijjai uvsggpriisshehiNto|| ho jAne (dhyAna ke siddha ho jAne) ke svarUpa ko spaSTa (bhAvapAhur3a, 96) karatA hai| jaise pASANa cirakAla taka jala meM DUbe rahane para ___japApuSpAdi paradravya ke samparka se sphaTikamaNi | bhI vidIrNa nahIM hotA, vaise hI sAdhu upasarga-parISahoM se ke raMga-biraMge ho jAne ke bimba dvArA AtmA ke vibhAva- | AkrAnta hone para bhI kSubdha nahIM hotaa| pariNamana-svabhAva kI mUrtarUpa meM pratIti karAyI gayI hai- | pASANa ke bimba meM sAdhu kI parISahajayadRr3hatA mUrta jaha phalihamaNi visaddho paradavvajado haveDa aNNaM so| ho gaI hai| taha rAgAdivijutto jIvo havadi hu annnnnnviho|| jalagata kamalinIpatra ke svabhAva kA dRzya mana (mokkhapAhur3a 51) | meM upasthita hote hI samyagdRSTi ke vairAgyabhAva kA rUpa jaise sphaTikamaNi svabhAva se svaccha hone ke kAraNa | hRdaya meM utara jAtA haisvayaM raMga-biraMgA nahIM hotA, apitu japApuSpAdi paradravya jaha salileNa Na lippar3a kmlnnipttNshaavpyddiie| ke samparka se hotA hai, vaise hI AtmA svabhAva se zuddha taha bhAveNa Na lippai kasAyavisaehi sppuriso|| hone ke kAraNa svayaM rAgAdirUpa pariNamita nahIM hotA, (bhAvapAhar3a, 152) apitu rAgAdiprakRtyAtmaka pudgalakarmoM ke samparka se jaise kamalinI patra jala meM rahate hue bhI svabhAvataH hotA hai| jalalipta nahIM hotA, vaise hI samyagdRSTi jIva viSayabhoga sphaTikamaNi kI svacchatA ke bimba dvArA AtmA karate hue bhI svabhAvataH unameM Asakta nahIM hotaa| kI svAbhAvika zuddhatA (rAgAdizUnyatA) kA rUpa darzAyA jaba taka mokSa-sAdhanA-yogya sAmagrI (dravya, kSetra, gayA hai| japApuSpAdi kA bimba karmoM kI rAgAdiprakRtyA- | kAla, bhAva, uttamasaMhananAdi) prApta nahIM ho jAtI, taba tmakatA kA anubhava karAtA hai| tathA japApuSpAdi ke samparka | taka avratoM ke dvArA naraka meM jAne kI bajAya vratoM ke se sphaTikamaNi ke raMga-viraMge ho jAne kA bimba karmoM | dvArA svarga meM jAnA kyoM acchA hai? isakA samAdhAna AcArya ke nimitta se AtmA ke rAgAdirUpa pariNamita ho jAne | kundakunda ne dhUpa meM baiThakara sAthI kI pratIkSA karanevAle ke vibhAvapariNamana-svabhAva ko spaSTa kara detA hai| tathA chAyA meM baiThakara pratIkSA karanevAle puruSoM kI sthiti karmakSaya ho jAne para punarjanma nahIM hotA, isa amUrta | kA bimba upasthita kara bar3e prabhAvazAlI DhaMga se kiyA tathya ko mUrta padArtha ke svabhAva dvArA spaSTa karane ke | lie AcArya kundakunda ne jale hue bIja ke punaH bhUmi varavayatavohi saggo mA dakkhaM hou niraDa iyrehiN| meM aMkurita na hone kA dRSTAnta diyA hai, jo apane bimba- chAyAtavaTThiyANaM paDivAlaMtANa gurubheyN|| vaiziSTya se ukta tathya ko acchI taraha hRdayaMgama karA (mokkhapAhur3a, 25) detA hai jinAgama se jur3e rahane kA lAbha dhAge se saMyukta jaha vIyammi ya daDDe Na vi rohai aMkuro ya mhiiviiddhe| | suI kI sthiti se prakaTa ho jAtA haitaha kammavIyadaDDhe bhavaMkuro bhaavsmnnaannN|| suttaM hi jANamANo bhavassa bhavaNAsaNaM ca so kunndi| (bhAvapAhur3a, 124) | sUI jahA asuttA NAsadi sutte sahA No vi|| bIja kA bimba karmoM kI punarjanmahetutA kA dyotana (suttapAhur3a, 3) karatA hai| usake dagdha hone kA bimba karmoM ke naSTa jisa prakAra dhAge se saMyukta suI kho nahIM pAtI, hone tathA pariNAmasvarUpa punarjanma kA abhAva ho jAne | usI prakAra jinasUtra se jur3A jIva bhavasAgara meM vilIna ke svarUpa ko spaSTa karatA hai| nahIM hotaa| sAdha kI parISahajayadRDhatA ke svarUpa kA anubhava bimboM ke mAdhyama se samyagdarzana aura samyagjJAna akTUbara 2008 jinabhASita 21
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ meM avinAbhAva sambandha kI pratIti nimna gAthA meM karAyI / lokokti-Azrita bimba gayI hai| 'gur3a-dUdha pIne para bhI sA~pa nirviSa nahIM hotA' jaha phullaM gandhamayaM bhavadi hu khIraM ghiyamayaM caavi| isa lokokti kA bimbavaiziSTya jinadharma kI vizeSatA taha dasaNaM hi sammaM NANamayaM hoi rUvatthaM // aura abhavya jIva ke svabhAva kI anubhUti karAtA hai (bohapAhur3a, 15) | Na muyai payaDi abhavvo suTTa vi AyaNNiUNa jiNadhamma / jaise phUla gandhamaya aura dUdha ghRtamaya hotA hai, vaise | guDaduddhaM pi pibaMtA Na paNNayA NivvisA hoNti|| hI samyagdarzana samyagjJAnamaya hotA hai| vaha samyagdarzana (bhAvapAhuDa, 136) yati. zrAvaka aura asaMyatasamyagdRSTi ke svarUpa meM sthita 'gur3a-dUdha' kA bimba jinadharma kI sukhapradatA evaM kalyANakAritA kI vyaMjanA karatA hai| sA~pa ke bimba lakSaNAzrita bimba se abhavya jIva ke atyanta ghAtaka mithyAtva se yukta sone aura jAgane kI zArIrika kriyAoM se nirmita hone kI pratIti hotI hai| tathA guDa-dUdha pIne para bhI bimboM meM AcAryazrI ne udAsIna aura sAvadhAna rahane ke | sA~pa ke nirviSa na hone kA bimba abhavya jIva ke isa bhAvoM ko mUrta rUpa diyA hai kusvabhAva kI svAbhAvikatA ko buddhigamya banAtA hai ki jo satto vavahAre so jor3a jaggae skjjmmi| vaha atyanta hitakArI jinadharma kA zravaNa karane para bhI jo jaggadi vavahAre so sutto appaNe kjje||| mithyAtva nahIM tjtaa| (mokSapAhur3a, 31) aSTapAhur3a meM upalabdha bimbavidhAna ke ye kucha jo yogI laukika kAryoM meM udAsIna rahatA hai, | nidarzana haiN| inase AcArya kundakunda kI kAvyapratibhA kA vaha svakArya meM arthAt karmakSayasAdhanA meM sAvadhAna rahatA | sAkSAtkAra ho jAtA hai| mana kA caMcalasvabhAva, smyktvhai| jo laukika kAryoM meM jAgarUka rahatA hai, vaha svakArya | hIna manuSya ke jIvana kI nissAratA, apavitratA evaM meM udAsIna rahatA hai| apUjyatA, AtmA kI vibhAvapariNamanazIlatA, karmoM kI muhAvarAzrita bimba punarjanma-hetutA, sAdhu kI parISahajayadRr3hatA, samyagdRSTi kI AcArya kundakunda ne aSTa pAhur3oM meM aneka muhAvaroM anAsaktatA, cittavRtti kI ekAgratA, avratoM aura vratoM kA prayoga kiyA hai jinase sundara bimba nirmita hue haiN| kA pharka ityAdi AdhyAtmika evaM atIndriya bhAvoM ke eka udAharaNa draSTavya hai svarUpa ko mUrta padArthoM ke svabhAva evaM avasthAoM ke 'ArAhaNAvirahiyA bhamaMti tattheva ttthev|' dvArA hRdayaMgama banAne meM AcArya kundakunda ne apratima ___ (daMsaNapAhur3a, 4) | zailIya kauzala dikhalAyA hai| unhoMne amUrta AdhyAtmika jinazAstra meM zraddhA se rahita jIva vahIM-vahIM bhaTakate | bhAvoM ko mUrta padArthoM aura unakI avasthAoM ke bimboM rahate haiN| dvArA mUrta kara dRzyamAna sA banA diyA hai| AcArya kundakunda vahIM-vahIM bhaTakane' ke muhAvare se nirmita cAkSuSa | ke bimba adhika sajIva evaM aindriya haiM, unameM vaicitrya bimba dvArA mithyAdRSTi jIva ke saMsAra meM hI bhaTakate | evaM vaividhya kI pracuratA hai| isase unakI sUkSma nirIkSaNazakti rahane, mokSa prApta na kara pAne kA bhAva mUrta ho gayA | kA paricaya milatA hai| e / 2, zAhapurA, bhopAla ma.pra. kabIra-vANI garavA to ghara ghara phirai, dIkSA hamarI leh| kai bUr3o ke Ubarau, TakA pardanI dehu // sataguru aisA kIjie, jAkA pUrana mnn| anataule hI dete haiM, nAma sarIkhA dhnn| guru milA taba jAniye, miTe moha mn-taap| haraSa zoka vyApai nahIM, taba guru Apai aap|| 22 akTUbara 2008 jinabhASita -
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina ekatA ke lie Thosa evaM prabhAvI prayAsa kareM sureza jaina, AI. e. esa. (se.ni. ) yaha atyadhika sarAhanIya hai ki kameTI ne nava nirvAcita adhyakSa zrI Ara. ke. jaina ne ghoSita kiyA hai ki naI kameTI meM tana se, mana se aura dhana se yogadAna denevAle vyakti sammilita kie gae haiN| ataH bhUtakAla meM jo pariNAma pA~ca sAla meM Aye the, ve eka sAla meM najara Ane lgeNge| vartamAna dhruvaphaNDa meM se bhaviSya meM koI vyaya nahIM kiyA jaavegaa| naI rAzi ekatrita kara tIrthoM kI surakSA evaM jIrNoddhAra ke kAryoM para vyaya kI jAvegI / bhAratavarSIya digambara jaina tIrthakSetra kameTI ke mukhapatra 'jaina tIrtha vaMdanA,' (agasta, 2008) meM kameTI ke mahAmaMtrI zrI cakreza jaina ne kameTI kI prAthamikatA kA ullekha karate hue batAyA hai ki sIdhe evaM sakArAtmaka saMvAdoM ke mAdhyama se tIrthoM ke vivAda samApta hoN| hama unakI isa ghoSaNA kA svAgata karate haiN| isI patrikA meM madhyapradeza meM sthita jaina atizaya kSetra maksI pArzvanAtha meM hue vivAda samApana kI zuruAta kA ullekha zrI bAhubalI pANDayA ne kiyA hai| isa kSetra ke vivAda ko samApta karane meM AdhyAtmika kSetra meM susthApita AcArya zrI padmasAgara jI evaM munirAja zrI kSamAsAgara jI ke AzIrvAda ne mahattvapUrNa bhUmikA kA nirvAha kiyA hai| sthAnIya nyAyAdhIza zrI gaMgAcaraNa dube kI preraNA evaM isa kSetra para pUrNa niSThApUrvaka kAryarata zrI madanalAla dalAla evaM zrI padmakumAra pATodI ke satata prayatna atyadhika sarAhanIya evaM anukaraNIya rahe haiN| zrI dalAla ne 70 ke dazaka meM devAsa meM mere sAtha pA~ca varSa taka saphalatApavUka zAsakIya kArya karate hue grAmINa vikAsa ke kSetra meM aneka kIrtimAna sthApita kie haiN| aneka avasaroM para maksI pahu~cakara mujhe evaM merI patnI zrImatI vimalA jaina ko 125 varSa purAne vivAda ke samAdhAna meM zrI dalAla evaM zrI pATodI ko mArgadarzana dene ora vivAda samApta hone para badhAI dene kA suavasara prApta huA hai / rASTrIya netRtva se merA nivedana hai ki sAmAjika ekatA meM asAdhAraNa yogadAna denevAle ina donoM samAjasevakoM kA sammAna rASTrIya stara para kiyA jAya / zrI dIpacandra gaMgavAla ne apane Alekha tIrtha saMrakSaNa aura hamAre dAyitva meM apekSA kI hai ki dharma, tIrtha saMrakSaNa aura samAja kI caturmukhI pragati ke lie sauhArdra, prema aura sahayogapUrvaka kameTI ko Age bar3hanA hogaa| sampUrNa rASTra meM phaile hue kameTI ke 3200 sadasyoM ko apane karttavyoM ko samajhanA hogaa| jaina darzana, dharma, saMskRti aura itihAsa kA jJAna prApta karanA hogaa| saMyamita jIvana jIne kI kalA sIkhanA hogii| unhoMne yaha mahattvapUrNa salAha dI hai ki samAja ke vizAla bhavanoM meM vizva stara ke takanIkI evaM prazAsanika zikSA ke kendra khole jAyeM / yaha ullekhanIya hai ki zvetAmbarasaMgha kI ora se zrI lalita nAhaTA ne sthUlabhadrasaMdeza varSa 12 aMka8, agasta, 2008 meM prakAzita apane saMpAdakIya meM yaha vizvAsa pragaTa kiyA hai ki zrI Ara. ke. jaina dhArmika jhagar3oM ko miTAne kI hArdika icchA rakhate haiM aura unheM nizcita rUpa se apane prayAsoM meM saphalatA milegI aura sauhArdapUrNa vAtAvaraNa nirmita hone para jainasaMgha apane purAne gaurava ko prApta kregaa| zrI nAhaTA kA yaha sakArAtmaka saMketa atyadhika sarAhanIya aura sabhI pakSoM ke lie anukaraNIya hai| jaina samAja ke rASTrIya netAoM kA tIrthasaMrakSaNa kA uttaradAyitva kevala nyAyAlaya meM mAmalA prastuta kara dene se hI pUrA nahIM ho jAtA haiN| sabhI ghaTaka apane tIrthoM ke vivAdoM ko hala karane ke lie kevala nyAyAlaya aura vakIloM ke Upara hI nirbhara na rhe| hamAre samAja ke variSTha nyAyAdhIza, prazAsaka pulisa, Ayakara adhikArI evaM prabuddha vyakti bhI ina vivAdoM ke samAdhAna meM apanI mahattvapUrNa bhUmikA vahana kara sakate haiN| isa abhiyAna meM samAja ke sabhI pramukha vyaktiyoM ko apanI bhUmikA kA nirvAha karanA caahie| tIrthoM ke vivAda para bahasa kA samaya aba gujara cukA hai| aba guNavattApUrNa kriyAnvayana evaM javAbadehI kA samaya A cukA hai| ekatA ko hama sAmAjika gaurava kA viSaya bnaayeN| sabhI pakSoM ke bIca ekatA kA mAhaula banAne ke lie satata prayAsa kreN| ekatA ke prayatnoM ko protsAhita kreN| hamArA netRtva digambara aura zvetAmbaroM ke bIca vidyamAna choTe se choTe saMdeha ko satata bAtacIta aura saMparka ke mAdhyama se dUra kre| hama aise saMdehoM kI ora akTUbara 2008 jinabhASita 23
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUrA dhyAna deN| saMdeha ke binduoM para binA kisI saMkoca | sahAnubhUtipUrNa saMbaMdha bnaayeN| sabhI ko hArdika sahayoga ke yathAzIghra carcA kreN| sabhI pakSa dila kholakara Apasa | deN| samAja ke vibhinna ghaTakoM ke bIca galAkATa pratiyogitA, meM mileN| pUrA mu~ha kholakara boleN| vizeSataH sabhI saMtajana | visaMgatipUrNa, vicArahIna aura avivekapUrNa paristhitiyA~ aura sabhI netAgaNa saMdeha ke cazmeM ko sadaiva apanI A~khoM | janma na lene deN| sabhI ke sAtha saMgaThita aura saMghabaddha para car3hAkara na rkheN| aise cazmeM ko apanI A~khoM ke | hokara cleN| hamArI yaha sAmAjika ekatA viparIta nIce utaare| atIta meM donoM pakSoM ke mana meM ghuse saMdeha | paristhitiyoM meM hameM ekajuTa banAye rakhegI aura vikAsa ke ghuna ko bAhara nikaaleN| aise saMdeha ke dvArA apanI | evaM pragati ke nae AyAma khola degii| sacce mana se cetanA ko kutarane se bcaaeN| saMdeha ke dhImeM jahara se | tAlamela kI bhAvanA aura vicAra hameM kucha nayA socane chuTakArA pAne ke lie Thosa evaM prabhAvI prayatna kreN| aura nayA karane ke lie protsAhita aura prerita kreNge| hama apanI ucca starIya cetanA aura vyaktitva ko nae | naI yojanA banAne aura apane vyaktitva kI gaharAI meM AyAma dete hue pakke taura para vizvAsa kareM ki koI | jhA~kane kA avasara pradAna kreNge| bhagavAn mahAvIra kI bhI pakSa nimna starIya kArya nahIM karatA hai| saMdeha ke | vANI se otaprota merIbhAvanA aura sAmAyika pATha kA dhata pakSa ke variSTha pratinidhiyoM se | hama pratidina paThana, manana aura ciMtana kreN| apane AMtarika acchI taraha se carcA kara sahI bAta kI jAnakArI prApta | vyaktitva kA sadaiva avalokana evaM mUlyAMkana kreN| ati kreN| sahaja, sugama aura sarala bneN| pratidina nae saMkalpa ke manazuddhi, vacanazuddhi aura kAyazuddhi ke udghoSa | sAtha sAmAjika ekIkaraNa ke lie choTe se choTA nayA ke sAtha hama samAja ke sabhI ghaTakoM ke bIca tAlamela | kArya prAraMbha kreN| aise vicAroM aura kAryoM se sAmAjika bnaayeN| sabhI ke sAtha prema, AtmIyatA, udAratA aura | ekatA ko UrjA pradAna kreN| 30 nizAta kaoNlonI, bhopAla buna rahI makar3I samaya kI manoja jaina 'madhura' pUchakara tuma kyA karoge mitra merA hAla umra AdhI muzkiloM ke bIca meM kATI peTa kI khAtira car3he haiM darda kI ghATI pIra tana kI khIMca letI roja thor3I khAla kaba hameM milatI yahA~ kImata pasIne kI ho gaI Adata ghuTana ke bIca jIne kI isa umara meM paka gae haiM khopar3I ke bAla Aga khAte hama, jahara ke cUMTa pIte haiN| roja marate hama yahA~ hara roja jIte haiM buna rahI makar3I samaya kI vedanA kA jAla darda ko hama or3hate, sote, bichAte haiM roja sapanA dUra taka hama chor3a Ate haiM jI rahe aba taka banAkara dhairya ko hama ddhaal| sI esa-13, indirA kaoNlonI bAga umarAva dUlhA bhopAla- 462010 (ma.pra.) 24 akTUbara 2008 jinabhASita
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaMkA-samAdhAna sUtaka-pAtaka ___paM0 javAharalAla jI bhINDara (rAja.) zaMkAkAra- zrIyuta AdezvaralAla siMghavI, prAdhyApaka / dUsarI ora hemarAja ke dUsare putra gokula the| jinake saMskRta, bhiinnddr| | putra gnneshlaal| gaNezalAla ke putra aadeshvrlaal| vistRta zaMkA- asIma kRpA karake Apa nimna | AdezvaralAla ke putra vikAsa tathA vikAza kI putrI nidhI zaMkA kA samAdhAna karane kI kRpA kreN| zaMkA sUtaka | hai| smaraNIya hai ki AdezvaralAla, vikAsa tathA nidhi pAtaka ke viSaya se sambaddha hai| tInoM jIvita hai tathA eka hI parivAra meM rahate haiN| paM0 medhAvIkRta dharmasaMgraha zrAvakAcAra ke chaThe | 1. aisI sthiti meM yaha mArgadarzana karAveM ki pIr3hiyoM adhikAra meM (zloka 257-261) tathA usake bAda | kI ginatI kaise kI jAe? jItamala kI kaunasI pIr3hi trivarNAcAra, kizanasiMha kriyAkoza meM bhI sUtakapAtaka | hai? mizrIlAla kI kaunasI pIr3hI hai? isa taraha calatekA vidhAna hai| vratavidhAnasaMgraha tathA prAyazcittasaMgraha meM | calate aMguravAlA kI kauna sI pIr3hI hogI? bhI vidhAna hai| tadanusAra sUtaka pAtaka kA kAla pramANa 2. aMguravAlA kI utpatti (janma, prasUti) hone pIr3hiyoM ke anusAra nimna hai | para zrI AdezvaralAla kA prazna hai ki AdezvaralAla ko pIr3hiyA~ janma kA sUtaka maraNa kA sUtaka | kitane dinoM kA sUtaka lagegA? tIna pIr3hI taka 10 dina 12 dina 3. aMguravAlA ke janma para, aMguravAlA ko AdezvaracauthI pIDhI 10 dina 10 dina lAla pA~cavIM pIr3hI mAne yA cauthI pIr3hI yA dUsarI pIr3hI? pA~cavIM pIr3hI 6 dina / 6 dina kyoMki mizrIlAla se aMguravAlA paryanta kI cAra pIr3hiye chaThI pIr3hI 4 dina 4 dina jIvita haiM tathA eka hI saMyukta parivAra meM rahate haiN| sAtavIM pIr3hI 3 dina 3 dina 4. Adezvara, vikAsa tathA nidhi ye tInoM pIr3hiyA~ AThavIM pIr3hI 1 dina rAta 1 dina rAta / jIvita haiM tathA eka hI parivAra meM saMyukta rahate haiM ata: nauvIM pIr3hI 2 prahara (chaH ghaMTA) 2 prahara ina tInoM ko to eka hI prakAra kA sUtaka-pAtaka lgegaa| dasavIM pIr3hI snAna mAtra snAna mAtra yaha bAta to tarka se ThIka baiThatI hai kyoMki eka hI maTakI kA pAnI pInevAlI ye 3 pIDhiyA~ bhinna-bhinna ___ aba mujhe kevala prazna yaha karanA hai ki pIr3hiyA~ / (asamAna) dinoM kA sUtaka pAtaka pAle, yaha bAta to kaise ginI jAe taba taka nahIM bana sakatI, jaba taka taka ye alagajaise nimna vaMzAvalI eka gRhastha kI hai alaga nahIM rahane lgeN| hemarAja siMghavI isa prakAra jinake yahA~ prasUti nahIM hai, (parantu jItamala gokula | anya janoM-vaMzajo-gotriyoM ke yahA~ prasUti huI hai) aise mizrIlAla gaNezalAla eka saMyukta parivArI pitA, putra, pautra ko to samAna dinoM kA sUtaka tarka bala se mAnanA nyAya saMgata paDatA hai| bhaMvaralAla AdezvaralAla parantu jinake yahAM prasUti huI hai aura usa prasUtigRha meM RSabhakumAra vikAsa saMyukta parivAra hai tathA cAra pIr3hI taka kA praur3hatama vyakti aMguravAlA (navajAta zizu) nidhi jIvita hai, vaisI sthiti meM samasyA yaha AtI hai ki ukta Alekha citra ke anusAra sva0 hemarAja ke pIr3hI kI ginatI kaise kI jAe? jise ginakara anya do putra hue jItamala tathA gokula phira jItamala ke putra sagotrI sUtaka paaleN| mizrIlAla, mizrIlAla ke putra bhaMvaralAla tathA bhaMvaralAla mUla tathA mukhya prazna yaha hai ki AdezvaralAlajI ke putra RSabhakumAra hue| abhI RSabhakumAra ke yahA~ putrI | kA kitana | ko kitane dinoM kA sUtaka mAnanA cAhie, jabaki kA janma (nAma aMgurabAlA) huA hai| mizrIlAla jI. | aMguravAlA nAmaka putrI kI utpatti huI hai| yahA~ smaraNIya 1 bhaMvaralAla, 2 RSabhalAla 3 aMguravAlA 4 ye cAroM | meM hai ki mizrIlAla se aMguravAlA taka kI 4 pIr3hiyA~ jIvita jIvita haiM tathA eka hI parivAra meM rahate hai| / haiM tathA saMyukta parivAra svarUpa haiM? akTUbara 2008 jinabhASita 25
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ yathAsaMbhava AgamapramANa sahita yA sva-anubhava se uttara dekara mahAn anugraha kareM, itanI karabaddha prArthanA hai| samAdhAna vibhinna samAdhAna- (a) 1. pUjya vizuddhamati jI mAtAjI (tiloya paNNatI TIkAkAra) kahatI haiM ki aMguravAlA kI utpatti para AdezvaralAla ko 10 dinoM kA sUtaka lgegaa| inake matAnusAra jinake ghara santAna huI hai usakI pIr3hiyA~ nahIM ginakara, jinako sUtaka pAlanA hai vaha apanI pIr3hiyA~ gine| yAnI Adezvara Adezvara kI pIr3hiyA~ gine, to gokula 1, gaNezalAla 2 tathA Adezvara 3 isa taraha Adezvara tIsarI pIr3hI meM hai / ataH tIna pIr3hIvAloM ko 10 dina kA sUtaka lgegaa| isa taraha mAtAjI pIr3hiyA~ 'gokula' se ginatI haiM tathA jisa ghara meM santAna huI ho usa tarapha kI pIr3hiyA~ nahIM ginakara, sAmanevAle kI pIr3hiyA~ ginakara sUtakakAla kA vicAra karatI haiN| (ba) pUjya bra. sarvopari pratiSThAcArya bAbAjI sUrajamalajI nivAI (ToMka) rAja0 kA bhI yahI mata hai ki zrI AdezvaralAla siMghavI ko dasa dina kA sUtaka pAlanA pdd'egaa| itanI vizeSatA hai ki vaha kahate hai ki pIr3hiyA~ hemarAja se ginanI caahie| yahI bAta sva0 AcArya vIrasAgarajI jI kahate the tathA cA0cA0 sva0 zAntisAgara mahArAja bhI kevalA (mahArASTra) pravAsa ke samaya kahate the, ataH Adezvara cauthI pIr3hI meM hai / aura cauthI pIr3hI kA 10 dina kA sUtaka use pAlanA hogA / yathA hemarAja 1, gokula 2, gaNeza 3, Adezvara 4, isa taraha cauthI pIr3hI huii| isa prakAra 105 vizuddhamatijI tathA bAbA sUrajamala jI donoM samAna rUpa se Adezvara ke lie 10 dinoM kA sUtaka batAte haiM / / aMgurabAlA taka isalie ginI jAe~gI, kyoMki pratyeka pIr3hI meM khUna badalatA jAtA hai, dAyitva badala jAte hai tathA moha bhinna hotA jAtA hai| noTa- vayovRddha pratiSThAcArya zraddheyatama paM0 nAthUlAla jI zAstrI sAhaba indaura kA bhI yahI mata hai / ve likhate hai ki hemarAja se aMguravAlA chaThI pIr3hI hone se Adezvara ko chaThI pIr3hI kA 4 dina pramANa hI sUtaka lagegA | hA~, yadi mizrIlAla jI tathA Adezvara jI kA parivAra saMyukta parivAra ke rUpa se rahate haiM- sAtha-sAtha rahate haiM, to Adezvara ko 10 dinoM kA sUtaka lagegA / vizeSa- kizanadAsa kRta kriyAkoSa ke anusAra kuTumbI Adezvara ko 5 dina kA sUtaka lgegaa| yaha bhinna mata hai| isa prakAra A. kuMthUsAgara jI bra0 jaganmohanalAla jI tathA pratiSThAcArya nAthUlAla jI zAstrI / ina tInoM kA lagabhaga eka samAna mata hai| samAdhAna (3) sva0 A0 mahAvIrakIrti jI mahArAja A0 108 vimalasAgara jI mahArAja ( unakA sampUrNa saMgha ) tathA A0 sumati sAgara mahArAja ( tathA unakA sakala saMgha ) madhubana - zikharajI tathA A0 108 saMbhavasAgara mahArAja ( triyoga Azrama) : ina saba AcAryoM kA mata bhI samAdhAna naM. 2 se milatA julatA hI hai| antara mAtra itanA hI hai ki ye cAroM AcAryazrI pIr3hiyA~ hemArAja se na ginakara jItamala se ginate haiN| isa taraha ina cAra AcAryoM (pUjya mahAvIrakIrti, vimalasAgara, sumatisAgara, saMbhavasAgara catuSTaya) ke matAnusAra aMguravAlA kI utpatti para Adezvara ko, 6 dina kA sUtaka lgegaa| kyoMki jItamala se aMguravAlA pA~cavI pIr3hI meM AtI hai / ataH pA~cavIM pIr3hIvAloM ko 6 dina kA sUtaka pAlanA hai pA~ca pIr3hI isa taraha haiM- jItamala 1, mizrIlAla 2, bhaMvaralAla 3, RSabhakumAra 4, aMguravAlA 5 / ina AcAryoM ke mata se bhI jinake yahA~ prasUti huI ho usI ke ghara kI pIr3hiyA~ (jItamala se aMguravAlA taka) ginI jAtI haiN| cAhe bujurga jIvita hoM, pIr3hiyA~ to navajAta zizu taka hI ginI jAe~gI, aura tadanusAra hI sUtaka kA nirNaya hogaa| yaha ina AcAryacatuSTaya kA mata hai / samAdhAna- (2) 108 gaNadharAcArya kunthusAgara tathA bra0 paM0 jaganmohanalAlajI siM0 zAstrI kaTanI (jabalapura) kA kahanA hai ki pIr3hiyA~ hemarAja se hI ginI jAnI caahie| dUsarI bAta ve yaha kahate haiM ki pIr3hiyA~ usI kI ginanI cAhie jisake ghara prasUti ( santAnotpatti) huI hai| isataraha hemarAja se aMgurabAlA chaThI pIr3hI hotI / tathA chaThI pIr3hI kA sUtaka cAra dinoM pramANa hI hone se Adezvara ko 4 dina kA sUtaka hI lagegA / inakA yaha bhI kahanA hai ki cAhe mizrIlAla jIvita ho, parantu pIr3hiyA~ aMguravAlA taka ginI hI jaaeNgii| ye bar3e vaijJAnika tarkoM se siddha karate haiM ki pIr3hiyA~ / isa samAdhAna se lAbhAnvita hoNge| 26 akTUbara 2008 jinabhASita javAharIya noTa- maiMne sUtaka pAtaka sambandhI ukta vividha vidvAnoM ke samAdhAna prApta karane meM vacanAtIta parizrama kiyA hai| ina saba samAdhAnoM ko prApta karane meM mujhe lagabhaga varSa bhara lagA hai| AzA hai pAThaka, zrAvaka :
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ jijJAsA samAdhAna praznakarttA - satIzacandra jaina, kirAvalI / jijJAsA - tIrthaMkara kI divyadhvani dina meM kitanI bAra khiratI hai ? samAdhAna- isa sambandha meM AcAryoM ke vibhinna mata haiN| jaise- 1. tiloyapaNNatti meM isa prakAra kahA haipaThAdIe akkhalio saMjhattidayammi NavamuhuttANi / Nissaradi NiruvamANo divvajhuNI jAva joyaNayaM // 903 // sesesu sama esuM gaNahara deviMdacakkavaTTINaM / pahANu rUpamatyaM divvajhuNI A satta maMgIhi // 904 // artha - bhagavAn jinendra kI svabhAvataH askhalita aura anupama divya dhvani tInoM saMdhyAkAla meM 9 muhUrta taka nikalatI hai| (arthAt 9 muhUrta = 18 ghar3I = 6-6 ghar3I tIna bAra ) aura eka yojana paryaMta jAtI hai| isase atirikta gaNadhara deva indra athavA cakravartI ke praznAnurUpa artha ke nirUpaNArtha vaha divyadhvani zeSa samayoM meM bhI nikalatI hai| 2. zrI anagAradharmAmRta pRSTha - 9 para isa prakAra kahA hai puvvahe majjha avaraNhe majjhimAe rattIe / chacchaghaDiyANiggaya divvajhuNI kahai suttatthe // artha- yaha divyadhvani prAtaH, madhyAnha, sAyaM aura rAtri ke madhya meM chaha-chaha ghar3I taka arthAt eka bAra meM eka ghaNTA 44 miniTa taka khiratI hai, aisA Agama meM kathana hai| 3. zrIzubhacandra racita 'aMgaprajJapti' meM isa prakAra kahA haititthayarassa tisaMjhe NAhassa, subhajjhimAya rattIe / bAraha sahAsu majjhe chagghaDiyA, dibba jhuNi kAlo // 41 // hodi gaNi cakkimahavatha NhAdo, aNNadAbi dibbaM jhunni| artha- tIrthaMkara nAtha kA bAraha sabhAoM meM divyadhvani kAla tInoM saMdhyA aura arddharAtri meM chaha-chaha ghar3I kA hai| tathA gaNadhara, cakravartI, indra ke prazna se anya samaya meM bhI divyadhvani ho jAtI hai| 4. gommaTasAra jIvakANDa kI gAthA naM. 356-361 kI TIkA meM bhI uparyukta prakAra se hI, dina meM chahachaha ghar3I cAra bAra hone kA ullekha kiyA gayA hai| 5. zrI jayadhavalA pu. 1 pRSTha 126 para isa prakAra paM. ratanalAla bainAr3A kahA hai 'vaha divyadhvani sarvabhASAmayI hai, akSara-anakSarAtmaka haiM, jisameM ananta padArtha samAviSTa haiM ( ananta padArthoM kA varNana hai), jisakA zarIra bIja padoM se ghar3A gayA hai, jo prAtaH madhyAhna aura sAyaMkAla ina tIna saMdhyAyoM meM chaha-chaha ghar3I taka nirantara khiratI rahatI hai| aura ukta samaya ko chor3akara itara samaya meM gaNadhara deva saMzaya, vipayarya, anadhyavasAya ko prApta hone para unake saMzaya Adi ko dUra karane kA jisakA svabhAva saMkara ora vyatikara doSoM se rahita hone ke kAraNa jisakA svarUpa vizada hai aura adhyayanoM ke dvArA dharmakathAoM kA pratipAdana karanA jisakA svabhAva hai, isa prakAra svabhAvavAlI divyadhvani samajhanI cAhie / ' uparyukta pramANoM ke anusAra vibhinna AcArya divyadhvani kA kAla chaha-chaha ghar3I cAra bAra tathA chahachaha ghar3I tIna bAra, isa prakAra nirUpaNa karate haiN| jijJAsA - bharata cakravartI ne kailAza parvata para 24 jinAlaya banavAye the yA 72 banavAye the ? samAdhAna- isa saMbaMdha meM nimna pramANa draSTavya haiM1. uttarapurANa sarga - 48 meM isaprakAra kahA hai rAjJApyAjJApitA yUyaM kailAse bharatezinA / gRhAH kRtA mahAranaizcaturviMzatirarhatAm // 107 // teSAM gaGgAM prakurvIdhvaM parikhAM parito girim / iti te'pi tathA kurvan daNDaratnena satvaram // 108 // artha- taba rAjA ne AjJA dI ki bharata cakravartI ne kailAsa parvata para mahAratnoM seM arahanta deva ke caubIsa maMdira banavAye haiM, so tuma loga usa parvata ke cAroM ora gaMgA nadI ko una maMdiroM kI parikhA banA do| una rAjaputroM ne bhI pitA kI AjJAnusAra daNDaratna se vaha kAma zIghra hI kara diyaa| 2. kArtikeyAnuprekSA pRSTha 247 para parigrahaparimANa vrata meM prasiddha jayakumAra kI kathA meM isaprakAra kahA hai 'eka bAra jayakumAra aura sulocanA kailAsa parvata para bharata cakravartI ke dvArA sthApita 24 jinAlayoM kI vandanA karane ke lie gye| ' 3. ratnakaraNDa zrAvakAcAra ke zloka naM. 64 kI akTUbara 2008 jinabhASita 27
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ haiN| TIkA karate hue paM0 sadAsukhadAsa jI ne kailAza parvata / hai ki isakA kAla antamuhUta hone se isa samyaktva para 24 jinAlayoM kA ullekha kiyA hai| meM solahakAraNa bhAvanA nahIM bhA skte| ataH isa samyaisa prakAra uparyukta pramANoM ke anusAra bharata | ktva meM tIrthaMkara prakRti kA bandha nahIM hotA aisA kisI cakravartI ne kailAza parvata para 24 jinAlaya banavAye the| kA abhiprAya ho yahI vicAra karake pRthak khaa|' isa 72 jinAlaya banavAne ke nimna pramANa bhI upalabdha hote prakAra kinhIM AcAryoM ne kahA hai| isase spaSTa hotA hai ki prathamopazama samyaktva ke 1. bharateza vaibhava bhAga-3, pRSTha-102 para isa prakAra | kAla meM tIrthaMkara prakRti ke bandha hone ke sambandha meM kahA hai- 'kailAza parvata para samrATa kI AjJAnusAra 72 | eka mata nahIM hai| jinamandiroM kA nirmANa huaa|' jijJAsA- apahRta saMyama aura upekSA saMyama meM 2. bra0 lAmacIdAsa dvArA likhita 'kailAzayAtrA kA kyA aMtara hai? varNana' kI pANDulipi prApta huI hai, jisake anusAra samAdhAna- kArtikeyAnuprekSA gAthA-399 kI TIkA lagabhaga 250 varSa pUrva, ve eka vyaMtara deva ke dvArA kailAza meM isaprakAra kahA hai- 'saMyama ke do bheda haiM- upekSA parvata para le jAye gaye the aura unhoMne svayaM apanI A~khoM saMyama aura apahRta sNym| unameM tIna ga se bharata cakravartI dvArA banavAye gaye svarNa aura ratnamayI | muni kAyotsarga meM sthita hokara jo rAgadveSa kA tyAga 72 jinAlayoM kA sAkSAt darzana kiyA thaa| karatA hai, usake upekSA saMyama hotA hai| upekSA kA matalaba 3. pa0 bhUdharadAsa jI ne 'carcA samAdhAna' pRSTha- | udAsInatA athavA vItarAgatA hai|' 108 para likhA hai ki bharata jI ne kailAza parvata para apahRta saMyama ke tIna bheda haiMeka caityAlaya karAyA hai, jisake sambandha meM 'tINI 1. apane uThane-baiThane ke sthAna meM yadi kisI cauvIsIya bharahaNimAviyaM' yaha pATha milatA hai, jisakA | jIva-jantu ko bAdhA pahu~catI ho, to vahA~ se svayaM haTa .. artha yaha hai ki mahArAjA bharata ke jinAlaya meM tIna | jAnA utkRSTa apahatasaMyama hai|| caubIsI ke 72 jinabimba kahe haiN| 2. komala mayUra picchikA se usa jIva ko haTA pAThakoM ko uparyukta saMdarbho para vicAra karanA ucita | de, to madhyama apahRta saMyama hai| 3. lAThI tinake vagairaha se usa jIva ko haTAye. praznakartA- mohanalAla jaina dhUliyAgaMja, aagraa| | to jaghanya apahata saMyama hai| jijJAsA- upazama samyaktva ke kAla meM tIrthaMkara apahRtasaMyamI muni ko pA~ca samitiyoM kA pAlana prakRti kA bandha hotA hai yA nahIM? karanA hI hotA hai| samAdhAna- isa prazna ke uttara meM gommaTasAra jijJAsA- kyA kRSNa lezyA ke sAtha tIrthaMkaraprakRti karmakANDa meM isaprakAra kahA hai kA baMdha saMbhava hai yA nahIM? paDhamuvasamiye samme sesatiye avirdaadicttaari| samAdhAna- zrI dhavalA pu.8, pRSTha 332 para isa titthayarabaMdhapAraMbhayA NarA kevlidugNte|| 93 // | prakAra kahA hai artha- prathamopazama athavA dvitIyopazama samyaktva "tattha heTThimaiMdae NIlalessAsahie titthayarameM tathA kSAyopazamika yA kSAyikasamyaktva meM asaMyata se | sNtkmmiymicchaaitttthiinnmuvvaadaabhaavaado| --- titthayaraapramattaguNasthAna paryanta manuSya hI tIrthaMkaraprakRti ke bandha saMtakammiyamicchAiTaThINaM NeraiesuvavajjamANANaM sammAkA prArambha kevalI athavA zrutakevalI ke pAdamUla meM karate | iTThINaM va kAulessaM mottUNa aNNalessAbhAvAdo vA Na NIlakiNha-lessAe titthayarasaMtakammiyA atthi|" uparyukta gAthA ke artha ke anusAra prathamopazama prazna- (kRSNa, nIla lezyA meM isakA baMdha kyoM samyaktva meM tIrthaMkara prakRti ke bandha kA ullekha hai, saMbhava nahIM hai)| uttara- nIla lezyA yukta adhastana indraka parantu isa gAthA ke vizeSArtha meM kahA gayA hai, 'yahA~ para | meM tIrthaMkaraprakRti ke sattvavAle mithyAdRSTiyoM kI utpatti prathamopazama samyaktva ko pRthak karane kA kAraNa yaha | kA abhAva hai| athavA nArakiyoM meM utpanna honevAle hai| 28 akTUbara 2008 jinabhASita
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaMkara saMtakarmika mithyAdRSTi jIvoM ke smygdRssttiyoN| bhayoM se AkrAnta rahate haiM, parISahoM se ghabarAte tathA vanavAsa ke samAna kApota lezyA ko chor3akara anya lezyAoM | se Darate haiM, jabaki samyagdRSTi sapta prakAra ke bhayoM se kA abhAva hone se nIla aura kRSNa lezyA meM tIrthakara | rahita hotA hai| maithuna saMjJA ke vazIbhUta muni brahmacarya kI sattAvAle jIva nahIM hote haiN| mahAvrata ko dhAraNa karate hue bhI gupta rUpa se usameM jijJAsA- kyA muniyoM ko apanI janmajayantI | doSa lagAte haiN| aura parigraha saMjJAvAle sAdhu aneka prakAra manAnA ucita hai? ke parigrahoM kI icchA ko dhAraNa kiye rahate haiM, paisA samAdhAna- yogasAraprAbhRta, adhikAra 8 ke zloka | jamA karate haiM, paise kA ThaharAva karake bhojana karate haiM, naM. 18 meM isaprakAra kahA haiM apane iSTajanoM ko paisA dilAte haiM, pustakeM chapA-chapAkara bhavAbhinandinaH kecit santi sNjnyaa-vshiikRtaaH| bikrI karate-karAte rupayA jor3ate haiM, tAlAbanda baoNksa kurvanto'pi paraM dharmaM loka-paGkti -kRtaadraaH||18|| rakhate haiM, baoNksa kI tAlI kamaNDalu Adi meM rakhate haiM, __ artha- kucha muni parama dharma kA anuSThAna karate | pIchI meM noTa chipAkara rakhate haiM, apanI pUjAe~ banavAkara hue bhI bhavAbhinandI hote haiM, jo ki saMjJAoM ke vazIbhUta | chapavAte haiM aura apanI janmagA~Tha kA utsava manAte haiN| ye haiM aura logoM ke ArAdhane rijhAne Adi meM ruci rakhate | saba lakSaNa ukta bhavAbhinandiyoM ke haiM, jo Ajakala aneka huye pravRtta hote haiN| muniyoM meM lakSita bhI hote haiN| uparyukta zlokArtha kI vyAkhyA karate hue paM0 jugala | uparyukta saMdarbha ke anusAra muniyoM dvArA apanI kizora jI mukhtAra ne likhA hai ki AhArasaMjJA ke | janmajayantI manAnA kadApi ucita nahIM hai| muniyoM ko vazIbhUta muni bahudhA aise gharoM meM bhojana karate haiM, jahA~ munidIkSA ke samaya dvijanmA kahA jAtA hai| arthAt unakA acche rucikara evaM gariSTha svAdiSTa bhojana ke milane navIna janma mAnA jAtA hai aura tadanusAra unakA nAma kI adhika sambhAvanA hotI hai, uddiSTa bhojana ke tyAga | bhI navIna rakhA jAtA hai| ataH asaMyama avasthA ke janma kI, Agamokta doSoM ke parivarjana kI koI paravAha nahIM | ko smaraNa karanA kaise ucita mAnA jAya? pU. AcArya karate. bhojana karate samaya aneka bAhya kSetroM se AyA | vidyAsAgara jI mahArAja, kabhI bhI apanI paryAya kA janma huA bhojana bhI le lete haiM, jo spaSTa AgamAjJA ke viruddha divasa nahIM manAte haiN| hotA hai| bhaya-saMjJA ke vazIbhUta muni aneka prakAra ke 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA (u.pra.) zarIra dharma kA sAdhana bhArata ke sabhI darzana, dharma jIne kI kalA sikhAte haiM, lekina jainadarzana jIne ke sAtha-sAtha marane kI kalA bhI sikhAtA hai- aba tumhArA maraNa ho to aisA ho ki punaH maraNa zeSa na raha jaave| isakA nAma hai samAdhimaraNa isako samajhane ke lie mahAn AtmAoM ke jIvana kI ora dRSTipAta karanA caahie| sarvodaya tIrtha amarakaNTaka meM 'ratnakaraNDaka zrAvakAcAra' kI klAsa cala rahI thii| usa vakta AcAryazrI ne batAyA ki eka svastha vyakti hamAre pAsa Aye aura bole-AcArya zrI mujhe abhI sallekhanA de do, tAki maiM acche DhaMga se upavAsa karake zarIra chor3a sakU~, varanA kyA patA bur3hApe meM koI roga ghera gayA, to kyA kreNge| AcArya zrI ne kahA- zarIra ko aisA nahIM chor3A jaataa| zarIra mAdhyama hai dharma kA, saMyama pAlane kaa| jaldI samAdhi lekara kyA karoge? svarga jAoge, vahA~ to asaMyama ke sAtha rahanA hogaa| kucha dina saMyama ke sAtha zarIra kI dekharekha karo, bAda meM jaba saMyama pAlane meM bAdhA par3ane lage, to zarIra ko chor3A jAtA hai, samAdhi lI jAtI hai| ekadama zarIra ko nahIM chor3A jaataa| zarIra ko chor3anA mAtra samAdhi nahIM hai, balki kaSAya ko chor3anA hI sahI samAdhi mAnI jAtI hai| muni zrI kuMthusAgarakRta 'saMsmaraNa' se sAbhAra akTUbara 2008 jinabhASita 29
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ nArelI meM zrAvaka saMskAra zivira akhila bhAratavarSIya zrI digambara jaina jJAnodayatIrtha / le sakate the| kSetra nArelI (ajamera, rAja.) meM pa.pU. munipuMgava 108 zrI aparAnha 3 baje se muni zrI sudhAsAgara jI mahArAja sudhAsAgara jI mahArAja sasaMgha kA bhavya aitihAsika cAturmAsa | kA mArmika dasa dharma para prvcn| ho rahA hai| kameTI dvArA pUrva nirdhArita AdhyAtmika, dhArmika | | sAyaM 5 baje jalapAna, pAnI, dUdha va phala jo bhI anuSThAnoM ke sAtha parvAdhirAja payUSaNa parva ke pAvana prasaMga | | zivirArthI lenA caahe| sAyaM 6 se sAmUhika pratikramaNa, guru para dasa divasIya 'zrAvaka saMskAra zivira' samAyojita kiyA | sAnnidhya meM usake pazcAt guru vandanA, AcArya bhakti evaM gyaa| tatpazcAt sAmUhika AratI / saMgIta ke sAtha AratI meM bhaktajana 17veM zivira meM bhAratavarSa bhara se lagabhaga nau sau | bhAva vibhora ho jAte the| (900) zivirArthiyoM ne bhAga liyaa| dinAMka 4.9.2008 7.30 baje 'dravyasaMgraha' para alaga-alaga grupa ke ko prAtaH dhvajArohaNa evaM maMgalakalaza sthApanA se zubhArambha anusAra alaga-alaga sthAna para kakSA lagAI jAtI thii| huaa| isa zivira ke puNyArjava zreSThI zrI pUranacandra jI | 6 sthAnoM para chaH grupa 'dravyasaMgraha' para adhyayana karAte the| devendra kumAra jI suthaniyA~ ajamera evaM zreSThI zrI kapUracaMda rAtri 9 baje kakSA samApti ke pazcAt 45 minaTa taka adhyayana nAthUlAla jI pallIvAla ajamera ne sAtizaya puAjana kiyaa| meM par3hAye gaye viSaya ko yAda karanA aadi| jJAtavya rahe donoM hI puNyArjakoM ne pichale 14 ziviroM | rAtri ThIka 10 baje pUrNatayA vishraam| isa prakAra meM zivirArthI banakara zivira meM diye jAnevAle saMskAra arjita | prabhAta meM 3.50 baje se rAtri 10 baje taka zivirArthI kiye, pariNAmataH unake manobhAvoM kA samAdAra karate hue kAryakramAnusAra samaya ke sAtha isa prakAra vyasta ho jAtA apAra janasamUha ke samakSa munizrI ne AzIrvAda diyaa| thA, mAno ghara parivAra Adi saba ko chor3akara caturthakAlIna prAkRtika manohArI chaTAoM se paripUrNa bahuAyAmI Azrama meM mAtra adhyayana, svAdhyAya evaM saMskArita hone AyA kSetra parisara meM zivirArthiyoM ke AvAsa Adi kI samucita | ho| vyavasthA kI gii| nava nirmita vizAla saMtazAlA meM unake | karuNA ke sAgara, kRpAnidhAna, vAtsalyatA kI jItI liye AvAsa vyavasthA kI gii| jAgatI mUrti prAtaH smaraNIya gurudeva zrI sudhAsAgara jI mahArAja zivirArthI 3.50 baje uThakara suprabhAta vinaya prArthanA ne pratyeka zivirArthI ko kumhAra paddhati se ghaTa ko isa 4 se 4.45 baje snAnAdi se nivRta hokara 5 baje se AdinAtha prakAra ghar3a diyA ki usa mATI ke ghar3e se mAtra zItala maMdira ke prAgaMNa meM dhyAnakakSA meM zAmila hote the| jala hI milegA, jo pipAsuoM kI pyAsa bujhaayegaa| pratyeka prAtaH 6 baje se 7.45 baje taka vizAla pANDAla | zivirArthI ko isa prakAra susaMskArita kara dete hai ki, usa meM gIta, saMgIta ke sAtha sAmUhika jinapUjA, isase pUrva zAnti- zikSA, dIkSA va jIvana jIne kI kalA ko vyakti jIvana dhArA prAtaH 8 baje se 9.45 baje taka zivirArthiyoM ko | paryanta kabhI bhI vismaraNa nahIM kara sktaa| gahana adhyayana prshikssnn| 'dravya saMgraha' kI kakSA svayaM munizrI zivarArthI vyaktigata saMkalpa lekara jAte hai ki, jo sudhAsAgara jI mahArAja lete the| muni zrI ke dvArA isa kakSA | saMskAra gurudeva ne DAle haiM hama AjIvana una niyamoM, va meM zivirArthI itanA nimagna evaM kendrita ho jAtA thA, ki | saMyama kA paripAlana kreNge| aisA lagatA thA jaise sahasrAdhika vyakti mauna hokara mAtra aMta meM isa prakAra ke zivira meM vyakti nizcita zravaNa karate hue hRdayaMgama kara rahe hoN|| hI saMskArita hokara jAtA hai| deva-zAstra-guru kI saccI prAtaH 10 baje AhAracaryA, zivirArthI tyAgI vratiyoM | pahacAna kA sUtra sIkha kara jAtA hai| yahI nahIM par3hAye gaye kI bhAMti mauna rahakara zrAvaka ke sAdara anunaya para unake | viSayoM kI parIkSA likhita hotI hai| zivirArthiyoM meM yaha ghara AhAra hetu jAte the| zrAvakajana zivirArthiyoM ko kizanagar3ha, | bhAvanA jAgRta rahatI hai ki maiM parIkSA meM adhika se adhika nasIrAbAda taka le jAte the| aMka prApta kruuN| pichale 17 ziviroM meM hajAroM vyakti usake pazcAta pratikramaNa. paDhAye gaye viSayoM kA | saMskArita hae, yaha eka bahata bar3I upalabdhi hai| adhyayana aadi| madhyAnha 2 baje se 2.45 taka 'tttvaarthsuutr'| prastuti-bhIkamacandra pATanI, kI pUjA hotI thii| zivirArthI isameM arghasamarpaNa hetu bhAga ajamera 'zivira parAmarzaka' 30 akTUbara 2008 jinabhASita usakA saramA
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ pulisa-nirIkSikA jaina yuvatI kA sUjhabUjhabharA prayAsa __DaoN0 kumArI rekhA jaina, jinhoMne parama pUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI se brahmacaryavrata grahaNa kiyA hai, madhyapradeza pulisa sevA meM nirIkSikA ke pada kA uttaradAyitva vahana kara rahI haiN| kucha hI samaya pahale ve apanI kAryadakSatA ke phalasvarUpa TI. AI. ke pada para padonnata haI haiM aura vartamAna meM sAgara (ma.pra.) meM mahilA thAnA prabhArI haiN| cU~ki ve pulisanirIkSakA haiM aura pUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI se evaM dharma , isalie unake mana meM yaha pIr3A rahatI thI ki mandiroM meM apane jinadeva kaise surakSita kiye jAe~, unheM corI se kaise bacAyA jAya? aura isa pIr3A se mukti pAne meM unheM mila gaye acche aphasara aura acche avasara, taba unhoMne ThAna liyA ki kama se kama sAgara jile se isa samasyA ko chuTakArA mile| unhoMne pablika-pulisa-presa kA abhiyAna calAyA aura janajAgRti lAne ke lie kaI kAryakrama Ayojita kiye, jinameM janatA, presa aura prazAsana ko AmaMtrita kiyA, logoM ke vicAroM ko jaanaa| sabhI isa samasyA se parezAna the| sabhI apane ArAdhya ko bacAnA cAhate the, taba unhoMne eka saMkalpapatra bharavA kara, eka mahAvIra sikyUriTI ejeMsI se saMparka kara caukIdAroM kI bhartI kI, jo sabhI hailtha-hAiTa meM acche aura par3he-likhe the, rojagAra kI talAza meM the| 42 caukIdAroM ko zahara ke 52 jaina mandiroM evaM hindU maMdiroM meM tainAta kara diyaa| janatA ne karIba 84000 rupayoM kA bhugatAna ina caukIdAroM ko karane ke lie apane saMkalpa patra bhre| pratyeka caukIdAra kA 2000 vetana huaa| isa kAryakrama ko prAraMbha karane meM karIba Der3ha mAha lagA aura anekoM sabhAe~ karanI par3I, lekina mukhyatA se ravIndrabhavana sAgara, baMDA, zAhagar3ha, mAlathauna aura bA~darI grAma meM sabhAe~ Ayojita kii| Aja ina caukIdAroM ko zahara meM caukIdArI karate karIba savA mAha ho gyaa| abhUtapUrva rijalTa mile| zahara meM coriyoM kA grApha gira gyaa| kisI bhI maMdira meM evaM una muhalloM meM coriyA~ nahIM huIM, jahA~ ye caukIdAra kArya kara rahe haiN| eka mAha samApta hote hI janatA ne ina caukIdAroM ko vetana kA bhugatAna kara diyaa| aura punaH utsAha evaM umaMga ke sAtha caukIdAra kArya para lage haiN| caukIdAra rAta 9 baje se subaha 6 baje taka maMdira evaM AsapAsa ke rahavAsI kSetra meM apanI sevAeM de rahe haiN| yaha kArya atyanta kaThina thA, lekina sAgara meM akhila bhAratIya digambara jaina mahilA pariSad ne abhUtapUrva ekatA dikhlaaii| ye usI mahilA pariSad kI sadasyAe~ haiM, jinhoMne pichalI 17 pharavarI ko A. zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke sAnnidhya meM eka vizAla mahilA sammelana sAgara meM kiyA thaa| aura sabhI ne saMkalpa liyA thA ki hama dhArmika kAryoM meM ruci lekara deva-zAstra-guru kI sevA kreNge| inhoMne dina rAta mehanata karake logoM se saMkalpa patra bhrvaaye| cU~ki DaoN. rekhA jaina pulisa adhikArI haiM, isalie prazAsana kA inako pUrNa sahayoga rhaa| vahA~ ke adhikArI jaise esa0 pI0 DaoN0 harisiMha yAdava, eDIzanala esa0 pI0 zrI tikala siMha evaM anya adhikAriyoM ne jaba bhI inhoMne samaya cAhA, diyA evaM jaba bhI inhoMne gA~vagA~va jAkara progrAma rakhe, vahA~ pahu~cakara inhoMne bhI caukIdAra rakhane kI bAta khii| pablika-pulisa-presa ke isa kAryakrama se yaha kArya sampanna huaa| yaha eka aitihAsika kAryakrama bnaa| kyoMki samasyAoM ko sunAnevAle bahuta milate haiM, lekina samasyAoM kA hala DhU~r3hane aura sahayoga karanevAle kama milate haiN| kabhI-kabhI kucha kadama aise hote haiM, jo itihAsa badala dete haiN| aisA hI eka kArya DaoN0 rekhA jaina ke mArga-darzana meM sAgara kI janatA ne kara dikhAyA aura aba pUrI ummIda hai ki jaina evaM hindU mandiroM meM coriyA~ nahIM hoNgii| kArya kaThina thA, lekina karane yogya thA aura yaha asaMbhava kArya saMbhava ho gayA gurudeva AcArya zrI vidyAsAgara jI ke AzIrvAda se| sampAdaka akTUbara 2008 jinabhASita 31
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ eka vicAraNIya patra samAja ke nAma sAdara jayajinendra, tIrtharAja sammedazikhara ke viSaya meM hama eka bahuta hI gaMbhIra bAta Apake samakSa vicAra va samAdhAna hetu prastuta kara rahe haiN| kRpayA manana kareM, ciMtana kreN| AtmIyajana, bhAva sahita bande jo koI, tAko AvAgamana na hoI / ye paMktiyA~ pratyeka jaina ke hRdaya meM taraMgita hotI haiM evaM hamArI saMpUrNa cetanA ina meM zraddhA rakhatI hai| jaba hama apane netra baMda kara smaraNa karate haiM, to sampUrNa tIrtharAja hamAre mastiSka paTala para jIvaMta ho jAtA hai, kintu isake sAtha hI jIvaMta ho jAtI haiM, ve vikRtiyA~, jo hamAre durbhAgya se na sirpha paidA ho gaI haiM, balki tejI se vistAra pA rahI haiN| hama jaba parvatarAja para vaMdanA hetu prasthAna karate haiM to prAraMbha se hI nimna sthitiyoM se rUbarU hote haiM / 1. pratyeka 50 kadama para jhopar3iyA~ bana gaI haiM evaM unameM nivAsa karanevAle vyakti prAtaH se hI apaneapane daravAje para kaTorA rakha bhikSA hetu yAcanA karate haiN| jaina samAja ke sabhI sadasya paropakAra kI bhAvanA rakhate haiM evaM yathAsAmarthya unako dAna bhI dete haiM / una nivAsiyoM meM aNDA, mAMsa aura madirA kA pracalana sAmAnya sI bAta hai evaM ve vahA~ murgiyA~, bakariyA~ Adi bhI pAla rahe haiN| 1 hama dayAvaza unakI madada kara anajAne meM parokSa hiMsA evaM parvatarAja kI pavitratA naSTa karane meM sahAyaka ho rahe haiM / 2. hama parvatarAja kI vaMdanA karane naMge paira jAte haiM, vaha hamAre liye sampUrNa zraddhA kA kendra hai, kintu parvatarAja para nivAsa karanevAle parvatarAja ko mala-mUtra se apavitra karate haiN| 3. vartamAna meM kisI bhI nagara meM anadhikRta bananevAlI jhuggiyoM ko atikramaNa mukta karAne meM zAsana bhI asahAya hotA hai| parvatarAja para jhopar3iyA~ tejI se bar3hatI jA rahI haiM, kyA hama sakSama haiM ki inheM hama vahA~ se haTA sakeMge, jabaki hama jAnate haiM ki hameM isa kArya hetu zAsana se kisI bhI prakAra kI sahAyatA prApta nahIM hogI ? pariNAmasvarUpa hama giranAra jI kSetra jaisA hazra hone kI pratIkSA karate raheMge evaM bhaviSya meM vahA~ vaMdanA - pUjA-upAsanA se vaMcita ho jAveMge aura hama mAtra yahI kaha sakeMge ki "kabhI yahA~ hamArA tIrtharAja huA karatA thA " / manana kIjiye evaM saMkalpa lIjiye ki hama vaMdanA ke samaya parvatarAja para rahanevAle kisI bhI vyakti ko dAna nahIM dege| hama usakI sahAyatA parvatarAja se sthAyI rUpa se nIce Ane para hI kreNge| hama vaMdanA ke daurAna parvatarAja para sthita dukAnoM se koI bhI khAne-pIne kI vastu (cAya, kolDa DriMka, biskiTa, pakor3e, kakar3I Adi) nahIM khriideNge| unakI Aya ke srota unake parvatarAja se nIce Ane para hI sulabha karAyeMge / hamArA saMkalpa hI parvatarAja kI pavitratA ko banAye rakhegA evaM use pikanika sthala evaM manoraMjana kendra meM pariNita nahIM hone degaa| manana evaM saMkalpa ke nivedana ke sAtha nivedaka akhila bhAratIya digambara jaina yuvaka-yuvatI paricaya sammelana, bhopAla akhila bhAratIya pulaka jana cetanA maMca (raji.) zAkhA - bhopAla zrI pArzvanAtha sevA maNDala, javAhara cauka, bhopAla zrI trizalA mahilA maNDala, TIna zeDa, TI.TI. nagara, bhopAla rASTrIya jaina mahilA jAgRti maMca (raji.) zAkhA bhopAla 32 akTUbara 2008 jinabhASita
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ grantha-samIkSA bRhadrvyasaMgraha kI hindI-aMgrejI TIkA vaSya-saMgraha DRAVYA HAMINAHA ... mhantaciditial-. sampAdaka : zrI esa. ela. jaina, bhopaal| prakAzaka maitrii-smuuh| pRSTha xxiv+197 mUlya ru. 60/ dravyasaMgraha prAkRtabhASA meM racita prAcInatama jainadarzana kA prasiddha grantha hai, jisameM chaha dravyoM- jIva, ajIva, dharma, adharma, AkAza aura kAla ke svarUpa aura lakSaNa ke varNana ke sAtha nizcaya aura vyavahAra mokSamArga, mokSaprApti ke upAyarUpa dhyAna kI upAdeyatA, dhyAna karane yogya maMtra, paJcaparameSThI ke svarUpa Adi kA kula aTThAvana gAthAoM meM varNana hai| isa graMtha kI vistRta saMskRta TIkA zrI brahmadevasUrI dvArA likhI gaI hai aura usake kaI saMskaraNa prakAzita haiN| anya aneka vidvAnoM ne marAThI, hindI evaM anya bhAratIya bhASAoM meM isa graMtha kI TIkAyeM racI haiN| isa racanA kI eka mAtra aMgrejI TIkA san 1917 meM pro. zaraccandra ghoSAla ke dvArA kI gaI hai jisake saMskaraNa ArA, dillI aura mumbaI se prakAzita hue haiN| dravyasaMgraha graMtha kaI parIkSAlayoM ke pAThyakrama meM sammilita hai| isa graMtha kI saMskRtaTIkA meM nizcaya aura vyavahAra nayoM ke pariprekSya meM vivecana kiyA gayA hai| jaina aura jainetara vidyArthiyoM ko yaha vivecana samajha pAnA kaThina hotA hai| ahindI-bhASI vidyArthI dravyasaMgraha kA adhyayana saMskRta yA aMgrejI bhASA ke mAdhyama se hI karate haiN| isaliye yaha Avazyaka hai ki / graMtha ke mukhya viSaya kA prastutIkaraNa sarala aMgrejI bhASA meM kiyA jaay| prastuta pustaka meM mUla prAkRta gAthA, pratyeka gAthA kI saMskRta chAyA, gAthA kA aMgrejI rUpAntara, prAkRta gAthA ke pratyeka zabda kA aMgrejI bhASA meM artha, gAthA kA hindI aura aMgrejI meM artha aura hindI aura aMgrejI meM saralatama vyAkhyA dI gaI hai| jahA~ jainadharma ke pArabhASika zabdoM kA upayoga Avazyaka huA hai, bahA~ unako spaSTa karane ke liye koSThaka maiM a~grejI artha chaine kA prayatna kiyA hai| zAstrIya aura durUha prastuti sai baccatai hue drabyoM kI subodha bhASA meM prastuti atyadhika sarAhanIya aura anukaraNIya hai| jainadharma aura darzana kA adhyayana karane ke lie icchuka sampUrNa vizva ke adhyetAoM aura chAtroM ke liye yaha pustaka atyanta upayogI siddha hogI, aisI AzA hai| yahA~ yaha ullekhanIya hai ki isa pustaka kI paccIsavIM gAthA kI TIkA karate hue lekhaka ne batAyA hai ki jainadarzana ke anusAra pudgaladravya kA aMtima avibhAgI bhAga paramANu kahalAtA hai| jainadarzana ke isa paramANu se Adhunika paramANu bhinna hai, kyoMki jainadarzana ke anusAra paramANu zuddha dazA meM hone se indriyAtIta hai aura Adhunika pracalita paramANu skaMdha hai| vaijJAnikoM dvArA brahmANDa kI saMracanA para nirantara anusaMdhAna kiye jA rahe haiN| ve hAla hI meM isa niSkarSa para to pahu~ca gaye haiM ki Adhunika paramANu avibhAgI nahIM hai aura usake bahuta khaNDa kiye jA sakate haiN| yaha niSkarSa isa ora iMgita karatA hai ki Adhunika vaijJAnika anusaMdhAna paramANu kI saMracanA ko jainadarzana kI mAnyatAnusAra siddha kara rahe haiN| yahA~ yaha dhyAna rakhanA hogA ki jainadarzana ke anusAra eka pudgala paramANu, zuddha dazA meM jIba dravya, dharma, adharma, AkAza aura kAla indriyAtIta haiN| isaliye vaijJAnika anusaMdhAna abibhAgI pudgala dravya kI khoja nahIM kara skeNge| lekina phira bhI hamaiM ina niSkarSoM para satata dhyAna rakhanA Avazyaka hai, kyoMki bai jainadarzana kI mAnyatAoM ke karIba to pahu~ca hI sakate haiN| sundara chapAI, AkAra evaM citroM ne isa pustaka ko AdhunikatA, manojJatA evaM zaikSaNika jagat maiM svIkAryatA pradAna kI hai| isa kRtya ke liye lekhaka aura prakAzaka badhAI ke pAtra haiN| mureza jaina, AI.e.esa. (sevAnivRtta) 20, nizAta kaoNlonI, bhopAlana, vra, EDIENTISHINDE
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ UPHIN/2006/16750 muni zrI yogasAgara jI kI kavitAe~ saccA ArAdhaka ArAdhya kI apekSA aura upekSA vigata ke jIvana ko avagata karanA hai ArAdhanA meM to G0 ArAdhaka aisA tanmaya hotA hai jaise kSIra meM nIra milatA hai vaha yaha kabhI ArAdhya se kahatA nahIM ki maiM Apake hI prati samarpita huuN| aura Apa meM hI aTUTa zraddhA hai ArAdhaka to madhumakSikAoM kI bhA~ti hotA hai| ArAdhya ke caraNa kamaloM ke bhaktirasa ke pAna meM hI nimagna rahatA hai| saccA samarpita ArAdhaka to ArAdhya se nArAja nahIM hotA tathA ArAdhaka ko apane anusAra calAne kI ceSTA nahIM krtaa| Agata karmoM ke udaya ko jAno jJAta hotA hai ki jisakI hama apekSA karate haiM vigata meM hamane hI usakI upekSA kI hai jisakI hama upekSA karate haiM vigata meM hamane hI usakI apekSA kI hai| puNya nakSatra jaba puNya nakSatra kA udaya hotA hai 7e sabhI nakSatra chatra banakara rakSA karate haiM jaba pApa nakSatra kA udaya hotA hai sRSTi ke tamAma nakSatra zastra banakara jIvana para savAra hote haiN| prastuti : ratanacandra jaina svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, 210, jona-1, ema.pI. nagara, bhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM 1/205 prophesara kaoNlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prkaashit| saMpAdaka : ratanacandra jain|