Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ jinabhASita vIra nirvANa saM. 2580 di. jaina sahasrakUTa caityAlaya vAnapura mArgazIrSa, vi.saM. 2060 disambara 2003
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji. naM. UP/HIN/29933/24/1/2001-TC DAka paMjIyana kra.-ma.pra./bhopAla/588/2003 disambara 2003 ttinaattir mAsika varSa 2, aGka 11 sampAdaka pro. ratanacandra jaina antastattva kAryAlaya e/2, mAnasarovara, zAhapurA bhopAla-462 039 (ma.pra.) phona naM. 0755-2424666 Apake patra dhanyavAda sampAdakIya : jaina nyAya-darzana granthoM ke ... / . pravacanAMza : A.zrI vidyAsAgara jI sahayogI sampAdaka paM. mUlacandra luhAr3iyA, madanagaMja kizanagar3ha |. lekha paM. ratanalAla bainAr3A, AgarA DaoN. zItalacandra jaina, jayapura * saMsAra kI samasyAoM kA nidAna :suzrI sAdhvI umAbhAratI DaoN. zreyAMsa kumAra jaina, bar3auta sammeda zikhara siddha kSetra : mUlacandra luhAr3iyA pro. vRSabha prasAda jaina, lakhanaU di. jaina atizaya kSetra bAnapura : kailAza mar3avaiyA DaoN. surendra jaina 'bhAratI', burahAnapura yoga se ayoga kI ora : DaoN. phUlacandra premI paMcakalyANaka ..... . : paM. sanatakumAra vinoda jaina ziromaNi saMrakSaka * bharata-bAhubalI kA yuddha : bra. zAMtikumAra jaina zrI ratanalAla ka~varIlAla pATanI * vidhipUrvaka satkarma ..... : zrImatI snehalatA jaina (me. Ara.ke.mArbalsa li.) tIrthaMkara evaM cakravartiyoM .... : surezacandra bArauliyA kizanagar3ha (rAja.) zrI gaNeza kumAra rANA, jayapura anargala pralApaM varjayeta : mUlacandra luhAr3iyA . jijJAsA-samAdhAna : paM. ratanalAla bainAr3A prakAzaka zrI varNI di. jaina : adhiSThAtA sarvodaya jaina vidyApITha 1/205, prophesarsa kaoNlonI, grantha samIkSA AgarA-282002 (u.pra.) . paM sadAsukhadAsa ke vyaktitva... : ratanacandra jaina phona : 0562-2151428, 2152278 . bundelakhaNDa ke jainatIrtha : kailAza mar3avaiyA sadasyatA zulka . bodha kathA : DaoN. ramA jaina ziromaNi saMrakSaka 5,00,000 ru. parama saMrakSaka 51,000 ru. kavitA saMrakSaka 5,000 ru. * Ao nija mana nirmala karaleM : DaoN. rAjendra kumAra baMsala AjIvana 500 ru. vArSika 100 ru. * saMskAra kavaca Avazyaka : AvaraNa pRSTha eka prati 10 ru. . samAcAra sadasyatA zulka prakAzaka ko bhejeN| 29-32
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ Apake patra, dhanyavAda : sujhAva zirodhArya vaise 'jinabhASita' ke pratyeka aMka meM itanI sAragarbhita, / se sukhyAta parama tapasvI nispRhI sAdhu haiN| parama pUjya AcArya jJAnavarddhaka aura tathyapUrNa sAmagrI hotI hai ki eka-do dina meM hI | vidyAsAgara mahArAja kA pravacanAMza kSamA kI AdratA-kA prastutI par3hakara agale aMka kI pratIkSA prArambha ho jAtI hai| paramapUjya karaNa bhAI vedacandra jaina gaurelA dvArA prazaMsanIya hai| AcArya zrI ke sAkSAt pravacana sunane kA jinheM saubhAgya prApta nahIM uttama tapa dharma-para 'karmoM ko kSaya karane kI zakti uttama ho pAtA, unheM unake pravacana sAra zIrSaka se prakAzita pravacanAMzoM se tapa meM hai|' DaoN. narendra jaina bhAratI kA lekha vidvatA pUrNa hai| jJAnavardhaka prApta ho jAtA hai| yadi unake pravacanoM se kucha amRta vacanAMza | isa mAyane meM bhI hai ki tapa kI aneka paribhASAyeM aura unake artha cunakara 10.12 kI saMkhyA meM pratyeka aMka meM diye jAyeM to ve | unhoMne isa Alekha ke mAdhyama se prastuta kiye haiN| zrI digambara jaina sabhI ko preraNA pada siddha hoNge| atizaya kSetra bilaharI kI jo sAmagrI aura citra zrI jinendra kumAra akTUbara 03 ke aMka meM 'devapUjA' sambandhI DaoN. zreyAMsa | jaina dvArA prastuta kI gayI hai vaha kSetra hita ke sAtha una apanI jI kA lekha tathA 'dhyAna aura sAmAyika' viSayaka DaoN. agravAla prAcIna dharoharoM ke prati samAja kA dhyAna AkRSTa karane kA sarvottama ke lekha kAphI mahattvapUrNa haiM / anya lekhoM meM bhI kAphI jJAnavardhaka prayAsa hai| vyaktigata rupa meM jAkara maiM ne bhI una manojJa bhavya prAcIna sAmagrI hai| Apa sabhI milakara isa patrikA ko apane nAma ke mUrtiyoM ke darzana kA saubhAgya prApta kiyaa| citra patrikA meM prabhAvazAlI anurupa pUrNa sArthaka banAne hetu sajaga rahate haiN| merI maMgala kAmanAyeM DhaMga se nahIM paaye| kula milAkara aMka prazaMsanIya hai| isake nirantara nikharate rahane hetu preSita haiN| sumatacandra divAkara, satanA phUlacanda jaina Apake dvArA prakAzita mAsika patrikA 'jinabhASita' adhyakSa a.bhA.di.jaina vidvat / | saphalatA ke naye kIrtImAna sthApita kara rahI hai| AzA hai isa pariSad, vArANasI prakAra apane mukhara rUpa meM nirantara unnati karatI rhegii| 'jinabhASita' patrikA meM sampAdakIya aura AcArya zrI ___ hamAre yahA~ kAphI mahAnubhAvoM ne patrikA maMgavAne hetu nivedana vidyAsAgara jI mahArAja ke vacanAmRta pAThakoM ko kramaza: ihaloka kiyA hai| ataH Apa se vinamra anurodha hai 'jinabhASita' isI mAha ke abhyudaya aura paralaukika niHzreyasa kI prApti meM rAjamArga haiN| se hamArI saMsthA meM bhijavAne kA kaSTa kreN| inake par3hane se santoSa evaM zAMti milatI hai| AcArya zrI ko varddhamAna vAcanAlaya, mahuA naman!!! Apako saadhuvaad| ApakI patrikA kA sitambara aMka sAmane hai, mukhya pRSTha para paM. ratanalAla jI bainAr3A ke jijJAsA-samAdhAna atyanta diyA gayA sadalagA maMdira kA citra mujhe pU.A.zrI kI janma sthAna upayogI jAnakArI pradAna karate haiM, anya lekha bhI paThanIya hote haiN| se jur3e atIta kI ora le jAtA hai| maMdira meM virAjamAna vimba kA chAyA citra hotA to aura bhI AkarSaka rhtaa| patrikA kA mukha pRSTha bhavya-divya hotA hai| isa zubha karma ke liye sAmagrI prakAzana ke pratyeka vibhAga meM navAcAra dRSTigata hai ApakA abhinandana !! jaise viSaya sUcI ke paraMparAgata sthAna para antstttv| DaoN. premacandra rAMvakA, jayapura saMmpAdakIya meM zramaNoM ke zithilAcAra para ApakI lekhanI sitambara 2003 kA aMka AdyopAnta par3hA, pUjya samayAnukUla hai, yadi abhI bhI hama nahIM cete to kAlAMtara meM hameM cinmayasAgara mahArAja kA lekha, 'satsaMga' zAbdika motiyoM/ratnoM zramaNa DhUr3hane para bhI nahIM mileMge, kevala zramaNAbhAsa raha jaayegaa| se jar3e hAra kI taraha hai| ukta lekha se mahArAja zrI ke Agama jJAna DaoN. ramA jI kA Alekha bhI jAnakAriyoM se bharA huA hai| ke tathA ciMtana ke darzana hote haiN| mahArAja zrI ne zabdoM ke prayoga bra. sonU, DabarA pracalita arthoM ke AdhAra para na karake anvaya AdhAra para kiye haiN| "jinabhASita' patrikA yathAsamaya barAbara A rahI hai| akTUbara satya ke rasAtala taka pahu~cane kA eka mAtra sAdhana satsaMga aura saMta 2003 kA aMka mere sAmane hai| patrikA kA rupa-raMga va chapAI va samAgama hI hai| asaliyata ko samajhakara asatya sAdhujanoM se bhI / DijAina bahuta suMdara hai| dekhakara yaha bhAvanA banatI hai ki aisI hI kabhI nahIM chalA jAtA hai| sTeMDarDa kI jaina samAja meM anya patrikAe~ prakAzita hotI? ___isa cAturmAsa meM mahArAja zrI ke satsaMga kA lAbha bAra-bAra zAyada isa patrikA ko dekhakara hI jaina mahilAdarza ne bhI zahapurA (bhiTaunI) jAkara prApta kiyaa| jaMgala vAle bAbA ke nAma | apanA kalevara badalA hai| ApakI patrikA ko dekhakara zrI akhila -disambara 2003 jinabhASita /
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ baMsala jayapura vAloM ne to apanI vicAradhArA meM parivartana karate hue| janma huA hai| vahA~ kI janatA puNyazAlI hai, jahA~ vAtAvaraNa Aja samanvaya vANI patrikA kA AvaraNa badalate hue mukha pRSTha para | bhI zuddha hai, pradarzana rahita hai, sabakI bhAvanA ko pavitra karatA hai| vItarAgI digambara pUjya sAdhuoM ke citra prakAzita kie haiN| lekhaka ne sadalagA kA jo pUrNarUpa se varNana kiyA hai, yaha par3hakara 'jinabhASita' ke lie kucha sujhAva haiM sadalagA jAkara, AcArya zrI ke janmasthala ke darzana karane kA tathA 1. pratyeka aMka meM sarala bhASA meM do bodha kathAe~ jarura | dhArmika janatA se milane ke bhAva ho gaye haiN| pro. ratanacandra jI ko prakAzita kareM jaisA ki akTUbara ke aMka meM Apane prakAzita | | bahuta dhnyvaad| kiyA hai| choTe bacce unheM bar3e cAva se par3hate haiN| tanasukha lAla madana lAla jaina, sajjanapura (auraMgAbAda) mahArASTra 2. akTUbara aMka meM pIche ke pRSTha para pragati ke sopAna meM 'jinabhASita' (navambara 2003) aMka ko pddh'aa| jisameM Apane hamAre prasiddha pUjya digambara saMtoM evaM tIrthakSetroM va atizaya saMpAdakIya lekha atyaMta prabhAvotpAdaka hai| jisa taraha saMpAdaka jI kSetroM ke citra prakAzita kie haiM, bahuta hI suMdara bana par3A hai| ne pa.pU. A. vidyAsAgara mahArAja jI ko janma bhUmi aura bacapana merI yaha hArdika bhAvanA hai ki patrikA dinoMdina aura bhI kA varNana kiyA hai, use par3hakara mana praphullita ho gayA aura mana unnati ke patha para agrasara ho| zrI bainAr3A jI dvArA 'jijJAsA mastiSka meM sacitra pratibimba jhalaka gye| 'ghoSita dAna kI samAdhAna' kA staMbha barAbara jArI rahanA caahie| anupalabdhi' lekha bhI samAja ko saceta karane vAlA hai| jinabhASita' gulAba caMda gaMgavAla po.- renavAla eka uccastarIya patrikA hai jisake lekha atyaMta zodhapUrNa evaM "jinabhASita' meM 'sadalagA sadA hI alaga' yaha saMpAdakIya | AgamAnukUla hote haiM, ataeva hamArA sAdhuvAda svIkAra kreN| lekha pro. ratanacaMda jI jaina dvArA prastuta kiyA gyaa| par3hakara mana Ananda vibhora ho gyaa| sadalaMgA yaha puNya nagarI hai, jahA~ para AzISa jaina zAstrI zAhagar3ha (ma.pra.) AcArya zrI vidyAsAgara jI kA aura anya vItarAgI tyAgiyoM kA | jI jaina dvArA prastAva alaga' yaha saMpAdaka Ananda vibhAga Ao nija mana nirmala karaleM hama kartA apane karmoM ke bhoktA bhI apane karmoM ke jaisA karma, mile phala vaisA yaha dhruva satya hRdaya meM dharakeM Ao nijamana nirmala krleN| DaoN. rAjendra kumAra baMsala viSaya vAsanA se chUTeMge saMyama ke aMkura phUTeMge tapa kA teja kare parizodhana samatA se Dara-aMtara bharaleM Ao nija mana nirmala krleN| aba taka hama pApoM meM Dole niza dina anRta hI bole kaise bhalA ubara pAyeM hama choDeM saba, pahale sambara leM Ao nija mana nirmala krleN| / kuTila kaSAyoM ke baMdhana se virata hoya sAre krandana se lekara zubha saMskAra sadaya se dukhiyoM ke sAre dukha hara leM Ao nija mana nirmala krleN| 2 disambara 2003 jinabhASita
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ sampAdakIya jaina nyAya-darzana granthoM ke prakAzana kI samasyA bhAratIya darzana ke nyAya granthoM meM vizeSataura se jaina nyAya-darzana ke granthoM kA mahattvapUrNa sthAna hai| isa dRSTi ko dhyAna meM rakhate huye pUjya gaNeza prasAda jI varNI ne kAzI hindU vizvavidyAlaya meM vizeSa prayatna karake jainadarzana ke granthoM kA pAThyakrama meM samAveza karAyA thaa| isI krama meM bhArata ke vibhinna vizvavidyAlayoM meM jainadarzana ke granthoM ko par3hAyA jA rahA hai| pro. DaoN. jagannAtha upAdhyAya ke vizeSa satprayatnoM se sampUrNAnanda saM. vi.vi. vArANasI meM zramaNa vidyA saMkAya kA gaThana karAyA gyaa| usI pAThyakrama ko dekhakara rAjasthAna sarakAra ne jaba saMskRta vi.vi. kI sthApanA kI to usameM bhI zramaNa vidyA saMkAya kA gaThana huA jisameM pAMca vibhAga sambaddha kiye gye| una vibhAgoM meM pramukha rupa se jainadarzana vibhAga kAryarata hai| saubhAgya se chAtrasaMkhyA bhI paryApta hai parantu pAThyakrama meM rakhe gaye jaina nyAya evaM darzana ke granthoM kA abhAva hone ke kAraNa kaI bAra aisI paristhiti sAmane AI ki pAThyakrama se granthoM ko haTAne kI naubata A gii| isa samasyA ko akhila bhAratIya stara kI vibhinna saMsthAoM ke adhivezanoM evaM maMcoM kI vibhinna saMsthAoM ke adhivezana evaM maMcoM para rakhA gayA parantu sthAyI samAdhAna abhI taka nahIM nikala skaa| nyAya ke pramukha granthoM meM nyAyadIpikA ko prAya: kaI vizvavidyAlayoM ke pAThyakramoM meM sthAna prApta hai parantu dasa-bAraha varSa se isa grantha ke prakAzana meM kisI saMsthA ne ruci nahIM dikhaaii| isI prakAra prameyakamalamArtaNDa, nyAyakumudacandra, tattvArtha zloka vArtikAlaMkAra, pramANaparIkSA, satyazAsana parIkSA, AptaparIkSA, aSTasahastrI Adi aneka jainanyAya darzana ke grantha haiM jo anupalabdha haiN| phirojAbAda ke vidvat pariSada adhivezana meM sva. sAhU azoka jI jaina kA isa samasyA ke prati dhyAna AkarSita karAyA gayA thA taba unhoMne isa samasyA ke tatkAla nidAna ke liye bhAratIya jJAnapITha se kucha granthoM kI phoTosTeTa kApI karAkara bhijavAI thii| isa samasyA kA nidAna sthAyI nahIM hone ke kAraNa Aja bhI yaha samasyA jyoM kI tyoM banI huI hai| ___ jJAtavya hai rAja. saM. vi. vi. ke zramaNa vidyA saMkAya ke jainadarzana vibhAga meM evaM mAdhyamika zikSA borDa, ajamera, sampUrNAnanda saM. vi. vi. vArANasI, kendrIya saM. vidyApITha dillI, lakhanaU, jayapura evaM avedhaza pratApasiMha vizva vidyAlaya, rIvA Adi vizvavidyAlayoM meM chAtrasaMkhyA paryApta mAtrA meM hai| ataH prativarSa lagabhaga 200 nyAyadIpikA evaM vizvavidyAlaya meM adhyayanarata zAstrI evaM AcArya ke chAtroM ko kramazaH Apta parIkSA, prameyaratnamAlA evaM aSTasahasrI granthoM kI lagabhaga 150 (eka sau pacAsa) pratiyoM kI apekSA rahatI hai jisakI pUrti prakAzana ke abhAva meM asaMbhava jaisI hai| vidvAna prAcIna granthoM kA sampAdana karate haiM parantu prakAzana kI vyavasthA nahIM hone ke kAraNa vaha grantha alamAriyoM kI zobhA bar3hA rahe haiN| isI prakAra lagabhaga do sau zodha grantha vibhinna zodhArthiyoM ke gharoM meM par3e haiM jinake prakAzana kI koI vyavasthA nahIM hai| abhI do saptAha pUrva eka vidvAna mitra ne vedanA vyakta karate huye kahA thA ki maiMne dasa varSoM ke athaka parizrama se eka grantha taiyAra kiyA aura hajAroM ru. usakI taiyArI meM kharca kiye| jaba prakAzana kI bAta AI to kisI bhI saMsthA ne ruci nahIM dikhaaii| yena kena prakAreNa prathama bhAga eka saMsthA ne prakAzita kara diyA hai parantu aba maiM dUsarA bhAga taiyAra nahIM kruuNgaa| taba maiMne kahA ki Apa dUsarA bhAga taiyAra to kareM hatotsAhita na hoM, prathama bhAga kI taraha kisI prakAra - disambara 2003 jinabhASita 3
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ yaha bhAga bhI prakAzita ho jaayegaa| Aja samAja kI ora se bar3I saMkhyA meM jaina patra patrikAe~ evaM vibhinna prakAra kA jaina sAhitya prakAzita ho rahA hai| para usameM 50 pratizata anupayogI evaM apramANika prakAzita ho rahA hai| jaina patrikAoM meM sampAdAkoM dvArA granthoM kI samIkSA kI jAtI hai parantu pUrvApara grantha par3hakara nahIM kI jAtI hai| yaha kAraNa hai ki kucha lekhaka zataka banAne kI taiyArI meM haiN| ata: sAhitya prakAzana meM upayogitA evaM guNavattA kI ora dRSTi jAnA caahiye| isa samasyA kA nidAna atyaMta Avazyaka hI nahIM apitu anivArya hai| isa dizA meM vidvAnoM evaM pUjya munirAjoM ke dvArA samAja ko preraNA dI jAnI cAhiye ki paMcakalyANaka evaM vidhAnoM Adi samArohoM se prApta kucha dhana rAzi kA / upayoga prAcIna granthoM ke prakAzana para vyaya ho| sAtha meM jo prakAzana saMsthAyeM isa dizA meM kArya kara rahI haiM unheM cAhiye ki borDa evaM vizvavidyAlayoM ke pAThyakramoM meM jo grantha par3hAye jA rahe haiM unheM vizeSatA se prakAzita kreN| isI prakAra aise avasaroM para rAtri pAThazAlAoM evaM ravivAsarIya pAThazAlAoM ko sthAyitva pradAna karane kI dRSTi se pratyeka grAma athavA zahara kaoNlonI meM pAThazAlA dhruvaphaMDa' banAnA caahiye| isa phaMDa se pAThazAlA meM par3hAne vAle vidvAna ko nyUnatama 5000/pratimAha vetana kI vyavasthA karanA samAja kA kartavya hai| Aja bacce saMskAra vihIna hote jA rahe haiM unake mastiSka para pAzcAttya saMskRti kA prabhAva par3a rahA hai| aise samaya jaina pAThazAlAoM kA saMcAlana anivArya hai anyathA Ane vAlI pIr3hI dharma se bilkula vimukha ho jaayegii| samAja ko isa ora avazya dhyAna denA cAhiye anyathA isake duSpariNAma samAja ko hI bhugatane pdd'eNge| mere pAsa prAya: samAja se pAThazAlAoM meM par3hAne ke liye vidvAnoM kI mAMga kI jAtI hai parantu jaba vetana kI bAta AtI hai to samAja kI ora se do hajAra ru. pratimAha dene kI bAta ThaharAI jAtI hai| mujhe kheda hai ki kucha mahAnubhAva to yaha kahate bhI saMkoca nahIM karate haiM ki vidvAna pUjana prakSAla kA kArya bhI dekhale to DhAI-tIna hajAra ru. de deNge| jaba maiMne kahA ki Aja ke samaya meM mistrI ko eka sau pacAsa ru. pratidina dete haiM to vidvAna kI kImata Apa kyA karate haiN| taba koI jabAva prApta nahIM huaa| kisI ne kahA hai ki phUTI A~kha viveka kI kyA kare jgdiish| kaMcaniyA ko tIna sau aura manirAma ko tiis| vastuta: paMcakalyANakoM evaM vidhAnoM meM aisI hI sthiti hai| saMgItakAroM ko muhamAMgI vidAI aura AratI vagairaha meM nichAvara dekhate hI banatI hai| maiMne svayaM dekhA hai ki saMgItakAroM ko AratI kI nichAvara rAzi ATha dina meM unnIsa hajAra ru. prApta huI isake atirikta vidAI alg| jaba jinavANI ke prakAzana evaM usake upAsakoM ke sammAna kI bAta AtI hai to samAja prazna khar3e karatI hai| isa para sabhI ko gaMbhIratA evaM dUradarzitA se vicAra karanA caahie| zItalacandra jaina 4 disambara 2003 jinabhASita -
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ atikramaNa aura pratikramaNa AcArya zrI vidyAsAgara jI svayaM kI sImA pArakara para sImA meM praveza karanA hI atikramaNa | anubhUti karAte hue AcArya zrI ne batAyA ki AtmadRSTA sadA saMyata hai| para paricaya prApta karane meM pala-pala vyatIta karane para Atma | aura saMyamita hotA hai| paricaya se sadA vaMcita raha jAte haiN| jJAna vAridhi tapo nidhi AcArya saMdeha ke sambandha meM zrotAoM ko sahaja jJAna bodha karAte zrI vidyAsAgara ne amarakaNTaka meM zrotAoM ko bodha karAte hue kahA ] hue AcArya zrI ne kahA ki bhaya athavA anirNitajJAna se saMdeha ki paraspara AMkhoM meM AMkheM DAlanA kalaha kAraka hai, saMgharSa vyApta ho | hotA hai| pUrNa jJAna nahIM honA saMdeha kI deha hai| vahI DarAtA hai jAtA hai| Atma dRSTA saMgharSa zUnya hotA hai, para se pare hone para pAra | jisake aMdara Dara hotA hai, nijamagna niDara hotA hai| para jIva se ho jAte haiN| kalaha ko pUrNa virAma dene ke lie atikramaNa kA | bhaya hotA hai, svayaM se kabhI bhayabhIta nahIM hote| yaha batAte hue parityAga kara pratikramaNa aMgIkRta kiyA jAtA hai| AtmalIna bhayamukta AcArya zrIne kahA ki calate calate anya jIva se AMkha milane ke hotA hai para jIva se hI bhaya kI anubhUti hotI hai| uparAnta bhaya vyApta ho gyaa| bAra-bAra pIche mur3akara dekhate haiM, atikramaNa ullaMghana kA pratIka hai yaha batAte hue AcArya apanI pada cApa kI dhvani bhI DarAtI hai| anya para dRSTi rakhane zrI ne kahA ki ullaMdhita sImA se vApasa apanI sImA meM AnA hI | vAlA, socane vAlA bhayabhIta rahatA hai, para kI pahacAna meM saMlagna pratikramaNa hai| atikramaNa se saMgharSa chir3a jAtA hai kalaha vyApta | rahane vAle kI dazA bigar3a jAtI hai| para se prIti aura bhIti nahIM hotI hai, kintu pratikramaNa se saMgharSa virAma ho jAtA hai, zAMti chA | rakhanA hI rAga dveSa rahita honA hai| Atma paricita rAgadveSa vihIna jAtI hai| para ko dekhanA bhI atikramaNa kI kriyA hai bahudhA yahI | hotA hai| rAga dveSa ko bhaya kA AdhAra batAte hue AcArya ne kahA zikAyata hotI hai usane mujhe ghUra kara dekhA, kyoM dekhA? maiMne bhI ki Atma svarUpa kA jJAna hote hI bhIti aura prIti kI samApti ho dekhA vivAda vyApta ho gyaa| eka dUsare ko dekhane para saMgharSa AraMbha | jAtI hai| mana ke Upara niyaMtraNa rakhane para hI zraddhA prakaTa hotI hai ho jAtA hai| vivAda, dekha lene taka bar3ha jAtA hai| donoM kI dRSTi / isIlie namana meM mana kA niSedha kiyA gayA hai| mana bhAMti-bhAMti nija para ho to dekhane athavA dekha lene kI sthiti kabhI nahIM hogii| | ke prazna upasthita karatA hai| yaha batAte hue AcArya zrI ne kahA ki AtmadRSTA sadaiva zAMti ke sAtha rahatA hai| eka sahaja dRzya ke dvArA | mana ke hAre hAra hai mana ke jIte jIta / jisane mana ko jIta liyA Atma dRSTi kI sIkha dete hue AcArya zrI ne kahA ki eka svAna ke | vahI vijetA hai| jIva kA saMgharSa jIva se hotA hai, ajIva se nhiiN| muMha meM roTI dekhate hI anya svAna bhI chur3Ane ke lie yatnazIla ho | jisa sthAna para baiThe haiM vahA~ sira para eka choTA kaMkar3a girA, Upara jAte haiM, apanI roTI kI rakSA ke lie svAna daur3ate hue pIche dekha | dekhA eka cir3iyA dIvAla para kuTara kuTara kara rahI hai cir3iyA para letA hai| pIchA karane vAle pIche chUTa gaye kintu bhaya abhI samApta | krodhita ho jAte haiM / kaMkar3a sira para girA thA kintu kaMkar3a para roSa nahIM huA hai| jaise hI khAne ke lie nIce rakhUgA anya svAna A | nahIM huaa| jar3a se saMgharSa nahIM karate jIva se karate haiN| jIva kA jaayeNge| sAmane eka choTI nadI hai yaha pAra kara lUM taba apanA | rupa samajha meM A jAe to saMgharSa sadaiva ke lie samApta ho sakatA bhojana kara skuuNgaa| nadI pAra karate hue dekhA are nadI meM mere hI | hai| yaha batAte hue AcArya zrI vidyAsAgara ne kahA ki bhayabhIta jaisA eka anya svAna bhI hai usake muMha meM eka roTI hai| idhara udhara | honA asvasthatA kA pratIka hai| bhayabhIta jIva caukannA rahatA hai| dekhA vaha bhI aisA hI kara rahA hai, gaura se dekhA, vaha bhI gaura se dekha cAroM ora kAna hone para caukannA kahA jAtA hai| do kAna hote hue rahA hai, saMgharSa chir3a gyaa| chAyA ko pratidvandI samajhane para dvandva ho bhI bhayabhIta ko dogane kAnoM kI AvazyakatA hotI hai| bhaya kA gyaa| chAyA bhI para hotI hai, chAyA se saMgharSa karane para roTI muMha se astitva hone para bhI svayaM ko bhaya se pRthaka rakha sakate haiN| jisa girakara pravAha meM baha gayI, laharoM meM halacala hone se chAyA nahIM prakAra kamala jala meM khilatA hai kintu jala se pRthaka rahatA hai| dikha rahI, vaha merI roTI lekara bhAga gyaa| para dRSTi se bhojana muMha | cAroM ora jala hone para jala kI koI bUMda kamala para nahIM hotii| se chUTa gayA, muMha ke mAdhyama se peTa meM nahIM jA skaa| dUsarI kakSA AtmadRSTA cahuM ora bhaya kA vAtAvaraNa hone para bhI nirbhaya rahatA kI kathA se sIkha milatI hai kintu kathA para dhyAna nahIM dene para | hai| prIta ke zabda evaM apazabda kA smaraNa zayana ke samaya ho jAtA yaha dUsarI kakSA kI ho jAtI hai merI kakSA kI nhiiN| para dRSTA hai, nidrA nahIM AtI, ghaTanA pahale ghaTita huI kintu zabda kAnoM meM jIvana kalaha kArI hotA hai| para kA paricaya jJAta karane meM rata rahane gUMjane lagate haiM, azAnta ho jAte haiM yahI rAga dveSa hai jo para zabdoM para Atma paricaya kabhI prApta nahIM ho pAtA / svayaM se paricita nahIM | kA smaraNa hote hI azAnta kara detA hai| apane-apane meM lIna ho gaira ke viSaya meM jAnakArI lete rahate haiN| para se pare hone vAlA hI | to saMgharSa kabhI nahIM hogaa| para dhyAna na lagAe~ nija para dhyAna deN| pAra ho sakatA hai eka sAdhAraNa kathA se asAdhAraNa darzana kI | pahale apanI pahacAna kara leN| vedacandra jaina, gaurelA, peNDrAroDa -disambara 2003 jinabhASita 5
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMsAra kI samasyAoM kA nidAna : ahiMsA, saMyama aura tapa zrI majjinendra paMcakalyANaka pratiSThA evaM trayagajaratha mahotsava, bhAgyodaya tIrtha, sAgara ma.pra. 21 pharavarI 2003 ko pUrva kendrIya maMtrI evaM sAMsada sAdhvI umAbhAratI (vartamAna mukhyamaMtrI madhyapradeza) ke udbodhana kA saMpAdita aMza jaba maiM rAjanIti meM nahIM thI taba inase pahalI bAra milane / aura soca rahA hai, bANI meM kucha aura bola rahA hai aura karma se ke lie gaI thI aura taba se lekara Aja taka jahA~ bhI AcArya zrI | kucha aura kara rahA hai| ye tInoM hI sura bigar3e hue haiN| aise bigar3e hote haiM, maiM koziza karatI hU~ ki do ghar3I ke lie anake darzana | hue suroM ke loga karor3oM kI saMkhyA meM bhUmaNDala para vicaraNa kara karane jarura jaauuN| aura yadi batAU~ ki isake pIche merI rAjanItika | rahe haiM, aise samaya meM ye dharatI agara pAtAla meM nahIM jA rahI hai aura AkAMkSA kabhI nahIM hotI, ye unako bhI mAlUma hai| rAjanIti to kalikAla kA bhayAnaka visphoTa agara nahIM ho rahA hai to usakA janatA janArdana kI kRpA se calatI hai, mahArAja zrI kI kRpA se to kAraNa eka mAtra hai ki mahArAja zrI jaise loga abhI isa dharatI para hama bhagavata prApti kA mArga khojane ke lie Ate haiM aura isalie | maujUda haiN| aura isalie maiMne to apanI jiMdagI kA bhAra hI una para yadi citta meM avasAda ho to maiM mahArAja zrI kA hI smaraNa karatI sauMpa rakhA hai| aura meM Apako batAU~ mere jIvana ke kucha maMtra haiM, huuN| .... agara maiM lar3atI hU~ to mahArAja zrI se hI lar3atI hU~, ye / | khAsa taura para mujhe jo jimmedArI abhI taka milI hai to usake tIna unako patA hai| aisA kaI bAra huA hai jaba unase lar3ane pahu~ca gaI | maMtra banAe haiM aura maiM unhIM para cala rahI hU~- nirvikAra, niSkAma aura maiMne unase apane mana kI bAta rakhI maiM unheM kucha jimmedArI aura nirbhy| maiM kisI se vikAra nahIM rakhUgI, koI kAmanA nahIM sauMpa kara AI thI ki ApakI jimmedArI hai ki merI samasyA kA rakhaMgI aura kisI se bhayabhIta nahIM houuNgii| lekina ina tInoM maMtroM nidAna honA caahie| maiMne kabhI rAjanItika samasyA unake sAmane | ke pIche koI zakti prApta hotI hai mujhe, to Apa vizvAsa karie vaha nahIM rakhI, sAdhanA se saMbaMdhita samasyA hI unake sAmane rakhI hai| | mahArAja zrI hI haiN| maiM mahArAja zrI kI camacAgirI nahIM kara rahI hU~ isalie mahArAja zrI ko maiM eka sAmAnya paMcatatvoM se bhare hue | kyoMki mujhe mahArAja zrI kI camacAgirI karane kI bilkula jarurata zarIra ke andara vicaraNa karane vAlI cetanA ke rUpa meM nahIM dekhatI nahIM hai| maiM unake sneha kI pAtra huuN| maiM hRdaya kI bAta kaha rahI hU~ huuN| isalie maiM inako eka rASTrIya saMta nahIM balki antarrASTrIya | ki maiM kabhI kisI se bhI bhayabhIta nahIM hotI hU~, lekina agara mujhe stara kI vibhUti mAnatI huuN| aura unako rASTrIya saMta kI padavI se kisI se Dara lagatA hai aura kisI ke sAmane dila kholakara bAta bA~dha dene se vaha eka deza kI sImAoM meM ba~dha jaayeNge| vaha eka | kahatI hU~ to mahArAja zrI ke sAmane hI kahatI huuN| deza kI sImAoM ba~dhane ke yogya vyakti nahIM haiN| mahArAjazrI ke darzana karane kA avasara prApta huA, munijanoM Aja saMsAra kI sArI samasyAoM kA nidAna jo hai vaha | ke darzana prApta karane kA avasara prApta huA, ye sAdhAraNa bAta nahIM ahiMsA, saMyama aura tapa ke alAvA kucha bhI nahIM hai| isalie | hai| Apa loga jo dekha rahe ho vo sAdhAraNa nahIM hai| binA vastra ke ahiMsA, saMyama aura tapa kI jIvaMta pratimA yadi Aja isa bhUmaNDala | rahanA, bhojana nahIM ke barAbara honA, phira bhI A~khoM meM itanI para koI vicaraNa kara rahI hai to vaha sirpha AcArya vidyAsAgara camaka aura cehare para itanI prasannatA hai| maiMne mahArAja zrI se kaI mahArAja hI haiN| isalie maiM logoM se kahatI hU~ ki badrInAtha, bAra pUchA hai ki mujhe ye bheda batAo ki antarmukha kyA cIja kedAranAtha jAne meM kaThinAI hotI hai, bahuta car3hAIyA~ car3hanA par3atI Apako mila gaI hai ki saMsAra ke sAre ke sAre AnaMda phIke par3a haiN| kedAranAtha jaba jAte haiM to vahA~ AksIjana kI bahuta kamI | gaye haiN| vaha kyA cIja hai jo Apa antarmukhI haiM, kyoMki koI to hotI hai ata: vahA~ bahuta kaThinAI hotI hai| maiM vahA~ jAkara rahI hU~ | cIja Apako milatI hI hogii| jaba 100 rupayA milegA to eka mahIne, DeDha mahIne / mujhe patA hai ki vaha kitanI bar3I tapasyA hai| | rUpayA apane Apa chUTa jaaegaa| 1rUpayA milegA to dasa paisA lekina maiM Apako yaha batalAtI hU~ bhale hI Apa tirupati bAlAjI | apane Apa chUTa jaaegaa| unheM aMdara kisI paramAnaMda kI prApti ho jAyeM, dvArakAdhIza jAyeM, badrInAtha jAyeM, kedAranAtha jAyeM lekina | gaI hai| isalie to jagata ke sAre AnaMda haiM, ve chUTa gaye haiN| ataH jaba mahArAja jI ko dekhatI hU~ to lagatA hai sAre devatA unake vaha aMdara kyA cIja hai jo unheM mila gaI hai? maiM Apase bhI andara A gaye haiN| anurodha karuMgI ki Apa jaba mahArAjazrI ke pAsa Ate haiM to paise Aja vyakti ke mana, vacana aura karma meM saMgati nahIM rhii| | ke lie mata aaie| Apa kisI anya AkAMkSA se bhI mata aaiye| vaha mana meM kyA soca rahA hai, vANI se kyA bola rahA hai aura karma | Apa unase vo vastu talAzane ke liye Aiye jo unako andara se kyA kara rahA hai- tInoM ke sura bigar3e hue haiN| yaha mana meM kucha / mila gaI hai aura jisake kAraNa saMsAra ke sAre Ananda unase kaba 6 disambara 2003 jinabhASita .
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ chUTa gaye haiM, patA hI nahIM lagA thA, saMsAra kaba chUTa gayA? are! / hai| maiM mahArAja zrI ke sura para hI cala rahI hU~ aura bhaviSya meM jisa mA~ ne 9 mahine peTa meM rakhA usa mA~ kA moha kaba chUTa gayA | mahArAja zrI ke sura hI mere dvArA Apako sunAI deNge| patA hI nahIM lagA, ghara parivAra kA moha kaba chUTa gayA ye bhI patA maiM punaH Apako AgAha karatI hU~ ki mahArAja zrI ko nahIM lagA, hajAroM kilomITara dUra dakSiNa meM kahIM kisI dharatI para | rASTrIya saMta na kahA jAe , antarrASTrIya stara kA unakA vyaktitva janma huA vo dharatI kaba chUTa gaI yo bhI patA nahIM lagA! hajAroM hai| aura unakI chatrachAyA meM hI saMsAra cala rahA hai, maiM to ye mAnatI kilomITara dUra paidala calakara calatA huA ye bhagavAna jaisA mahApuruSa huuN| eka bAra phira se unake caraNoM kI vaMdanA karatI huuN| aura unake dharatI para paidala calatA huA isa dharatI ko pavitra karane jo AyA | AzIrvAda kI hamezA AkAMkSI rahU~gI, unakI bAMsurI rhuuNgii| vo hai, unake caraNoM kI vaMdanA kIjie ye mahArAja zrI to vidyA aura jo cAhe vaha sura mere dvArA bajAe~, basa inhIM zabdoM ke sAtha apanI buddhi ke sAgara haiN| aura maiM mahArAja jI kA bAlaka huuN| maiM to | bAta samApta karatI huuN| mahArAja zrI ke hAtha kI baaNsuriihuuN| bAMsurI kA koI apanA sura kaiseTa se Alekhana - surendra jaina mAlathauna vAle, sAgara nahIM hotA, bajAne vAle kA hI sura hotA hai jo bAMsurI meM sunAI detA / preSaka - maheza kumAra jaina bilaharA vAle, sAgara sammeda zikhara siddha kSetra zAzvat mahAtIrtha sammeda zikhara siddha kSetra para gata kucha varSoM meM caupar3A kuMDa para zrI di. jaina sammedAcala vikAsa samiti dvArA di. jaina maMdira evaM dharmazAlA kA nirmANa kiyA gayA thaa| jisase pahAr3a para ThaharanA cAhane vAle munirAjoM, AryikA mAtAoM, tyAgI vratiyoM tathA zrAvaka baMdhuoM ke lie digambara jaina samAja ke svAmitva kA eka sthAna upalabdha huA thaa| isa sthAna ke nirmANa ke pUrva digambara jaina samAja kA apanA pahAr3a para koI sthAna nahIM thA jo eka bahuta bar3I kamI thii| isa kamI kI pIr3A ko digambara jaina samAja aneka varSoM se anubhava kara rahI thii| caupar3A kuMDa para di. jaina maMdira aura dharmazAlA ke nirmANa hone se di. jaina sAdhuoM va tyAgI vratiyoM ke lie pahAr3a para Thaharane evaM AhAra Adi kI vyavasthA ho gii| yAtriyoM ko bhI rAtri vizrAma, pATha pUjA, snAna, bhojana AdikI suvidhAe~ prApta ho giiN| isa sthala ke sAtha digambara jaina samAja ke astitva va asmitA kA prazna evaM pratiSThA jur3I huI hai| kiMtu kheda kI bAta hai ki prAraMbha se hI sammeda zikhara siddha kSetra para di. jaina samAja dvArA kiyA gayA yaha nirmANa anekoM kI AMkhoM kI kira kirI banA huA thaa| samaya pAkara una di. jainoM ke dveSI logoM ne vana vibhAga ko jhUThI zikAyateM kara isa maMdira va dharmazAlA ke nirmANa kArya ko tur3avAne kA SaDayaMtra rcaa| unhoMne vana vibhAga meM pahAr3a para atikramaNa evaM binA AjJA nirmANa kArya kara dene kI zikAyata kii| vana vibhAga vAloM se sAMThagAMTha kara di. jaina samAja ke virUddha do kesa lagA die| eka vana saMpadA ko hAni pahuMcAne kA aura dUsarA vana bhUmi para atikramaNa kara maMdira dharmazAlA kA avaidha nirmANa karane kA / turata phurata meM vana vibhAga ne usa maMdira aura dharmazAlA ke nirmANa kArya ko tor3e jAne ke Adeza de die| ye samAcAra jaise hI mile sabhI di. jaina dharma zraddhAlu baMdhuoM ko bhArI ciMtA huii| zrI di. jaina sammedAcala vikAsa samiti ke yazasvI maMtrI zrI azoka kumAra doSI se vana vibhAga ke Adeza ke virUddha jilA kalekTara girIDIha ke yahA~ apIla prastuta kI aura dUsare vana saMpati ko hAni pahucAne vAle kesa meM, jo girIDIha nyAyAlaya meM dAyara huA thA, apanA likhita uttara prastuta kiyaa| yaha atyaMta prasannatA kI bAta hai ki vana saMpadA ko hAni pahu~cAne ke aparAdha vAlA kesa nyAyAlaya dvArA nirasta kara diyA gyaa| jilAdhIza ke yahA~ kI gaI apIla meM samiti ne yaha tarka diyA ki caupar3A kuMDa kI bhUmi jahA~ maMdira va dharmazAlA kA nirmANa kiyA gayA hai vaha vana bhUmi nahIM hai| vaha gaira majarUbA (rAjya sarakAra kI) bhUmi hai| samiti ne rAjya sarakAra dvArA likhita svIkRti ke AdhAra para hI maMdira va dharmazAlA kA nirmANa kArya karAyA thaa| jilAdhIza mahodaya ne samiti ke tarka ko svIkAra karate hue vana vibhAga ke nirmANa kArya ko tor3ane ke Adeza para sthaganAdeza de diyaa| ina donoM samAcAroM se di. jaina samAja ke prabuddha logoM ko bahuta prasannatA huii| zrI azoka kumAra jI dosI ke dvArA kie gae maMdira va dharmazAlA ke nirmANa kArya se jo digambara jaina samAja kA pahAr3a para apanA varcasva sthApita huA usase zvetAmbara samAja to aprasanna thA hI paraMtu durbhAgya se digambara jaina baMdhuoM meM se bhI kucha loga, jo isa nirmANa kArya se apanI Igo aura pratiSThA Ahata huI anubhava kara rahe the, ve bhI nArAja the| digambara jaina samAja kA yaha aisA doSa hai jo usako saMgaThita hokara apanI vAMchita pratiSThA prApta karane se vaMcita rakhatA hai| vicArabheda hone para bhI hameM yaha svIkAra karane meM udAra honA cAhie ki caupar3A kuMDa para di. jaina maMdira aura dharmazAlA kA nirmANa '. kArya di. jaina samAja ke apane astitva kI ghoSaNA karane vAlA eka pratiSThA cinha hai| aise samayoM para jaba bAhara ke logoM kI aura se hamArI asmitA ke pratIka AyatanoM para AkramaNa ho to hama saba saMgaThita hokara usakA sAmanA kareM aura apane AyatanoM kI surakSA ke lie pUrI zakti se prayatnazIla hoN| mUlacaMda luhAr3iyA -disambara 2003 jinabhASita 7
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ digambara jaina atizaya kSetra bAnapura kailAza mar3abaiyA madhya-deza ke bundelakhaDa meM jaina tIrtha-kSetroM kI na kevala / kalAtmaka hone ke kAraNa darzanIya bhI hai| saMkhyA adhika hai varan zilpa kI guNavattA bhI ucca starIya hai| eka | atizaya tarapha jahA~ khajurAho jaisA antarrASTrIya khyAti kA kalA-tIrtha hai / bIsavIM sadI ke tIsare dazaka taka yahA~ sthita jaina kSetrapAla vahIM devagar3ha jaisA AdhyAtmika, zilpagar3ha aura kalAtmaka dRSTi se | nirjana hone ke kAraNa coroM ke chipane kA aDDA bana gayA thaa| tabhI bhI sampanna tIrtha vidyamAna hai| yahA~ eka jina chullaka mahArAja zrutisAgara jI padhAre aura kucha aisA u.pra. meM sthita devagar3ha aura ma.pra. meM sthita khajurAho ke atizaya huA ki ve isI kSetra para Thahara gaye aura jaina dharmAvalambiyoM bIca phaile bRhada bundelakhaNDa meM jaina tIrtha kSetroM kI vizada zrRMkhalA ko prerita kara ise jaina tIrthaM ke rUpa meM punarsthApita kara jIrNoddhAra hai| inameM serona, pavA, droNagiri, madanapura, bAnapura, papaurA, ahAra karAte huya AbAda karA diyaa| eka nAgarAja aura eka baMjAre kI Adi ullekhanIya haiM / itihAsa aura purAtatva kI dRSTi se inameM bAnapura kiMvadaMtiyA~ bhI yahA~ thI para unheM pramANikatA nahIM mila sakI / kSetra vizeSa rupa se rekhAMkita kiye jAne bAlA jaina tIrtha hai| kI mukhya mUrti zAMtinAtha tIrthaMkara pratimA ke apane Apa bar3hate rahane bAnapura kSetra kA vartamAna, atIta kI tulanA meM atyanta | kI jana zrutiyA~ bhI sunane ko pahale mila jAtI thIM jo aba cuka upekSita hai| u.pra. ke lalitapura jile kA yaha kasbA, TIkamagar3ha gaI haiN| mArga para par3atA hai| lalitapura se bAnapura mAtra 35 kilomITara aura purAtatva bAnapura se TIkamagar3ha kevala dasa kilomITara prazAsanika evaM bAnapura meM sthita do prAcIna jaina maMdiroM ke atirikta maharaunI rAjanaitika dRSTi se yaha uttara pradeza aura vyApArika evaM vyAvahArika mArga para 2804200 phuTa ke prAMgaNa meM prAcIna jaina maMdiroM kA eka rupa se yaha madhyapradeza se jur3A huA hai| pariNAmataH donoM sarakAroM samUha sthita hai| isa tIrtha kSetra ko pahale yahA~ kSetrapAla hI kahate the| kI dRSTi se ojhala hai| maMdira saMkhyA-eka evaM do / uparokta ke bAvajUda bAnapura deza kI svataMtratA meM rAjA mardana nAgara zailI zikhara yukta isa saMyukta jinAlaya ke prathama siMha kI kurvAnI, jaina kSetra sthita dasavIM sadI ke kalAtmaka sahasrakUTa bAhya bhAga meM 5'4" utuMga khar3agAsana tIrthaMkara evaM andara kI caityAlaya aura advitIya gaNeza jI kI bAisa bhujAoM vAlI pratimA vedikA para saM. 1142 kI padmAsana pratimA tIrthaMkara RSabhanAtha kI ke kAraNa jAgaruka sAmAnya jana kI dRSTi se ojhala nahIM hai| to hai| lage huye dUsare maMdira ke bAhya bhAga meM 8 phuTa uttuMga zAntinAtha Aiye, kramazaH saMkSepa meM bAnapura jaina tIrtha ke darzana kareM evaM andara ke bhAga meM 8 phuTa 6 iMca U~cI tIrthaMkara kI mUrti itihAsa khar3agAsana meM darzanIya hai| bhArata ke 1857 kAlIna prathama svAdhInatA saMgrAma meM bAnapura | maMdira saMkhyA-tIna . ke rAjA mardana siMha ne ullekhanIya evaM mahatvapUrNa svataMtratA saMgrAma isa madhya-maMdira kI maNDapAkAra saMracanA meM mukhya dvAra ke kara jhA~sI kI rAnI lakSmIbAI ko na kevala sahayoga kiyA varan UparI toraNa para kSetrapAla pratimA jar3I huI hai aura bAhya dIvAloM para svarAjya kI sthApanA hetu samUce bundelakhaNDa meM videzI sattA ke tInoM ora paurANika pratimAoM kA khajurAho-zilpa sA utkIrNana hai, viruddha saMgaThana taiyAra kara nIMva zilA kA kArya kiyA thaa| mardana siMha jinameM zAsana devI-devatA, ziva pArvatI Adi ke kalAtmaka dRzya haiN| orachA gaddI kI vaMza paramparA meM hI rAjya ke vibhAjana uparAMta anta: vedikA para saM. 1541 kI dhavala zveta saMgamaramara se bAnapura meM siMhAsanArur3ha huye aura apane sAhasa evaM zaurya se khoye nirmita padmAsana tIrthaMkara kI pratimA aura zrI caraNa jI virAjamAna haiN| huye kSetroM ko prApta kara, caMderI tAlabehaTa kSetra bhI bAnapura meM sammilita kara liyA thaa| aMtatogatvA saMgharSa karate karate aMgrejoM ne unheM 'bar3e bAbA' kA maMdira najarabaMda kara liyA aura svataMtratA ke liye saMgharSa karate hue ve 22 yaha eka viziSTa jinAlaya hai jisameM saM. 1001 kI 18 julAI 1879 ko gau-lokavAsI huye| phuTa uttuMga tIrthaMkara zAMtinAtha kI vizAla aura bhavya khar3agAsana bAnapura apanI vartamAna aitihAsika dharohara ke sAtha hI mUrti ke donoM ora tIrthaMkara kunthanAtha evaM arahanAtha kI sAta sAta atizaya jaina tIrtha kI kalAtmaka dharohara ke liye bhI darzanIya hai| phuTa khar3agAsana pratimAyeM avasthita haiN| yaha trimUrti atyaMta AkarSaka yahA~ kA sahasrakUTa caityAlaya sacamuca advitIya hai / atyaMta prAcIna aura camatkArika hai| yadyapi isa taraha kI trimUrti kI saMracanAyeM zilpa aura tIrthaMkara-mUrtiyA~ to ullekhanIya haiM hii| pArvatI naMdana bundelakhaNDa ke anya katipaya tIrthoM meM bhI darzanIya haiM para bAnapura gaNeza kI bhI bhArata prasiddha pASANa pratimA bAnapura ke gaNeza gaMja meM ke isa tIrtha kI trimUrti para sthita zilAlekha se jahA~ isake nirmANa darzanIya hai| kasbe kA baDA jaina maMdira na kevala prAcIna hai varana / sambat 1001 ko prAcInatA sambandhI puSTi hotI hai vahIM mUrti para 8 disambara 2003 jinabhASita .
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ aMkita ghuTanoM taka bikharI tIrthakara kI keza rAziyA~ yaha parilakSita grahapativaMzasaroruhasahasrarazmiH shsrkuuttairyH| karatI haiM ki isakI racanA tIrthaMkara ke tapa: kalA kI hai| isaliye vANapure vyadhitAsIt shriimaani| ha devapAla iti // 1 // bA~yI mUrti kunthanAtha kI na hokara Adi tIrthaMkara RSabhanAtha kI zrI ratnapAla iti tattanayo vareNyaH puNyaikamUrtirahonA jyAdA puSTa hotA hai| maMdira ke pRSTa bhAga meM eka padAsana atyaMta bhavadvasuhATikAyAM / kIrtirjagatraya bhavya pratimA mahAvIra svAmI kI zIrSa rahita virAjamAna thii| jo paribhramaNazramA yasyasthirAjani jinaaytncchlen||2|| sthAnAMtarita ho cukI hai| vartamAna meM isa maMdira kA zikhara yukta ekastAvadanUnabuddhinidhinA zrI shaanticaityaal| navanirmANa kiyA jA cukA hai| yo diSTayAnandapure paraH paratarAnandapradaH shriimtaa| sahasrakUTa caityAlaya yena zrImadanezasAgarapure tajjanmano nirmime| kSetra ke pUrvI bhAga meM bhAratIya sthApatya kalA kA adbhuta so'yaM zreSThivariSThagalhaNa Iti zrIralhaNAkhyAda / bhUt // 3 // pratIka sahasrakUTa caityAlaya eka darzanIya sRjana hai| utkRSTa nAgara tasmAdajAyata kulAmbarapUrNacandraH zailI kA sugar3ha zilpa, dasavIM sadI ke isa jinAlaya ke pratyeka shriijaahddstdnujodycndrnaamaa| pASANa meM parilakSita hotA hai| 22 phuTa caur3e Asana para 50 phuTa ekaH paropakRtihetukRtAvatAro dharmAtmakaH punaramo uttuMga caityAlaya ke cAroM ora dvAra haiM, antaH bhAga ke bIca meM tIna ghasudAnasAraH // 4 // phuTa U~ce adhiSThAna para eka zikharanumA ATha phuTa guNA cAra phuTa ke tAbhyAmazeSaduritaughazamaikahetuM nirmApitaM zilAkhaNDa meM cAroM ora eka hajAra ATha jinendra bhagavAna kI bhuvanabhUSaNabhUtametad / zrIzAMticaityamatinityasukhapradA mUrtiyA~ nagIne kI taraha jar3I huI haiN| tR muktizriyo vdnviikssnnlolupaabhyaam||5|| bAhya bhAga meM daravAjoM se lage huye stambhoM para AdhArita saMvat 1237 mArga sudI 3 zukre cAroM ora cAra maNDapa AcchAdita haiN.| cAroM daravAjoM para dvArapAla shriimtprmrddhidev-vijyraajye| dikapAla haiM / toraNoM para navagraha, Upara-nIce madamasta hAthI ora zera candrabhAskarasamudratArakA yAvadatra jncitthaarkH| ke sAtha kalazavAhinI zAsana deva-deviyoM kI mUrtiyA~ utkIrNa haiN| dharmakArikRtazuddhakIrtanaMtAvadeva jytaatsukiirttnm||6|| yakSa yakSiNiyA~, nRtyarata yugala aura vibhinna mudrAoM meM zAsana vAlhaNasya sutaH zrImAn rupakAro mahAmatiH / deviyA~ alaMkRta haiN| zikhara, bAraha paTaloM ke mAdhyama se vartatAkAra pApaTo vAstuzAstrajJastena bimbaM sunirmitm||7|| uttarottara tIkSNa hote huye atyanta sundara pratIta hotA hai| zikhara ke ukta zilAlekha ke prathama zloka se hI puSTa ho jAtA hai ki anta meM Amalaka, ghaTa pallava aura kambha-kalaza zobhAyamAna haiN| grahapati vaMza rupI kamaloM ko praphullita karane ke liye sarya ke samAna zikhara para madhya bhAga se Upara parva tathA pazcima meM do deviyoM kA zrImAna devapAla ne bAnapura meM sahasrakUTa caityAlaya kA nirmANa nirmANa jharokhoM meM zilpa-sajjA ke sAtha vAtAyana banAte huye isa karAyA thaa| yaha bhI ki isake sRjanakartA vAstuzilpI pApaTa rahe haiM taraha sAmaMjasya pUrNa nirmANa kiyA hai ki havA aura rozanI kA andara devapAla, ahAra-pratimA ke nirmAtA ke tIna pIr3hI pUrva ke the arthAt praveza gaharAI taka saMbhava ho ske| Asana se zikhara taka kI sampUrNa dasavIM sadI kA kAla bAnapura ke sahasrakUTa nirmANa kA anumAnita racanA kA zilpa-alaMkaraNa advitIya hai| paurANika gAthAoM para hai| anekAnta' patra ne 1963 meM eka lekha meM isa nirmANa kA ullekha AdhArita dRSya makaravAhinI gaMgA, karmavAhinI yamunA aura digambara kara racanA kAla IsvI san 945 mAnA hai| mUrti bhI talavAra evaM naramuNDa kara meM liye huye jaisI mUrtiyA~ yoM bhI guptottara kAla meM hI mUrti racanA kI vividhatA milatI upalabdha haiN| ahiMsA aura hiMsA kA yaha samanvaya darzanIya hai| hai aura sahasrakUTa kI racanA isI kisma kI hai| kUTa kA artha hotA yadyapi sahasrakUTa caityAlaya kI racanA bahuta kama kSetroM para hai coTI (jisakA prayoga jinAlaya ke rUpa meM kara liyA gayA) aura upalabdha hai| devagar3ha, paTanAgaMja, konI Adi kucha kSetroM meM avazya sahasra arthAt eka hjaar| jabaki sahasrakUTa caityAlaya meM eka nirmANa huA hai| parantu bAnapura kA sahasrakUTa caityAlaya deza meM apanI | hajAra mUrtiyoM kI sthApanA kevala zvetAmbara jaina samAja meM hotI hai| taraha kA sundara sRjana hai| digambara kSetra ke sahasrakUToM meM mUrtiyoM kI saMkhyA eka hajAra ATha eka hajAra varSa se adhika prAcIna isa kalAkRti ke racanA nirmita kI gaI hai| Adi purANa parva 25 zloka 224 meM prathama kAla ke bAre meM prAcInatA ke sUtra ma.pra. ke TIkamagar3ha jile meM ahAra tIrthaMkara AdinAtha kI stuti indra dvArA eka hajAra nAmoM se kI gaI jaina kSetra ke eka zilAlekha meM milate haiN| thii| saMbhavataH isI AdhAra para sahasrakUToM kA kucha kSetroM meM yathA bAnapura se lagabhaga 35 kilomITara dUra ahAra jaina kSetra ke sammeda zikhara, dillI Adi meM bhI nirmANa huA thA parantu jaina dharma mUlanAyaka tIrthaMkara zAntinAtha kI uttuMga mUrti ke pAdamUla meM vi. | meM bahudevatAvAda kI parikalpanA mAnya nahIM ho skii| isaliye saMvat 1237 kA ukta zilAlekha devanAgarI lipi kA saMskRta meM | sahasrakUTa caityAlaya dasavIM-gyArahavIM sadI ke bAda zAyada anyatra aMkita hai nirmita nahIM huye| 75, citragupta nagara, koTarA, bhopAla -3 -disambara 2003 jinabhASita 9
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ mUkamATI : yoga se ayoga kI ora prasthAna kA eka anupama mahAkAvya DaoN. phUlacanda jaina premI jaina saMskRti aura dharma-darzana kI ajasra dhArA bhArata meM | apanI racanA dharmitA rUpa maulika svarUpa se ve nirantara andara se AdikAla se hI samRddha rupa meM pravAhita hai| kabhI bAlya, kabhI | jur3e rahate haiN| hajAroM zrAvaka bhaktoM se ghire rahakara bhI ve nirlapta Arhata to kabhI zramaNa Adi vibhinna rUpoM meM isa saMskRti ne sampUrNa | bhAva se apane praNayana meM lage rahate haiN| mujhe svayaM aneka varSoM taka janamAnasa ko lokamaMgala kI bhAvanA se sadaiva ota-prota kiyA hai| varSa meM do tIna bAra unake sAnnidhya se lAbhAnvita hone kA saubhAgya ahiMsA, satya, asteya, brahmacarya aura aparigraha ina vratoM para AdhArita | prApta hotA rahA hai| kaI racanAoM ko unake zrI mukha se bhI racanA naitika mUlyoM vAlI prAk vaidika kAlIna 'vrAtya saMskRti' ne bhArata | kAla meM hI sunA hai| tathA kAvya racanA kAla ke samaya ke anubhava kI vibhinna sAMskRtika, dhArmika, dArzanika evaM sAhityaka paramparAoM bhI sunakara gadagada huaa| unase hI sunA gayA unakA yaha anubhava ko mAtra gaharAI se prabhAvita hI nahIM kiyA, apitu sacce arthoM meM aba taka yAda hai ki nainAgira jI meM jaba kisI zataka kAvya kI bhAratIyatA kA svarUpa bhI pradAna kiyA hai| tIrthaMkara RSabha deva se | racanA ke samaya eka sthala para zabda yojanA kI saMgati baiTha nahIM pA lekara vardhamAna mahAvIra taka ke caubIsa tIrthaMkaroM ke cintana ko | rahI thI aura rAtri meM usI kA cintana karate hue AcArya zrI inakI paramparA ke hajAroM mahAna jainAcAryoM ne bhArata kI prAyaH sabhI / yoganidrA meM lIna hue, taba svapna meM hI jaise kisI ne Akara usa prAcIna bhASAoM meM sAhitya kI sabhI vidhAoM para vizAla sAhitya | sthAna para upayukta zabda sujhA diyA aura usakI zabda yojanA sRjana karake bhAratIya bAGagamaya kI zrI vRddhi kI hai| isI paraMparA | susaMgata ho gyii| prAtaH jAgakara unhoMne sabase pahale usa zabda dvArA meM digambara jainAcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja dvArA rASTra bhASA | use pUrA kiyaa| mUkamATI bhI lIka se haTakara Atmodaya kI hindI meM praNIta 'mUkamATI' nAmaka mahanIya kAvya yoga se ayoga | navIna sarjanA kA eka cunautI pUrNa vaha mahAkAvya hai, jisase kAvya kI ora prasthAna hai ki ise jaba kabhI bhI jitanI bAra par3ho pratyeka | sRjana ke aneka naye AyAma udghATita hote haiN| kavitA meM aisI kucha navInatA dikhane lagatI hai ki pAThaka sAmAnyatayA hindI ke kucha Adhunika kAvya par3hakara to Azcaryacakita ho isake lekhaka pUjya AcArya zrI kI alaukika | lagatA hai ki lekhaka apanI buddhi ko kaSTa dene meM bhI kaMjUsI kara meghA kavitva zakti dUradRSTi evaM cintana kI gahanatA para mugdha hue rahA hai| kyoMki sAhitya meM bauddhika UrjA honA Avazyaka hai binA nahIM rhtaa| anyathA jyoM-tyoM bauddhika urjA kama hotI jAtI hai, usakA stara jaina sAhitya ke itihAsa meM bIsavIM zatI isalie atyadhika / bhI giratA jAtA hai| AcArya zrI ke isa kAvya meM Atmodaya kI mahatvapUrNa siddha sArthaka siddha huI, kyoMki eka ora jahA~ vizAla | bauddhika UrjA hai aura isameM hai eka AdhyAtmika evaM dArzanika prAcIna Agama tathA Agametara sAhitya ko Adhunika yuga ke anurUpa | prayatna se gambhIra aura Urjita ho uThane vAlI vaannii| isalie unakA sampAdana, anuvAda, vivecana, samIkSAtmaka evaM tulanAtmaka adhyayana yaha kAvya zikSA nahIM, apitu vaha Atma darzana hai, jo racanA ke tathA anusaMdhAna kA mahat kArya jitane vizAla stara para huA, rAstoM se jAtA hai| AcArya zrI ne 'mAnasa taraMga' zIrSaka se apane vibhinna bhASAoM meM sAhitya kA nava sRjana bhI kama mAtrA meM nahIM Adya vaktavya meM svayaM likhA hai- 'yaha vaha sRjana hai jisakA huaa| isa prakAra ke sAhitya se rASTrabhASA hindI ke vizAla bhaNDAra sAttvika sAnnidhya pAkara rAgAtireka se bharapUra zrRMgAra rasa ke jIvana kI samRddhi meM cAra cAMda to avazya hI lage haiN| meM bhI vairAgya kA ubhAra AtA hai, jisameM laukika alaMkAra alaukika mUlata : ahindI bhASI hokara bhI AcArya zrI vidyAsAgara | alaMkAroM se alaMkRta hue haiM- jisane zuddha sAttvika bhAvoM se jI dvArA praNIta 'narmadA kA narama kaMkara, totA kyoM rotA, DUbo mata- sambandhita jIvana ko dharma kahA hai, jisakA prayojana sAmAjika, lagAo DubakI, cetanA ke gaharAva meM evaM mUkamATI jaisI zreSTha zaikSaNika, rAjanaitika aura dhArmika kSetroM meM praviSTa huI kurItiyoM kAvya kRtiyA~, aneka saMskRta granthoM ke padyAnuvAda evaM saMskRta ke ko nirmala karanA aura yuga ko zubha saMskAroM se saMskArita kara aneka maulika zataka kAvyoM ke sAtha hI ApakI aneka gadya | bhoga se yoga kI ora mor3a dekara vItarAga zramaNa-saMskRti ko kRtiyA~ lokapriya ho cukI haiN| inakI racanAyeM inake zreSTha cintana- | jIvita rakhanA hai- aura jisakA nAmakaraNa huA hai - 'muukmaattii|' manana-gahana tattva jJAna evaM saMyama kI paricAyaka haiN| itane vizAla 'mUka-mATI' mAtra eka kAvya hI nahIM hai, apitu usa zramaNa saMgha ke anuzAstA hokara vividha uttara dAyitvoM ke bIca bhI | samagra AdhyAtmika saMskRti ke utkarSa kA vaha mahAkAvya hai jisane 10 disambara 2003 jinabhASita
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura aura isa vidhA ke baMdhe baMdhAye lakSaNoM , paribhASAoM aura paramparAoM meM | rUpa meM paribhASita karate hue prastuta kiyA hai, vahIM kavi ne apanI pUrNata: na baMdhakara bhI racanA dharmitA ke nirvAha meM pUrNa saphalatA prApta | sarasvatI sama lekhanI ke dvArA zIta, vasantAdi RtuoM kA vivecana kI hai| sAtha hI apanI Agamika paramparAoM ke vismRta mUla bhUta apane vivecya viSaya ke mAdhyama se bar3e hI sahaja tathA manojJa bhAva tattvoM ko sahejakara pratIkAtmaka rUpa meM mUkamATI ko AdhAra se kiyA hai| tIvra zItakAla kI rAta meM bhI eka mAtra sUta kA sastA banAkara samagratA ke sAtha prastuta kiyA hai| isIlie kavi kI cAdara tana-para DAlakara zilpI kumbhakAra kuMkuma sama mRdu mATI vANI mukharita huI, kaha uThatI hai ko sAnane meM lagA hai| tabhI mATI karuNA vaza zilpI se kaha uThatI mATI kI zAlInatA kucha dezanA detI-sI! kAyA to kAyA hai mahAsattA-mA~ kI gaveSaNA jaDa kI chAyA-mAyA samIcInA eSaNA lagatI hai jAyA sI... so.... saMkIrNa-sattA kI virecanA kama se kama eka kambala to... avazya karanI hai tumheM! kAyA para le lo nA! artha yaha huA mATI ke isa kathana para zilpI kumbhakAra kA puruSArtha pUrNa laghutA kA tyajana hI sahaja Atma bala jAga uThatA hai aura mATI se kahatA haigurutA kA bhajana hI kama balabAle hI zubha kA sRjana hai| kambala vAle hote haiM khaNDa : eka 'saMkara nahIM, varNalAbha pRSTha - 51' mUkamATI ke mAdhyama se kavi ne zrama, saMyama aura tapa : kAma ke dAsa hote haiM sAdhanA kI AdhyAtmika triveNI ke rUpa meM zramaNa saMskRti hama balavAle haiM kI amara gAthA prastuta karate hue kahA hai -- rAma ke dAsa hote haiM kaMkaroM kI prArthanA sunakara aura mATI kI muskAra mukharita huI rAma ke pAsa sote haiM saMyama kI rAha calo kambala kA sambala rAha bananA hI to Avazyaka nahIM hameM hIrA bananA hai sastI sUtI cAdara kA hI svayaM rAhI zabda hI Adara karate hama! viloma rUpa se kaha rahA hai RtuoM ke mAdhyama se prakRti ke aMkana kA bhI eka hetu rA ... hI...hI..... rA hai, kyoMki sAhitya jagat kI itivRttAtmakatA se kavi kisI aura virAma vizrAma sthala kI khoja kisI na kisI rUpa meM karatA itanA kaThora bananA hogA avazya hai| isa kAvya ke yogI kavi bhI eka ora jahA~ AtmalInatA ke kSaNoM meM anaMta catuSTaya rUpa apUrva AnandAnubhUti prApta karate haiM, tana aura mana ko vahIM unheM vAhaya jagat meM anAdikAla se mAnava kI sahacarI tapa kI Aga meM prakRti ke nAnA dRzya kavi ke hRdaya ko Atma vibhora kiye binA tapA-tapA kara kaise raha sakate haiM? prakRti ke ina dRzyoM kI sampUrNa saumyatA, jalA-jalA kara vizAlatA, gambhIratA, zItalatA aura komalatA Adi guNa mUka rUpa rAkha karanA hogA se nirantara sahRdayatA aura preraNA pradAna karate haiM aura kavi kI yatanA ghora karanA hogA manobhAvanAyeM samasta prakRti ko sameTakara lekhanI dvArA pravAhita ho tabhI kahIM cetana-AtmA uThatI haiN| kharA utregaa| vastutaH manuSya kI cittavRtti sadA eka sI nahIM rhtii| vahIM pRSTha 56 kabhI to vaha sAMsArika kSaNika sukha meM apane ko itanA lIna mAna isa mahAkAvya ke 'zabda so bodha nahIM, bodha so sodha letA hai ki kabhI to vaha sarvAdhika sukhI manuSyoM meM apanI gaNanA nahIM' nAmaka dvitIya khaNDa meM kavi ne jahA~ kAvya rasoM ko sArthaka karatA hai, kintu thoDe hI samaya bAda duHkha ke kAle bAdala cAroM -disambara 2003 jinabhASita 11 ki
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura ora chAye najara Ane lagate haiN| sukha aura dukha saMyoga viyoga ye nAma dhArI santa kI upAsanA se jIvana ke mukhya do pahalU haiM, phira bhI moha ke vazIbhUta ho mAnava saMsAra kA anta ho nahIM sakatA, jIvana kI yathArthatA samajhe binA moha ke vazIbhUta ho paraspara ghAta sahI santa kA upahAsa aura hogA... pratighAta aura na mAlUma kyA-kyA karatA hai ? cintaka kavi ne kahA mUkamATI pratyeka ke lie sahaja kAvya nahIM apitu ati bhI hai gambhIra hai| lekhaka kavi ne zabda zilpI banakara anaginata zabdoM moha bhUta ke vazI bhUta hue ko isa rupa meM prastuta karate haiM ki pAThaka Azcarya meM par3a jAtA hai kabhI kisI taraha bhI ki isI sAdhAraNa zabda kA artha ulaTa palaTakara yA sIdhe hI kisI ke vaza meM nahIM Ate ye, kitane asAdhAraNa rUpa meM prastuta kiyA gayA hai| 'sAhitya' zabda durAzayI haiM, duSTa rahe haiM ko dekhiedurAcAra se puSTa rahe haiM zilpI ke zilpaka sAMce meM dUsaroM ko duHkha dekara sAhitya zabda DhalatA sA! tuSTa hote hai, tRpta hote haiM hita se jo yukta-samanvita hotA hai dUsaroM ko dekhate hI vaha sahita mAnA hai ruSTa hote haiM, tapta hote haiM pratizodha kI vRtti ina kI sahita kA bhAva hI sahajA - janmajA hai sAhitya bAnA hai, vaira-virodha kI granthi ina kI prastuta mahAkAvya meM jaina paramparA ke una aneka pAribhASika khulatI nahIM jhaTa se| zabdoM kA bhI susaMgata prayoga kiyA hai, jinakA prayoga Adhunika nirdoSoM meM doSa lagAte haiM kAvya meM kaThina yA pracalana ke bAhara kA mAnakara prAyaH samApta sA saMtoSoM meM roSa jagAte haiM ho rahA thaa| vandyoM kI bhI nindA karate haiM isIlie isa mahAkAvya kI gahana gambhIratA ko samajhane zubha karmoM ko aMdhe karate haiM, ke lie una zabdoM aura unakI paribhASAoM se bhI paricita honA khaNDa: tIna pRSTha 229 / Avazyaka hai| mUkamATI meM aneka sthaloM para gaharI vyaMgyoktiyA~ bhI paThanIya isa taraha yaha Atmodaya kA anupama, sAtha hI yoga se ayoga kI dizA meM prasthAna kA uttama mahAkAvya hai, jisameM jitanI are suno! DubakI lagAyeMge utane hI talasparzI jJAna se Alokita hote rheNge| koSa ke zramaNa bahuta bAra mile haiM yugoM-yugoM taka cira navIna yaha amara mahAkAvya manISiyoM ke hoza ke zramaNa hote virale hI, adhyayana, cintana, manana aura gaveSaNA kA kendra bindu banakara aura, usa samatA se kyA prayojana sAhitya jagat ko gauravAnvita kare- isI maMgala kAmanA ke sAtha jisameM itanI bhI kSamatA nahIM hai mUkamATI ke yazasvI gAyaka pUjya AcArya zrI vidyAsAgara jI jo samaya para, mahArAja ko hamArA koTizaH namostu / bhayabhIta ko abhaya de ske| jainadarzana vibhAgAdhyakSa sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya vArANasI - 221002 dhyAtavya prasaMga aMjana cora ko NamokAra maMtra para dRr3ha zraddhAna se vidyA siddha ho gayI thI, jabaki usakA maMtroccAraNa azuddha thaa| zabda se bhAvanA kA adhika mahattva hai| __paM. banArasIdAsa ne apane hI ghara meM ghuse cora ko mAla uThavAne meM sahAyatA kI mAno kaha rahe hoM jise jAnA hai use rakhU kyoM? jaba cora ghara pahu~cA to mA~ ko saba bAteM btaayii| mA~ ne kahA ki are, vaha to banArasIdAsa hoNge| tumane itane dharmAtmA ke ghara corI kyoM kI? jAo, mAla vApisa kara aao| vAstava meM khyAti ho to banArasIdAsa jaisii| cAmuNDarAya ne bhagavAna bAhubalI kI 57 phuTa U~cI mUrti bnvaayii| zravaNa belagolA sthita isa kalAtmaka mUrti ko dekhakara kisI kavi ne kahA ki jisakI mUrata itanI sundara, vaha kitanA sundara hogA? ela-65, nyU indirA nagara, burahAnapura (ma.pra.) 12 disambara 2003 jinabhASita
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ paMcakalyANaka kI kriyAoM meM dizA aura samaya paM. sanata kumAra vinoda kumAra jaina jina bimba pratiSThA atyanta mahatvapUrNa kriyA hai| ise jitanI / homArtha kuNDAni purottarasyAH kriyAnnavotkRSTa tayA ca pNc| zuddhipUrvaka, saMyama, sAdhanA/ArAdhanA evaM Agamokta anuzAsana ke madhyAdvidhervAtrayameva tatra vRttaM trikoNaM caturastra meva // 35 // sAtha kiyA jAvegA vaha utanI hI prabhAvaka Rddhi siddhi kAraka arthAt- vedI kI uttara dizA meM nava pA~ca yA tIna havana evaM atizayatA ko prakaTa karane vAlI hogii| pUrvAcAryoM ne jina | kuNDa ke nirmANa meM tIna kaTanI pA~ca, cAra aura tIna aMgula caur3I bimba pratiSThA ko suvyavasthita banAne ke liye aneka granthoM kI | honA caahiye| aura eka arani lambe, caur3e aura gahare honA zreSTha racanA kara hamArA mArgadarzana kiyA hai| paMcakalyANaka kI pratyeka | hote haiN| pANDuka zilA mukhya vedI se uttara meM honA caahiye| kriyA kA savistAra, sUkSmatA pUrvaka varNana kara una kriyAoM kA | pANDuka zilA sumeru parvata ke cauthe vana meM sthita hai ataH tIna kAla evaM dizA kA bhI ullekha kiyA hai, kintu AdhunikatA kI | kaTanI yukta banAne kA mukhya AdhAra sumeru parvata ke cAra vana haiN| AMdhI meM jagaha evaM samaya ke abhAva meM mAna evaM dhana ke lobha meM | sumeru parvata bharata kSetra sthita ayodhyA ke uttara meM sthita hai ata: hama AcAryoM ke nirdezoM kA ullaMghana karake manamAnI kara rahe haiN| pANDukazilA mukhya vedI ke uttara meM honA caahiye| jisake kAraNa pratimAoM meM atizaya prakaTa nahIM ho pA rahA hai| AcAryazakra sthirasya pRSThe stranAsanA dIni ta daMtike c| balki durghaTanAyeM, aruci evaM kalaha Adi aneka vikRtiyA~ prakaTa tathottarasyAM jananotsavAdidIkSA vanaM jJAna vibhUti sdm| dikhAI detI haiN| ataH Agama ke gavAkSa se dekhakara dizA aura arthAt- vedI kepRSTha bhAga meM AcArya aura indra kI sthiti samaya kA nirdhAraNa karanA caahie| karanI caahiye| aura samIpa hI snAna sAmAyika Adi kI sabhA paMcakalyANaka kI vedI caukora banAnA cAhiye yadi indra aura tAke uttara meM janmotsava sUcaka sumeru kI racanA aura vedI ke indrANiyoM kI saMkhyA adhika ho to vedI caur3AI se Der3ha gunI/duganI | agrabhAga meM dIkSAvana aura samavazaraNa karanA caahiye| dIkSA vana lambAI meM banAI jA sakatI hai| isa vedI kI pavitratA kA vizeSa vedI se pUrva meM honA caahiye| dhyAna rakhanA caahiye| ise gobara se lIpanA nahIM caahiye| sAMskRtika tatraiva pUrvatra dizAsudIkSA vanaM vizAlAMgaNa kalpa shaakhN| kAryakramoM se vedI kI azuddhi saMbhava hai ataH sAMskRtika kAryakramoM dIkSA tarustatra zilA pradeza saMskAra vATIkRta gUDha mdhyaa||367|| kA maMca alaga honA caahiye| vedI, maMca para TenTa hAUsa ke kAlIna, arthAt - vedI kI pUrva dizA meM vizAla aneka zAkhA jAjama, paTTI Adi nahIM bichAnA caahie| isase azuddhi ho jAtI | yukta dIkSAvana sthApana krnaa| vahA~ dIkSA vRkSa mukhya sthApanA, hai| maMDapa kA mukhya dvAra pUrva yA uttara meM honA zreSTha hai| vedI do | tisakA adhobhAga zilA sphaTikamayI saMskAra karane ke pAtra aru prakAra kI kahI gaI hai| vATikA kahiye AcchAdana kI kanAta kari madhyabhAga hai gUDha jAme athottarasmaikRtikarmaNe kRtIMvedI dvitIyAM vinivrtypaavnii| | aisI sthApanA krnaa| dIkSA kI kriyAyeM pardA lagAkara karane kA yAgIya maMtrANi tathottaraMpRthaka kamIraMbhatA yajana kriyocitN||342|| | nirdeza diyA gayA hai| ___ arthAt- yAgamaNDala ke vAste mukhya vedI aura dUjI uttara bhagavAna kA samavazaraNa mukhya vedI ke pUrva meM honA caahiye| karma jApa, dhyAna, maMtra, yajJa kriyA ke yogya uttara vedI kahI gii| | tANDava nRtya vAditra Adi kA sthAna bar3A vizAla aura vedI ke ata: donoM vedI niyamAnusAra banAnA caahiye| mukhya vedI ke sAmane sAmane karanA caahiye| auSadhizAlA dAnazAlA ke pAsa honA zreSTha hai| dhvaja sthApana karanA caahiye| dhvaja daNDa kI U~cAI maNDapa kI ahAragraha mukhya vedI ke dakSiNa meM honA caahiye| isameM U~cAI se duganI yA Der3ha gunI honA caahiye| | vidhi nAyaka ke AhAra kI vidhi karAI jaaveN| AhAra ke samaya garbhagRha mukhya vedI se dakSiNa dizA meM honA caahie| / bhagavAna kA mukha pUrva yA uttara meM honA caahiye| anuzAsana aura ___ dakSiNa dizi jina vedyA rAja gRhaM prasRta catvarA kiirnnm|| zuddhi kA pUrA dhyAna rakhanA caahiye| AhAra caryA ke samaya mAtra daMza paMcaka trikadhariNA bhAga mane kA davA syutN||360|| | Agama meM varNita sAmagrI hI rahanA caahie| arthAt - rAjagRha, vedI se dakSiNa dizA meM dazakhaNDa, jaise - zrI AdinAtha ke paMcakalyANaka meM ikSurasa aura pA~ca khaNDa, tIna khaNDa evaM aneka aTArI saMyukta honA caahiye| | zeSa tIrthaMkaroM kI AhAra caryA meM dUdha hI honA cAhie anya rAjagRha, sundara susajjita saMgIta vAditra evaM maMgalagAna se sahita | sAmAna to atireka hai- jisakA AhAra liyA hai vahI vastu zreSTha honA caahiye| havana kuNDa mukhya vedI ke uttara meM honA caahiye| / hotI hai| paMcakalyANaka pratiSThA kI kriyAoM meM dizA aura samaya disambara 2003 jinabhASita 13
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ kA atyanta mahatva hai| ise Avazyaka rupa se dhyAna meM rakhanA / taraha kI zuddhi kA dhyAna rakhanA caahiye| cAhiye kyoM ki samaya se kiyA gayA kArya saphala evaM pUrNa phala prANa pratiSThApya dhivAsanA ca saMskAra netrocchRtti suurimNtraa| dene vAlA hotA hai| mUlaMjinatvA'dhigamekriyA'nyA bhktiprdhaanaasukRtodbhvaay||349|| garbha kalyANaka meM tIrthaMkara kI mAtA ke garbha ke samaya kA arthAt- prANa pratiSThA maMtra vidhi aru adhivAsanA maMtra vizeSadhyAna rkheN| vidhi aru netronmIla saMskAra kahiye aMka sthApana aru sUrimaMtra ye ityAdhuyAklapta kumArIkANAM sArthena pUjyA jananI jineshH| vidhi sarvajJatva meM mukhya haiM anya vidhi puNyAnubaMdha dene vAlI kriyA mAsAnna vAthopaninAyayadyAyAmAnadinAni vyAtisaMkrameNa // 755 // bhakti vizeSa nimitta hai| arthAt Avazyaka vidhi sarva bimbana meM arthAt- kalpanA kI huI dikkumAriyoM kari sevita zrI | karanI / anya kriyA mUla bimba meM karanI ataH jJAnakalyANaka kI jineza kI mAtA utkRSTa nava mahInA athavA nava dina tathA nava prahara kriyAyeM bhI dopahara meM nirAkulatA se karanI caahiye| kalyANakoM paryanta yathA yogya garbhavAsa ko maMgala kro| ataH bhagavAna ke garbha | ko samaya se karane se pratimAoM meM atizayatA prakaTa hotI hai| meM Thaharane kA samaya kama se kama nava prahara to honA hI cAhiye / hama | samaya TAlakara kI gaI kriyA samucita phala nahIM detI hai| samaya ke abhAva meM kriyAoM ke samaya kA ullaMghana karate haiM jo garbha kalyANaka kI kriyA ko chor3akara sabhI kriyAyeM dina ThIka pratIta nahIM hotA hai| navaprahara pUrNa karane ke liye garbha kalyANaka | meM karanA cAhiye pratiSThA granthoM meM sabhI kriyAyeM prAyaH AdinAtha do dina kiyA jAtA hai| jisameM garbhAvataraNa kI kriyA ardharAtri meM bhagavAna ke kalyANakoM ko mukhya karake varNita kI gaI haiN| AdinAtha karane kA nirdeza diyA gayA hai| isameM eka prahara zeSarAtri kA dina | ke kalyANakoM ke samaya anusAra hI pA~coM kalyANaka karane kA ke cAra prahara aura dUsarI rAtri ke cAra prahara isa prakAra nava prahara | varNana kiyA gayA hai| kalyANakoM kI kriyA rAtri meM nahIM karanA pUrNa hoMge, agale dina prAtaH kAla bhagavAna kA janma kiyA jAnA caahiye| kyoMki jaba gRhasthoM ko rAtri meM kUTanA, pIsanA, buhArI zreSTha hai| lagAnA Adi kAryoM kA niSedha kiyA gayA hai taba hameM rAtri meM tAM mUla pratiyAtanAM surapati gaMdhAkta vrnnyprbhaaN| dhArmika kriyA karane kI AjJA kahA~ mila sakatI hai| zrI kArtikeya maMjUSA nihitAM vichAya vinayAnmAtuH prasUti sthle| svAmI ne kArtikeyAnuprekSA meM likhA haianiyApi nidhApayeta zucitarai vastrai rahasye rjnyrdh| rajanyAM rAtro sarAtri bhojana viraktaH pumAna aarmbhN| cAlpa tanau tu tatra vasanAcchanAM kriyAnmaMtra vit||729|| gRha vyApAra kraya vikraya vANijyA dikaM khaMDanI pIsanI cullI : arthAt- indra rAjA hai so usa mUla bimba ko gaMdha yukta deha udakumbha pramArjinI paJca sUnAdikaM tyajati sa: rAtri bhojana liMpana kari maMjUSA meM sthApi vinaya setI mAtA kA prasUti sthAna meM virataH rAtrau sAvadha pApa vyApArAdikaM tyajati // 383 // lyAya kara sundara dhauta vastra kari ekAnta meM aru ardharAtri meM AcchAdita arthAta- rAtri bhojana tyAga karane vAlA kUTanA, pIsanA krai| ataH garbha sthApana maMjUSA (kA~ca kA baksA) meM kareM / tIrthaMkara | Adi pApa kAryoM se baca jAtA hai, rAtri meM jIvoM kI adhikatA hone kI mAtA ke garbha zodhana ko indra deviyoM ko bhejatA hai vahA~ garbha se sadgRhastha ko rAtri meM koI kArya nahIM karanA caahiye| vijJAna ne sphaTika ke samAna hotA hai aisA kathana kiyA gayA hai| bhI svIkAra kiyA hai ki sUryAsta ho jAne para parA baiganI kiraNoM janma kalyANaka brahma muhUrta arthAt prAtaH kAla zubha lagna ke abhAva meM atyanta sUkSma jIva pUre vAyumaNDala meM phaila jAte haiM evaM zubha navAMza meM karanA caahiye| hameM apanI suvidhA kI apekSA na isaliye hamAre munirAja bhI rAtri meM mauna rahate haiN| bihAra Adi karate huye samaya kA vizeSa dhyAna rakhanA caahiye| dIkSA kalyANaka kriyAyeM bhI nahIM karate haiN| gRhastha zrAvaka se jitanA bana sakatA hai kI kriyAoM kA samaya dopahara ke bAda aparAnha kAla kahA gayA hai| utanA rAtri ke kAryoM se bacanA caahiye| pahalI pratimA dhAraNa karane vAditra gaMdharva jayeti zabdaiH stabdhI kRtAzA nicaye muhuurte|| para use rAtri bhojana tyAga ho jAtA hai kintu chaTavI pratimA dhAraNa zubhedinArghottarabhAjijiSNau graMthyakAlaH shubhdovidheyH||833|| karane para use rAtri bhojana tyAga karane kA nirdeza diyA gayA hai| arthAt- pAlakI para ArohaNa ke samaya aneka vAditrani usakA tAtparya hai ki nava koTi se rAtri bhojana tyAga kreN| ratnakaraNDa kA zabda tathA gandharva Adi kA jaya jaya zabda kari vyApta bhayA hai zrAvakAcAra meM kahA gayA hai| dizA kA samUha jAmai aisA dinArdha kA apara bhAga zubhamuhUrta meM zrI annaM pAnaM khAdyaM leAM nAznAti yo vibhaavryaam|| jina jayanazIla kA nirgrantha kAla zubha . dene vArA karanA dIkSA sacarAtribhuktivirata: satveSvanukampa mAna manAH // 142 // kA samaya aparAnha kAla hai| rAja daravAra ke manoraMjaka kAryakramoM arthAt- jo jIvoM para dayAlu citta hotA huA rAtri maiM / meM samaya kA dhyAna na rakhakara zeSa pratimAoM kI kriyAoM ke samaya | anna peya khAdya aura lehya cAhane yogya padArtha nahIM khAtA vaha rAtri kA bhI dhyAna honA anivArya hai| jJAnakalyANaka kI kriyAyeM dopahara | bhukti tyAga pratimAdhArI hai| meM karanA caahiye| ye kriyAyeM paMcakalyANaka meM pramukha haiM isameM saba pahalI pratimA ke samaya rAtri kA pAnI bhI tyAgA thA kintu 14 disambara 2003 jinabhASita
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ aba kRta, kArita aura anumodanA evaM mana, vacana, kAya navakoTi se rAtri bhojana tyAga hotA hai| jaba chaTavIM pratimA vAlA rAtri meM kRta, kArita Adi se rAtri meM gRhakArya nahIM kara sakatA taba vaha dhArmika kArya jinameM aneka prakAra se samaraMbha, samAraMbha Adi hote haiM, kaise kara sakatA hai| 1 paMcakalyANaka ke samaya hama dina meM toaneka anya kAryoM meM samaya vyatIta kara dete haiM aura Avazyaka kriyAoM ko rAtri meM pUrNa karate haiM jo AgamAnukUla pratIta nahIM hotA hai| pratiSThA pAThoM meM sabhI kriyAoM kA vistRta varNana kiyA gayA hai kintu unakA samaya aura dizA kA spaSTa ullekha zrI jayasenAcArya praNIta pratiSThA pATha meM kiyA gayA hai| ataH yahA~ sabhI pramANa zrI jayasenAcArya parama pUjyanIya yuga ke Adi tIrthaMkara zrI RSabhanAtha bhagavAna ko sAdara savinaya namaskAra karake bharata- bAhubalI ke yuddha ke viSaya meM kucha navIna cintana hai| vidvata varga niSpakSa vicAra kreN| acchI lage to grahaNa kareM anyathA chor3a deveN| merA koI dRDhAgraha nahIM hai| jinavANI evaM AcAryoM ke prati koI avinaya bhAva bhI nahIM hai| bharata jI, bAhubalI jI mahAna tapasvI yogIndra mahArAjoM ke caraNoM meM bArambAra namana hai| bharata bAhubalI kA yuddha bharata - bAhubalI ke madhya yuddha paraspara zakti parIkSaNa ke dvArA hAra-jIta kA nirNaya karanA svIkRta huA thaa| tInoM yuddhoM meM bharata jI hAra gae * the| jIta bAhubalI jI kI ho gaI thii| aba yadi bAhubalI jI dIkSA nahIM lete to kyA hotA ? bAhubalI jI to cakravartI bana nahIM skte| bharata jI ko hI cakravartI banane kA niyoga thA, aba kyA ho ? sATha hajAra varSoM meM jItA huA chaha khaNDa ke rAjA bAhubalI ho jAte / bAhubalIjI ke rAjya siMhAsana para rahane taka bharata jI kA cakra ayoddhA kI AyudyazAlA meM praveza nahIM kara paataa| bharata jI cakravartI nahIM bana pAte / dvanda yuddhoM kI saMkhyA tIna hI kyoM rakhI gaI ? isalie ki kisI bhI pratiyogitA meM viSama saMkhyA se hI hAra jIta kA nirNaya hotA hai| bharata jI tIkSNa buddhimAna, vyavahAra kuzala, nItivAna, parAkramI, sAtizaya puNyavAna rAjAdhirAja the| dvanda yuddha meM nizcata jIta hogI yaha unhoMne soca liyA thaa| tabhI to avadhijJAnI hote hue bhI avadhijJAna lagAyA hI nhiiN| lagAyA hotA to hAra kA AbhASa pUrva meM hI ho jAtA phira dvanda yuddha ke dvArA nirNaya kI svIkRti hI nahIM dete| uparokta samasyAoM ke samAdhAna ke lie kevalI bhagavAn zrI RSabhadeva jI se pUcha lete / tInoM dvanda yuddhoM meM acantyipUrva parAjaya ho jAne para kiM karttavya vimUr3ha hokara pratyuttapannamati bharatajI ne bAhubalI jI para cakra calA hI diyaa| bharata jI kSAyika samyagdRSTi, tadbhava mokSagAmI, 6 khaNDa ke rAjAoM ko jItane vAle bAhubalI jI para cakra mArane ke liye nahIM pratiSThA pATha se diye haiM / pratiSThAcArya ko samaya kA dhyAna kara apane Apa ko anuzAsita / saMyamita evaM jAgaruka bananA pdd'egaa| pratiSThA kAryakramoM ko Adhunika evaM nayApana dene kI lAlasA hI kriyAoM kI nirdoSatA, samIcInatA evaM zuddhatA para prazna cinha lagAtI hai| yadvA taddvA kriyA karAne se samAja aura dharma donoM kA hita nahIM hotA hai| ataH pratimAoM meM atizayatA ke liye paMcakalyANaka kI kriyAoM ke samaya, dizA evaM vizuddhi kA vizeSa dhyAna rakhanA hogA tabhI nirdoSa pratiSThA ho skegii| rajavA~sa (sAgara) ma.pra. bra. zAnti kumAra jaina calAyA apitu vairAgya utpanna karAne ke lie calAyA thaa| unheM jJAta thA ki sage bhAI para cakra mAra nahIM kara sktaa| parantu ise kukRtya samajha kara, sAmrAjya prApti ke lie nirNita tIna dharmayuddha meM hArakara, adharma rIta se astra prayoga, nihatthe parantu jIte hue prati dvandI para kiye jAne para, bAhubalI ke mana meM rAja sampadA se vairAgya A gyaa| bAhubalI jI mahAna Atma gauravazAlI rAjA the| jIta kara bhI bar3e bhAI ko cakravartI banAne ke lie rAjya unako zAyada de bhI dete parantu cakra ke cala jAne para unheM vairAgya A gyaa| unhoMne dIkSA lelii| yahI to eka mAtra samAdhAna thA usa vikaTa abhUtapUrva paristhiti kaa| / cakravartI kabhI kisI se hAratA hI nhiiN| hAra ho jAne para kSaNa bhara meM bharata jI ne yaha upAya khoja nikaalaa| dvanda yuddhoM meM hArakara bhI bharata jI kUTanIti ke buddhiyuddha meM saphala ho gye| anya koI bhI samAdhAna nahIM thA / isa samAdhAna meM donoM mahApuruSoM ke gaurava evaM mahAnatA ko koI AghAta nahIM lgtaa| cakra ke dvArA bhAI ko mArane kI bAta pUrNataH asvAbhAvika hai, gale nahIM utrtii| vairAgya upajAvana hetu cakra kA prayoga usa paristhiti meM svAbhAvika lagatA hai| Adi purANa, harivaMza purANa, bharateza vaibhava Adi granthoM meM ullekhita yaha ghaTanA eka sI nahIM hai| to phira eka nayA cintana aura Apake sammukha prastuta kiyA gayA hai| donoM mahArathI kSAyika samyagdRSTi hI the parantu kaSAyoM ke udreka meM kucha bhI ho jAnA asambhava nahIM hai| phira bhI bharata jI ne jo bhI kucha kiyA socasamajhakara hI kiyaa| cakra ke dvArA bhAI ko mArA to jA hI nahIM sakatA, yaha unheM pahale se hI jJAta thA / parantu yuddha meM harAyA jA sakatA hai| tabhI to dvanda yuddha svIkAra kiyA tAki vyartha kI hiMsA rUpa jana saMhAra nahIM hove| aise ahiMsA ke pujArI bharata jI ne bAhubalI jI para mArane ke lie cakra nahIM calAyA thA, balki vairAgya jagAne ke lie preraNA ke rUpa meM calAyA thaa| unheM yaha bhI jJAta honA svAbhAvika thA ki bAhubalI jI bhagavAna AdinAtha jI se pahale mokSa jaayeNge| tInoM mahApuruSoM ko mana, vacana, kAya se koTizaH namaskAra hai| disambara 2003 jinabhASita 15
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ vidhipUrvaka satkarma ke preraka NAyakumAra apabhraMza kaviyoM meM mahAkavi puSpadanta eka zIrSastha sAhityakAra haiN| pahale zaiva dharmAvalambI ye puSpadanta apane jIvana ke antima caraNa meM jainadharma dhAraNa kara jaina sanyAsa vidhi se hI maraNa ko prApta hue / hindI sAhitya ke 'sUra-sUra, tulasI- zazI' ina do mahAn vibhUtiyoM ke samAna apabhraMza sAhitya meM bhI 'sayambhUbhANu-puphphayanta Nisikanta' kahakara inakA yazogAna kiyA jAtA hai / mahAkavi puSpadanta kA samaya 10 vIM zatAbdI mAnA jAtA hai| inakI tIna racanAe~ upalabdha haiM- 1. mahApurANa sabase prathama aura vizAla isa racanA meM jaina dhArmika paramparA meM prakhyAta tresaTha zalAkA puruSoM kA caritra varNita hai| 2. jasahara cariu ( yazodhara caritra) 3. NAyakumAra cariu / inhoMne apane kAvya sRjana meM mAnavIya mUlyoM kI garimA ko to surakSita rakhA hI hai sAtha meM jIvana aura jagata kI sampUrNa samasyAoM ko gaharAI ke sAtha svayaM dekhA parakhA aura samAja ko bhI usake vAstavika rUpa ke darzana karAye tathA upayogI yuktiyA~ sujhAne ke mAdhyama se sahI mArga dikhalAne ke dAyitva kA bhI nirvAha kiyaa| apabhraMza kaviyoM ne paramapada prApta karane vAle zreSTha puruSoM ke jIvanacarita para lekhanI calAkara cariukAvya ke rUpa meM unake Adarza jIvana kI prayogazAlA upasthita kI hai| usa prayogazAlA meM unake Adarza jIvana citraNa ke sAtha-sAtha Adarza jIvana ko gati dene vAle mahattvapUrNa siddhAntoM ko bhI prAyogika rUpa dekara phalita honA siddha kiyA hai| 4 isa hI zrRMkhalA meM kavi puSpadanta kRta yaha NAyakumAracarita' bhI gAyakumAra ke zreSTha jIvana ko darzAne vAlI eka aisI hI prayogazAlA hai, jisameM unhoMne nAgakumAra ko kAmacetanA ke niyAmaka ke sAtha vidhipUrvaka satkarma ke adhiSThAtA / preraka ke rUpa meM bhI citrita kiyA hai| cUMki kAmacetanA ko kAvyaprakriyA meM anubhUti ke stara para sampreSaNIya banAkara usakI vyarthatA yA niyamitatA meM se vikasita hotI huI vItarAgatA ko anubhUti kA viSaya banAnA bahuta hI kaThina kAma hai kintu kavi puSpadanta ne NAyakumAracarita meM kAmadeva nAgakumAra ke mAdhyama se isa niyamita kAmacetanA tathA vItarAgatA kI sArthakatA ko sahaja meM hI siddha kara dikhAyA hai| isa taraha isa NAyakumAracarita kAvyarUpa prayogazAlA meM kAmadeva nAgakumAra ke pUrvabhava se lekara vairAgya dhAraNa kara mokSa 16 disambara 2003 jinabhASita zrImatI snehalatA jaina prApti hone taka kA jIvanta citraNa to hai hI sAtha meM mokSa prApti meM sahAyaka mUlabhUta siddhAnta 'pUrvajanma ke saMskAroM kI paramparA' tathA 'satkarmoM ke AdhAra se milanevAle puNyodaya' ko bhI isameM bahuta hI sahaja rUpa meM phalita hotA dikhAyA hai jo isa prakAra hai 1. nAgakumAra ke pUrvabhava ke sukRta / 2. satkarma se puNyodaya kI prApti / 3. nAgakumAra bhava ke satkarma / 4. satkarma se puNyodaya kI prApti / 5. vairAgya prApti evaM mokSa / 1. nAgakumAra ke pUrvabhava ke satkarma nAgakumAra jaba apane pUrvabhava meM nAgadatta the taba unhoMne phAlguna mAsa meM zukla paMcamI ke upavAsa kA vrata grahaNa kiyaa| arddharAtri bItane para nAgadatta ke zarIra meM tIvra dAhakArI tRSNA utpanna huii| taba unake pitA ne jAlamaya khir3akI meM jahA~ se sUrya kI kiraNeM AyA karatI thIM vahA~ apanI prabhA se sphurAyamAna sUryakAntamaNi ko rakhakara nAgadatta se kahA- dekho, sUrya udita ho rahA hai aba tuma zaiyA chor3a snAna pUjAdi deva kArya kara supeya kA pAna kro| isapara nAgadatta yaha jAnakara ki abhI taka rAtri ke tIna hI yAma vyatIta hue haiM nirNaya liyA ki 'jaba sUrya kA prakAza prakaTa ho jAyegA taba hI deva, zAstra, guru kI bhakti kara, muniyoM ko AhAra karavAkara svayaM bhojana grahaNa kruuNgaa|' 2. satkarma se puNyodaya kI prApti a taba vidhipUrvaka upavAsa kA vrata grahaNa karane se nAgadatta marakara saudharma svarga meM deva hue| vahA~ deva sulabha bhogoM ko bhogakara ye hI nAgadatta bharatakSetra meM jayandhara rAjA ke putra nAgakumAra hue| jaba usa bAlaka nAgakumAra ko lekara mAtA-pitA jina maMdira meM gaye to vajrakapATa ke saghana banda hone se jinadarzana nahIM hone ke kAraNa atyanta saMkleza ko prApta hue| jaise hI nAgakumAra bAlaka ke paira se kapATa ko dhakkA diyA to vaha kapATa khula gyaa| ba. bAvaDI meM girate hue nAgakumAra ko nAga ne apane sira para jhela liyaa| apane putra ke rUpa meM svIkAra kara unheM AbhUSaNa va devAMgavastra ke sAtha akSara-jJAna, gaNita, saMgItakalA, vyAkaraNa aura rAjanIti kI zikSA bhI dI, jisase ve sarasvatI meM niSNAta paMDita bana gaye / 3. nAgakumAra bhava ke sukRta 1 navayauvana ko prApta nAgakumAra nagara ke darzanArtha nikale to samAja se upekSita rAjavilAsinI vaizyA devadattA ne unase hAtha jor3akara apane ghara ke
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ AMgana meM padArpaNa karane kI prArthanA kii| taba nAgakumAra ne usake / pazcAt ina sabhI ko apane apane sthAnoM para chor3akara mAtra apanI Atithya ko saharSa svIkAra kara usako usI prakAra sammAna kA | eka patnI lakSmImatI ke sAtha hI yatheSTha sukha kA anubhava kiyaa| darjA diyA jisa prakAra bhagavAna mahAvIra ne satIcandanA ko usase 4. satkarma se puNyodaya kI prApti - 1. bhImAsura rAkSas AhAra grahaNa kara tathA apane saMgha meM dIkSita kara diyA thaa| isa se pulinda kI patnI zabarI ko lene ke liye nAgakumAra jaise hI taraha usI paramparA ko NAyakumAra ne bhI Age bddh'aayaa| pAtAla meM praviSTha hue, asura unake darzanoM se utkaMThita ho uThA tathA 2. apane pitA jayandhara dvArA apanI mA~ kA sArA dhana ardhAnjali kara nAgakumAra ko khaDga ratna tathA ratnakaraNDa nAmaka apaharaNa kara lene para nAgakumAra ne dyUta krIDA meM apane pitA ko | zaiyA samarpita kii| harAkara vaha sArA dhana jIta liyaa| apanI mA~ ko jo bhUSaNavihIna | 2. vidyAdhara rAjA ke putra jitazatru ko 'om' kA dhyAna tathA jIrNavastroM meM thI, sArA dhana va svarNa punaH prApta karavAkara | karane para jina vidyAoM kI siddhi huI thI ve sabhI vidyAe~ vahA~ ke unake cehare kI kAMti punaH lauTA dii| nivAsI vetAla ne nAgakumAra ko kAlavetAla guphA meM praveza karane 3. rAjA vinayapAla kI bholI rAjakumArI ko mathurApurI ke | para samarpita kara dii| rAjA ne apaharaNa kara bandIgRha meM DAladiyA thaa| nAgakumAra ne 3. jina viSaile AmoM ke viSa se bhagna hokara kitane hI vyAlabhRtya kI sahAyatA se usa rAjakumArI ko mukta karavAkara manuSya yamapura ke mArgapara laga gaye the kintu nAgakumAra una viSaile gaurava sahita apane pitA ke ghara bheja diyaa| bhImAsura rAkSasa dvArA AmoM ko cUsane se na to mUrcchita hue aura nA hI mare / isake haraNa kI gayI zabarI ke viyoga meM rote hue pulinda ko nAgakumAra prabhAva se pA~casau zUravIroM ne nAgakumAra kA bhRtyatva bhI svIkAra ne zabarI prApta kara prasanna kiyaa| kiyaa| 4. vidyAdhara sukaNTha ne sAta kanyAoM kA haraNa kara liyA | 5. vairAgya prApti va mokSa kA kathana - rAjyabhiSeka ke thaa| taba nAgakumAra ne yaha kahate hue 're pApI tujhe terA yaha pApa khA bAda ATha sau varSa pRthvI kA upabhoga karane ke bAda yaha vicAra kara jaayegaa|' parAyI dharatI, parAyI strI aura parAye dhana kI tRSNA ke ki dhana aura yauvana kisake sthira rahate haiM, nAgakumAra ne dIkSA le kAraNa re! durAcArI, tU khaloM aura coroM jaisA daNDa pAkara maregA, | lI / pA~coM indriyoM ko jItakara pA~coM AsravoM kA nirodha kara ve sukaNTha ke gale ke do Tukar3e kara una kanyAoM ko mukta krvaayaa| anaMga (azarIrI) ho mokSa gye| 5. vidyAvAdya meM pravINa rAjaputrI tribhuvanarati ne yaha nizcaya / isa taraha nAgakumAra cariu ke nAyaka kAmadeva nAgakumAra kiyA thA ki jo koI usako mAna AlApinI vidyA dvArA jIta | ke jIvana ke mAdhyama se mahAkavi puSpadanta ne mAnava mAtra ke legA usI kI vaha priyatamA gRhiNI hogii| tilakasundarI ne bhI | vikAsa ke liye AdhArabhUta isa satya ko bahuta hI sahaja rUpa meM yaha pratijJA kI thI ki jo zreSTha puruSa usake nRtya karate samaya udghATita kara dikhAyA hai jisa satya ko apanAkara koI bhI usake caMcala pairoM ke patana kI zailI ko samajhakara mRdaMga bajA vyakti apane sukRta kA puNya bhoga sakatA hai| vaha satya hai sakegA vahI usake abhimAna ko bhaMgakara usakA pati hogaa| 'vidhipUrvaka stkrm'| kavi ne spaSTa likhA hai kiM iku payAvaMdhuru mAnamardaka ina nAgakumAra ne ina donoM ke abhimAna ko bhaMga karane ke / sukiu bhuMjai aNNu vi vihaNA vihiu / arthAt kevala prajAbandhura uddezya se hI inase vivAha kiyaa| nAgakumAra hI apane sukRta kA puNya nahIM bhogate kintu anya koI 6. nAgakumAra ne pitA ke yaha kahane para ki 'tuma karuNAvAna bhI jo vidhipUrvaka satkarma karate haiM ve isI prakAra puNya kA phala ho ina do kanyAoM ko marane se bacA lo' paMcasugandhinI vaizyA kI | bhogate haiN| do putriyoM kinnarI va manoharI se vivAha karanA svIkAra kiyaa| Aja kA mAnava bhautika dRSTi se to samRddha hotA jA rahA hai rAjA pradyotana ne arivarma rAjA ke bhAI kI putrI guNavatI | kintu udAtta cAritrika dRSTi se uttarottara patanonmukha hai| aisI viSama ko prApta karane ke liye yuddha kiyA thA jisase arivarma rAjA bahuta | paristhiti meM nAgakumAra carita sabhI ke liye anukaraNIya eka cintita the| ataH arivarma rAjA ko cintA se mukta karane ke liye | aisA jIvana darzana hai jo mAnava jIvana ke sabhI saMkucita dvAroM ko hI rAjA pradyotana ko yuddha meM parAjita kara nAgakumAra ne guNavatI se | unmIlita karane ke sAtha-sAtha sabako cArucarita yukta prazasta patha vivAha kiyaa| kI ora bhI agrasara karatA hai| vastuta: aparihArya kAraNoM ke upasthita hone para sad uddezya sandarbha: ko lekara vivAha karanA doSapUrNa nahIM hai kintu kAmAsakta hokara puSpadanta : NAyakumAra cariu, sampAdaka- anuvAdaka : DaoN. hIrAlAla jaina pApa buddhi se vivAha karanA doSapUrNa hai| apane uddezya kI pUrti ke prakAzaka - bhAratIya jJAnapITha vArANasI disambara 2003 jinabhASita 17
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ tIrthaMkara evaM cakravartiyoM kI prAcIna dharohara-kampila tIrtha sureza canda jaina bArauliyA tIrtha hamArI zraddhA evaM niSThA ke| kii| bhagavAna ne apanI divyadhvani se vizva hitArtha prANiyoM kA sarvopari mApadaNDa haiN| tIrtha hI ve mAdhyama haiM jinake dvArA hama atIta ke adhyAtma zrI kampila jI tIrthakSetra kA itihAsa evaM purANoM ke Aloka ko jAna sakate haiN| hara dharma tIrtha se | meM kampila eka vizva vikhyAta prAcIna nagara rahA hai| bhagavAna jur3A hai tIrtha se hI dharma ko jIvana RSabhadeva, bhagavAna nemInAtha, bhagavAna pArzvanAtha aura bhagavAna milatA hai| zramaNa paramparA ke pratIka mahAvIra sahita anekoM tIrthakaroM ke samavasaraNa zrI vihAra yahA~ para evaM jJAna vairAgya ke preraka sthala tIrthakSetra A cuke haiN| isake alAvA kampila nagarI bhArata kA pramukha rAjanaitika haiN| bhAratIya saMskRti kA prAcInatA aura | Arthika kendra rahI hai| yahA~ dasaveM cakravartI hariSeNa evaM bArahaveM garimA kI AdhAra jaina saMskRti hI rahI hai| saMskRti aura sabhyatA | cakravartI brahmadatta kI rAjadhAnI thii| anekoM rAjAoM ne yahA~ rAjya tathA sAhitya kI khoja, zodha ke mUla AdhAra haiN| jaina tIrtha apanI | kiyA hai| mahAbhArata kAla meM mahAsatI dropadI ke pitA rAjA drupada zAMta, nirAkula evaM pavitra jIvana ke prabala preraka jIvanta sthala haiN|| bhI kampila ke rAjA the| dropadI kA svayaMvara bhI yahIM para huA thA itihAsa ke pannoM meM apanI dhArmika purAtAtvika evaM | jisameM bhagavAna nemInAtha ke pitA rAjA samudravijaya vasudeva zrI paryaTanIya asmitA ke lie bhArata meM jo anekoM tIrtha prasiddha haiM | kRSNa balabhadra ardhacakrI jarAsaMdha bhI padhAre the| usakA sAkSI dropadI unhIM meM eka parama pavitra AsthA hai vaha hai uttara bhArata ke pharukhkhAbAda kuNDa abhI kampila jI meM maujUda hai| usa samaya akhaNDa pAMcAlya janapada kI kAyamagaMja tahasIla se 10 ki.mI. kampila nagarI mA~ rAjadhAnI kampila thii| isa kAla meM gaMgA nadI taka kalApUrNa suraMga zrI gaMgA ke kinAre basI hai| tIrtharAja kampila jaina dharma ke terahaveM banAyI thI jisameM 80 bar3e dvAra, 64 choTe dvAra the| kahate haiM ki tIrthaMkara 1008 bhagavAna zrI vimalanAtha jI ke garbha, janma, tapa, usameM eka aisI mazIna thI jisameM kIla Thokate hI sabhI dvAra svataH / jJAna (cAra) kalyANaka sthalI hai| zrI vimalanAtha bhagavAna zrI | baMda ho jAte the| mahAna tapasvI kapila munI kA Azrama yahIM thA RSabhadeva ke vaMzaja the| mahArAja kRtavarmA kI mahArAnI zyAmAdevI tathA tapasyA bhI yahA~ kI thii| kapilya nagarI ko tIrtharAja kahanA ke garbha se jyeSTha kRSNA dazamI ke dina svarga se indra kA jIva Ayu nyAya saMgata hai| yahA~ kI pavitra bhUmi ko anekoM siddha puruSoM ko pUrNa hone para mAtA ke garbha meM aayaa| devoM ne garbha kalyANaka utsava janma dene kA saubhAgya prApta huA hai| mnaayaa| ratnoM kI varSA hone lgii| yuvA hone para zrI vimalanAtha ko yahA~ 1400 varSa se bhI prAcIna devoM dvArA nirmita eka vaivAhika jIvana meM dIkSita kiyA gyaa| rAjyAbhiSeka kara svayaM / vandanIya zrI vimalanAtha digambara jaina maMdira jI, jisameM gaMgA nadI pitA ne munidIkSA dhAraNa karalI / rAjyakIya jIvana ke 30 lAkha ke garbha se prApta caturtha kAlIna pASANa zyAma varNa camatkArika varSa bIta jAne para unhoMne himakhaNDoM ko sUrya ke tApa se pighalate bhagavAna zrI vimalanAtha kI pratimA, bhAratIya digambara jaina kalA huye dekhaa| saMsAra kI asAratA jAna tatkSaNa bhagavAna ko vairAgya kI prAcInatA ke darzana karA rahI hai| vartamAna meM sarakAra ne ise utpanna ho gyaa| bhagavAna isI kampila nagarI ke udyAna meM jAkara paryaTaka sthala ghoSita kara diyA hai| Adhunika sarakArI atithigRha zukla caturthI ke dina samasta deva, vidyAdhara aura manuSyoM kI upasthiti bhI upalabdha haiN| yahA~ para eka digambara jaina maMdira va eka zvetAmbara meM paMcamuSTi kezaloMca kara nirgrantha dIkSA lekara digambara veSa dhAraNa | jaina maMdira hai| vartamAna meM yaha tIrtha kSetra bhagavAna vimalanAtha ke kara liyaa| anekoM kSetroM kA vihAra kara 4 ghAtiyA, karmoM ko nAza | vizvazAMti va ahiMsA ke sandeza ko jana-jana meM prasArita kara rahA kara arihaMta pada prApta kiyaa| kampila jI meM eka aghaniyA TIlA hai| vartamAna meM yahA~ para caubIsoM jinendroM kI pratimAyeM bhI nirmita hai. mAnyatA ke anusAra usI sthAna para kevalajJAna prApta kiyA thA | karAyI haiM tathA eka bhavya mAnastambha kA nirmANa bhI haA hai| tathA devoM ne Akara jJAnakalyANa manAyA aura samavasaraNa kI racanA | yAtriyoM kI suvidhA hetu Adhunika dharmazAlA hai| bI-677, kamalA nagara, AgarA 18 disambara 2003 jinabhASita -
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ anargala-pralApaM varjayet mUlacandra luhAr3iyA vastuta: vAstavika vastusthiti zrI nIraja jI ke kathana se arthaH isa paMcama kAla meM jo muni digambara hokara bhramaNa sarvathA viparIta hai| bhaTTAraka prathA digambara muniyoM ke apane mUla | karatA hai vaha mUrkha hai use saMgha se bAhara smjho| vaha yati vaMdanA AcaraNa se bhraSTa hone se utpanna huii| itihAsa ke anusAra pUrva meM karane yogya nahIM jo pAMca prakAra ke vastroM se rahita hai| bhaTTAraka nagna hI hote the| muslima bAdazAha ke Agraha para begamoM zvetAmbara sAhitya meM bhI isa kAla meM digambara mudrA varjita ke sAmane jAte samaya nagnatA DhAMka lenA svIkAra kara lene ke bAda batAI hai| zvetAmbara sAdhu to zveta sImita vastra va alpa pAtra rakhate vihAra ke samaya nagnatA DhAMkane ke lie vastra kA prayoga karane lage | hue zeSa parigraha kA tyAga karate haiN| kiMtu bhaTTAraka vAhana, bhUmi, kiMtu vasatikA meM Ane para ve vastra chor3akara punaH nagna ho jAte bhavana, mUlyavAna vastra, svarNa, rajata Adi sabhI parigraha rakhate haiN| the| dhIre-dhIre pramAda aura sukhiyApana muniyoM para hAvI hone lagA Azcaryajanaka bAta yaha hai ki hama zvetAmbara sAdhuoM ko kuguru aura ve sthAyI rUpa se vastra kA prayoga karane lge| usake bAda ghoSita karate hue unakI mAnyatA kA to niSedha karate haiM kiMtu bhaTTArakoM ne zrAvakoM ko Agama graMthoM ke svAdhyAya se vaMcita rakhA AMrabha parigraha meM DUbe bhaTTArakoM ko mAnya karate hue unakI pUjA aura apanI AvazyakatAoM kI pUrti ke lie una se dhana vasUlanA bhakti kA samarthana karate haiN| yadi yaha kahA jAya ki bhaTTAraka prAraMbha kara diyaa| parigraha ke sAtha Ane vAle sabhI doSa bhaTTArakoM apane Apako digambara jaina batalAte haiM to yaha to aura adhika meM A gae aura ve maThAdhIza banakara aiza ArAma se rahane lge| isa mAyAcArI aura dhokhA hai| apane ko digambara kahalAte hue jo prakAra bhaTTAraka AgamAnusAra na muni haiM aura na hI zrAvaka haiN| digambara dharma ke siddhAntoM ke viparIta AcaraNa karate haiM ve digambara kiMtu apane Apako muni ke samAna pujavAte haiN| digambara Agama | dharma kI jar3eM khoda rahe haiM aura digambara jaina dharma kA avarNavAda kara meM varNita caraNAnuyoga kI vyavasthA se yaha pada sarvathA viparIta hai| | rahe haiN| videzoM meM jAne vAle bhaTTAraka digambara paMtha vAloM ke sAdhu kiMtu Agama jJAna ke abhAva ke kAraNa zrAvaka bhaTTArakoM ke ke rUpa meM hI apane Apako prastuta karate haiN| niSpakSa dRSTi se dekheM AtaMka se AtaMkita hokara, dhIre-dhIre bhaTTArakoM ke bhakta banakara to digambara jaina dharma ke lie bhaTTAraka paMtha vAstava meM zvetAmbara raha ge| yaha kahanA ki digambara jaina saMskRti kA itihAsa bhaTTAraka paMtha se adhika khataranAka hai| jaina dharma parIkSA pradhAna dharma hai| isa saMsthA ke dvArA dI gaI jina zAsana kI sevA aura usake saMrakSaNa prakAra ajJAna pUrvaka aMdha paMraparA ko apanAte hue bhaTTArakoM ke kA itihAsa hai sarvathA asatya hai| bhaTTArakoM kA janma hI doSapUrNa zithilAcAra evaM AtaMka ke kAraNa hI uttara bhArata meM vidvAnoM evaM caryA ke AdhAra para huA hai ata: unakA itihAsa Agama viruddha | svAdhyAyazIla zrAvakoM ne Agama jJAna ke AdhAra para bhaTTArakoM kA sadoSa AcaraNa kA itihAsa hai evaM Age calakara vaha bhaTTArakoM | virodha kiyA jisake pariNAmasvarUpa uttara bhArata se bhaTTAraka prathA ke AMtaka, anyAya evaM rAjazrI ThATha se jIvana jIne kA itihAsa lagabhaga samApta ho gii| kiMtu dakSiNa bhArata meM zrAvakoM meM svAdhyAya rahA hai| jaina saMsakRti kI rakSA kA jo kArya bhaTTArakoM ne kiyA kI kamI ke kAraNa abhI yaha prathA jIvita hai| tathApi isa prathA meM vaha mAtra apanI svArtha siddhi evaM astitva ke lie karanA Avazyaka vyApta Agama viruddhatA aura sadoSatA ke kAraNa zrI nAthUrAma jI thA isalie kiyA, kisI dharma buddhi se nhiiN| savastra bhaTTArakoM premI hI nahIM unake atirikta aneka vidvAnoM ne evaM samAja ke ke kAla meM jinavANI kA sRjana nahIM apitu vikRtikaraNa huA pramukha logoM ne samaya-samaya para bhaTTAraka prathA ke virodha meM hai| asahanIya vikRti kA eka udAharaNa hai bhadravAhu saMhitA meM | aneka pustakeM, Alekha likhe haiN| katipaya uddharaNa nIce de rahe haiM:paMcam kAla meM digambara muni hone kA niSedha paraka zloka nimna / eka pustaka bhaTTAraka carcA lekhaka hIrAcaMda nemacaMda dozI hai: zolApura se marAThI bhASA meM san 1917 meM prakAzita huI hai| isa garahe doSe samaye saMghakrama melya rUpa jo muuddho| pustaka meM prAraMbha meM kahA hai ki jo bAteM samAja meM, dharma meM zAstra parivaThThati digbirao so samaNoM saMgha vAhi rho|| / viruddha aura nIti viruddha pracArita ho rahI haiM unakA pratikAra karanA -disambara 2003 jinabhASita 19
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja kA karttavya hai| abhI ke svAmI (muni) zAstrAnusAra muni | usa kArya meM bhaTTAraka satyendra bhUSaNa ne bAdhA ddaalii| sonAgira nahIM hote, peTa bharane ke lie svAmI hokara logoM ko pha~sAte hue | kI vyavasthA tIrtha kSetra kameTI karatI hai vahA~ lar3AI jhagar3e phaujadArI ghUmate haiN| pustaka meM eka lekha zrI anaMta tanaya kA bhI chApA gayA hai | karane vAle bhaTTAraka narendra bhuussnn| belagAMva ke jaina borDiMga ke jisameM soma deva sUrI ke kathanAnusAra paMcama kAla ke muni meM caturtha | lie 20 hajAra rupaye dene se manA karane vAle lakSmI sena svAmI, kAla ke muni kI chavi dekhakara unakI pUjA karane kI bAta likhI | dhavala, jayadhavala graMtha kA jJAna dUsarI jagaha na jAya isalie jJAna hai| usakA sayuktika khaMDana isa pustaka meM kiyA hai aura bhaTTArakoM | kA aMtarAya karane vAle mUDabadrI ke paTTAcArya, banhAr3A ke sena dvArA jaina sAhitya meM kie gae zaithilya ke poSaNa kA sArthaka gaNa aura balAtkAra gaNoM ke jhagar3e zrAvakoM meM bar3hAne vAle donoM virodha kiyA hai| bhaTTAraka zruta sAgara sUri ke zithilAcAra ke | bhaTTAraka nirmAlya khAne kA jinhoMne tyAga kiyA hai unako kapaTa poSaka vAkyoM kA bhI isameM virodha kiyA hai| isa pustaka meM batAyA | se nirmAlya khilAne vAle bhaTTAraka surendra kIrti, harSa aura ratna hai ki mAMDalagaDha (mevAr3a) meM zrI basaMta kIrti bhaTTAraka ne aisA | kIrti kI lIlA to jaga jAhira hai| navIna vizAla kIrti kA upadeza diyA ki AhAra ke samaya muni caTAI vagairaha se zarIra | jhagar3A zetavAla meM cAlU hai| phira aise logoM kI pAda pUjA karane se (nagnatA) DhAMka kara jAveM aura bAda meM caTAI chor3a deveN| isako | hamArA kyA kalyANa hogA? unhoMne muniyoM ke lie apavAda mArga batAyA hai jabaki AcArya lekhaka ne pustaka likhate samaya kI san 1917 kI sthiti padmanaMdi mahArAja ne padmanaMdi paMca viMzatikA meM caTAI rakhane mAtra | likhate hue likhA hai 'Ajakala bhaTTArakoM ke saMbaMdha kI khUba ko nigraMthapane meM dAga lAne vAlA patana kA kAraNa aura lajjAspada carcA zuru ho gaI hai|' bhaTTAraka lekhamAlA jainahiteSI patrikA meM kahA hai| pustaka meM bhaTTArakoM ke lie likhA hai ki pAlakI meM | nikalI thI usakA marAThI anuvAda pustaka ke rUpa meM baMTane meM AI baiThakara zrAvaka ke ghara jAveM aura kaheM ki hamArI caraNa pUjA karo, | thii| bhaTTAraka zabda tIrthaMkara kevalI va parama nigraMtha AcArya parameSThI paise do nahIM to tumhArA bahiSkAra kreNge| paise ikaTThe karane ke ke lie prayukta hotA thaa| usa bhaTTAraka zabda kA prayoga parigrahadhArI, lie gA~va-gA~va ghara ghara ghUmate haiM to ve kaise saMyamI haiM, unase to maThAdhikArI, indriya sukhoM meM rakta, bhraSTa muniyoM ke lie hone lagA gRhasthAzrama meM rahanA hI acchA hai| isakA kheda hai / lekhaka ne kAmanA kI hai ki bhaTTAraka yadi apanA pustaka meM Age likhA hai bhaTTAraka dIkSA ke samaya prathamataH | vartamAna bheSa aura pIchI Adi tyAga kara grahasthAcArya ke rUpa meM nagna hote haiM aura 28 mUla guNa dhAraNa karate haiN| kiMtu thor3I hI dera yathAyogya pratimAoM kA pAlana karate hue dharma zikSaNa aura pracAra bAda zrAvakoM kI prArthanA para bhagave vastra, dhotI jor3A, zAla khar3AU / kArya kareM aura apane Atma kalyANa ke sAtha-sAtha dharma kI pahanakara saba pratijJA ko pAnI meM DAla dete haiM, isakA digambara | prabhAvanA bhI kara sakeMge to ve sadoSa caryA se apane jIvana ko bacA AcArya zrI malliSeya ne kar3A niSedha kiyA hai| paayeNge| 'aSTavizaMti bhedamAtmani purA saMropya sAdhovRtaM ___ dUsarI eka pustaka 'bhaTTAraka carcA' zrI di. jai narasiMhapurA sAkSI kRtya jinAn gurunapi tvayA kAlaM kiytpaalitN| navayuvaka maMDala, bhIDara (mevAr3a) rAjasthAna dvArA san 1941 meM bhaMvatuM vAMchasi : zItabAta vihato bhuMktvA dhunaatddhtN| prakAzita kI gaI hai| pustaka ke lekhaka ko bhaTTArakoM ke durAcAra dAridropihataH svavAMtamazanaM bhuMtye kSudhArtopi kiN||' aura AtaMka kI gahana pIr3A hai| yaha pustaka mUlataH bhaTTAraka artha : he muni tUne bhagavAna aura guru ke sAmane sAdhu ke yazakIrti jI ke kAranAmoM ke viruddha likhI gaI hai| ve likhate haiM aTThAisa mUlaguNa kA niyama karake kitane samaya taka pAlana 'priya parIkSA pradhAnI baMdhuoM yaha Apa logoM se aparicita nahIM hai kiyA? ThaMDI havA kI bAdhA sahana na hone para vaha vrata tor3ane kI ki bhaTTArakoM kI sthApanA mugala zAsana kAla meM huI jabaki icchA kara rahA hai ? are! garIbI se dukhI hokara aura bhUkha se duniyA~ mAMtrika camatkAra ko hI sarvopari samajhatI thii| usa samaya vyAkula hokara apanA vamana kiyA huA khAyegA kyA ? bhaTTArakoM dvArA samAja va dharma kI apUrva sevAe~ huiiN| kiMtu dhIrepustaka lekhaka ne Age likhA hai ki bhaTTAraka loga to dhIre bhaTTArakoM meM parivartana huA aura vaha bhI yahA~ taka ki ve svata: dharma buddhi ke kAmoM meM aneka ar3acana DAlate haiN| zrI zikhara cAritra zUnya kevala nAma mAtra hI bhaTTAraka raha ge| jo dravya jI ke bhaMDAre kI seTha mANakacaMda jI ne vyavasthA kI thI usa samaya zrAvakagaNa bhaktipUrvaka samAja va dharma kI rakSA ke nimitta detI hai 20 disambara 2003 jinabhASita
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ usakI apane svArtha sAdhana meM kharcakara usakA zatAMza bhI samAja hita meM nahIM kharca karate haiN| phalataH samAja ke kucha zikSita vyaktiyoM kI dRSTi inakI ora se phirI aura unhoMne samaya samaya para samAja ko jAgrata kiyaa|' 1 'merI samAja ke mukhiyAoM se namra prArthanA hai ki ve zAMti se vicAra kareM ki ve hamAre dharma guru haiM yA jAti guru ?' 'yaha nizcata hai ki inake na to muni dharma hai aura na zrAvaka dharma vizeSa kyA kheda hai ki inake aSTa mUlaguNa bhI nirdoSa nhiiN| kiMtu phira bhI hamAre jAti baMdhu apane netroM ko baMda karake khuda bhI inako pUjate haiM aura dUsaroM ko bhI pujavAte haiM tathA nahIM pUjane para unako jAti bahiSkAra kA Dara dikhAte haiN|' : pRSTha 9... isalie pulAka vagairaha kinhI muniyoM meM inakA aMtarbhAva nahIM ho sakatA kisI apekSA pUrvokta prakAra se sAmAnya jainI yA sahadharmI kahanA ThIka hI par3atA hai| ataH sahadharmIyoM ke sadRza Adara karanA cAhie aura itanA hI unheM karavAnA caahie| anyathA upAsya upAsaka donoM hI kI AtmA pUrNa patita hotI hai| ataH donoM kI hita kI dRSTi se zAstrokta vivecana kiyA hai, ise dveSa na smjheN|' pRSTha 10 ' ... logoM ne aba zAstra par3hanA prAraMbha kara diyA hai| phalataH aba ve jahA~ jahA~ cAturmAsa karate haiM vahA~-vahA~ kucha kucha samajhadAra loga bhojana dene se iMkAra karate haiM tathA paise kA hisAba nahIM dete isalie paisA denA bhI nahIM cAhate / ' pustaka meM bahuta se logoM ne paira pUjanA baMda kiyA unake nAma die haiN| pRSTha 13 para apIla chApI hai ki bhaTTArakoM ko rokar3a paisA denA bilkula baMda kro| jaba taka sampatti narasihaMpurA digambara paMcoM ke nAma rajisTrI nahIM kareM tathA hisAba nahIM rakheM taba taka koI paisA nahIM deveM / pustaka meM Age sAhasa karake bhaTTArakoM ke viruddha kavitAe~ likhI haiN| pRSTha 18 'dharma guru kA bheSa banAkara parigraha saMcaya karate haiM / ' 'aise saMDa musaMDoM ko paise degeM nahIM' 'hai dharma rakSaka nAma para ye dharma bhakSaka bana rahe / saMsAra ke ADaMbaroM meM yoM adhikatara sana rahe / ' 'aba nAma bhaTTAraka yahA~ saba kRtya unake nIca haiN| jo the sarovara ke kamala ve ho gae aba kIca haiN|' 'hA jAna kucha par3atA nahIM yaha kAla kA hI doSa hai / pRSTa 20 athavA hamAre dharma para vidhi ne kiyA ati roSa hai|' 'munidharma kA bhI svAMga dharanA prema se AtA inheM / ullU banAnA zrAvakoM ko bhI sadA bhAtA inheM // nija maMtra taMtroM se DarAnA dUsaroM ko jAnate / ho dharma ke hI nAma para ye pApa kitanA ThAnate // ' pustaka meM Age 'bhaTTAraka prathA aba anAvazyaka hai' zIrSaka adhyAya meM pRSTha 22 para likhA hai... nirgratha vItarAgI sAdhuoM ke mArga ko bhraSTa karake san 1407 meM AcArya prabhAcandra jI dvArA vastradhArI bhaTTAraka prathA kI nIMva pdd'ii| prAraMbha meM isakA prabhAva grahasthoM para bahuta par3A aura anumAnataH 250 varSa meM vRddhiMgata hotA huA carama sImA taka pahu~ca gyaa| usa samaya gRhasthoM kI avasthA bahuta socanIya thI / kiMtu aba inakA camatkAra jAtA rhaa| bhAratavarSa meM nirgratha munirAja dRSTigocara hone lage' 'ye muniyoM ke bhraSTa rUpa meM rahate hue apanA svArtha siddha karate haiM / jaise dIkSA ke samaya nagna rahe, bhojana ke samaya aMtarAya kI saMbhAvanA se thAlI bajatI rahe evaM aSTa dravyoM se pUjanAdi hotI hai| isI taraha bhagavAna kI pAlakI ke barAbara inakI pAlakI cale / maMdira meM bhagavAna ke barAbara gaddI para Apa baittheN| zrAvakoM se aSTAMga namaskAra va namostu karAveM ityAdi kriyAkAMDa dikhAte hue muni bane rahe so isa mArga ko Ajakala kA zikSita samAja to svIkAra kara nahIM sktaa|' ... 'ataH bhaTTAraka prathA ko zIghra uThA denA caahie| jo bhaTTAraka haiM unheM yA to saptama pratimA dhAraNa karanA cAhie yA svadharmI bhAI banakara kisI saMsthA kI sevA karanI caahie|' jaina mitra aMka 17 navambara 1940 se uddhRta :narasiMhapurA bhAiyoM se nivedana ... 1 isameM 21 sUtrI bhaTTArakoM se vyavahAra ke bAre meM sudhAra niyama banAe gae haiM jaise bhaTTAraka jI kI saMpati kI samAja ke nAma rajisTrI ho / bhaTTAraka jI ko bhojana karAne para patAse vagairaha nahIM baaNtteN| bheMTa Adi nahIM deveN| niyamoM ke bAre meM samAja se sammati mAMgI hai| jaina jagata ke manISI prAmANika vidvAna zrI paM. jaganmohana lAla jI zAstrI ne sanmati saMdeza varSa 22 aMka 3 meM eka lekha 'vartamAna bhaTTAraka pUjya haiM kyA ?" prakAzita huA hai| usameM likhA hai : '... tathApi ve (bhaTTAraka) apanI caryA se jisa sthiti meM disambara 2003 jinabhASita 21
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ pahu~ca gae vaha sthiti sAdhutA ke lie kalaMka bana gii|" 'bhaTTAraka pada para Aja bhI avivAhita vyakti hI baiThAyA jAtA hai vaha paMca mahAvrata kI dIkSA letA hai| bAda meM zrAvakoM ke Agraha kie jAne para vastra le letA hai|... sAmAnyajana ke saMsarga se yaha zithilatA dhIre-dhIre bar3hatI gaI aura maMdiroM kA sarva parigraha, saba AmadanI lena-dena, khetI bAr3I, jamIna jAyadAda unake nija parigraha meM zAmila ho gii| dhArmika sampatti para unakA pUrA adhikAra ho gyaa| samAja kA adhikAra samApta ho gyaa| saiMkar3oM varSoM taka sampatti kI unmattatA meM hone vAle unake anAcAroM ko samAja sahatI rhii| isakI ati hone para uttara bhArata meM unake virodha meM kar3I krAMti uThI, jisake phalasvarUpa uttara bhArata se unakI gaddiyA~ samApta ho gaIM aura dhArmika saMsthAna phira samAja ke adhikAra meM A ge|' 'dakSiNa prAMta meM abhI bhI gaddiyA~ haiM aura unakI mAnyatA calI A rahI hai| yahA~ merA prazna na to una dhArmika saMsthAoM ke adhikAra se hai aura na bhaTTArakoM kI sampatti saMbaMdhI adhikAra se hai prazna kevala pUjyatA ke pada se hai|" 'vartamAna meM ve jisa avasthA meM hai unheM jaina vidvAna zrAvaka mAnate haiM yA sAdhu mAnate haiM ? yaha eka atyaMta vicAraNIya prazna ho gayA hai| aneka sAdhu saMghoM meM unakA Adara hotA hai|' 'digambara jaina saMta yA sAdhu ke nAma se akhabAroM meM unakA ullekha AyA hai| videza meM dharma pracAra hetu unakA gamana huA / videziyoM ke sAmane bhI prazna AyA ki zvetAmbara sAdhu zveta vastradhArI hote haiM aura digambara sAdhu kyA geruA vastradhArI haiM ?' 'kyA digambara jaina saMtoM kI zreNI meM unheM mAnA jAya ? yadi nahIM to kyA mAnA jAya ? sabhI digambara jaina vidvAnoM tathA prabuddha varga se jo Agama ke jJAtA haiM unase merA yaha prazna hai ki bhaTTAraka kA jaina Agama ke anusAra kauna sA pada hai ? aura usakI pUjyatA kisa dRSTi se svIkRta hai?' jainahiteSI agasta 1917 aMka 4 meM eka lekha 'bhaTTArakoM ke sAhitya meM zithilAcAra' chapA hai| usameM likhA hai ki 'pUrva meM hamArA aisA socanA thA ki bhaTTArakoM ne jitane graMtha kI TIkA likhI hai usameM koI aisI bAta nahIM likhI hai| kiMtu jaise-jaise bhaTTArakoM ke graMthoM kA avalokana kiyA to vaha dhAraNA galata siddha huii| bhaTTArakoM ne apane zithila AcaraNa ko ucita dikhAne 22 disambara 2003 jinabhASita kA prayAsa kiyA hai|' 'paravAra jAti ke itihAsa' pustaka kI prastAvanA meM paM. jaganmohana lAla jI zAstrI ne nimna prakAra likhA hai : pRSTha 27 dvitIya bhadrabAhu svAmI se mUla saMgha kI paraMparA calAne ke lie AcArya ahaMbalI ne mUla saMgha kA paTTa sthApita kiyaa| ina paTToM para baiThane vAle gurujana teraha prakAra ke cAritra kA pAlana karane vAle di. jaina nagna vItarAgI AcArya hI hote the / yaha mUla saMghI paraMparA vi saM. 1310 taka calI ' 'vi saM. 1310 meM AcArya prabhAcandra mUla saMgha ke paTTa para AsIna hue| unheM vi.saM. 1375 meM cAMdIzAha ne dillI bulaayaa| vahA~ zAstrArtha meM ye vijayI hue AcArya prabhAcandra nirvastra the| bAdazAha ne unase mahaloM meM Akara darzana dene kI prArthanA kii| begamoM ke sAmane nirvastra sAdhu kaise jA sakate the ataH usa saMkaTa ke samaya unhoMne laMgoTI dhAraNa kI kiMtu lauTakara mUlasaMgha meM muni ke svarUpa meM vastra dhAraNa karane kI galata paraMparA na cala par3e isalie / ' pRSTha 28 ' apane nAma ke sAtha AcArya (muni) pada chor3akara bhaTTAraka nAma rakhA / mUlasaMgha ke isa paTTa meM guru kA svarUpa vikhaMDita ho gayA / ' 'paTTa para baiThane vAle AcAryoM kI zrRMkhalA meM savastra to bhaTTAraka kahalAe kiMtu paTTa se bhinna mUla saMgha ke muniyoM kI nigraMtha paramparA bhI calatI rhii|' 'isa kAla meM savastra bhaTTArakoM kI sevAeM bahuta mahatvapUrNa rahI haiN| unhoMne yaMtra maMtra taMtra siddha karake sAdhAraNa evaM tatkAlIna zAsakoM ko camatkAroM dvArA prabhAvita kiyA aura mAnyatA prApta kii| isake sAtha hI apane mahattvapUrNa prabhAvI maThAdhIza pada para bhI apane ko AcArya saMjJA dekara sAhitya kA bhI lekhana kiyA, jinameM adhikatara zAsana devI devatAoM ( sarAgI devI devatAoM ) ' kI pUjA arcanA Adi kriyAkAMDa varNita hai| isa prakAra vastradhArI bhaTTArAkoM dvArA sarAgI devI devatAoM kI vaMdanA pUjA se bhautika sukha sampatti sAdhanoM kA samAja meM pracAra huaa| taMtra maMtroM ke prayoga pUrvaka bhaTTArakoM dvArA kie gae camatkAroM se samAja kA eka varga prabhAvita huaa| Aja bhI bhaTTArakoM dvArA racita sAhitya ko samAja kA eka samudAya mAnyatA detA hai / yaha mUla saMgha kI AmnAya ke anusAra nahIM hai aura na hI digambara jaina AcArya dvArA racita hai| kramazaH ....
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ jijJAsA-samAdhAna paM. ratanalAla bainAr3A praznakartAH zrI jinendra kumAra jaina, sAgara dikhAe gae haiM aura usake Upara 8 yojana moTI siddhazilA dikhAI jijJAsA : tiloyapaNNatti tRtIya khaNDa pRSTha 607 (TIkA- | gaI hai| jabaki citra meM siddhazilA ke nIce bIsa hajAra yojana moTI A. vizuddhamati jI) ke anusAra siddhazilA kI dUrI savArthasiddhi | prathama ghanodadhivalaya dikhAkara, isI vAtavalaya ke andara siddhazilA vimAna se sATha hajAra bAraha yojana banatI hai| kyA yaha sahI hai ? se 12 yojana nIce sarvArthasiddhi vimAnadikhAyA jAnA cAhie thaa| samAdhAna : ApakA prazna bahuta ucita hai| zrI tiloyapaNatti / vAstavikatA to yaha hai ki aSTama ISataprAgbhAra pRthvI ke nIce jo bhAga-1 pRSTha 149 para gAthA 6-7 meM artha isa prakAra kahA hai- prathama ghanodadhivalaya hai, usake aMdara vijaya, vaijayanta, jayanta loya bahu majjha dese tarumbhi sAraM va rajju padara judaa| aparAjita aura sarvArthasiddhi ye pAMcoM vimAna avasthita haiN| valaya terasa-rajjucchedA kiMcUNA hodi tasa-NAlI // 6 // ke andara avasthita hone para bhI anuttara vimAnoM ke devoM ko kisI UNa pamANaM daMDA koDi-tiyaM ekkviis-lkkhaannN| bhI prakAra kI asuvidhA kI saMbhAvanA hamako nahIM socanI caahie| bAsaLiM ca sahassA dusayA igidAla dutibhAyA // 7 // yadi uparokta samAdhAna sahI hai to tiloyapaNNatti ke navIna prakAzana artha - vRkSa meM (sthita) sAra kI taraha, loka ke bahumadhyabhAga | meM isa citra ko ThIka karanA ucita hogaa| isa citra meM eka galatI meM eka rAjU lambI-caur3I aura kucha kama teraha rAjU U~cI trasanAlI | aura bhI hai| ISataprArabhAra ke nIce sarvaprathama tanuvAtavalaya rakhA gayA hai| trasanAlI kI kamI kA pramANa tIna karor3a, ikkIsa lAkha bAsaTha | hai, jabaki ghanodadhivalaya honA caahie| hajAra, do sau ikatAlIsa dhanuSa evaM eka dhanuSa ke tIna bhAgoM meM se / jijJAsA- jinavANI meM janma kA sUtaka 10 dina kA maraNa do 2/3 bhAga hai| kA 12 dina kA batAyA gayA hai| isakA varNana kauna se zAstroM meM vizeSArtha- lokanAlI kI UMcAI 14 rAjU pramANa hai| isameM diyA gayA hai| Ajakala prAyaH kaI jagaha maraNa hone para 3 dina meM sAtaveM naraka ke nIce eka rAjU pramANa kalakala nAmaka sthAvara loka | hI maMdira kA vinaya karake uThAvanA kara diyA jAtA hai| tIsare dina hai, yahA~ trasa jIva nahIM rhte| ata: use (14-1)-13 rAjU kahA hI maMdira meM thAlI ke andara cAvala lagAkara car3hAte haiM ? hai| isameM bhI saptama naraka ke madhya bhAga meM hI nArakI (trasa) haiM nIce praznakartA - mahendra kumAra nagedA jaina, zAstrI, kaapren| ke 3999 1/3 yojana (31994666 2/3 dhanuSa) meM nArakI samAdhAna - jaina zAstroM meM sUtaka zabda kA varNana sarvaprathama athavA anya trasa jIva nahIM haiN| navamI zatAbdI meM A. jinasena ne mahApurANa meM kiyaa| taduparAnta isIprakara urdhvaloka meM sarvArthasiddhi se ISatprAgabhAra nAmaka | dasavIM zatAbdI meM A. nemicandra siddhAntacakravartI ne trilokasAra meM AThavIM pRthvI ke madhya 12 yojana (96000 dhanuSa) kA antarAla | aura phira paM. AzAdhara jI ne sAgAra evaM anagAra dharmAmRta meM kiyaa| hai, AThavIM pRthvI kI moTAI 8 yojana (64000) dhanuSa hai aura | ina sabhI granthakAroM ne sUtaka vidhi kA varNana nahIM kiyaa| sUtaka usake Upara do kosa (4000 dhanuSa), eka kosa (2000 dhanuSa) | vidhi kA varNana sarvaprathama 16 vIM zatAbdI ke zrI dharmasaMgraha zrAvakAcAra evaM 1575 dhanuSa moTAI vAle tIna vAtavalaya haiN| isa sampUrNa kSetra meM paM. medhAvI ne kiyaa| vartamAna meM jo sUtaka kA pracalana hai, vaha meM bhI trasa jIva nahIM haiM, isalie gAthA meM 13 rAjU U~cI trasa nAlI isI dharmasaMgraha zrAvakAcAra tathA kizanasiMha kriyAkoSa Adi ke meM se 31994666 2/3 dhanuSa (adholoka meM) + 96000 dhanuSa AdhAra se pracalita hai| + 64000 dhanuSa + 4000 dhanuSa + 2000 dhanuSa aura + 1575 dharmasaMgraha zrAvakAcAra meM spaSTa kahA hai ki maraNa hone para dhanuSa = 32162241 2/3 dhanuSa kama karane ko kahA gayA hai| | 12 dina taka jina bhagavAn kI pUjA Adi ne kreN| sAmagrI, dAna, arthAt sarvArthasiddhi vimAna se siddha zilA kI dUrI, mAtra vAraha car3hAvA Adi na kreN| ata: jo vyakti tIsare dina hI maMdira meM cAvala yojana hai| le jAkara car3hAte haiM, vaha bilkula Agama sammata nahIM hai| itanA zrI svAmIkArtikeyAnuprekSA kI gAthA 122 kI TIkA meM | avazya hai ki sUtaka ke dina nikAlate samaya, kauna sI pIr3hI haiA. zubhacandra ne bhI isI prakAra likhA hai| isakA dhyAna avazya rakhanA caahie| uparokta pramANoM se yaha spaSTa hotA hai ki sarvArthasiddhi ke jijJAsA - kumhAra kI kanyA ke sAtha rahane vAle mAghanaMdi dhvajadaNDa se siddhazilA kI dUrI mAtra 12 yojana hai| citra meM yaha | muni, caturthakAla meM huye the yA paMcama kAla meM ? bhUla pratIta hotI hai ki sarvArthasiddhi vimAna ke dhvajadaNDa se 12 samAdhAna - 'SaTakhaMDAgama kI zAstrIya bhUmikA' lekhaka yojana Upara jAkara, 20-20 hajAra yojana moTe tInoM vAtavalaya | DaoN. hIrAlAla jaina ke pRSTha 30-31 para mAghanaMdi muni ke saMbaMdha meM -disambara 2003 jinabhASita 23
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa prakAra likhA hai : mAghanaMdi siddhAMtavedI ke saMbaMdha kA eka | nahIM hai| kathAnaka isa prakAra pracalita hai: kahA jAtA hai ki mAghanaMdi muni | jijJAsA - dharmAtmA jIva ko yA aNuvratI ko kauna-kauna eka bAra caryA ke liye nagara meM gaye the| vahA~ eka kumhAra kI kanyA | se vyApAra AjIvikA ke sAdhana nahIM karane cAhiye ? ne inase prema prakaTa kiyA aura ve usI ke sAtha rahane lge| kAlAMtara | samAdhAna - yadyapi zrAvaka udyamI hiMsA kA tyAgI nahIM meM eka bAra saMgha meM kisI saiddhAMtika viSaya para matabheda upasthita | hotA phira bhI jisa vyApAra meM jIvahiMsA kI bahulatA hai arthAt jo huA aura jaba kisI se usakA samAdhAna nahIM ho sakA taba krUra karmavAlI AjIvikAyeM haiM, use zrAvaka yA dharmAtmA jIvoM ko saMghanAyaka ne AjJA dI ki isakA samAdhAna mAghanaMdi ke pAsa jAkara | nahIM karanA caahie| aisI AjIvikAyeM bahuta prakAra kI haiM, sabakA kiyA jaaye| ataH sAdhu mAghanaMdi ke pAsa pahu~ce aura unase jJAna kI | ginAnA saMbhava nahIM, phira bhI unameM se kucha kI carcA yahA~ karanA vyavasthA maaNgii| mAghanaMdi ne pUchA 'kyA saMgha mujhe aba bhI satkAra ucita hai| detA hai ? muniyoM ne uttara diyA- Apake zrutajJAna kA sadaiva Adara 1. vana jIvikA-vRkSa Adi ko kATakara becanA yA gehU~ hogaa| yaha sunakara mAghanaMdi ko punaH vairAgya ho gayA aura ve apane | Adi dhAnyoM ko pIsa kUTakara becnaa| surakSita rakhe hue pIchI kamaMDalu lekara puna: saMgha meM A mile| | 2. agnijIvikA - jaMgala Adi jalAkara koyalA taiyAra jaina siddhAMta bhAskara san 1913 aMka 4 pRSTha 151 para 'eka | krnaa| hArDakoka Adi bnaanaa| aitihAsika stuti' zIrSaka se isI kathAnaka kA eka bhAga chapA hai| 3. anojIvikA - gAr3I, ghor3A jotakara AjIvikA krnaa| aura usake sAtha solaha zlokoM kI eka stuti chapI hai| jise, 4. sphoTa jIvikA - paTAkhe, vAruda Adi ko becnaa| kahA gayA hai ki mAghanaMdi ne apane kumhAra jIvana ke samaya kacce 5. yaMtrapIr3ana - tila Adi pelakara tela nikaalnaa| phUloM ghar3oM para thApa dete samaya gAte-gAte banAyA thaa| ko pIsakara itra Adi bnaanaa| naMdi saMgha kI prAkRta paTTAvalI meM arhadvali, mAghanaMdi | 6. viSavANijya - jahara Adi prANaghAtaka vastuoM ko aura dharasena tathA unake pazcAt puSpadaMta aura bhUtavali ko eka dUsare | becnaa| ke uttarAdhikArI batalAyA hai, jisase jJAta hotA hai ki AcArya 7. lAkha vANijya - lAkha kA vyApAra krnaa| dharasena ke dAdAguru aura guru mAghanaMdi the| 8. daMta vANijya - hAthI ke dAMta, sIpa, kaur3I Adi kA uparokta kathAnaka ke anusAra mAghanaMdi muni paMcamakAla meM | vyApAra krnaa| hI huye the aura AcArya dharasena mahArAja ke guru the| 9. keza vANijya - sUkara, bher3a Adi ke bAloM ko tathA jijJAsA : kyA koTipUrva varSa kI Ayu vAle videha kSetra ke | unase bane buza Adi kA vyApAra / nivAsI manuSya, apanI Ayu ke madhya meM do bAra upazama samyaktva 10. rasa vANijya-zarAba, zahada, makkhana Adi kA vyaapaar| ko prApta kara sakate haiM yA nahIM? 11. niMdya vANijya - nAnaveja aMDA Adi yA jina padArthoM samAdhAna - eka bAra prathamopazama samyaktva prApta karane ke | meM nAnabaija milA ho, unako becnaa| carbI se bane padArthoM ko becnaa| uparAMta, dubArA upazama samyaktva prApta karane kA jaghanya aMtara palyopama jUte Adi becnaa|reshmii vastra va camar3e kA sAmAna becanA / nAnabaija kA asaMkhyAtavAM bhAga kAla kahA hai| yahA~ palyopama se addhApalya | hoTala claanaa| kITanAzaka kemIkala banAnA yA becanA aadi| samajhanA caahiye| tadanusAra palyopama kA saMkhyAtavAM bhAga, muhUrta yA isake alAvA jina kampaniyoM meM zarAba, jUte, carbI se bane aMtarmuhUrta se asaMkhyAtaguNA hotA hai| yaha pramANa zrI dhavalA bhAga- sAmAna sAbuna, pesTa Adi banate hoM una kaMpaniyoM ke zeyara kharIda 3 dravyapramANa kI prastAvanA pRSTha 35 para batalAyA gayA hai isase kara rakhanA, zarAba Adi niMdya kArya karane vAloM ko apanI dukAna adhika spaSTa yA nizcita rUpa se ukta pramANa zAyada kahIM bhI nahIM | makAna Adi kirAye para denA, jIva hiMsA yA niMdya padArtha dvArA davA batalAyA gayA hai aura na chadmasthoM dvArA batAnA saMbhava hI hai| kaimIkala Adi banAnA bahuta pAnI, havA yA agni prayoga hone vAlI gatyAgati cUlikA sUtra 66-77 kI TIkA va vizeSArtha pRSTha 444- phaikTrI calAnA Adi kArya karane yogya AjIvikA nahIM hai| dharmAtmA 445 ke anusAra upazama samyaktva se sAsAdana hokara puna: upazama | jIva anyAya va abhakSa kA tyAgI hotA hai| ata: vaha anyAya pUrvaka samyaktva kI prApti saMkhyAtavarSa kI Ayu meM saMbhava nahIM btlaaii| AjIvikA dvArA dhanopArjana karanA yogya nahIM smjhtaa| hama bhI kintu asaMkhyAta varSa kI Ayu meM saMbhava batalAyI gaI hai| isase | yadi inameM se koI vyApAra karate hoM to hameM pApabhIru hokara, vyApAra itanA hI kahA jA sakatA hai ki palyopama ke asaMkhyAta veM bhAga kA | badalane kA vicAra banA lenA hI ucita hai| pramANa asaMkhyAta varSa hotA hai| ata: videha kSetra ke manuSyoM ko bhI 1/205, prophesarsa kaoNlonI, AgarA, 282002 apane jIvana kAla meM, do bAra prathamopazama samyaktva kI prApti saMbhava / 24 disambara 2003 jinabhASita -
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ grantha- samIkSA pa. sadAsukhadAsa ke vyaktitva kRttitva para prakAzita prathama zodha prabandha kAzI hindU vizvavidyAlaya ke samIpa sthita antarrASTrIya khyAti prApta jaina zodha kendra pArzvanAtha vidyApITha' se nava prakAzita evaM zrImatI DaoN. munnI jaina dvArA likhita zodha prabandha 'hindI gadya ke vikAsa meM jaina manISI paM. sadAsukhadAsa kA yogadAna' kA vimocana pichale dinoM aneka vidvAnoM evaM santoM ke madhya sAnaMda sampanna huaa| jJAtavya hai ki zrImatI DaoN. munnI jaina, sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya meM jaina darzana vibhAgAdhyakSa tathA akhila bhAratIya digambara jaina vidvat pariSada ke rASTrIya adhyakSa DaoN. phUlacandra jaina 'premI' jI kI dharmapatnI haiN| lekhikA ne apanI isa kRti meM hindI gadya ke vikAsa meM paM. sadAsukhadAsa jI ke yogadAna kA varNana karate samaya una samasta pUrvavartI evaM paravartI una manISI jaina gadyakAroM aura unake sAhitya kA paricaya atyanta zodhapUrNa zailI meM diyA hai, jinake bahumUlya yogadAna se hindI bhASA aura usake gadya sAhitya kA vikAsa sambhava huaa| yaha dhyAtavya hai ki ratnakaraNDa zrAvakAcAra jaise aneka granthoM para bhASA vacanikA likhane ke kAraNa lokapriya unnIsavIM zatI ke suprasiddha jaina vidvAna paM. sadAsukhadAsa jI ke gauravazAlI durlabha vyaktitva aura kRtitva para yaha sarvaprathama zodha kArya hai, jisa para unheM san 1996 meM kAzI hindU vizvavidyAlaya se pI.eca.DI. kI zodha upAdhi prApta huI thI / vastutaH bhASA vacanikA sAhitya likhakara hindI bhASA aura sAhitya ko samRddha karane meM paM. jI kA yogadAna bahumUlya rahA hai, jisakA saphalatA pUrvaka mUlyAMkana isa grantha ke mAdhyama se pahalI bAra kiyA gayA hai / isa adhyayana pUrNa zodhakArya ke mAdhyama se lagabhaga assI jaina prAcIna hindI gadyakAra vidvAnoM kA eka sAtha paricaya pahalI bAra sAmane AyA hai| isa prakAra paM. jI sahita hindI ke lupta prAya jaina gadyakAroM kI kIrti ko amara banAne kA yaha sArthaka prayAsa hai 1 hindI ke kSetra meM apane Apa meM anUThI va maulika isa kRti kA adhyayana karane ke bAda hindI ke suvikhyAta samAlocaka DaoN. nAmavara siMha ne kRti kI zubhAzaMsA meM likhA hai ki yaha zodhagrantha dekhane ko na milatA to maiM paM. sadAsukhadAsa jI jaise jaina manISI aura prArambhika hindI gadya nirmAtA ke paricaya se vaMcita raha jAtA hindI bhASA aura sAhitya ke adhyetAoM meM aise hI aura loga bhI hoMge jo paM. sadAsukhadAsa jI ke kRtitva se aparicita haiN| DaoN. (zrImatI) munnI jaina kA zodha prabandha isI kSatipUrti kI dizA meM zlAghya prayAsa hai aura isa nayI jAnakArI ke lie aura koI ho na ho, maiM to nizcaya hI isa vidUSI devI ke prati kRtajJa huuN| inhoMne durlabha sAmagrI ke anusandhAna meM anukaraNIya adhyavasAya kiyA hai|' maukhika parIkSA kI zodha samiti ne isa maulika zodha prabandha para apanI saMstuti meM likhA hai ki ' zrImati munnI jaina ne vacanikA sAhitya kA hindI meM sarvaprathama anudita karake prastuta karane kA zreyasa pUrNa kArya kiyA hai tathA eka durlabha vidvAna paM. sadAsukhadAsa ko prakAza meM lAne kA gaurava pAyA hai| isa viSaya meM ve pUrNata: samarpita haiM tathA pothiyoM kA gahana maMthana bhI kiyA hai| zodha prabandha ke parIkSaka suprasiddha sAhitkAra pro. rameza kuMtala megha jI, lakhanaU ne apane mUlyAMkana meM likhA hai ' 'yaha prabandha lagabhaga ajJAta lekhaka tathA unnIsavIM zatI ke rAjasthAnI bhASA tathA sAhitya ko prakAzita karatA hai| rAjasthAnI deza bhASA ke DhU~DhArI gadya meM sadAsukha dAsa jI ne yogadAna karate hue hindI gadya ke vikAsa meM mahatvapUrNa yogadAna kiyA hai| isa prabandha meM sAMgopAMga pRSThabhUmi ke bAda isa gadya sAhitya kI paramparA tathA vyApakatA kA aisA sarvekSaNa kiyA hai, jisameM naye tathyoM evaM vyAkhyAoM kA vipula bhaMDAra hai / ' isa prakAra sara harisiMha gaura vizvavidyAlaya sAgara (ma.pra.) ke tatkAlIna hindI vibhAgAdhyakSa pro. premazaMkara jI ne apane mUlyAMkAna meM likhA hai 'bhAratendu ke samakAlIna paM. sadAsukhadAsa jI para zodhakArya karake zrImatI jaina ne hamArA dhyAna isa ora AkRSTa kiyA hai ki apekSAkRta alpakhyAti lekhakoM kI bhUmikA bhI kama mahatvapUrNa nahIM hai| paM. sadAsukhadAsa se sambandhita AlocanA sAmagrI prAyaH upalabdha nahIM isalie mUla pANDulipiyoM ke sahAre hI agrasara honA par3A hai| lekhikA ne anupalabdha sAmagrI ko prApta karane meM jo zrama kiyA hogA usakA anumAna karanA kaThina hai| yaha prabandha hindI gadya kI paramparA ke eka vismRta adhyAya ko rekhAMkita karane kA prayatna hai|' pustaka kA prakAzana pArzvanAtha vidyApITha, AI.TI.AI. roDa, vArANasI-5 tathA zrI digambara jaina siddhakUTa caityAlaya Tempala TrasTa ajamera ne saMyukta rUpa se kiyA hai| ratanacandra jaina disambara 2003 jinabhASita 25
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ paricaya zrI varNI digambara jaina gurukula pisanahArI mar3hiyA, jabalapura (ma.pra.) gradaste yaha zrI varNI di. jaina gurukula ke nAma se vikhyAta hai|| AvAsa, bhojana, auSadhi va zikSA Adi kI samucita suvidhA gurukula ke udayakAla meM mahAn zikSAvid mahAsanta prAtaH smaraNIya pradAna kI jAtI hai tathA chAtra laukika zikSA ke sAtha-sAtha dhArmika zrI 105 kSullaka gaNezaprasAda jI varNI ne apane jIvana kAla meM deza | zikSA bhI grahaNa karate haiN| chAtrAvAsa ke saMyojaka bra. pavana meM aneka zikSA saMsthAoM kA zubhAraMbha kraayaa| siddhAntaratna va surendra jI 'sarasa' darzanAcArya haiN| unakA mAnanA thA ki deza kI pragati zikSA se hI saMbhava isI kar3I meM julAI 2000 se gurukula parisara meM zrI varNI hai| isI kar3I meM mahAkauzala kSetra kI saMskAradhAnI jabalapura meM | di. jaina uccatara mAdhyamika zAlA va zizuoM ke liye aMgrejI AdhyAtmika zikSA ke pracAra-prasAra hetu san 1946 meM unhoMne mAdhyama kA zizu maMdira prArambha kiyA gayA hai| vartamAna meM yahA~ pisanahArI mar3hiyA kSetra meM gurukula kI sthApanA kii| prArambha meM zrI lagabhaga 15 brahmacArI bhAI va 70 chAtra AvAsita hokara zikSA varNI jI svayaM isake adhiSThAtA rahe usake pazcAt zrI paM. devakInandana grahaNa kara rahe haiN| jI, paM. jaganmohanalAla jI zAstrI evaM paM. mohanalAla jI zAstrI ina sabhI ke sucAru rUpa se saMcAlana meM gurukula ke AvAsita Adi zreSThatama vidvAn yahA~ ke adhiSThAtA rhe| suprasiddha sAhitya brahmacArI vidvAn bhAIyoM kA mArgadarzana va samarpaNa ulekhanIya hai| manISI DaoN. paM. pannAlAla jI sAhityAcArya san 1986 se pharavarI jinameM pramukha haiM : zrI bra. rAkeza jI, bra. pradIpa jI 'pIyUSa', triloka jI, maheza jI vidhAnAcArya, kamala jI, nareza jI, anila jI, rAjendra jI, vinoda jI (bhiNDa), vinoda jI (sAgara), ravIndra jI, puSpendra jI, cakreza jI, mahendra jI va bra. dIpaka jii| jaina sAhitya ke pracAra-prasAra kI dRSTi se san 1997 meM yahA~ eka vizAla sAhitya kendra kI sthApanA kI gii| jisake dvArA alpa avadhi meM hI lagabhaga 80 granthoM kA prakAzana bra. pradIpa jI 'pIyUSa' ke saMyojakatva meM kiyA jA cukA hai| yahA~ prAcIna va navIna sabhI prakAra kA zreSThatama jaina sAhitya sugamatA se upalabdha hotA hai| sva. DaoN. pannAlAla jI sAhityAcArya kI smRti meM pustakAlaya kA zubhAraMbha kiyA gayA hai| 2001 taka yahA~ ke adhiSThAtA rahe unake samAdhistha hone ke uparAnta yaha ullekhanIya hai ki isa gurukula meM sAdhu santoM ke isa paraMparA kA nirvahana yuvA bra. jineza jI pratiSThAcArya kara rahe haiN| AvAgamana/cAturmAsa Adi samaya-samaya para huA karate haiN| ina isa taraha deza ke khyAtiprApta zikSakoM kI sevAyeM isa gurukula ko pAvana prasaMgoM para jaina AgamavAcanAyeM aura zikSaNa zivira Adi miliiN| prAraMbha se yahA~ vidyArthiyoM ko dhArmika zikSA ke sAtha | saMcAlita huA karate haiN| saMtaziromaNi AcArya zrI vidyAsAgara jI laukika zikSA bhI dI jAtI rahI hai| mahArAja ke vizAla saMgha ke cAturmAsa san 1984 va 1988 meM san 1986 meM AcArya zrI 108 vidyAsAgara jI mahArAja | gurukula parisara meM saMpanna hue| AcArya zrI vidyAsAgara jI ke ke parama AzISa se gurukula ko naI cetanA prApta huii| aba yahA~ sasaMgha sAnnidhya meM hI san 1981 va 1988 meM gauravazAlI vizAla brahmacArI bhAiyoM ko AvAsita karAkara dhArmika zikSA pradAna kI | siddhAnta vAcanA zivira Ayojita hue| AcArya zrI ke prabhAvaka jAne lgii| yahA~ ke vidyArthI brahmacArIgaNa vizArad, zAstrI, siddhAntaratna va AcArya parIkSA uttIrNa kara sAre deza meM vidvattA kA prakAza vikhera rahe haiN| Atma sAdhanA hetu zrI 1008 bhagavAn mahAvIra jinAlaya gurukula parisara meM sthita hai| zikSA ke vistAra kI zrRMkhalA meM san 1999 meM jabalapura ke samIpavartI kSetroM ke pratibhAvAn chAtroM ko dhArmika saMskAroM ke sAtha zikSA kI behatara suvidhA upalabdha karAne ke liye gurukula bhavana meM hI eka vRhad chAtrAvAsa prAraMbha kiyaa| jahA~ chAtroM ko 26 disambara 2003 jinabhASita
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ ziSya zrI 105 kSu. dhyAnasAgara jI ke sAnnidhya va gurukula ke adhiSThAtA DaoN. paM. pannAlAla jI ke kulapatitva meM san 1993 se 1997 taka lagAtAra pA~ca varSa kramazaH jabalapura, golabAjAra jabalapura, kaTanI, nAgapura va chindavAr3A meM grISmakAlIna vAcanAyeM saMpanna huii| gaurava kA viSaya hai ki yahA~ se zikSA prApta, kaI brahmacArI bhAI muni, ailaka, kSullaka pada ko dhAraNa kara Atma kalyANa ke mArga para agrasara huye / yahA~ ke pUrva brahmacArI chAtra zikSoparAMta deza meM aneka jagahoM para dhArmika zikSA saMsthAoM kA saMcAlana bhI kara rahe haiN| isI krama meM bra. vinoda jaina (bhiNDa ) dvArA jaina viSayoM para zodha karane vAle chAtroM ko mArgadarzana tathA bra. eka bUr3he santa ne apanA maraNa nikaTa jAnakara apane bhaktoM aura ziSyoM ko pAsa bulAkara kahA bhAI tanika mere muMha ke bhItara to dekho, kitane dAMta bace haiM ? hareka ziSya ne muMha ke aMdara dekhaa| hareka ne kahA-dAMta to kaI varSa pahale TUTa cuke haiM, eka bhI dAMta aba nahIM hai| santa bole - jIbha to maujUda hai ? sabane kahA- jI hA~ / santa ne kahA- yaha bAta kaise huI ? jIbha to janma ke samaya bhI maujUda thI dAMta usase bahuta pIche aaye| pIche jAnA cAhie thA ye dAMta pahale kaise cale gaye ? ziSya bole- hameM to isakA kAraNa samajha nahIM par3A ? DaoN. navIna jI dvArA yoga va dhyAna kA prazikSaNa diyA jAtA hai| isa prakAra brahmacArI bhAIyoM va chAtroM kI uttarottara pragati ke liye hama nirantara saMkalpita haiN| hamAre isa kArya meM Apa tanamana-dhana se bharapUra sahayoga dekara deza, dharma aura samAja ke hita meM sahabhAgI bneN| brahmacArI varga 1. kundakunda jJAnapITha indaura dvArA saMcAlita vizArada, zAstrI va siddhAntaratna parIkSA / 2. avadheza pratApa siMha vizvavidyAlaya rIvA (ma.pra.) dvArA jaina darzana meM zAstrI kI parIkSA jo snAtaka ke samakakSa hai| 3. saMpUrNAnaMda vizvavidyAlaya vArANasI dvArA jaina darzanAcArya parIkSA / chAtra varga bodha kathA mAdhyamika zikSA maMDala, bhopAla dvArA saMcAlita 9, 10 va 11 va 12 vIM parIkSAyeM (hindI mAdhyama ) zizu varga - aMgrejI mAdhyama narsarI, ke.jI. kakSA 1 va 2 adhiSThAtA varNI di. jaina gurukula pisanahArI mar3hiyA, jabalapura ma.pra. DaoN. ramA jaina, chatarapura santa ne dhImI AvAja meM uttara diyA yahI samajhAne ke lie maiMne tumheM bulAyA hai| dekho yaha vANI, jo jIbha kI sahAyatA se bolI jAtI hai, abhI taka maujUda isalie hai ki isameM kaThoratA nahIM aura ye dAMta pIche Akara pahale cale gaye, kyoMki ye bahuta kaThora the / inheM apanI kaThoratA kA ghamaNDa thA, yaha kaThoratA hI inake nAza kA kAraNa bnii| isalie mere bacco yadi dera taka jInA cAhate ho to namra vinayI bno| kaThora svabhAva bAle na bano / kauvA kAsoM leta hai, koyala kA ko deta / mIThI vANI boli ke, jaga apano kara leta // kakSA N disambara 2003 jinabhASita 27
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ grantha-samIkSA bundelakhaNDa ke jaina tIrtha zrI kailAza mar3abayA zrI kailAza mar3abaiyA kI sadyaH prakAzita pustaka 'bundelakhaMDa | mahAkauzala, vindhya kSetra aura bhopAla kA aMcala sampUrNa rUpa se ke jaina tIrthoM para sarvathA upayogI, AkarSaka aura saMgrahaNIya kRti | sameTA hai isaliye pAThaka Aja ke sImita bundelakhaNDa taka sImita hai| lekhaka ne bundelakhaNDa ke jisa vRhada kenavAsa ko liyA hai | kitAba ko nahIM maaneN| kRti meM pIche prakAzita tIrthoM kA nakzA, vaha daraasala Aja kA sampUrNa madhya deza hai jisameM uttarapradeza | tIrtha yAtrI kI sabhI kahAnI eka dRSTi meM apanI jubAnI kaha detA aura madhyapradeza ke vaha vRhada aMcala haiM jahA~ na kevala bundelI | hai| isaliye isa kRti meM jabalapura, gvAliyara aura bhopAla saMbhAgoM bolI jAtI hai varan jaina sAdhakoM kA utkRSTa varga nivAsa karatA hai| | ke tIrthoM para bharapUra sAmagrI upalabdha karAI gaI hai| uttarapradeza kA Aja ke bahucarcita AcArya vidyAsAgara jo svayaM yaha mAnate haiM ki | jhAMsI aMcala apane Apa meM tIrthoM ke liye mahatvapUrNa hai| sAgara saMpUrNa madhyAvarta banAma bundelakhaNDa kA zrAvaka, jaina dharma ke vijJAna saMbhAga to zuddha bundelakhaNDa hI hai| isaliye yaha kRti bhArata ke aura darzana ko apane AcaraNa meM antaH taka sameTe hue hai| yahA~ ke sampUrNa madhyAvarta taka bikharI huI hai| vastutaH yaha madhyAvarta ke tIrtha bhI isaliye nirvivAdita aura mUla jaina tatvoM ke pratIka bimba tIrthoM kI kRti hai parantu lekhaka kA bundelakhaNDa ke prati, usakI haiN| inameM kalA kI bArIkI hai to dharmAcaraNa kA gahana bhAva bhI saMskRti ke prati jo gahana moha hai usase zIrSaka bhI achUtA nahIM parilakSita hotA hai| kRti ke zIrSaka se bhale eka kSetra aura samAja rhaa| vizeSa ke tIrthoM mAtra ke paricaya kA bodha hotA ho parantu vikhyAta jaina tIrtho meM anya tIrtho se haTakara eka vizeSa bAta yaha kavi kailAza mar3avaiyA kI yaha kRti sampUrNa hindI saMsAra meM purAtatva | hotI hai ki inameM svacchatA aura ADambara hInatA hotI hai| kI mahatvapUrNa racanA kI taraha svAgata yogya hai| sampUrNa kalevara | kisI taraha kI mAMgA-cUMgI, lUTa-khasoTa aura bhikhAriyoMcitroM se jitanA AkarSaka bana par3A hai tIrthoM kA paricaya bhI | paNDoM kI gherAvaMdI nahIM hotii| prakRti ke AMgana meM vizAla maMdira purAtAtvika dRSTi se utkRSTa stara kA sAhitya sRjana hai| isaliye na | aura unameM digambara mUrti, pASANa kI painI pcciikaarii| sIdhA sAdA kevala jaina dharmAvalambI varan hindI kA pratyeka pAThaka isa kRti | adhyAtma, ahiMsA, aparigRha aura anekAnta kI triveNI inameM ko apane pAsa rakhanA caahegaa| madhya deza yA madhyAncala kA paryaTana satata pravAhita hotI rahatI hai| prAyaH zahara se dUra hone ke kAraNa karane ke liye yaha kRti adbhuta jJAna-maMjUSA hai| kadAcita jaina atikramaNa, gahamA gahamI aura dharma kA pAkhaNDa nahIM dikhtaa| ina samAja ke logoM ko bhI jina tIrthoM kI jAnakArI Aja nahIM rahI, | tIrthoM para rahane mAtra se sAdhanA ho jAtI hai| bAjAru sAmagrI aura to bhI una tIrthoM para bhI lekhaka ne na kevala kalama calAI hai varan | tar3aka-bhaDaka yahA~ rahatI hI nahIM hai| darzanArthI bhI nahAyA-dhoyA usakI upAdeyatA aura AvazyakatA ko bhI rekhAMkita kiyA hai| eka dhotI lapeTe, bhUkhA-pyAsA mAtra bhAvanA se darzana karatA calatA bundelakhaNDa ke jaina tIrtha pustaka meM anAvazyaka zabdADambara aura | hai, car3hAne kI dRSTi se ekadama dhavala cAvala yA sUkhe phala mAtra bevajaha kI laphphAjI se bacA gayA hai| isameM pAThaka ko viSaya | hote haiN| stuti par3hatA tathA antaH urjA se sphUrta paryaTaka ke pariveza para kendrita hI sAragarbhita jAnakArI isa pustaka se tatkAla mila | meM prAMjala rahatA hai| yahA~ kucha chor3anA nahIM par3atA, chUTa jAtA hai| jAtI hai| isa kRti kI bhUmikA aura zubhArambha apane Apa meM | jaina dharma mUlataH bhoga kA nahIM tyAga kA dharma hai, isase kaThinatama anveSaNAtmaka nibaMdha hai jisake liye zrI kailAza mar3avaiyA badhAI | mArga hai| yA to vyakti isameM AyegA nahIM yA jAyegA nhiiN| pracArake pAtra haiN| prasAra se yaha kosoM dUra hai isaliye itane vizAla jaina tIrtha abhI lekhaka ne prAcIna bundelakhaNDa meM Aja kA madhyabhArata, | taka bahusaMkhyakoM se ojhala haiN| vahI dhyAna vaha jApa vrata, vahI jJAna srdhaan| jina mana apanA basa kiyA, tina saba kiyo vidhAna / / prathama dharama pIche aratha, bahuri kAma ko sey| anta mokSa sAdhe sudhI, so avicala sukha ley|| badale kI nahiM Asa rakha, santa kareM upkaar| bAdala kA badalA bhalA, kyA detA saMsAra / / kathanI ko mana sUramA, karanI ko lAcAra / karanI kara kathanI karai, so hI paMDita sAra / 28 disambara 2003 jinabhASita
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAcAra munizrI pravacanasAgara kA samAdhimaraNa AcArya guruvara zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke ziSya parama | ghaTanA kisI ke sAtha ghaTe to saMyama ke sAtha ghaTe / vartamAna meM jo pUjya 108 muni zrI pravacanasAgara jI kI zraddhAMjalI sabhA kA loga yaha kahate haiM ki Aja bhAvaliMgI saMta (sAdhu) nahIM hote Ayojana parama pUjya munizrI ajitasAgara jI evaM ailaka zrI parantu unako aisI ghaTanA eka kSaNa jAkara dekhanA caahie| kutte ke nirbhayasAgara jI ke sAnnidhya meM dinAMka 29.11.03 ko morAjI kATane para kutte jaisI hI prakriyA hone lagatI hai| parantu isa prakAra varNI bhavana meM kiyA gyaa| kI kisI bhI bAhya prakAra kI prakriyA nahIM hone dii| unhoMne kahA pUjya 108 muni zrI ajitasAgara jI mahArAja ne kahA ki ki hamane sunA thA ki bhagavAna pArzvanAtha, muni sukamAla, muni isa saMsAra meM jo bhI prANI AtA hai vaha jAnatA hai ki eka dina | sukauzala Adi para upasarga huA aura unhoMne usa upasarga ko maraNa bhI hogA parantu aise vyakti bahuta kama hote haiM ki jisa dina caturthakAla meM sahana kiyA thA parantu Aja cAritrika dRr3hatA ke dhanI janma ho usI dina maraNa ho jAye para maiM jisa sAdhaka ke bAre meM | evaM saMyamI muni zrI 108 pravacanasAgara jI ne sAkSAt dikhA diyaa| kaha rahA hU~ unakA janma bhI 29 navambara san 1960 ko huA thA | aise dhanya haiM mAtA-pitA, jinhoMne aise saMskAra diye pUjya muni zrI evaM sAmadhimaraNa bhI 29 navambara 2003 ko huaa| guru ke upakAra | ne 6 varSa taka apanI nirdoSa muni caryA kA pAlana kiyA aura muni kA badalA hama isa janma meM kyA aneka janmoM meM bhI nahIM cukA | banake jinakI sallekhanA ho jAe to usakA jIvana isa saMsAra meM sakate haiN| muni zrI pravacanasAgara jI kA jaba svAsthya bigar3ane | adhika se adhika 7-8 bhava yA kama se kama 2-3 bhava hI bAkI lagA taba apane gurudeva AcArya zrI vidyAsAgara jI ke pAsa do zabda | rahate haiN| mani eka nakSatra ke samAna haA karate haiM aura AcArya sarya likhakara bheje, he guruvara, eka abhAgA muni Apake darzana ke | ke smaan| Aja eka nakSatra hamAre bIca se calA gyaa| muni abhAva meM Apake caraNoM meM eka bhAvanA karatA hai ki merI samAdhi | pravacanasAgara jI ke rUpa meM unhoMne kahA saMta, sainika evaM zizu asaMyamI jaisI na ho maiM saMyamI hU~ evaM merI samAdhi bhI saMyamI jaisii| mauta se nahIM ddrte| saMta yaha socatA hai ki dharmadhyAna pUrvaka mauta ho ho| taba guruvara ke vahA~ se AzIrvAda AyA ki pravacanasAgara jI to mujhe kisI bhI prakAra kI ciMtA nahIM hai| Aja hama saba yahI yaha zarIra ratnatraya ke pAlana meM sahAyaka hotA hai to isakI dekharekha | bhAvanA kareM ki hamArA maraNa bhI samAdhi pUrvaka ho, ziva sukha kI karanI cAhie parantu zarIra ke lie ratnatraya dharma ko kabhI nahIM prApti ho, unakA bhI kalyANa ho| he guruvara Apake caraNoM meM merI chodd'naa| yaha zarIra abhI calA jAya to koI bAta nahIM, yaha zarIra | bhI samAdhi saMyama ke sAtha ho yahI bhAvanA hama sabakI kalyANa kI to vyAdhiyoM kA maMdira hai| Apa apane Atma vizvAsa ko banAye rakhanA, sAdhu kA sahI upacAra Atma-vizvAsa huA karatA hai evaM | | bra. vinoda bhaiyA ne kahA ki muni zrI kI samAdhi bahuta hI AcArya zrI ne unako bahuta-bahuta AzIrvAda diyaa| muni zrI kI saMyama evaM sAdhanA ke sAtha huI, unhoMne isa zArIrika pariSaha ko brahmacArI avasthA kA saMsmaraNa sunAte hue kahA ki maiM evaM muni zrI isa taraha sahana kiyA jaise koI bhAvaliMgI muni hI karate haiN| pravacanasAgara jI brahmacArI avasthA meM the taba merA nAma bra. vinoda | | unhoMne kahA ki maiM zikhara jIkI vaMdanA karake unakA hI AzIrvAda evaM unakA nAma bra. candrazekhara thaa| bra. vinoda ne kahA ki bhaiyA lekara gayA thA aura jaba AyA to unake jIvana ke aMtima kSaNa hameM maksIjI kI vaMdanA karane calanA hai taba bra. candrazekhara ne kahA | cala rahe the, zarIra niraMtara kSINa ho rahA thA, parantu unakI Atma ki maiM 6 baje ke pahale nahIM cala sakatA unhoMne kahA kyoM pUjana jAgRti pUrI banI huI thI, muni zrI ne mujhase kahA ki kitanI vaMdanA pATha evaM dainika kriyAe~ karake caleMge to bra. vinoda ne kahA ki kI, taba maiMne kahA ki cAra vaMdanA kI evaM maiMne ApakI ora se bhI gAr3I meM baiThakara pUjana kara lenA ve kahane lage ki Apa loga Aja | sabhI ToMkoM para namostu kiyA taba unhoMne picchI hAtha meM lekara 3isa prakAra pUjana kA kaha rahe haiM kala kaheMge ki gAr3I meM baiThakara | 3 Avarta karake pUrI sammeda zikhara jI kI bhAva vaMdanA kii| bhojana bhI kara lenA aura isa apane brahmacarya vrata ko doSa bra. rAkeza jI ne kahA parama pUjya muni utkRSTa AcArya saMgha lgaaoge| isa prakAra kI caryA pU. muni zrI jI ne brahmacarya avasthA | meM sabhI sAdhuoM kI apekSA apanI muni caryA ko utkRSTa pAlana se hI kI thii| isa prakAra sAdhu kA aMtima lakSya samAdhimaraNa hotA karane ko ceSThA karate the ve hamezA evaM aMta samaya taka yaha anubhava hai jo unhoMne usako prApta kiyaa| karate rahe ki maiM muni hU~ evaM muni caryA kA pAlana karanA hai| maiM parama pUjya ailaka zrI nirbhaya sAgara jI mahArAja ne kahA bhAvanA karatA hU~ ki unako ziva sukha kI prApti ho evaM agale ki isa sasAra ko yahI pariNati hai patA nahIM kaba kyA ho jAtA hai| jIvana meM bhI hameM mArgadarzana dete rheN| aisA kisI ko ahasAsa nahIM thA ki yaha bhI ho jaayegaa| aisI prAcArya dayAcanda zAstrI jI evaM nAthUrAma jI paTanAvAloM ne - disambara 2003 jinabhASita 29 | rhe|
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ zoka saMdeza pddh'aa| zrI bI.sI.jaina, zAsakIya adhivaktA ne kahA / unakI vaktavya zailI bhI thii| paNDita jI dvArA sRjita granthoM se ki hamAre deza meM pravacanasAgara jI aise muni hue haiM jo paMcama kAla | bhAratIya samAja, sAhitya evaM saMskRti unake upakAroM se kabhI bhI meM rahate hue bhI caturtha kAlIna muniyoM jaisI caryA kA pAlana kiyA uRNa nahIM ho sakatA hai| Apa aneka saMsthAoM ke saMsthApaka to evaM itanA bhISaNa pariSaha sahana kiyA yaha unakI adhyAtma cetanA the hI sAtha hI Apane bhadainI sthita syAdvAda mahAvidyAlaya meM kI hI zakti thii| yaha AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja kA hI lagabhaga 30 varSa taka prAcArya ke pada para rahakara zatAdhika vidvAna AzIrvAda thA ki unhoMne aMta samaya taka saMyama ke sAtha zAMta bhAva taiyAra kiye| premI jI ne pUjya paNDita jI kA janma zatAbdI samAroha se apane prabhu evaM guru caraNoM kA smaraNa kiyaa| pUre deza meM vibhinna nagaroM meM pUre varSa bhara Ayojita karane hetu samAja bra. suSamA dIdI ne kahA ki pUjya muni zrI pravacanasAgara jI kA AhvAna kiyaa| unhoMne batAyA ki akhila bhAratavarSIya diga, ne apane guru kI sAdhanA ke samAna hI pariSaha ko sahana kiyA evaM jaina vidvat pariSad kI ora se isa avasara para eka vyAkhyAnamAlA apane guru se bhI eka kadama Age bar3hakara yaha dikhA diyA evaM | kA Ayojana tathA eka smArikA prakAzita karane kI yojanA hai| sallekhanA maraNa ko svIkAra kiyaa| zrI rAjendra sumana evaM gulAbacaMda surendra kumAra jaina jI paTanA vAloM ne kahA ki parama pUjya muni zrI ajitasAgara jI ke syAdvAda mahAvidyAlaya, bhadainI, vArANasI pravacana kA ailAna kala yahA~ kiyA gayA thA parantu kauna jAnatA thA dIpAvalI sneha milana samAroha sampanna ki yaha sabhA zoka sabhA meM parivartita ho jaayegii| paramapUjya muni zrI sudhAsAgarajI mahArAja ke AzIrvAda se bra. akSaya bhaiyA ne sallekhanA kA saMsmaraNa sunAyA pUjya muni pallavita jJAnodayanagara meM zrI samatAsAgara jI ke Ane para ve muni zrI pravacanasAgara se nIce paramapUjya AcArya 108 baiTha gaye taba unhoMne turanta Upara baiThane kA saMketa kiyA, DaoN. rAjeza zrI vidyAsAgara jI jI bhopAla vAle pahu~ce aura aMta samaya meM blaDa prezara nApane ko mahArAja ke 31 veM kahA parantu izAre se unhoMne manA kara diyA, mere kahane kA artha yaha AcArya pada ArohaNa evaM hai ki ve aMta samaya taka sajaga rhe| kAryakrama kA saMcAlana zikhara jJAnodaya tIrthakSetra mahilA lambaradAra ne kiyaa| samiti ke sAtaveM vArSika sakala di. jaina samAja, sAgara ma.pra. | samAroha evaM dvitIya dIpAvalI sneha sammelana ke upalakSa meM mahilA siddhAntAcArya paNDita kailAzacandra zAstrI kA | samiti ne vizAla sammelana Ayojita kiyaa| isameM ajamera jile janma zatAbdI samAroha kA zubhArambha kI nasIrAbAda, kizanagaDha, byAvara evaM makarAnA kI lagabhaga 250 vArANasI 5 navambara ko bhadainI sthita zrI syAdvAda mahilAoM ne tIrthakSetra para prAtaH 9 baje se eka baje taka 'causaTha Rddhi maMDala vidhAna' pUjA kii| tatpazcAt madhyAnha 2 baje se 5 baje mahAvidyAlaya ke prAMgaNa meM vidyAlaya ke pUrva prAcArya vidvat ziromaNi taka pratiyogitA evaM dhArmika prazna maMca kA Ayojana kiyaa| siddhAntAcArya paM. kailAzacandra jI zAstrI ke janma zatAbdI samAroha zrImatI nirmalA pAMDayA kA zubhArambha upa-adhiSThAtA evaM zrI akhila bhAratavarSIya digambara mahAmaMtrI jaina vidvat pariSad ke adhyakSa DaoN. phUlacandra jI jaina premI - jaina mAnastaMbha zilAnyAsa saMpanna darzana vibhAgAdhyakSa, sampUrNAnanda saMskRta vizvavidyAlaya kI kaTaMgI (jabalapura) caMdAprabhu digambara jaina maMdira ke prAMgaNa adhyakSatA meM Ayojita huaa| meM AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja ke AzIrvAda se AryikA ___ DaoN. premI jI ne apane adhyakSIya udbodhana meM kahA ki prazAMtamati mAtAjI kI preraNA se bra. abhaya bhaiyA, bra. aruNa bhaiyA, pUjya paNDita jI ne apanA sArA jIvana deza, samAja evaM dharma, bra. saMjIva bhaiyA, bra. saMjaya bhaiyA ke nirdezana meM saMgItamaya zAMti saMskRti va sAhitya ke lie samarpita kiyaa| paNDita jI kA vidhAna evaM bhaktAmara vidhAna ke sAtha mAnastaMbha zilAnyAsa kiyA Adarza vyaktitva evaM kRtitva hamAre lie anukaraNIya hai| paNDita gyaa| brAhmI vidyA Azrama kI bahaneM evaM sthAnIya bra. AbhA dIdI, jI jainadharma, darzana evaM itihAsa ke to utkRSTa vidvAna the hI sAtha prabhA dIdI, sunItA dIdI kI garimAmaya upasthiti ne apAra jana hI sAtha ve samasta prAcIna bhAratIya bhASAoM ke vizeSajJa bhI the| samudAya ko bhakti rasa meM sarAbora kara diyaa| alpa samaya ke bAda paNDita jI ne utkRSTha tIsa granthoM kA sampAdana, anuvAda evaM maulika paMcakalyANaka mahotsava ke Ayojana kI ghoSaNA kI gii| sRjana kara bhAratIya vADmaya kI utkRSTha sevA kI hai| unhoMne apane granthoM meM bhAratIya itihAsa ko eka naI dRSTi dI hai / jitanI sarala riSabha siMghaI aura sahaja unakI utkRSTa lekhana zailI thI, utanI hI prabhAvaka 30 disambara 2003 jinabhASita -
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'kundakunda kA kundana' kRti avazya maMgavAyeM adhyAtma jagata meM bahucarcita AcArya kundakunda svAmI kA nAma pratyeka adhyAtma premI ke hRdaya meM vidyamAna hai| unhIM prakhara tejapuMja ke sAhitya ke sAra saMdeza ko samajhane samajhAne ke liye sAragarbhita 134 gAthAoM kA saMkalana hai| jisameM ratnatraya, upayoga, jJAna - jJeya evaM zrAmaNya, cAra adhikAra haiN| kRti ko sarala, sahaja banAne ke liye aba isa punarprakAzana meM anvayArtha, artha, bhAvArtha aura AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja kA padyAnuvAda jor3akara ise atyanta upayogI banA diyA gayA hai| yaha kRti tyAgI vrattI, vidvAna, pravacanakAroM evaM zivira ke zikSaNa-prazikSaNa ke liye atyanta upayogI hai| jisakI lAgata 20 rupaye hai| jise zrI vidyAvinoda kAlA memoriyala TrasTa, jayapura artha sahayoga dvArA 50 pratizata DisakAunTa karake vikraya mUlya 10 rupaye meM upalabdha karA diyA gayA hai / prApti sthAna 1. zrI digambara jaina zramaNa saMskRti saMsthAna sAMgAnera, jayapura (rAja.) 303902 phona : 0141 2730552, 5177300 2. bhagavAna RSabhadeva granthamAlA, zrI digambara jaina atizaya kSetra maMdira saMdhI jI sAMgAnera, jayapura 303902 (rAja.) phona : 0141 karmaTha evaM samAja sevI zrI kailAzacandra jI caudharI (iMdaura) kA amRta mahotsava 2730390 bra. bharata jaina, vyavasthApaka digambara jaina samAja iMdaura evaM mahAvIra TrasTa ke saMyukta tatvAvadhAna meM deza ke prasiddha samAja sevI samAjabhUSaNa zrI kailAzacandra caudharI 75 varSa meM praveza kara rahe haiM isa upalakSya meM unake amRta mahotsava kA Ayojana vizAla stara para Ayojita kiyA jA rahA hai| samAroha Ayojita karane hetu eka samiti kA gaThana kiyA gayA hai| tadanusAra saMrakSakagaNa zrI vIrendrajI hegar3e, (dharmasthala) zrI deva kumAra siMha kAsalIvAla, padmazrI bAbUlAla pATodI va paM. zrI nAthUlAla zAstrI sahita anya variSThajanoM ko sammilita kiyA gayA hai| samanvayaka hoMge zrI mANakacaMda pATanI va zrI nirmala kAsalIvAla tathA mahAmaMtrI jayasena jaina DaoN. anupama jaina, rameza kAsalIvAla va kIrti pANDyA Adi ko maMtrI manonIta kiyA gayA hai| smArikA prakAzana samiti meM DaoN. prakAzacandra jaina, haMsamukha gAMdhI va DaoN. jainendra jaina Adi ko sammilita kiyA gayA hai| I samAroha disambara 2003 ke aMtima saptAha meM Ayojita hogaa| jayasena jaina, mahAmaMtrI 108 muni zrI pravacana sAgara jI ko varNI gurukula meM vinamra zraddhAMjali jinake cehare para sAdagI kA nUra thA, jinakI muskarAhaTa meM Ananda kA pUra thA, caritra kI sugaMdhI aura tyAga tapomaya AbhA maNDala, munizrI pravacanasAgara jI se pramAda to kosoM dUra thaa| bra. triloka jI dvArA prastuta ukta bhAva bhUmi para 105 AryikA ratna dhAraNAmati mAtAjI ne kahA- janma ke bAda mRtyu prakRti kA aTala niyama hai, bar3e se bar3e sAdhaka jo kArya saikar3oM varSoM meM nahIM kara pAte usa samAdhi sAdhanA ke mahAna kArya ko pravacanasAgara jI ne choTI sI umra meM kara dikhaayaa| bra. jineza jI ne muni zrI ke brahmacarya sAdhanA kAla meM varNI gurukula meM 7 varSa ke pravAsa kAla ko yAda karate huye kahA bra. candrazekhara jI kA caritra pUrNamAsI ke candramA kI taraha ujjavala thA, zrAvakAcAra maya unakA jIvana thA, unake vacana hita mita priya hote the| unakI sAdhanA se anya sAdhakoM ko preraNA milatI thii| pravacanasAgara jI ke sahapAThI sAdhaka bra. triloka ne kahA muni zrI kA jIvana sAdagI ke saundarya evaM caritra kI sugaMdhi se bharapUra thA / saralatA ApakI sahacarI to saMyama, tapa, tyAga Apake mitra the, vinamra itane ki ahaMkAra khoje na mile| apane se laghu sAdhakoM ke prati bhI vaha Adara bhAva rakhate the / bAlasulabha muskAna aisI kI jo dekhe usI kA hRdaya kamala khile / jIvana caryA itanI nirmala thI ki unakA AcaraNa hI sAdhakoM ke lie upadeza hotA thaa| isIliye guruvara 108 vidyA sAgara jI ne ApakA nAma pravacana sAgara rkhaa| yaha ApakI sampUrNa jIvana kI sAdhanA kA hI pariNAma thA ki Apane mRtyu ko bhI mahotsava banA diyaa| kula milAkara sAdhanA, saralatA, samatA, sadbhAvanA ke anupama saGgama the, pravacana sAgara jI / bramhI jayaMtI dIdI ne kahAjisane janma liyA hai usakI bArAta yA DolI nikale na nikale para arthI jarura nikalatI hai| ataH hama saba ko muni zrI pravacanasAgara jI kI taraha samAdhi sAdhanA karake jIvana ko arthavAna banAnA caahiye| bra. nareza jI ne kahA samAdhi unhIM kI hotI hai jo zatru mitra kA~ca aura kaMcana meM samatA rakhate haiN| varNI gurukula ke adhIkSaka rAjeza sara ne kahA- Adarza sAdhakoM kI sAdhanA se gurukula kI zobhA bar3hatI hai| isa avasara para varNI gurukula ke mahAmaMtrI kamala kumAra jI dAnI, je. ke. UnavAlA, jJAnacaMda jI lAreksa, DaoN. nIlama jaina, ratnA mausI, kamala lamheTA Adi mahAnubhAvoM ne apanI vinamra zraddhAMjali arpita kii| sabhA kA saMcAlana kara rahe bra. triloka jI ne ina paMktiyoM ke sAtha zraddhAMjali sabhA ko virAma diyA jhar3ate patte kaha rahe haiM, eka dina jhar3a jAoge / Aja jo iThalA rahe ho, pattoM se ur3ajAoge // kAravA~ ruka jAyegA, mitra hoMge dUra saba jala jAyegA terA priya tana, suna le mere Atmana // disambara 2003 jinabhASita 31
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ sabhA ke anta meM bra. jineza jI ne kAyotsarga dhyAna pUrvaka muni zrI ko sArI dharma sabhA se vinamra zraddhAMjali arpita krvaaii| rAjeza jaina adhIkSaka, varNI di. jaina gurukula, pisanahArI mar3hiyA, jabalapura raktadAna zivira jayapura 23 navambara 2003, jI- 22 grupa (raji.) zrI digambara jaina samAja, zAstrI nagara, jayapura kI caturtha varSagAMTha para vizAla raktadAna zivira kA Ayojana kiyA gyaa| isameM kula 135 yuniTa raktadAna kA kArya kiyA gyaa| yaha kAryakrama prativarSa mAnava sevArtha ke kSetra meM saMsthA apanI varSagAMTha para Ayojita karatI hai| kAryakrama saMyojaka sunIla jaina ne jAnakArI dI ki saMsthA ne pichale cAra varSoM meM samAja sevA ke kSetra meM mahatvapUrNa yogadAna diyA hai| gujarAta bhUkampa kA mAmalA, ur3IsA tUphAna, rAjasthAna akAla yA samAja ke kamajora, Arthika sthiti ke logoM ko zaikSaNika, vaivAhika kAryakramoM meM agraNI rahakara saMsthA nirantara kAryarata hai| saMsthA kA nAmakaraNa bAisaveM tIrthaMkara nemInAtha bhagavAna jo ki giranAra se mokSa gye| jI se tAtparya giranAra tathA bAisaveM tIrthaMkara nemInAtha bhagavAna ke nAma para 22 rakhA gyaa| isa saMsthA ko aneka sAdhu-santoM kI preraNA tathA AzIrvAda prApta hai| AcArya zrI jJAnasAgara para DAka TikiTa jArI karane kI mA~ga zrI akhila bhAratavarSIya digambara jaina vidvatpariSad ne bhArata sarakAra ke maMtrI zrI aruNa zaurI se mA~ga kI hai ki sUcanAprasAraNa vaha bIsavIM sadI meM zuSka hotI saMskRta lekhana paraMparA ko punarujjIvita karane vAle mahAkavi AcArya zrI jJAnasAgara jI mahArAja kI puNya smRti meM eka DAka TikiTa jArI kreN| ullekhanIya hai ki mahAkavi AcArya zrI jJAnasAgara jI mahArAja ne jayodaya mahAkAvya jaise vizAla mahAkAvyoM ke sAtha hI bIsa anya mahatvapUrNa granthoM kI racanA kI hai| Aja unake zatAdhika ziSya zramaNa paramparA ko vRddhiMgata karate hue ahiMsA, vizva zAMti evaM rASTrabhakti ke pracAra prasAra meM saMlagna haiM, jinameM AcArya zrI vidyAsAgara jI mahArAja pramukha haiN| aise mahApuruSa kI smRti meM DAka TikiTa prakAzita kara sUcanA evaM prasAraNa maMtrAlaya kA DAka tAra vibhAga apanI vinamra zraddhAMjali arpita kre| ukta mA~ga kA samarthana dinAMka 7 se 9 akTUbara taka kekar3I (rAja.) meM Ayojita padmapurANa parizIlana ekAdaza rASTrIya vidvat saMgoSThI meM upasthita saMskRta sAhitya ke prakhara manISiyoM ne kiyA / isa saMbandha meM eka prastAva parama pUjya muni puMgava zrI sudhAsAgara jI mahArAja, pUjya kSullaka zrI gaMbhIrasAgara jI mahArAja evaM pUjya kSullaka zrI dhairyasAgara jI mahArAja ke sAnnidhya evaM saikar3oM nara nAriyoM kI disambara 2003 jinabhASita 32 upasthiti meM pAsa kiyA gyaa| bra. saMjaya bhaiyA isa viSaya meM lagAtAra prayAsa kara rahe haiN| samasta jaina samAja evaM sAmAjika saMgaThanoM ke padAdhikAriyoM, vidvAnoM se nivedana hai ki vaha ukta mA~ga ke samarthana meM apane prastAva nimnalikhita mahAnubhAvoM ko bhijavAyeM tathA eka prati vidvatpariSad ke maMtrI kAryAlaya ko bhejeM 1. zrI arUNa zaurI ( sUcanA evaM prasAraNa maMtrI, bhArata sarakAra, sAUtha blaoNka, saMsada bhavana mArga, naI dillI ) / 2. zrI ravizaMkara prasAda, sUcanA evaM prasAraNa rAjyamaMtrI, bhArata sarakAra naI dillii| 3. zrImatI padmA bAlA subramaNyam, saciva evaM mahAnidezaka DAka vibhAga, DAka bhavana, saMsada mArga, naI dillii| 4. zrImatI mIrA hANDA, mahAnidezaka (Philately) DAka vibhAga, DAkabhavana, saMsada mArga, naI dillii| 5. zrImatI amaraprIta duggaI, sahAyaka mahAnidezaka (Phil) DAka vibhAga, DAka bhavana, saMsada mArga, naI dillii| 6. zrImatI devikA kumAra, DI. DI. jI. (Philately) DAka vibhAga, DAka bhavana, saMsada mArga, naI dillii| vidvad vimarza ke tRtIyAGka hetu zodhAlekha AmaMtrita zrI akhila bhAratavarSIya digambara jaina vidvatpariSad dvArA DaoN. surendra kumAra jaina ke saMpAdakatva meM prakAzita mukha patra 'vidvada vimarza' ke tRtIyAGka kA prakAzana disambara 2003 meM kiyA jAyegA / vidvAna lekhakoM se zodha paraka evaM prAsaMgika Alekha sAdara AmaMtrita haiN| samIkSA prakAzana hetu kRtiyA~ 15 navambara taka prApta ho jAnA caahie| kartatvavAda meM nahIM karmavAda meM vizvAsa rakhatA hai jaina dharma vicAragoSThI meM vaktAoM ke vicAra jainadharma kartatvavAda meM vizvAsa nahIM rakhatA hai varana karmavAda meM vizvAsa rakhatA hai| jIva jaisA karma karatA hai vaisA hI phala bhogatA hai| zubha bhAvoM ke phala svarUpa jIva sacce sukha ko prApta karatA huA amaratva (mokSa) prApta karatA hai / ye udgAra jaina darzana ke pramukha vidvAn paM. bihArI lAla modI zAstrI ne DaoN. rameza canda jaina (bijanaura) kI nava prakAzita kRti 'jaina dharma kI maulika vizeSatAyeM' nAmaka kRti para pArzva jyoti maMca dvArA Ayojita vicAra goSThI meM vyakta kiye| aMta meM sabhI sadasyoM ne pUjya AryikA vardhitamatI mAtAjI ke samAdhimaraNa para divaMgata AtmA kI sadgati kI kAmanA karate hue do minaTa kA mauna rakhakara bhAvabhInI zraddhAMjalI dI / DaoN. narendra bhAratI, pArzva jyoti maMca, sanAvada (ma.pra.)
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'saMskAra kavaca Avazyaka hai' mATI khAtI hai pada prahAra, vana paMka kahIM para sar3atI hai, pA kumbhakAra se saMskAra, maMgala ghaTa ho sira caDhatI hai| nara jIva ratana cintAmaNi hai, ise saMskAra kI AbhA do, vRSa bIja ko bo sIMco pratiphala, vaTa vRkSa varada zuci zobhA do / vaise hI mAnava dIna dalita, mUrakha paDa jIva kahAtA hai, pazuvata bhaya kSudhA kaSTa sahakara, nidrA maithuna ko karatA hai / zikSA saMskAra ke bIja bapo, nara santa, bhakta yA zUra bane, vaha rASTra bhakta yA dharma santa, athavA balidAnI vIra bane / yadi bIja par3A ho DibbI meM kyA kabhI vRkSa bana pAyegA, mAnava jIvana saMskAra binA, vaMjara sA raha mara jAyegA // mahA puruSa janma se kahA~ mahA, saMskAra se sadA bar3e hote, arjuna na droNa sA guru pAte, kyA vIra dhanurdhara bana jAte / hIrA kI kanI chipI mATI, use DhUDha jauharI letA hai, sata saMskAra kI coToM se, AbhAmaNDita kara detA hai| mAnava bhI binA saMgharSa kiye, kyA kabhI mahAna banA karate, yadi rAma na jaMgala ko jAte, puruSottama rAma na bana sakate / DaoN. vimalA jaina 'vimala' saritA meM kaMkara bahuta vahe, ve saMgharSoM meM palate haiM, eka dina aisA bhI AtA hai, ve mahAdeva bana pujate haiN| para saMgharSoM se lar3ane ko saMskAra kavaca Avazyaka hai, naitika zikSA AdhyAmika bala, vikasita honA Avazyaka hai| sItA agni se Dara jAtI, kyA pAvaka nIra banA hotA, jisane saMgharSa kiye haMsakara, vaha nara nArAyaNa bhI hotA / bacapana kI kaccI mATI para guru kumbhakAra kara par3ate hoM, truTi pApa ke kaMkara bIna bIna, mRdu mATI kalaza sugaDhate hoM / " nArI taiyAra sva rakSA ko saMskAra prabala pAne hoMge, nirbala tana bhAvuka mana baca ke saMskAra sudRDha karane hoNge| nara maMgala jIvana maMgala ghaTa, yadi maMgala dAyaka karanA ho, to saMskAra zuci zikSA do, vRSa vatana 'vimala' yadi karanA ho / 1 / 344, suhAga nagara phirojAbAda
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ raji.naM. UP/HIN/29933/24/1/2001-TC DAka paMjIyana kra.-ma.pra./bhopAla/5 pragati ke sopAna jinabhASita jinabhASita jinabhASita bhagavAn mahAvIra kI nirvANabhUmi pAvApura, zrI digambara jaina revAnada middhodaya siddhakSetra nemAvara (ma.pra.) meM nirmANAdhIna paMca bAlayati evaM trikAla caubIsI hinA kA prati sIra sarakAra saMrakSaNa meM pUrva pradhAna anadevA rAva jinabhASita jitabhASita jinabhASita bhagavAna AdinAya caoNdavADI ur3IsA kI udayagiri guphAoM kA dRzya sIkara bI pAzrvanAtha bhagavAna bhAraNAdi pahAi-aMdira elorA (mahArASTra) jinabhASita jinabhASita jinabhASita, zrI atizaya kSetra digambara jaina tIrtha sonAgiri zrI zAMtinAtha digambara jaina mandira sadalagA svAmI, prakAzaka evaM mudraka : ratanalAla bainAr3A dvArA ekalavya oNphaseTa sahakArI mudraNAlaya saMsthA maryAdita, jona-I, mahArANA pratApa nagara, Jain EducatiorbhopAla (ma.pra.) se mudrita evaM sarvodaya jaina vidyApITha/4/205, prophesarsa kAlonI, AgarA-282002 (u.pra.) se prakAzita Ainelibrary.org