Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ THE FREE INDOLOGICAL COLLECTION WWW.SANSKRITDOCUMENTS.ORG/TFIC FAIR USE DECLARATION This book is sourced from another online repository and provided to you at this site under the TFIC collection. It is provided under commonly held Fair Use guidelines for individual educational or research use. We believe that the book is in the public domain and public dissemination was the intent of the original repository. We applaud and support their work wholeheartedly and only provide this version of this book at this site to make it available to even more readers. We believe that cataloging plays a big part in finding valuable books and try to facilitate that, through our TFIC group efforts. In some cases, the original sources are no longer online or are very hard to access, or marked up in or provided in Indian languages, rather than the more widely used English language. TFIC tries to address these needs too. Our intent is to aid all these repositories and digitization projects and is in no way to undercut them. For more information about our mission and our fair use guidelines, please visit our website. Note that we provide this book and others because, to the best of our knowledge, they are in the public domain, in our jurisdiction. However, before downloading and using it, you must verify that it is legal for you, in your jurisdiction, to access and use this copy of the book. Please do not download this book in error. We may not be held responsible for any copyright or other legal violations. Placing this notice in the front of every book, serves to both alert you, and to relieve us of any responsibility. If you are the intellectual property owner of this or any other book in our collection, please email us, if you have any objections to how we present or provide this book here, or to our providing this book at all. We shall work with you immediately. -The TFIC Team.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ dayA-dAna para AcArya zrI bhikSu kA na jaina-zAstrasammata dRSTikoNa [AcArya zrI tulasIko nirUpaNa-paddhatike AdhAra para muni zrI nathamalajI prakAzaka AdarNa sAhitya saMgha saradArazahara (rAjasthAna)
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ dayA-dAna para AcArya zrI bhikSu kA jaina-zAstrasammata dRSTikoNa [AcArya zrI tulasIkI nirUpaNa-paddhatike mAdhAra para] muni zrI nathamalajI prakAzaka AdaryA sAhitya saMgha saradArazahara (rAjasthAna)
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ prakAzaka Adarza sAhitya saMgha saradArazahara ( rAjasthAna ) 33004 SAS 245 245 34 EE 3452 EMERE prathamAvRti 3000 bhAdra zuklA 5 saM0 2011 mUlya (-) 2055 2054 2053 2 mudraka dhannAlAla barar3iyA rephila ArTa presa (Adarza - sAhitya saGgha dvArA saJcAlita) 31, bar3atallA sTrITa kalakattA 7
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ imaM ca Na savyajagajIvarakkhaNadayaTTayAe pAvayaNaM bhagavayA sukahiyaM / praznavyAkaraNa sUtra 1 savaradvAra bhagavAnne jagatke sarva jIvokI rakSAke lie pravacana kiyA arthAta pratyeka vyakti sava jIvokI hiMsAse bace, isalie pravacana kiyaa| ima ca aliyapisuNaparusakaDuyacavalavayaNaparirakkhaNaTTayAe pAyayaNaM bhagavayA sukahiyaM / -~-praznavyAkaraNa sUtra 2 savaradvAra saba jIva alIka, pizuna, kaThora, kaTu, capala vacanase baceM, isalie bhagavAnne pravacana kiyaa|
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ Amukha satya svayaM DhaMkAhuA hotA hai| usame bhI eka to vaha tattva ho aura dUsare AdhyAtmika / phira sahaja darzana kaise mile ? AtmAkI andarakI tahome pahuMcakara hI viralA vyakti use dekha pAtA hai| AcArya bhikSukI sUkSma aura pAradarzI dRSTine dekhA, vaha satya mahAn AdhyAtmika satya hai / usataka pahuMcanA kaThina hai, isame koI do mata nhiiN| svayaM AcArya bhikSune svAnubhUta satyako apanI sphuTa vANI dvArA rakhA / unake uttaravartI AcAryoM, ziSya-praziSyone vividha yuktiyo dvArA use buddhigamya bnaayaa| kintu yuga badalatA hai, bhApA vadalajAtI hai, samajhanekI sthiti vadalajAtI hai| satyake nahIM badalane para bhI sthitiyA badalatI hai, taba usa (satya) taka pahuMcanekI paddhatiyA bhI vadalanA cAhatI hai aura unhe vadalanA bhI caahie|
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ kha ] AjakA parivartana AjakI pIDhIke lie nayA hotA hai| vahI bAdakI do cAra pIDhiyoMke lie purAnA yaha krama sadAse calA ArahA hai| terApanthake siddhAntoMko gambhIratAse nahIM samajhanevAle kucha vyakti kahate hai-ye siddhAnta acche nahIM hai| ye loga paropakAra karanekA niSedha karate hai| terApanthake siddhAntako sahRdayatAse nahIM samajhanevAle kahate haiM inake mUla siddhAnta paropakArake niSedhaka hI the kintu AcArya tulasIne unheM badala ddaalaa| __ prathama zreNIke vyakti gambhIratAse dekheM terApantha ke siddhAnta paropakArame vAdhA DAlanevAle nahIM kintu usakI vividha bhUmikAoMkA bodha karAnevAle hai| AcArya bhikSuracita kucha gAthAe~ paDha jAiye - dAna detA kahai tU mata de iNaneM, tiNa pAlyo nipedhyo daano| pApa huMtA nai pApa batAyo, tiNaro cha nirmala jJAno // asajatI nai dAna diyA meM, kahadiyo bhagavata paapo| tyA dAnanai varajyo niSedhyo nAhI, hutI jisI kIdhI thaapo|| sAdhune varajyo tiNa gharameM na paise, karaDA kahyA tiNa ghara mAhi jAve / nipedhyo ne karaDo volyA te, ekaNa bhASA meM na mamAvai // jyU koI dAna detA varaja rAkhai, koI dIghA meM pApa batAvai / e donU i bhASA judI judI chai, te piNa ekaNa bhASAmeM na samAvai / / (vratAvrata 3 / 36,40, 42, 43)
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ ga ] dUsarI zreNIke vyakti sahRdayatAse dekheM- terApanthake siddhAntoMkA paropakAravAdhaka rUpa na pahale thA aura na AcArya tulasIne ava use badalA hai| AcArya zrI tulasIne nirUpaNa paddhatiko vadalA hai| tAtparya yaha hai ki AcArya bhikSuke dRSTivinduko yugakI bhASAmeM rakhA hai| AcArya bhikSu aura AcArya tulasIke satya do nahIM yaha acarajakI bAta nhiiN| acarajakI bAta yaha hai ki inake zabda prayoga bhI eka hai| AcArya tulasI mAmAjika AvazyakatAoMko loka-dharma kahate hai, taba anajAna AdamI kahate hai bhIkhanajI inheM pApa kahate the aura ye inheM loka-dharma kahane lage hai| AcArya tulasIke isa zabda prayogake AdhArako ve nahIM jaante| AcArya bhikSuko sAmAjika AvazyakatAoMko 'loka-dharma' mAnanemeM koI Apatti nahIM thii| unako 'mokSa-dharma na mAnAjAya-yaha AcArya bhikSukA abhimata thaa| unhoMne batAyA-sAMsArika sahayogame muktikA' dharma jina'-dharma, kevalI'-dharma nahIM hai| kintu iname lokasammata dharma 1-(ka) jimAyA kahai mukti ro dhrmoN| (vratAvrata 711) (kha) mola liyA kaha dharma mokSa ro, e phada mADayo ho kuguru kubuddhi calAya / (aNukaMpA 763) 2-sasArataNA upagAra kiyA, jiNa dharma ro aza nahI chai ligAra / (aNukampA 11236) 3-bacAvaNavAlo ne upajAvaNavAlo, e to donU sasArataNA upagArI ehavA upagAra kara AmA sAhamA, tiName kevalI ro dharma nahI cha ligaarii|| (aNukaMpA 11142)
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ / [ gha ] nahIM, yaha unhoMne nahIM khaa| sAsArika sahayogako saMsArakA upakAra', saMsArakA kartavya', laukika dayA', Adi mAnanekA unhoMne kaba virodha kiyA ? unakA dRSTikoNa yahI thA ki rAga, dvaSa, moha hiMsA hai, saMsArakA mArga hai| ina donoM (saMmAramArga aura mokSa-mArga) ko eka na smjhaajaay| ___AcArya tulasIne AcArya bhikSuke isa dRSTikoNakA yugakI bhAvanAke sAtha jo sAmaMjasya sthApita kiyA hai, yaha alaukika dRSTikoNa jo lokabuddhigamya banA hai, vaha AcAryazrIkI nirUpaNa zailI kA hI pariNAma hai| prastuta nibaMdhame isIke AdhArapara AcArya bhikSuke AdhyAtmika dRSTikoNako samajhanekA prayana kiyAgayA hai| vAva (gujarAta) -muni nathamala tA021-4-54 1-(ka) jIvAne jIvA vacAviyA, huvai 'sasArataNo upgaar'| (aNukaMpA 128) (kha) jIvAna mAra jIvAna pokhe, te to 'mArga sasAra no' jaanno| _(aNukaMpA 624) 2-e dAna 'sasArataNo kirataba' cha, tiName mokSa ro mArga naahii| (vratAvrata 168) 3-lAralA sukhI dukhI rI kIrapa karasI, A laukika dayA jANo / * (saradhA rI caupI 22 // 54) 4-sasAra mokSa taNA upagAra, samadRSTi huvai te nyAro nyAro jANa / (aNukaMpA 11352)
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dayA-dAna para AcArya bhikSu kA jaina zAstrasammata dRSTikoNa' sarvodaya jJAnamAlAkA chaThA puSpa hai| jisakA uddezya vizuddha tattva-jJAnake sAtha bhAratIya aura jaina-darzanakA pracAra karanA hai| prastutaH granthake prakAzanameM rAmagar3ha (zekhAvATI) nivAsI zrI rAvatamalajI bAThiyAne apane sva. pitAzrI dAnamalajI kI smRtime naitika sahayogake sAtha Arthika yoga dekara apanI sAMskRtika va sAhitya-surucikA paricaya diyA hai, jo sabake lie anukaraNIya hai| hama Adarza-sAhitya-saMghakI ora se sAdara AbhAra prakaTa karate haiN| -prakAzana mantrI
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ viSaya-sUcI kra0 saM0 viSaya 1 - AcArya bhikSukI parama AdhyAtmika dRSTi 2 - terApantha ke dArzanika vicAroMkI pRSThabhUmi 3 - satya aura vivekakA Agraha 4 - zabda prayogakI bhinna-bhinna dRSTiyA~ 5- AcArya bhikSuke vicAroko AdhyAtmika pRSThabhUmi 6 - ahisA aura dayA dAna anya vicArakoMkI dRSTime 7 - dharma-saMkaTake prazna aura unakA samAdhAna 8-- ur3hAra banie 6- pavitra preraNA puSTa 1 cha 8 ph 17 26 35 37
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya bhikSu kI parama AdhyAtmika dRSTi terApanthake pravartaka AcArya bhikSune jaina-sUtroMke AdhAra para jo vicAra sthira kiye, ve loka-vyavahArase bhinna hai| aisA honA svAbhAvika bhI hai| mokSa aura saMsArakA mArga eka nahIM, taba donoMkA AcAra-vicAra eka kaise ho sakatA hai / AcArya bhikSu pArakhI the| guNoke prati unakI zraddhA thI kintuthI parakhapUrvaka / unhone kahA, chadmastha dazAmeM zramaNa bhagavAn mahAvIrane gozAlakako vacAneke lie labdhi' kA prayoga kiyA, vaha unakI maryAdAke anukUla nahIM thaa| ve aisA kara nahIM sakate the kintu rAgavaza krddaalaa| jo vyakti apane zraddhAspada deva aura gurukI AlocanA kara makatA hai, vaha tattvakI AlocanA na kare, yaha saMbhava nhiiN| 1-asarvajJa-avasthA 2-yogajanya zakti
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 2 ] AcArya bhikSu, jo zraddhA aura tarka donoko sAtha lihue cale, ve dharma-tattvoMko bhI AlocanAke binA kaise svIkAra karate ? ___ unhoMne dharmake maulika tattva yA mukhya sAdhana-ahiMsAko kasauTI para ksaa| pariNAma yaha nikalA ki vyAvahArika, laukika yA sAmAjika dayA, dAna, sevA, sahayoga, upakAra Adi-Aditattva vizuddha ahiMsAtmaka dayA, dAna, sevA, sahayoga, upakAra Adise alaga hogye| ____ AcArya bhikSuke ATha varSake zAstrIya maMthana dvArA sthira kiye hue vicAra janatAke sAmane Aye, taba kranti sI macagaI / unake majabUta AcAra, kuzala anuzAsana, vyavasthAtmaka saMgaThana aura janatAke vaDhatehue AkarpaNane tAtkAlika sAdhu-saMsthAko sahajavRttyA cunautI de ddaalii| ava ve virodhake kendravindu vngye| unake vicAra gahare the, usa samayake lie naye the, cAlU pravAhake anukUla nahIM the, loka-mAnasakI sUjhase bahuta dUra the, adhyAtmakI ucca bhUmikA para rahehue the, isalie virodhakartAoMne unake navIna vicAroko hI virodhakA sAdhana bnaayaa| unake AdhyAtmika siddhAntoMkI maulikatAko chipAkara unakA isa bhASAme pracAra kiyAgayA, -bhIkhaNajI bhagavAn mahAvIrako cUkA kahate hai / 2-ye villIse cUheko chuDAneme pApa kahate hai| 3-AgameM jalatIhuI gAyoMko bacAnemeM pApa kahate hai| 4-chatase giratehue athavA durghaTanAme phaeNsehue vacceko bacAneme pApa kahate hai|
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 3 ] 5-auSadhAlaya, vidyAlaya, anAthAlaya, kuA, tAlAba, __ pyAU Adi karAneme pApa kahate hai / -bhUkhe-pyAseko roTI-pAnI deneme pApa kahate haiN| --mAtA-pitAkI sevA karaneme pApa kahate haiN| 8-apane sivAya sabako kupAtra mAnate hai-Adi aadi| terApanthake virodhame pracArakA yaha rUpa Aja bhI cAlU hai / jo vyakti terApanthake maulika siddhAntokI jAnakArI nahIM karate, va terApanthako paribhASA yahI jAnate hai ki terApanthI vaha hai, jo marateko bacAneme pApa kahatA hai| virodhame satyakA galA ghoTA jAtA hai| virodhI pracArake dvArA kahIM bhI asaliyatako pakaDA nahIM jA sakatA, isalie yaha Avazyaka hai ki terApanthakA dRSTikoNa samajhaneke lie umIke sAhityakA adhyayana kiyAjAya /
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ terApanthake dArzanika vicAroMkI pRSThabhUmi jaina-dharmakA ekamAtra uddezya Atma-vizuddhi yA mokSa hai / jaina- darzanameM sirpha isIkA vicAra kiyAgayA hai / laukika jIvanakI sukha-suvidhA para jaina-darzana yA mokSa - zAstra koI vicAra nahIM karatA / usakI dRSTimeM yaha samAja - zAstrakA vipaya hai / pratyeka zAstra' kI apanI-apanI sImA hotI hai| eka koTikA zAstra saba kSetroM meM saphala nahIM bana sakatA / samAjake lie hiMsA Avazyaka yA anivArya hotI hai / mokSakA sAdhana hai ekamAtra ahiMsA / isalie mokSa - zAstra 1 - samyagdarzanAdIni mokSasyaiva sAdhyasya sAdhanAni nAnyasyArthasya, mokSazca teSAmeva sAdhanAnA sAvyo nAnyeSAmiti / " bhagavatI vRtti 1 / 1 [ samyag darzana Adi mokSarUpa sAdhyake hI sAdhana hai, anyake nahI, aura mokSa unhI sAghanokA sAdhya hai, aurokA nahI / ]
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 5 ] hiMsAke sarva-tyAgakA, sarvatyAga na karasake usake lie aMzatyAgakA vidhAna kara sakatA hai| kintu vaha kahIM, kabhI aura kisI bhI hAlatame hiMsA karanekA vidhAna nahIM kara sktaa| Avazyaka hiMsAkA jahA kahIM bhI vidhAna yA samarthana milatA hai, vaha samAja-zAstrakA viSaya hai| samAja-zAstra hI samAjakI AvazyakatAke anusAra thoDI yA adhika hiMsAko protsAhana dete hai| adhyAtmamArgI aisA nahIM kara sktaa| tAtparya yaha huA-ahiMsA mokSakA mArga hai aura hiMsA saMsArakA / samAja me hiMsA aura ahiMsA,dono calate hai| jitanI hiMsA hai utanA saMsAra hai aura jitanI ahiMsA hai utanI mukti hai / hiMsA aura ahiMsAko, saMsAra aura muktiko eka nahIM samajhanA cAhie / yahI jaina-darzanakA marma hai aura yahI AcArya bhikSu yA terApaMtha ke dArzanika vicAroMkI pRSThabhUmi hai|
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ satya aura vivekakA Agraha ukta dRSTikoNa loka-vyavasthAkA virodhI nahIM, usame matyakA Agraha hai| vaha yaha hai ki loka-vyavasthAko loka-vaSThise tolAjAya aura Atma-sAdhanAko mokSa-dRSTise / laukika kAryoko Atma-dharma yA mokSakA mArga manAjAya, yaha ucita nhiiN| AcArya bhikSune dayAkA nAza nahIM kiyaa| unhoMne dayAko kasauTIpara kasanekA Agraha rkhaa| unakI mAga thI 'vivek'| ve dayA-dharmako svIkAra karate the, kintu vivekake sAtha / unakI bhASAmeM dekhie "dayA dayA saba ko kahe, dayA dharma chai ThIka / dayA olakhane pAlamI, tyAre makti najIka / " AcArya bhikSune yaha nahIM kahA ki laukika AvazyakatAkI pUrti, dayA, dAna, upakAra aura sevA mata kro| unhoMne sirpha itanA hI kahA ki inheM mokSArtha yA Atmika dayA, dAna, upakAra aura sevAkI koTime mata rakho-donoMko eka mata kro|
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabda - prayogakI bhinna-bhinna dRSTiyAM AcArya bhikSune samAjakI vyavasthAkA samAja-zAstrakI bhASAme nirUpaNa kiyA, taba use sAsArika' kartavya, laukika 'upakAra', laukika' abhiprAya Adi -Adi kahA aura jaba unhoMne Atma-zuddhikI paddhatikA adhyAtmakI bhASAme nirUpaNa kiyA, tatra use adharma, pApa, saMsAra Adi -Adi kahA | 1 - e ( kAruNya) dAna sasArataNo kirataba chai, tiNameM mokSa ro mArga nAhi / vratAvrata 16 / 8 2 -- koI jIva chuDAva lAkhA dAma de, te to Aparo sikhAyo nahi dharma | o to upakAra sasArano, tiNasU kaTatA na jANe karma // vratAvrata 12 / 5 3-avrata me de dAtAra, te kima utare bhavapAra / chAndo iNa loka roe, mAraga nahI mokha ro e //
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 8 ] unhoMne jina do bhinna dRSTikoNoMse laukika kartavyokA mUlyAGkana kiyA, unhIM dRSTikoNose agara unheM AkAjAya no koI duvidhA nahIM aatii| duvidhA taba AtI hai, jaba unakolaukika kartavyoko aura AcArya bhikSu dvArA unake lie diye gaye zabda-prayogoMko eka hI dRSTise AkAjAtA hai| ___ isa dRSTi-bhedako dhyAname rakhakara Apa terApantha para lagAye jAnevAle AropokI samIkSA kIjie aura usake siddhAntoM para gambhIratAse manana kiijie|
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ AcArya bhikSuke vicAroMkI AdhyAtmika pRSThabhUmi terApanthakI apanI mAnyatA yaha hai2-ahiMsA-prANImAtrake prati jo saMyama hai, vaha ahisA' hai| usake do rUpa haiM-vidhi aura nipedha / saMvara yA saMyama, apravRtti yA nivRtti nipedhAtmaka ahiMsA hai| nirjarA yA zubha yogakI pravRtti yA rAga-dvIpa-moha-rahita pravRtti yA saMyamayukta pravRtti, vidhirUpa ahiMsA hai| 2-sthAnAgasUtra' me saMyamakI paribhApA batAtehue likhA 1--ahiMmA niuNA diTThA, sanvabhUesu sajamo / -dagarvakAlika 6 / 9 2-beidiyANa jIvA asamAraMbhamANassa cauvihe sajame kajjai, tajahA-jinbhAmayAo sokkhAo avavarovettA bhavai, jisbhA,, mayeNa dukkheNa amajogettA bhavai, phAsAmayAo sokkhAo avavarovettA bhavai, phAsAmayAmo dukkhAo asaMjogettA bhavai / -sthAnAga 4 / 4
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 10 ] hai-"mukhakA vyaparopaNa yA viyoga na karanA aura duHkhakA saMyoga na karanA saMyama hai|' yaha nivRttirUpa ahiMsA hai| AcArAgasUtrame dharmakI paribhASA batAte hue likhA hai-"saba prANiyoMko mata mAro, unapara anuzAsana mata karo, unako adhIna mata karo, dAsadAsIkI bhAMti parAdhIna banAkara mata rakho, paritApa mata do, prANa-viyoga mata karo yaha dharma dhruva, nila aura zAzvata hai / khedana tIrthaMkaroMne isakA upadeza kiyA hai|" yaha bhI nivRttirUpa ahiMsA hai / bhagavAn mahAvIra ne pravRttilpa- ahiMsAkA bhI vidhAna kiyA hai. kintu mava pravRtti ahiMsA nahIM hotii| cAritrame jo pravRtti hai, vahI ahiMsA hai| ahiMsA ke kSetrame AtmalakSI pravRttikA vidhAna hai aura saMsAralakSI yA parapadArthalakSI pravRttikA nissedh| ye donoM kramazaH vidhirUpa ahiMsA aura nipedharUpa ahiMsA banate hai / dekhie uttarAdhyayana 24 / 26 "eyAo pacamamiDao, caraNamma pvttnne| guttI niyattaNe vuttA, anubhatyesu manvasA / " 1-mace pANA mavve bhUyA sabe jIvA sabbe mattA na hantavvA, na ajjAveyavvA, na parighetavvA, na pariyAvayanvA, na uddveyvaa| esa dhamme yuddhe nimie nAmae / AcArAga 4 / 1 / 127
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 11 ] samiti zubha arthakA vyApAra pravRtti-dharma hai aura gupti-azubha-arthakA niyantraNa nivRtti-dharma hai| 3-ahiMsAkA AdhAra karuNA nahIM, saMyama' hai| ahiMsA Atma-dharma yA mokSa-mArga hai| usakA sAdhya haimokss| mokSakA artha hai-candhanase mukti / prANa-rakSA usakA sAdhya nahIM hai| gauNarUpame vaha apaneApa ho jAtI hai| 4-pAramArthika dayA-adhyAtma-dayA aura ahiMsA eka hai| vyAvahArika ThayA mokSakA mArga nahIM hai, Atma-sAdhanA nahIM hai kintu sAsArika vandhana hai| jo bandhana hai, vaha mokSake pratikUla hai| puNya zubha-pudgalokA bandhana hai-sonekI veDI hai aura pApa azubha-pudgaloMkA vandhana hai-lohekI veDI hai, Akhira dono veDiyAM hai / AdhyAtmika dRSTikA dhyeya hai-mokSa / vaha ina donoMke chUTanese milatA hai| 5-saMsArake anukUla kArya yA pravRttise saMsAra kaTatA nhiiN| use kATanekA upAya hai vItarAga-bhAva aura vahI vizuddha yA mokSake anukUla ahiMsA hai| hai-ahiMsA aura dayAkI paribhASA yaha hai jo pravRtti mUkSma yA sthUla rAga, dvapa, krodha, mAna, mAyA, lobha, 1-savve pANA na hantavvA -AcArAga 411 / 127 -
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ [12] ajJAna, bhaya, vAsanA, pramAdase prabhAvita yA utpanna hotI hai-eka zabdame, jisame saMvaranijarrAtmaka dharma nahIM hotA, Atma-zuddhi nahIM hotI, vaha vizuddha ahiMsA yA dayA nahIM hai aura jisase apanI aura dUsarekI Atma-zuddhi hotI hai, vaha vizuddha ahiMsA yA dayA hai / 7 - jInA ahiMsA nahIM, maranA hiMsA nahIM, mAranA hisA hai, nahIM mAranA ahiMsA hai / sva-para- prANoMkI rakSA karanA vyAvahArika dayA hai / sva-para- AtmAkI rakSA karanA, zuddhi karanA pAramArthika dayA hai / 8 - manasA, vAcA, karmaNA kisI jIvakA vadha na karanA, na karAnA aura na karateko acchA samajhanA -- yahI abhayadAna hai / 6-bala-prayoga, pralobhana aura bhaya Adi hiMsAtmaka pravRttiyoMse hiMsA nahIM miTatI / hisA miTatI hai hiMsaka kA hRdaya parivartana honese / daNDa- vidhAnase hiMsakako miTAyA jA sakatA hai. hiMsAko nahIM / 10 - prANa-rakSA loka dRSTime priya hai kintu zreyas nahIM / bhagavAn mahAvIrakI vANI' hai- "mokSArthI kisIkA bhI priya apriya na kare / " 1 - piyamappiyaM kasma vi no karejjA / ( mUtrakRtAGga 1 - 10 1 7 )
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ [13] 11 - sukha denese sukha milatA hai yaha siddhAnta vyavahAramArgakA sAdhaka hai kintu saMyamakI bhApA yaha nahIM / Atma-sukha Atma-saMyamase hI milatA hai| 12- jIva rakSA yA prANa-rakSA ahiMsAkA pariNAma ho sakatA hai, hogA hI aisI bAta nahIM - - para usakA prayojana nahIM / usakA prayojana hai rAga-dvapako miTAnA, vItarAga yA apramatta bananA / 13- vRSTise kRSi harIbharI ho sakatI hai parantu varSA kRSike lie hotI hai - aisA nahIM kahA jA sakatA / yoMhI ahiMsAke AcaraNase prANa-rakSA ho sakatI hai kintu vaha prANa-rakSA ke lie hotI hai-aisI bAta nahIM / 14 - yA vipadAse bacAnA samAjakA sahaja dharma hai aura asaMyamase bacAnA mokSa-dharma yA Atma-dharma hai / samAja kI dRSTise pahalA anivArya hai aura mokSakI dRSTise dUsarA / 15 - sevAke bhI do rUpa banate hai - (1) saMyamapUrNa sevA mokSa kA mArga hai, vaha phira mAtA-pitA, gurujana, dIna-dukhI 1 - iha megeu bhAsati, sAta sAteNa vijjati / je tatya Ariya magga, parama ca samAhiya // mA eya avamannatA, appeNa lupahA bahu | etassa amokkhAya, aya hArivva jhUraha | sUtrakRtAGga 3 | 4 1 6 / 7
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 24 ] yA kisIkI bhI ho / (2) asaMyamamaya sevA saMsArakA mArga hai| mokSake lie mokSa mArgakI sevA Avazyaka hotI hai, saMsArake lie saMsAra-mArgakI, donoMka sAdhaka ke lie donoMke mArgakI | 16- terApanthI sAdhuoke sivAya saMsArake sabhI prANI kupAtra hai terApaMthakI aisI mAnyatA nahIM hai / koI vyakti sabhI dRSTiyose supAtra yA kupAtra nahIM hotA / supAtra yA kupAtra bhinna-bhinna apekSAse hote hai / eka garIba aura dIna vyakti anukampA dAnakA pAtra hai kintu mokSa-dAnakA pAtra nahIM hai| aura isalie nahIM hai ki vaha asaMyamI hai, atratI hai, atyAgI hai| mokSArtha dAna kA adhikArI ekamAtra saMyamI hI hai - mahAvratI hI hai / terApaMthakA siddhAnta yaha hai ki asaMyamI mokSArtha dAnakI apekSA kupAtra hai yAnI usa dAnakA vaha adhikArI nahIM, yogya nahIM / yahA 'kupAtra' kA artha asaMyamI hai, durAcArI nahIM / anukampAyogya vyaktikA sahayoga karanA aura durAcArI kA sahayoga karanA, eka koTike hai--yaha terApaMthakA siddhAnta nahIM hai| anukampAyogya vyaktikA sahayoga karanA samAja-sammata hai aura durAcArIkA sahayoga karanA samAja sammata bhI nahIM hai / 17 - laukika dayA, dAna, upakAra aura sevA karanekI
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 15 ] manAhI' karanA pApa hai| terApanthI ina kAryoMke karane vAloMko kabhI nahIM rokte| 18 ina laukika kAryoMko mokSa-dharma yA Atma-dharma-nahIM mAnAjAtA phira bhI ina AvazyakatAoMkA pratirodha nahIM kiyaajaataa| 1-bADo koI khole, tAmeM karata manAhI vaha, sAdhu nA kasAI me bhI, nIca kahalAta hai| svecchA nija geha bhI lUTAva sarva lokana ko, terApathI tAke koI ADA nahI Ata hai| pAtra au kupAtra eka mAtra to na kare tAme kheya aura Ukhara so antara batAta hai| tulamI bhananta anta tanta ko vicAre aise, so hI ima kAla prabhU / terApatha pAta hai // -AcArya zrI tulasI 2-varajaNo jyAhi rahyo, muni vaharaNa jAve ho| dekhata mAgana phakIra kU, to pAchA phira Ave ho / mUtra meM jina bhAkhiyo, tehavo dAna dirAve ho| koI dAna kupAtra na diye, to detA ADA na Ave ho / __so hI terApanya pAve ho|| --AcArya zrIbhikSuke sama-sAmayika tatvajJa zrAvaka zrI zobhajI
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ [16] sAmAjika vyaktiyoke sAmane tIna prakArake kArya hote hai 1-vihita 2-nipiddha 3-avihita-anipiddha mokSakI dRSTise 1-mokSakI ArAdhanA vihita hai| 2-samAja-viruddha kArya nipiddha hai| 3-samAjake upayogI kArya avihita-anipiddha hai| uname Arambha hotA hai yAnI ve mokSake lie nahIM hote, isalie unakA mokSa-dRSThise vidhAna nahIM kiyAjAtA aura ve samAjake lie upayogI hote hai isalie unakA vartamAna-kAlame niSedha nahIM kiyAjAtA athavA amuka kArya mata karo, isa rUpame nipedha nahIM kiyaajaataa| samAjakI dRSTi se 1-samAja jisakA vidhAna kare, vaha vihita / 2-samAja jisakA nipedha kare, vaha niSiddha / 3-samAja jisakAna vidhAna kare aura na nipedha, vaha avihit-anissiddh| samAjakI vyavasthAse sambandhita kArya avihita-anipiddha hai| mokSadharmakI dRSTise inakA vidhAna aura vArtamAnika evaM vaiyaktiya niSedha nahIM hotaa| yaha hai AcArya bhikSake vicAroMkI AdhyAtmika pRSThabhUmi /
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ ahiMsa aura dayA dAna anya vicArakoM kI dRSTimeM AcArya bhikSune jo vicAra sthiratA pUrvaka rakhe, ve hI vicAra adhyAtma - yogame DubakiyA lagAte samaya anya vicArakoMne bhI rakhe hai / udAharaNasvarUpa kucha paDhie, patA calegA-tattva kyA hai * yajurveda - "mai samUce saMsArako mitrakI dRSTise dekha / " [ vizvasyAsha mitrasya cakSuSA pazyAmi / ] muNDakopaniSad 11217- "ye yajJarUpI naukAeM jiname aThAraha prakArake karma juDe hue hai, saMsAra-sAgara se pAra karaneke lie asamartha hai / jo nA samajha loga, ina yAjJika karmoMko kalyANakArI samajhakara inakI prazaMsA karate hai unheM punaH punaH jarA aura mRtyuke cakkara me paDanA par3atA hai / "
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 18 ] [plAvA hyete addaDhA yajJaspA, aSTAdazoktamavara yeSu karma / etacche yo ye'bhinandanti mUDhA, jarAmRtyu punarevApayanti ] veda-vyAsa__"vedameM pravRtti aura nivRtti do prakArake dharma vatalAye gaye hai| karmake prabhAvase jIva saMsArake bandhanameM baMdhA rahatA hai aura jJAna ke prabhAvase mukta hojAtA hai|" -mahAbhArata, zAntiparva a0 241 bhagavadgItA-- "AsurI prakRtivAle loga pravRtti aura nivRttikA tattva nahIM samajhate / unameM zauca, AcAra aura satya nahIM hotaa|" [pravRttica nivRttica, janAna, vidurAsurA / na zauca nApi cAcAro, na satya teSu vidyate // ] -adhyAya 15, zloka 7 "pravRtti, nivRtti, kArya, akArya, vandha aura mokSako jo jAnatI hai, vaha sAttvika buddhi hai|" [pravRttica nivRttiMca, kAryAkArye bhayAbhaye / vandha mokSa ca yA vetti, buddhi sApArtha sAttvikI // ] -a0 17, zloka 30
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 16 ] sAraya-darzana___ "jo mokSakA sAdhana nahIM hai, lekina dharmameM ginakara sAdhana varNana karadiyA to usakA jo vicAra hai, vaha kevala vandhanakA hI kAraNa hogA na ki mokSa kaa|" [ asAyanAna cintana bandhAya bharatavat ] -adhyAya 4, sUtra 7 pAtajala-yoga-bhASya "sarva prakArase sarva kAloMme sarva prANiyoMke sAtha abhidroha na karanA unakA nAma ahiMsA hai|" [natra ahimA sarvadA sarvabhUteSu anabhidroha / ] digambara-AcArya amitagati "jo asaMyatAtmAko dAna dekara puNyarUpa phalakI AkAMkSA karatA hai, vaha jalatI Agame vIja pheMka, dhAna paidA karanA cAhatA hai|" [vitIrya yo dAnamamayatAtmane, jana phala kAkSati puNyalakSaNam / vitIrya vIja jvalite sa pAvake, samIhate zasyamapAstadUSaNam"]] -amitagati zrAvakAcAra 11 vA pariccheda
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 20 ] AcArya hemacandra "yaha asi, masI, kRSi Adi vyavasthAkA pravartana sAvadyasapApa hai, phirabhI svAmI Rpabhadevane apanA kartavya jAnakara isakA pravartana kiyaa| [etacca sarva sAvadya-mapi lokAna kmpyaa| svAmI pravartayAmAsa, jAnana karttavyamAtmana // ] -tripaSTi zalAkA pu0 caritra, 112 / 671 "manasA, vAcA, karmagA jIva hiMsA na karanA, na karAnA, na karatekA anumodana karanA yaha abhayadAna hai| unake jIvanaparyAyakA nAza na karanA, duHkha paidA na karanA, saMkleza na denA yaha abhayadAna hai|" [ bhavatyabhayadAna tu, jIvAnA vadhavarjanam / manovAkkAya karaNa-kAraNAna matairapi // tatparyAyakSayATu khotpAdAt skleshtstriyaa| vaghamya varjanateSva-bhayadAna taducyate // ] apabha caritra 157-16 dharma-adhikaraNa "nizcaya nayakI dRSTise mAtA-pitA AdikA vinaya karane rUpa satatAbhyAsameM samyak-darzana AdikI ArAdhanA nahIM hotI isalie vaha dharmakA anuSThAna nahIM hai / vyavahAra-naya, sthUladRSTi yA lokadRSTise vaha yukta hai|"
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 21 ] [nizcayanayayogena, nizcayanayAbhiprAyeNa yato mAtApitrAhivinayasvabhAve satatAbhyAse samyak-darzanA''dyanArAdhanArUpe dharmAna - pThAna durApAstameva] zrI sAgarAnanda sUri "gRhastha dharmame rahanevAle jIva jo ki mAtA-pitAkI sevAke liye bandhehue hai phirabhI unakI sevA lokottara dharma to nahIM hai|" [gRhastha dharma mA rahelA jIvo jo ke mAtA pitA nI sevA mATe vandhAyelA cha to paNa temanI sevAe lokottara dharma to nathI / tethIja uvavAI Adi Agamo mA mAtra mAtApitA nI sevA karanAra ne paralokanA ArAdhaka paNano niyama dekhArata. nayI A thI mAtra A loka mA jevo e upakAra karelAche je otI sevA kevala laukikaja gaNavAmA AvelI cha / ] dIkSA no sundara svarUpa, pAnu 146, 147 "bhale hI zrI bhagavAna mahAvIrane abhigraha kiyA ho, parantu vaha abhigraha zAstra dRSTise dopayukta hai| azubha karmake udayase dokSAko rokanevAlA abhigraha kiyaa| bhalehI ve zrI mahAvIrabhagavAn hoM, phirabhI unake dvArA kiyAhuA vaha abhigraha dopayukta nahIM aisA nahIM kahA jaasktaa| [zrImahAvIra bhagavAna bhale abhigraha karaco paNa te abhigraha zAstra pramANe doSayukta cha / azubha karmona, udaya thavAthI dIkSA aTakAvanAro abhigraha karayo bhale te zrI mahAvIra bhagavAna hoya to paNa temaNe te karelo abhigraha dopayukta nathI ema to na ja kahavAya / ] -prabuddha jaina patra 136 tA020-2-32
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 22 ] "dUsaroMke dvArA jilAne, marAne, pIDA dilAne athavA dRmaga ko sahayoga dene, mArane, jilAne, duHkhI karanekA vicAra athavA buddhi hotI hai, vaha kevala mohase honevAlI kalpanA hai| athavA vaha mohase kalpita hai, tAttvika nhiiN| koI kisIkA upakAra athavA apakAra nahIM krtaa|" [vIjAne hAye jIvAvAnA bhagavAnAke pIDAvAnA ke dukhI kanvAnA vicAgeke buddhi thavI te jIvana kevala moha thI yatI kalpanAoja che athavA to mohathI kalpelI che tAttvika nathI koI yAni upakArake apakAra karato nthii|] mahAvIra tattvaprakAza, prakaraNa 4, patra 43 zrI devacandajI----- "Atma-guNakA hanana karanevAlAbhAvase hiMsaka hai aura AtmadharmakI rakSA karanevAlA bhAvase ahiMsaka / Atma-guNakI rakSA karanA hI dharma hai aura Atma-guNoMkA vidhvaMsa karanA adhrm|' [Atma guNano haNato, hiMsaka bhAve thAya / Atma dharmano rakSaka, bhAva ahiMsA kahAya // AtmaguNa-rakSaNA teha dhrm| svaguNa-vidhvasanA teha adharma // ] -adhyAtma gItA zrImad rAjacandra-~ "laukika dRSTi aura alaukika (lokottara) dRSTimeM vaDA antara hai athavA donoMkA paraspara viruddha svabhAva hai| laukika
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ [23] dRSTime vyavahAra-sAsArika kAraNoMkI mukhyatA hai aura alaukika dRSTimeM paramArtha kii| isalie alaukika dRSTiko laukika dRSTike phalake sAtha milAdenA ucita nahIM / " [ laukika dRSTi ana e alaukika ( lokottara) dRSTi mA moTo bheda che, athavA eka bIjI dRSTi paraspara viruddha svabhAvavAlI che laukika dRSTi mA vyavahAra - sAsArika kAraNona, mukhyapaNa che mATe alaukika dRSTina e laukika dRSTinA phalanI sAthai prAye ( ghaNu karIna ) melavI yogya nahi ] -- zrImad rAjacandra, varSa 16 vA pRSTha 348 "he kAma | he mAna ! he saMga- udaya ! he vacana vargaNA / he moha ! he mohadayA / he zithilatA / tuma saba kyoM antarAya karate ho ? parama anugraha karake aba anukUla bano / " 1 1 1 [ he kAma he mAna he saga-udaya he vacana vargaNA / he moha | he moha-dayA / he zithilatA / tame zAmATe antarAya karo cho ? parama anugraha karIna have anukUla thAva ] -tattvajJAna, pRSTha 126 mahAtmA gAMdhI mAnavoMme jIvana-saMcAra kisI na kisIkI hiMsAse hotA hai / isalie sarvopari dharmakI paribhASA eka nakArAtmaka kArya, ahiMsAse kI gaI hai| yaha zabda saMhArakI saMkaDIme baMdhA huA hai / dUsare zabdoMme yaha ki zarIrameM jIvana - saMcArake lie hiMsA
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 24 ] svAbhAvika rUpase Avazyaka hai| isI kAraNa ahiMsAkA pujArI sadaiva prArthanA karatA hai ki use zarIrake bandhanase mukti prApta ho|' -sI0 epha enDUja, - mahAtmA gAdhIke vicAra 51138 "yaha to kahIM nahIM likhA hai ki ahiMsAvAdI kisI AdamI ko maarddaale| usakA rAstA to sIdhA hai| eka ko bacAneke lie vaha dUsarekI hatyA nahIM kara sktaa| usakA purupArtha aura kartavya to sirpha vinamratAke sAtha samajhAne-bujhAneme hai|" . -hinda-svarAjya pRSTha 79 "ahiMsAke mAne sUkSma jantuoMse lekara manuSya taka sabhI jIvoke prati sama-bhAva / pUrNa ahiMsA sampUrNa jIvadhAriyoMke . prati durbhAvanAkA sampUrNa abhAva hai| isalie vaha mAnavetara prANiyoM, yahAtaka ki vipadhara kIr3o aura hiMsaka jAnavarokA bhI AliGgana kara sakatI hai|" -magala-prabhAta pRSTha 81 "ekavAra mahAtmA gAMdhIse prazna kiyAgayA--koI manuSya yA manuSyoMkA samudAya logoMke bar3e bhAgako kaSTa pahuMcArahA ho, dUsarI tarahase usakA nivAraNa na hotA ho tava usakA nAza kareM to yaha anivArya samajhakara ahiMsAme khapegA yA nahIM ? mahAtmAjIne uttara diyA-ahiMsAkI jo maine vyAkhyA dI hai. usame Uparake tarIke para manuSya-vadhakA samAveza hI nahIM ho sktaa| kisAna jo anivArya nAza karatA hai, use maine kabhI
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 25 ahiMsAme ginAyA hI nhiiN| vaha vadhe anivArya hokara kSagya"" bhalehI ginAjAya kintu ahiMsA to nizcaya hI nahIM hai|" -ahiMsA pRSTha 50 sthAnakavAsI AcArya javAhiralAlajI... ___ "kRpi, gorakSA, vANijya, saMgrAma, kuzIla ye kriyAe~ cAhe mithyASTivI hoM yA samyagRhaSThikI hoM, saMsArake lie hotI haiN| iname mokSa-mArgakI ArAdhanA na honA pratyakSa siddha hai|" - saddharmamaNDana, pRSTha 55 "jo jisa dAnake lAyaka nahIM hai, vaha yahA~ usa dAnakA akSetra samajhAjAtA hai, jaise mokSArtha dAnakA sAdhuse bhinna akSetra hai|" -saddharmamaNDana, pRSTha 135 sAdhu TI. ela. vAsAnI___ "saba jIvoMko apane samAna samajho aura kisIko hAni mata phucaao| ina zabdoMme ahiMsAkA dvayarthI siddhAntavidheyAtmaka aura nipedhAtmaka sannihita hai| vidheyAtmakameM ekatA kA saMdeza hai-savame apane Apako dekho| niSedhAtmaka usase utpanna hotA hai-kisIko bhI hAnI mata phuNcaao| sabame apane Apako dekhanekA artha hai savako hAni pahuMcAnese bcnaa| * yaha hAnirahitatA savame ekahI kalpanAse vikasita hotI hai|" -hindustAna tA0 28-3-53
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 26 ] panyAsa munizrI kalyANavijayagaNI "mahAvIrakA khAsa lakSya svayaM ahiMsaka vanakara dUsaroko ahiMsaka vanAnekA thA, tava buddhakI vicAra-saraNi duHkhitoke dukhoddhArakI tarapha jhakIhuI thii| Upara-Upara se donoMkA lakSya ekasA pratIta hotA thA parantu vAstavame donoMke mArgame gaharA antara thaa| mahAvIra dRzyAdRzya dukhakI jaDako ukhADa DAlanA mukhya kartavya samajhate the aura buddha dRzya du.khoMko dUra karanA / pahile nidAnako dUra kara sadAke lie rogase chuTTi pAnekA mArga batalAnevAle vaidya the, taba dUsare udIrNa rogakI zAnti karanevAle ddaakr|" -bhagavAna mahAvIra aura buddha mazruvAlA "vurAIse rahita aura bhalAIke aMzase yukta nyAyya svArthavRtti vyavahArya ahiMsA hai| yaha Adarza yA zuddha ahiMsA nhiiN| " vijaya rAmacandrasUri "jisa dinase unhoMne chava kAyake jIvoMkI hiMsA na karane kI pratijJA lI tavase ve abhayadAnI vane-sava jIvoMko Atmanulya samajha unheM bhayabhIta karanese nivRtta bane / " [je divasa thI teo chakAya jIvanI hiMsA nahi karavAnA pacakkhANa karayA tyArathI teo abhayadAgI thayA eTale vadhA
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 7] jIvAne potAnA Atmayan lekhI nene bhaya upajAvavAnA kAryathI nivRtta yyaa|] jaina pravacana varSa 10 aMka 8, saM0 1274 pRSTa 102 bhulaka gaNezaprasAdajI varNI nyAyAcArya__ "rAga. dvapa, moha ye tIno AtmA ke vikAra hai / ye jahA~ para hote hai, vahIM AtmA kali (pApa) kA saMcaya karatA hai, dukhI hotAhai, nAnA prakArake pApAdi kAryoM meM pravRtti karatA hai| kabhI manda-rAga huA, tava paropakArAdi kAryome vyagra rahatA hai| tInarAga-dvapa huA, taba vipayome pravRtti karatA hai yA hiMsAdi pApo me magna hojAtA hai| kahIM bhI ise zAnti nahIM miltii| jahA AtmAme rAga-dvapa nahIM hote, vahIM pUrNa ahiMsAkA udaya hotA hai| ahiMmA hI mokSa-mArga hai| " -ane vAnta varSa 9 kiraNa 6, jUna 1948 kAnajI svAmI "jIva-dayAme jIvako banAye rakhanA hai yA vikAra ko ? jIvako jIvarUpame banAye rakhanA, use vikArI na hone denA isakA nAma jIva-dayA hai| jIvako jIvarUpame na pahicAnanA, use vikArI aura zarIravAlA mAnanA, usakA nAma jIva-hiMsA hai-jJAnI loga apanI AtmAko vikArase bacAte hai, yahI jIva-dayA hai|" [jIva-dayAmA jIvana' TakAvI rAgvavo che ke vikArane ? jIvana jIvapaNe TakAvI rAkhavo ane vikArapaNe na thavA devo ena.
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 28 ] nAma jIva- dayA che, ana jIvana jIvapaNe na olasatA vikArI mAnavo ane zarIravAlo mAnavo tenaja nAma jIvahamA che jIva kona kahevAya te tana' khabara che ? jIva to ponAnA jJAna, darzana, Ananda Adi ananta guNAno piNDa che hareka jIva. potAnA guNathI pUro che para jIvo potA potAne svabhAvana' olakhIna paryAya mA zuddhatA prakaTa kare to temanI dayA thAya mAru temA kAI cAle nahi - - Ama jANIna jJAnIo potAnA AtmAna vikArathI bacAve che eja jIvadayA che ] Atmadharma varSa 4, prathama zrAvaNa 2473 zrI haribhAU upAdhyAya-- " gAdhIjIne jaba-jaba upavAsa kiye hai, tabhI logoMko unake prANoMkI adhika cintA huii| yaha svAbhAvika jaisA to hai para isame chipe hamAre mohako hameM samajhalenA cAhie, nahIM to 'upavAsa AdikA marma hama ThIka-ThIka na samajha pAyeMge / "
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharma-saMkaTake prazna aura unakA samAdhAna jo vyakti AcArya bhikSuke vyApaka, gambhIra aura gUDhavAdI TikoNako dharma-saMkaTake praznoMke rUpame janatA ke sAmane rakhate hai, ve unake vicAroMke sAtha nyAya nahIM karate / dharma-saMkaTake prazna kisI bhI siddhAnta ke sAmane khar3e kiye jA sakate hai kintu aisA karane me siddhAntakI sacAIkI parakhakI bhAvanA nahIM hotI, usame sirpha siddhAntako janatAkI dRSTime nIcA dikhAnekI bhAvanA hotI hai / udAharaNa ke lie Apa kucha paDhie pAnIke jIvoMkI ghAta karanA pApa hai, yaha jainoMkA sarvasammata siddhAnta hai / bhinna-bhinna zraddhAvAle logoMko ubhADaneke lie ise dharma-saMkaTakA rUpa diyAjAe ki jaina loga gaMgA snAna karaneko pApa catalAte hai, rAjyAbhiSekako pApa batalAte hai / isI prakAra AgIkI hiMsA, vAyukI hiMsA, vanaspatikI hiMsA pApa hai / unako bhI vikRta rUpame rakhA jA sakatA hai ki
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 30 ] jaina loga maGgala-dIpa jalAneko pApa batAte haiM, bImArake lie roTI pakAneme pApa batAte hai, bImArakA nidAna karaneke lie vijalI jalAne, esa-re karaneme pApa batAte haiM, rogIka liA paMkhA calAneme pApa batAte hai, rogI mAtA-pitAko kanTa mUla khilAneme pApa batAte haiM, rogIko snAna karAneme pApa batAte hai aadi-aadi| __ aba jarA socie| UparakI paMktiyome kyA zuddha bhAvanA hai ? ye udAharaNa jainokI ahiMsAke vyApaka siddhAntokA mbampa batAnevAle haiM yA unake prati ghRNA phailAnevAle ? jana-mAnasakI ruci aura karuNApUrNa vAtoMke udAharaNa bar3e kara jana-sAdhAraNako bhulAveme DAlanA kisI bhI vyApaka middhAta ke sAtha nyAya nahIM hotaa| terApanyake vyApaka siddhAntoMke sAtha aisA anyAya hotA rahA hai| usakA artha logoko uttejita karaneke sivAya aura kucha bhI nahIM lgtaa| terApanthakI mAnyatA jaina-sUtroMkI mAnyatA hai| jaina-sUtroMke anusAra terApanyakI mAnyatA hai-asaMyamI' ko sajIva yA nirjIva, epaNIya yA ane1-samaNovAsagassa Na bhate / tahAsva asajaya avigya-paDihya paccakkhAyapAvakamma phAsueNa vA, aphAsueNa vA, enaNijjeNa vA, aNesaNijjeNa vA asaNa-pANa0 jAva kiM kajjai? [u0] goyamA egataso se pAve kamme kajjai, natyi se kAvi nijjarA kjji| -bhagavatI 8 / /
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 31 ] paNIya azana-pAna-khAdya-svAdha de, usase pApa-karma baMdhatA hai, nirjarA nahIM hotii| ___ yaha mokSa-dRSTi hai| janatAko ubhAr3aneke lie isako sAmAjika starapara lAkara isa rUpame rakhAjAtA hai-terApaMthI kahate hai ki dIna-hIna manuSyoMkI roTI-pAnIse sahAyatA karanA pApahai / mokSArtha-dAnakA adhikArI saMyamI hI hai| saMyamIke sivAya zeSa prANI yAnI asaMyamI mokSArtha dAnake pAtra-adhikArI nahIM hai| janatAko ubhAr3aneke lie ise yaha rUpa diyAjAtA hai ki terApaMthI sAdhu apane sivAya sabhI prANiyoko kupAtra kahate hai, zrAvakako kupAtra kahate hai, mAtA-pitAko kupAtra kahate hai| asaMyamI jIvanakI icchA karanA, usakA pAlana-poSaNa karanA, use TikAye rakhanekA prayatna karanA rAgakI vRtti hai| janatAko ubhADaneke lie ise bar3e karuNApUrNa dhyAntoMke rUpame rakhAjAtA hai terApaMthI kahate haiM ki moTarakI jhapaTame Atehue athavA Uparase giratehue bacceko bacAnA pApa hai| 1-samaNovAsagassa Na bhate / tahArUva samaNa vA mAhaNa vA phAsu esaNijjeNa asaNa-pANa-khAima-sAimeNa paDilA mANassa kiM kajjati [30] goyamA / egataso nijjarA kajjai, natyi ya me pAve kamme kajjati / -~-bhagavatI 8
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ nA [ 32.] gAyoke bATeme Aga lagajAya to unheM bacAnA pApa hai| marateko bacAnA pApa he Adi-Adi / hamArA mukhya kAryakrama hai ahiMsA, satya AdikA pracAra karanA, manuSya-jIvanako naitika va madAcArapUrNa banAnA. AdhyAtmikatAkA unnayana krnaa| mAtA-pitAkI sevA karanA pApa hai, marateko bacAnA pApa hai. garIvoMkI sevA karanA pApa he Adi-Adi vAna hamAre middhAta pracAra yA kAryakramakA vipaya nahIM hai| samAjakI AvazyakatA ko chuDAyaM, yaha na sambhava hai aura na hamArA mAmAnya uI bhya / hamArA uddezya sirpha itanA hI hai ki loga samAja-dharma yA vyavahAra dharmako Atma-dharma jo ki mokSakA sAdhana hai, samamanekI bhUla na kara / samAjakI upayogitA aura AvazyakatAko mokSakI dRSTise aura mokSakI vastu-sthitiko samAjakI hise tolanekI bhUla na kreN| sAmAjika kartavyoMkA mApadaNDa samAja-dRSTi aura mokSakartavyokA mApadaNDa Atma-dRSTi raha, koI duvidhA nahIM aatii| duvidhA tava AtI hai, jaba donoko eka dRSThise mApAjAtA hai| __bhAratakI sAmAjika vyavasthAme saMyukta parivArakI prathA hai| use protsAhana mile, isa dRSTise mAtA-pitAkI sevA karanA mahAn dharma, patikI sevA karanA patnIkA dharma Adi-Adi saMskAra DAlegaye kintu jina rASTrome pati aura patnIke samAna adhikAra hai, vahA 'pati-sevA dharma' isa sUtrakA koI mUlya nhiiN|
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 33 ] sAmAjika vyavasthAko protsAhana deneke lie samAja-dharma mAnAjAya. yaha dUsarI bAta hai kintu use mokSakA dharma batAnA bAJchanIya nahIM / aisA karake logoko vAstavika dharmase dUra rakhanA hai| mokSakI haTa samAjakI dRSTise nahIM milatI / mokSakI dRSTi he mAtA, pitA, strI, putra, dhana, dhAnya sabako choddo| ye saba duHkhake kAraNa hai / bhagavAn mahAvIrane kahA hai"mAyAhi' piyAhi luppai" - kaI manuSya mAtA-pitA tathA svajanavargake snehame paDakara dharmake lie udyoga nahIM karate haiM / ve unhIM ke dvArA saMsAra bhramaNa karAye jAte hai| isI prakAra sUtrakRtAga' (za2|1|20) me kahA hai- "saMyamahIna purupa mAtA-pitA Adi anya padArtha Asakta hokara mohako prApta hote hai / " adhyAtma mArga ekatva bhAvanAkA prAdhAnya hai / mAtA-pitA Adike sambandha vyAvahArika hai / isIlie bhagavAn kahate haiM "gassa' gatIya Agati, vidumaMtA maraNaM Na mannai / " saMsAra meM AnA aura jAnA akelekA hI hotA hai| ataH vidvAn puruSa dhana, svajanavargako zaraNa nahIM maantaa| cArya zaMkarake zabdome "kAte kAntA kaste putra, masAro'yamatIva vicitra / " 1 - mUtrakRtAga 1 / 2 / 1 / 3 2- anna annehi mUcchiyA, moha jati narA asabuDA / visama vimamehi gAhiyA, te pAvehiM puNo pagavbhiyA / 3 - sUtrakRtAga 1 / 2 / 3 / 17
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 34 ] ' arthAt kauna terI strI hai aura kauna terA putra ! yaha saMmAra baDA vicitra hai| samAjakI dRSTi hai inakA bharaNa-popaNa aura saMgraha karo, ye sava sukhake sAdhana haiN| gRhastha jIvaname mokSadharma aura samAja dharma donoMkA samanvaya hotA hai| jitanA yAga hai, vaha mokSakA AcaraNa hai aura jitanA vandhana hai, vaha samAjakI sthiti hai| donoMko eka samajhanekI aura eka dRSTise samajhanekI bhUla nahIM honI caahie|
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ udAra banie 'vibhinnA panthAna' - aneka mArga hai / kauna kise apanAe, yaha apanI icchAke adhIna hai| pratyeka vyaktike lie vicArasvAtaMtryakA dvArA khulA hai / dArzanika kSetrame valaprayogake lie koI sthAna nahIM / jise jo siddhAnta upAdeya lage, use apanAe, usakA pracAra kare - yaha adhikArakI bAta hai / dUsaroMke siddhAntoMko tor3a-maror3akara janatAke sammukha rakhanA dharma - maryAdA ke pratikUla hai / dhArmika vyaktime titikSA honI cAhie, paradharma - sAhiSNutAkA bhAva honA caahie| dUsaroMke dharmoM para AkSepa yA unakI kaTu AlocanA karanA AtmadarzI ke lie nitAnta anucita hai / kavine kahA hai "yo'pi na sahate hitamupadeza tadupari mA kuru kopam / " 1 - gAntasudhArasa
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ [ 36 ] jo terA hita upadeza na mAne, usapara bhI krodha mata kara / dUsaroMkI burAI karanevAlA apanI dhArmikatAko bhI kho baiThatA hai / terApantha eka pragatizIla aura jIvita samAja hai isalie usakA kaI vargoM dvArA virodha bhI hotA hai / virodhakA uddezya hai, terApanthakI mAnyatAoMko vikRta banAkara janatAko bhrAnta karanA / hame isakA koI kheda nahIM / virodhakA svAgata karatehue hame bar3A harpa hotA hai / jaisAki AcAryazrI tulasIne likhA hai " jo hamArA ho virodha, hama use samajhe vinoda | satya satya- zodha me tava hI saphalatA pAyege // kintu dhArmika ekatAkI puSTike lie yaha Avazyaka hai ki eka dUsareke siddhAntoMke prati ghRNA phailAnekI ceSTA na kI jAve /
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ pavitra preraNA janatAkA yaha sahaja kartavya hai ki virodhI pracArake AdhArapara vaha apaneko bhrAnta na bnaaye| terApanthake dRDha saMgaThana, majabUta AcAra aura jana-kalyANakArI kAryakramakA nikaTase adhyayana kare aura AcArya zrI tulasIgaNIkA satsaMga kara unake dvArA pravartita aNuvratIsaMghake niyamoMko jIvaname utArakara naitika pratiSThAkI punaH sthApanA kreN|