Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ vArSika mUlya 1||) dazavA~ ! bhaag| jainahitaiSI / jainiyoMke sAhitya, itihAsa, samAja aura dharmasambandhI lekhoMse vibhUSita mAsikapatra / sampAdaka aura prakAzaka - nAthUrAma premI 19 md mArgazira zrIvIra ni0 saMvat 2440 4 vana-vihaMgama 5 vividha prasaMga viSayasUcI / 1 prAcIna bhAratameM jainonnatikA ucca Adarza 2. grantha parIkSA 3. zikSA-samasyA... 9.5 .... Reg. No. B. 719. ... patravyavahAra karanekA patA ... 600 ... { dUsarA aMka / ... ... 93. yooo 1000 zrIjainagrantharatnAkara kAryAlaya, hIrAbAga, po0 giragAMva-bambaI / pRSTha 65 77 90 107 113 by G. N. Foresonan& Privalaus Karnatak Presy jainelibrary.org Girgaon Back Road, Bombay, for the Proprietors.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ A keshr| kAzmIrakI kezara jagatprasiddha hai| naI phasalakI umdA kezara zIghra maMgAIye / dara 1) tolaa| sUtakI maalaayeN| sUtakI mAlA jApa deneke lie sabase acchI samajhI jAtI haiN| jina bhAiyoMko sUtakI mAlAoMkI jarUrata hove hamase maMgAveM / hara vakta taiyAra rahatI haiM / dara eka rupayemeM daza mAlA / phUloMkA gucchaa| isa gucchemeM capalA, vIraparIkSA, kuNAla, vicitrasvayaMvara, madhusravA, ziSyaparIkSA, aparAjitA, jayamAlA, kaJchukA, jayamatI aura RNazodha ye 11 puSpa haiN| pratyeka puSpakI sugandhi, saundarya aura mAdhuryase Apa mugdha ho jaaveNge| hindImeM khaNDa-upanyAsoM yA galpoMkA yaha sarvottama saMgraha prakAzita huA hai| pratyeka kahAnI jaisI sundara aura manoraMjanaka hai vaisI hI zikSAprada bhI hai| mUlya // ) kahAniyoMkI pustk| "isameM choTI choTI sarala bhASAmeM likhI huI 78 kahAniyA~ haiN| ye kahAniyA~ choTe bar3e vRddha sabake hI liye zikSAdAyaka haiN| isakI bhASA baDI hI sarala sabake samajhane lAyaka hai| laDake laDakiyoMko inAma dene yogya pustaka hai / mUlya pAMca AnA / yazodhara crit| syAdvAda vidyApati-vAdirAja sUrike saMskRta kAvyakA sarala hindI anuvAda / isameM yazodhara svAmIkA carita varNana hai|muly cAra aanaa|| milanekA patA-mainejara, jainagrantharatnAkara kAryAlaya, For Resopana hIrAbyAga po0 giraNAMya ambaI / dain Education International
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ zrI mandirajI kI sthApanA * * * * * * * jaina hAIskUlakA khulanA pdhaarie| akSaya dharmaprabhAvanA!! - - mitI caitra zu0 6, 7, 8, 9 aura 10 saM0 2440 vI0ni0 tadanusAra tArIkha 2, 3, 4, 5 aura 6 aprela 1914 I0 ko indaura nagarameM utsava hogA. dAnavIra rAyabahAdura seTha kalyANamalajIke do lAkhake dAnase jaina hAIskUla khulegA aura seTha sAhibakI mAtAjIke banavAye hue mandirajIkI pratiSThA hogI. . utsavamai zrImanmahArAjA tukojIrAva indaura nareza ora unake mantrI prasiddha dezabhakta sara nArAyaNa gaNeza ___ caMdAvarakara, nAiTa, padhAreMge. WISAHAYARI 620x600x60s6255 utsava prAyaH samasta jaina paNDita, vyAkhyAnadAtA aura pratiSTita sajana padhAreMge, jaina sabhAoMke vizeSa adhivezana hoNge| --nieka zikSAprada aura navIna jaina nATaka khelA jAyagA. 2 AGAN FROKAYAT padhArie! dharmaprabhAvanA kIjie !! 33 patravyavahArakA patAHprabandhakartA-utsava prabandhakAriNI kameTI, tilokacaMda jaina hAIskUla, indaura. Per Personal & Private Use Only
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ For Personal & Private Use Only
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ IN 06965 25000 YO09 RECRU jainhitaissii| zrImatparamagambhIrasyAdvAdAmoghalAJchanam / jIyAtsarvajJanAthasya zAsanaM jinazAsanam // 10 vA~ bhAga] mArgazIrSa, zrI0 vI0 ni0 saM0 2440 / [2 rA aMka prAcIna bhAratameM jainonnatikA ucca aadrsh| ( TI. pI. kuppUsvAmI zAstrI, ema. e., asisTeMTa; gavarnameMTa myUjiyama, taMjaurake eka aMgarejI lekhakA anuvAda / ) yaha nidhaDaka kahA jA sakatA hai ki vedAnuyAyiyoMke samAna. jainiyoMkI prAcIna bhASA (prAkRtasahita ) saMskRta thii| jainI avaidika bhAratIya-AryoMkA eka vibhAga hai / jaina, kSapaNa, zramaNa, arhat ityAdi zabda jo isa vibhAgake sUcaka haiM, saba saMskRtamUlaka haiN| digambara aura zvetAmbara yaha. do zabda bhI, jo isa vibhAgakI saMpradAyoMke bodhaka haiM, spaSTatayA saMskRtake haiM / jaina-darzanameM nau padArtha mAne gae haiM-jIva, ajIva, Asrava ( karmokA AnA ), baMdha (karmokA AtmAke sAtha ba~dhanA ), saMvara (karmoke AgamanakA rukanA), nirjarA (ba~dhe karmoMkA nAza honA), mokSa (AtmAkA karmose sarvathA rahita honA ), puNya ( zubha karma ) aura pApa (azubha krm)| ina padArthomeM- : se pahile sAta jaina-darzanameM tattva kahe jAte haiM / hama yaha bhI dekhate For Personal & Private Use Only
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66 haiM ki uparyukta nau padArthoM ke nAma aura ve zabda bhI, jo inake aneka vibhAgoMke sUcaka haiM, saba saMskRtazabda-saMgrahase lie gaye haiN| 2-isake atirikta saba tIrthakara, jinase jainiyoMke vikhyAta siddhAMtoMkA pracAra huA hai, Arya-kSatriya the / yaha bAta sarvamAnya hai ki Arya-kSatriyoMke bolane aura vicAra karanekI bhASA saMskRta thii| jaise ki vedAnuyAyiyoMke veda haiM isI prakAra jainiyoMke prAcIna saMskRta graMtha haiM jo jainamatake siddhAMtose vibhUSita haiM aura vartamAnakAlameM bhI dakSiNa karnATakameM mUDabadrIke maMdiroMke zAstrabhaMDAroM aura kucha anya sthAnoMmeM saMgrahIta haiM / ye prAcIna lekha vizeSakara bhoja-patroM para saMskRta aura prAkRta bhASAoMmeM hastalikhita haiN| prasiddha munivara umAsvAtiviracita tattvArtha-zAstra, jo ki jainadharmake tattvoMse paripUrNa hai, saMskRtakA eka smAraka graMtha hai; yaha graMtha mahAtmA vedavyAsa kRta uttaramImAMsAke samAna hai / IsvI sankI dvitIya zatAbdike AraMbhameM prasiddha samaMtabhadrasvAmIne vikhyAta gaMdhahasti mahAbhASya rcaa| jo ki pUrvokta graMthakI TIkA hai| tatpazcAt pUrvokta donoM graMthoMpara auroMne bhI saMskRtakI kaI TIkAyeM racI / samaMtabhadrasvAmIne uttarameM pATalIputranagarase dakSiNI bhAratavarSa meM bhramaNa kiyA / yahI mahAtmA pahale pahala dakSiNameM digambarasaMpradAyake jainiyoMke nivAsa karanemeM sahAyaka aura vRddhikAraka hone meM agragAmI hue the| isa saMbaMdhameM yaha bAta yAda rakhane yogya hai ki zvetAmbarasaMpradAyake jainI Ajakala bhI. dakSiNa bhAratavarSameM bahuta hI kama haiN| 3-aisA mAlUma hotA hai ki bahuta prAcIna kAlase jainiyoMmeM bhI upanayana ( yajJopavIta-dhAraNa ) aura gAyatrIkA upadeza pracalita hai| Ajakala bhI jainamaMdiroMmeM pUjana karanemeM aura una saMskAroMmeM jo For Personal & Private Use Only
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAdhAraNatayA jainiyoMke gharoMmeM kiye jAte haiM jisa bhASAkA prayoga kiyA jAtA hai vaha saMskRta hI hai| ___4-jainagraMthakAroMne apanA dhyAna kevala dharma-viSayameM hI nahIM kintu sarva-rocaka viSayoMpara bhI lagAyA hai, saMskRtameM aise, agaNita anyAnya graMtha haiM jo ki aTUTa parizrama karanevAle jainiyoMne race haiN| zAkaTAyana vyAkaraNa, jo saMskRta vyAkaraNakA eka graMtha hai, eka jaina graMthakartA zAkaTAyanakA racA huA kahA jAtA hai / " laGaH zAkaTAyanasyaiva," "vyorlaghu prayatnataraH zAkaTAyanasya, " pANinike sUtra haiM jo isa bAtako spaSTatayA siddha karate haiM ki zAkaTAyanakI sthiti pANinike pUrva thii| zAkaTAyana-vyAkaraNake TIkA-kartA yakSavarmAcAryane graMthakI prastAvanAke zlokoMmeM yaha spaSTatayA pragaTa kiyA hai ki zAkaTAyana jaina the aura ve zloka ye haiM: svasti zrIsakalajJAnasAmrAjyapadamAptavAn / mahAzramaNasaGghAdhipatiryaH zAkaTAyanaH // 1 // ekaH zabdAmbudhiM buddhimandareNa pramathya yH| sa yazaHzriyaM samudabhre vizvaM vyAkaraNAmRtam // 2 // svalpagraMthaM sukhopAyaM saMpUrNa yadupakramam / zabdAnuzAsanaM sArvamarhacchAsanavatparam // 3 // tasyAtimahatIM vRttiM saMhRtyeyaM lghiiysii| saMpUrNalakSaNA vRttirvakSyate yakSavarmaNA // 5 // inakA artha yaha hai ki " sakalajJAna-sAmrAjyapadabhAgI zrIzAkaTAyanane,-jo ki jaina samudAyake svAmI the-apane jJAnarUpI maMdrAcalase (saMskRta) zabdarUpI sAgarako matha DAlA aura vyAkaraNarUpI amR For Personal & Private Use Only
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ tako yazarUpI lakSmI sahita prApta kiyaa| yaha mahAzAstra-jo ki bharhat bhagavAnake zAsanake samAna hai-sarvasAdhAraNake hitArtha saMpUrNa, sugama, aura saMkSipta rItise likhA gayA hai / yaha sarala TIkA jo isI graMthakI ( amoghavRtti nAmaka ) vRhad TIkA hai-ke AdhArapara racI gaI hai aura vyAkaraNake sarva guNoMse alaMkRta hai-yakSavarmAkRta hai"| 5-isake uparAnta amarakoza nAmaka prAcIna kozake racayitA eka jaina kozakAra amarasiMha the jo ki mahAvidvAn tathA saMskRta sAhityake aSTa-jagadvikhyAta-vaiyAkaraNoMmeMse the / sarva TIkAkAroMne isa, amara graMthakA jainakRta honepara bhI sadRza mAna kiyA hai| kramazaH brAhmaNoMke samAna jainiyoMne bhI una logoMkI bhASA grahaNa kara lI jinake madhyameM unhoMne nivAsa kiyA; kintu kaI zatAbdi hojAnepara bhI vaha Adara aura prema, jo unako apanI mAtR-bhASA saMskRtase thA, nahIM ghaTA / kyoMka usa apUrva vidvattAse jo unhoMne saMskRtasAhityameM AgAmI kAlameM prApta kI, yaha spaSTa hai ki saMskRtake artha unakA Aveza aparamita thaa| nimnalikhita graMtha jainagraMthakartAoMke race hue haiN| vyAkaraNake graMtha-nyAsa (prabhAcaMdrakRta), kAtaMtravyAkaraNa aparanAma kaumAra vyAkaraNa (zarvavarmakRta), zabdAnuzAsana ( hemacaMdrakRta), prAkRta-vyAkaraNa (trivikramakRta), rUpasiddhi ( dayApAla munikRta), zabdArNava (pUjyapAdasvAmIkRta ), ityAdi; koza-trikAMDazeSa, nAmamAlA (dhanaJjayakRta), abhidhAnaciMtAmaNi, anekArthasaMgraha aura hemacandrakRta anya koza; purANa-mahApurANa, padmapurANa, pAMDavapurANa, harivaMzapurANa (prAkRtameM), 1 amarasiMha bauddhasampradAyake the aisA prasiddha hai| inake jaina honeke viSameM abhItaka koI santoSayogya pramANa nahIM milA hai| -smpaadk| For Personal & Private Use Only
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ 69 trizilAkA mahApurANa aura anya graMtha; gadyagraMtha - gadya-cintAmaNi, tilakamaMjarI, ityAdi; padyagraMtha - pArzvAbhyudaya, pArzvanAthacarita, caMdra prabhacarita, dharmazarmAbhyudaya, neminirvANakAvya, jayaMtacarita, rAghavapAMDavIya ( upanAma dvisaMdhAnakAvya ), triSaSTizalAkApuruSacarita, yazodharacarita, kSatracUr3AmaNi, munisuvratakAvya, bAlabhArata, bAlarA - mAyaNa, nAgakumArakAvya aura anyagraMtha; campU - jIvaMdharacampU, yazastilakacampU, purudevacampU, ityAdi alaMkAragraMtha - vAgbhaTAlaGkAra, alaMkAraciMtAmaNi, alaMkAratilaka, hemacaMdrakRta kAvyAnuzAsana, ityAdi; nATaka-vikrAMtakauravapauravIya, aMjanApavanaMjaya, jJAnasUryo - daya, ityAdi cikitsAgraMtha - aSTAMgahRdaya gaNita ( khagola ) va phalita jyotiSagraMtha - gaNitasArasaMgraha, trilokasAra, bhadrabAhusaMhitA, jambUdrIpaprajJapti, caMdrasUryaprajJapti, ityAdi; nyAyagraMtha - AptaparIkSA, patra parIkSA, samayaprAbhRta(?)nyAyavinizrayAlaMkAra, nyAya kumudacaMdrodaya, AptamImAMsAlaMkRti ( aSTasahasrI ), ityAdi hemacaMdrakRta yogazAstra aura anyagraMtha | jaina mahAtmAoM dvArA racita saikar3oM graMthoMkI gaNanA karanA yahA~ saMbhava nahIM hai| inameM se kucha graMtha to prabhAvazAlI aura agrazAlI manuSyoMdvArA, jinhoMne isa kAryako prema kRtya samajhA hai, prakAzita ho cuke haiM aura zeSa abhI samaya ke prakAzakI pratIkSA kara rahe haiM / 6 - prAcIna jainiyoMne apane nivAsasthAnoM meM apane matakA pracAra karane ke liye bahuta se anupama aura uttama graMtha likhe / una sthAnoMkI dezI bhASAoM ke sAhityakI vRddhi karane meM bhI unhoMne kucha kama parizrama na kiyaa| jo graMtha unhoMne dezI bhASAoM meM likhe haiM ve adhika 1 aSTAGgahRdaya ke karttA vaidyavara vAgbhaTa jaina the, isameM bhI sandeha hai / aba takakI khojoMse ve bauddha pratIta hote haiM / - sampAdaka / For Personal & Private Use Only
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ 70 tara saMskRta mUlagraMthoMke AdhArapara haiN| kucha ajJAta kAraNoMke vaza jainI parAkrama aura saMkhyA meM ghaTane lage, taba unakA gaurava bhI naSTa hone lgaa| uparyukta bAtoMpara vicAra. karanese yahI akATya anumAna hotA hai ki prAcInakAlameM jainiyoMkI bhASA saMskRta thii| __ 7-isake pazcAt aba hama isa bAtapara vicAra kareMge ki jainiyoMne dakSiNa bhAratavarSameM apane grahaNa kiye hue dezoMke sAhityakI unnatike artha kyA kiyA / aisA pratIta hotA hai ki dakSiNa bhAratavarSakI cAra mukhya draviDabhASAoM arthAt tAmila, tailaMga, malAyAlama aura kAnaDImeMse kevala prathama aura aMtimake sAtha jainiyoM kA saMbaMdha rhaa| yaha bAta baDI Azcaryajanaka hai ki telaMga tathA malAyAlama bhASAmeM aise kisI bhI graMthakA astitva nahIM hai jo kisI jainakI lekhanIse nikalA ho| jabase jainI karnATa athavA kanaDI bolanevAle logoMke dezameM gae tabase unhoMne kanaDI bhASAmeM hajAroM graMtha raca DAle haiM kintu isa choTese lekhameM unake vistArapUrvaka varNana karanekA avakAza nhiiN| tAmila bhASAke sAhityameM jo unnati janagraMthakAroMne kI hai, usake viSayameM ye bAteM jAnane yogya haiM:__(ka ) tirukkuralako, jo eka zikSAprada graMtha hai, aura vAstavikameM tAmila kAvya hai, amara tiruvalavAnayanarane racA thA / inakA yaza itanA adhika hai ki kadAcit hindU inheM apanoM se hI batAyeM kintu phira bhI yaha nirvivAda siddha kiyA jA sakatA hai ki ve jaina the| isa graMthameM sadAcAra, dhana aura premakA varNana 133 adhyAyoMmeM hai aura pratyeka adhyAyameM 10 dohe haiM / yaha graMtha apane svabhAvameM aisA sarvadezIya hai ki isako bar3e bar3e lekhakoMne, jo ki bhinna bhinna dharmoke For Personal & Private Use Only
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ anuyAyI haiM saharSa uddhRta kiyA hai aura isakA anuvAda yUropakI cArase adhika bhASAoMmeM ho cukA hai / * ( kha ) nAladiyAra nAmaka graMthakA saMbaMdha kaI jaina muniyoMse hai aura yaha kahA jAtA hai ki isako padmanAra nAmaka jainane unhIM muniyoMke graMthoMse saMgraha kiyA thaa| isa kAvya-saMgrahameM 400 caupAiyA~ haiM aura isameM unhIM viSayoMkI vyAkhyA hai jinakI ki tirukkulameM hai| yaha IsvI sankI AThavIM zatAbdike aMtima ardhabhAgameM racA gayA thA jaisA ki maDUrAke " saDoMmila" ( vaulyUma naM0 4,5 aura 6)meM isa lekha lekhakake diye hue eka lekhake avalokanase mAlUma hogaa| isa graMthameM kaI chaMda haiM jo bhartRhari aura anya saMskRta lekhakoMke zlokoMke, AdhArapara likhe gaye haiN| * isa matakI puSTimeM DAkTara jI. e. griyarsana likhate haiM ki " isa (tiru baDhuvAnayara kRta kuralameM......2660 choTe chaMda haiM / isameM sadAcAra, dhana aura sukhake tIna viSaya haiM / yaha tAmila sAhityakA sarvamAnya mahAkAvya hai / zaiva, vaiSNava athavA jaina pratyeka saMpradAyavAle isake kartAko apanI hI saMpradAyakA batalAte hai; parantu bizapa kaulDavailakA vicAra hai ki isa graMthakA DhaMga auroMkI apekSA jaina hai| isake kattIkI vikhyAta bhaginI jisakA nAma auveyAra "prati SThita mAtA" thA sabase adhika prazaMsanIya tAmila kaviyoMmeMse haiN| ( dekho i. mpIriyala gajeTiyara, vaulyUma 2, pRSTa 434 )|-anuvaadk DA0 griyarsana isa saMbaMdhameM likhate haiM ki mukhya tAmila sAhitya jainiyoMke hI parizramakA phala hai / jinhoMne 8 yA 9 se lekara 13 vIM zatAbdi taka isa bhASAmeM graMtha racanekA udyoga kiyaa| sabase prAcIna mahattvakA graMtha 'nAladiyAra' samajhA jAtA hai aura kahA jAtA hai ki isameM pahile 8000 chaMda the jinako eka eka karake utane hI jainiyoMne likhA thaa| eka rAjAne isake lekhakoMse virodha kiyA aura ina chaMdoMko nadImeM pheMka diyaa| inameMse kevala 400 chaMda pAnIke Upara taire aura zeSa lopa ho ge| Ajakala 'nAladiyAra' meM ye hI 400 chaMda haiN| pratyeka chaMda sadAcArakI eka eka pRthaka sUkti hai aura zeSase koI saMbaMdha nahIM rkhtaa| isa saMgrahakI bahuta pratiSThA hai aura yaha aba bhI tAmila bhASAkI pratyeka pAThazAlAmeM par3hAyA jAtA hai| (i0 ga0 vau0 2, pRSTha 434) For Personal & Private Use Only
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ 72 (ga) jIvaka cintAmaNi arthAt paurANika jIvaka rAjAkA carita jo eka vikhyAta jaina muni tirutta kudevara racita hai| isa pustaka meM 13 khaMDa arthAt lambaka haiM jinameM 3145 gAthAyeM haiM / isa saMbaMdha meM yaha bAta dhyAna dene yogya hai ki isakI kucha gAthAoMkI ThIka ThIka chAyA (bimba-pratibiMba ) vAdIbhasiMhakRta (saMskRta) kSatracUr3AmaNimeM hai aura donoMmeM itanI samAnatA hai ki yaha batalAnA sarvathA sambhava nahIM hai ki kisa kisakA anukaraNa kiyA hai / tAmila sAhitya ke paMca - mahAkAvyoM meM isakA 1 sthAna prathama hai / zeSa cAra kAvyoM meM se do kAvya arthAt ' valayApti ' aura ' kuMdalakesI ' do grantha jaina lekhakoMke banAye hue haiN| mAlUma hotA hai ki ina donoMmeMse kuMdalakesIkA astitva to hai nahIM aura dUsare kAvya ke bhI Tukar3e hI samaya samaya para prakAzita hote rahe haiM / 1 (gha) pAMca laghu kavitAyeM bhI ( jinako siru - paMcakAvya kahate haiM ) saba jainiyoMdvArA racI gaI haiN| (1) tolAmolittevara ( vivAda meM ajeya ) kRta cUlAmaNi meM 2131 caupAiyA~ 12 sargo meM haiM aura yaha graMtha IsAkI dasavIM zatAbdike AraMbha meM racA gayA thA / misTara TI. e. gopInAtha ema. e., suparinTeMDenTa oNpha ArciaulAjI, TrAvanakora, ne jo saMskRta yazodharakAvyakI prastAvanA likhI hai usameM spaSTatayA apanI yaha sammati dI hai ki zravaNabelagolA ke maliSeNake samAdhilekhake zrIvarddhadeva aura tolAmolittevara eka hI haiM aura jisa graMthakA havAlA usa lekha meM diyA hai vaha usI nAmakA tAmila kAvya hI hai / (2) yazodharakAvya eka ajJAta jaina kRta hai| isameM cAra sarga haiM jinameM 320 chaMda haiN| yaha paurANika rAjA yazodharakA caritra hai / isa 1. cUlAmaNiH kavInAM cUlAmaNinAmasevya kAvya kaviH / zrIvarddhadeva eva hi kRtapuNyaH kIrtimAhartum // For Personal & Private Use Only
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ 73 graMtha meM kaI aisI gAthAyeM haiM jo usI nAmake saMskRta graMthake kaI zlokoM se itanI vizeSatara milatI julatI haiM ki yaha tAmilakA graMtha usa saMskRta granthakA padyAnuvAda kahA jA sakatA hai / (3) udayAnana gadhaI, jo ki vatsadezake rAjA udayanakA carita hai| chaha sagakA eka ajJAta jaina kRta graMtha hai, jo abhI taka prakAzita nahIM huA hai| isa graMthako eka dUsare udayana-kAvya nAmaka graMthake sAtha na milA denA cAhie / kyoMki usameM bhI vahI carita hai kintu vaha eka dUsare graMthakartAkA banAyA huA hai| isameM 6 sarga haiM jinameM 367 gAthAyeM sarvathA bhinna bhinna chaMdoM kI haiN| vaha graMtha jisakI gaNanA pAMca laghu kavitAoM meM hai uparyukta pahalA graMtha haiM, kyoMki vikhyAta TIkAkAra jaise 'nacchanarkiniyara ' ityAdine apane granthoMmeM isI graMtha - meMse vacana uddhRta kiye haiM / (4) nAgakumAra kAvya, jo ki kAlake vinAzase baJcita nahIM rahA hai| (5) nIlakesI jo 10 sargoM meM hai| isa graMtha meM jainadharmake tattvoMkI puSTi kI gaI hai; isake karttA kA patA nahIM / isa graMthapara muni ' samaya divAkara' kI likhI huI eka bar3I TIkA hai / (Ga) paMDita guNavIraracita ' vajjirAnaMdimalaI, ' jo ki eka kavitA hai 1 (ca) merumaMdarapurANa, jisake kartA vAmanAcArya haiM jo ki saMskRta aura tAmila donoMke samAna paMDita haiM / isa graMtha meM 1406 gAthAyeM haiM jo 12 sarge meM haiN| isameM do bhAI merU aura maMdarakA vRttAMta aura jainamatakA saMpUrNa vivaraNa diyA hai / For Personal & Private Use Only
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ 74 (cha) zikSAprada kavitAyeM-- (1) ' palAmolI,' jainakavi ' mutaruraI arAyanara ' kRta buddhiviSayaka sUktiyoMkA graMtha hai jisameM 400 gAthAyeM haiM aura pratyeka gAthAmeM kisI vikhyAta sUktikI vyAkhyA hai jo usIke aMtameM dI gaI hai| (2) 'AcArakovaI,' 'perUvepImullera ' kRta (100 gAthAoMkA ) graMtha hai jisameM sadAcArake niyama likhe haiN| (3) tirukaDDakama, jo ' nalattAgara ' kRta hai| (4) sirupaMcamUlama, jo ' mamUlanara' ke eka ziSyakRta hai| (5) peladI, jisake kartA ' maduraI mAmilasaMgamaphema ' ke 'makkApanara' ke eka ziSya haiM; ityAdi anya graMtha / (ja) vyAkaraNa (1) 'ahAporulilakAnama, jo ki tAmilakI sabase prAcIna tolakAppiyama nAmaka vyAkaraNake tRtIya bhAgakA saMkSepa hai| isameM pAMca adhyAya haiM aura 'narakkavi rAjanaMdI' jaina kRta hai| (2) papparuMkalama, munikanakasAgara kRta chaMda aura alaMkArakA graMtha hai, jisameM tIna sarga haiM aura 95 gAthAyeM haiN| (3) yappuraMkala karikaI, amRtasAgara muni kRta pUrvokta graMthakI TIkA hai| (4) virAcoliyama, jo rAjA vIracolako samarpita eka vyAkaraNakA graMtha hai| isake kartA buddhamitra haiM jo saMbhavataH jaina the| isameM 151 gAthAyeM haiM aura usIkI eka TIkA bhI hai| isameM varNa, zabda, vAkya, chaMda tathA alaMkAroMkA varNana hai| yaha graMtha IsvI sankI 11 vIM zatAbdike lagabhaga likhA gayA thA, (dekho " sa~DAmila,, volyUma 10, pRSTha 287 / ) For Personal & Private Use Only
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ () nannula. isake katA prasiddha pavanadI ( bhavanandina ) the, jinhoMne yaha graMtha cola vaMzaka kulottuMga tRtIyake eka jAgIradAra amarAbharaNa sipA gaMgAke anurodhase 12 vI zatAbdike aMtameM likhA thA, kyoMki yaha bhalI bhAMti mAlUma hai ki kulottuMga tRtIya IsvI san 1178 meM siMhAsanArUDha hue the| isa graMthameM kevala varNoM aura zabdoMkA vivaraNa hai aura vartamAna kAlameM adhikatAme prAmANika samajhA jAtA hai| (6 / neminiTama paMDita guNavIra kRta eka vyAkaraNa graMtha hai jisameM vo aura zabdoMkA vivaraNa hai / isameM 96 gAthAyeM haiM aura unakI TippaNiyAM bhI haiN| (ja) kApa ---caDAmaNi nighaMTu, maMDalapuruSa kRta, 12 adhyAyomeM hai aura do anya kosh| - divAkaranighaMTu' aura 'piMgalaMtaI ke AdhAra para hai / maMDalapurupane apane Apako uttarapurANake kartA guNabhadrAcAryakA ziSya batAyA hai / kyoMki yaha acchI taraha mAlUma hai. ki uttarapurANa IsvI san 888 meM samApta huA aura kyoMki maMDalapurupane rASTrakUTavaMzIya rAjA akAlavarSa kRSNarAjakA varNana kiyA hai jo imbI mana 87.5 aura 911 ke madhyameM rAjya karate the, ataeva yaha graMtha imbI sankI 10 vIM zatAbdike prathama caturthIzameM likhA gayA hogaa| ( jha ) jyotiSa-jinaMdramalaI, jo ki jyotiSakA sava- priya tAmila graMtha hai| prAyaH isake racayitA jinendra vyAkaraNake karttA (pUjyapAda ) the| 8-hamako vartamAna kAlameM jainiyoM kRta kevala uparyukta graMtha hI mAlUma haiM / madrAsa yUnivarsiTI ( vizvavidyAlaya ) ne apanI ArTsa parIkSAoMke lie inameM se kaI granthoMko pAThya pustakeM niyata kara diyA hai| inameMse adhikAMza granthoMko Adhunika tAmila vidvAnoMne, jo ki ajaina For Personal & Private Use Only
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ haiM, prakAzita kiyA hai aura inameMse bahutasoMko uttama TIkAoM sahita prakAzita kiyA hai| yaha khedakA viSaya hai ki dakSiNI bhAratavarSake jainiyoMne apane sahadharmiyoMke dakSiNI bhAratake sAhityake ina bahumUlya graMthoMke mudrita karanemeM tathA una kaI anya atyanta nirmala, aura svaccha kiraNoMvAle ratnoMko, jo bahutase prAcIna jaina gharoM aura maThoMke jIrNazAstrabhaMDAroM, aura aMdherI guphAoMmeM gaDhe hue par3e haiM, prakAzita karanemeM aba taka bahuta kama ruci prakaTa kI hai jaba ki unake uttarIya sAthI apanI svAbhAvika udAratAse jaina-gauravako phailAnemeM, agrasara hue haiM; kyoMki unhoMne aise vidyAlaya aura chAtrAlaya khole haiM jo ki vizeSakara unhIMkI jAtike vyaktiyoMke nimitta haiM, jainakartA oMke graMtha prakAzita kiye haiM, sArvajanika pustakAlaya jinameM saMskRta, baMgalA, hiMdI, tAmila ityAdike kevala jainagraMtha haiM sthApita kiye haiM, aura aise hI anya kArya kiye haiM jo unako sahadharmiyoMkI, jo uttarIya bhAratake eka sirese dUsare sire taka phaile hue haiM, unnati aura vRddhimeM sahAyaka haiM / AzA kI jAtI hai ki dakSiNa bhAratavarSake jainI bhI apanI jAtyunnatikI anuyogyatA ( jimmevArI ) ko, jo unake Upara hai, samajha kara jAgRta ho jAyeMge aura apane uttarIya bhAiyoMke udAharaNakA anukaraNa kreNge| motIlAla jaina, AgarA For Personal & Private Use Only
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 77 granthaparIkSA / (9) umAsvAmi zrAvakAcAra / ( gatAGka se Age / ) ( 2 ) aba, udAharaNa ke taurapara, kucha parivartita padya, una padyoMke sAtha jinako parivartana karake ve banAye gaye mAlUma hote haiM, nIce pragaTa kiye jAte haiN| inheM dekhakara parivarttanAdikakA acchA anubhava ho sakatA hai / ina padyoMkA paraspara zabdasauSThava aura arthagauravAdi sabhI viSaya vidvAnoMke dhyAna dene yogya hai : - 1 - svabhAvato'zucau kAye ratnatrayapavitrite / nirjugupsA guNaprItirmatA nirvicikitsitA // 13 // ( ratnakaraNDa zrAvakAcAra ) svabhAvAdazucau dehe ratnatrayapavitrite / nirghRNA ca guNaprItirmatA nirvicikitsitA // 41 // ( umAsvAmi zrAva * ) 2- jJAnaM pUjAM kulaM jAtiM balamRddhi tapo vapuH / aSTAvAzritya mAnitvaM smayamA hurgatasmayAH // 25 // ( ratnakaraMDa zrA0 ) jJAnaM pUjAM kulaM jAtiM balamRddhiM tapo vapuH / aSTAvAzrityamAnitvaM gatadarpamidaM viduH // 85 // ( umA0 zrA0 ) 3 - svayaMzuddhasya mArgasya bAlAzaktajanAzrayAm / vAcyatAM yatpramArjanti tadvadantyupagUhanam // 15 // ( ratnakaraMDa zrA0 ) dharmakarmarate devAtprAptadoSasya janminaH / vAcyatAgopanaM prAhurAryAH sadupagUhanam // 54 // ( umAsvAmi zrA0 ) For Personal & Private Use Only
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78 4-darzanAcaraNAdvApi calatAM dhrmvtslaiH| . pratyavasthApanaM prAjJaiH sthitikaraNamucyate // 16 // (ratnakaraNDa0 zrA0) . darzanajJAnacAritratrayAdbhaSTasya jnminH|| pratyavasthApanaM tazAH sthitIkaraNamUcire // 58 // __ (umA0 zrA0) 5-svyuuthyaanprtisdbhaavsnaathaapetkaitvaa| pratipattiryathAyogyaM vAtsalyamabhilapyate // 17 // (ratnakaraNDa 0 zrA0 ) sAdhUnAM sAdhuvRttInAM sAgArANAM sadharmiNAm / * pratipattiyathAyogyaM tahAtsalyamucyate // 63 // ( umA0 zrA0 ) 6-sabhyagjJAnaM kArya samyaktvaM kAraNaM vadanti jinAH / jJAnArAdhanamiSTaM samyaktvAnaMtaraM tasmAt // 33 // . (puruSArthasiddhayupAya ) samyagjJAnaM mataM kArya samyaktvaM kAraNaM ytH| jJAnasyArAdhana proktaM samyaktvAnaMtaraM tataH // 287 // ( umA0 zrA0) 7-hiMsyante tilanAlyAM taptAyasi vinihite tilA ydvt| bahavo jIvA yonau hiMsyante maithune tadvat // 108 // (puruSArthasi0 ) tilanAlyAM tilA yadvat hiMsyante bhvstthaa| jIvA yonau ca hiMsyante maithune niMdyakarmaNi // 370 // ( umA0 zrA0 ) .x x x x x x 8-manomohasya hetutvaannidaantvaaccdurgteH| madyaM sadbhiH sadAtyAjyamihAmutra ca doSakRt // (yazastilaka) * yaha pUrvArgha ' svayUthyAnprati' isa itanehI padakA artha mAlUma hotA hai| zeSa sadbhAvasanAthA..." ityAdi gauravAnvita padakA isameM bhAva bhI nahIM aayaa| . For Personal & Private Use Only
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ manomohasyahetutvAnnidAnatvAdbhavApadAm / madyaM sadbhiH sadA heyamihAmutra ca doSakRt // 261 // ( umA0 zrA0 ) 9-mUDhatrayaM madAzcASTau tathAnAyatanAni SaT / aSTau zaMkAdayazcetidgoSAH pNcviNshtiH|| . (yazastilaka) mUDhatrikaM cASTamadAstathAnAyatanAni sstt| zaMkAdayastathAcASTau kudoSAH paMcaviMzatiH // 8 // (umA0 zrA0 ) * * * * 10-sAdhyasAdhanabhedena dvidhA smyktvmissyte| kathyate kSAyikaM sAdhyaM sAdhanaM dvitayaM paraM // 2-58 // (amitagatyupAsakAcAra ) sAdhyasAdhanabhedena dvidhAsamyakttvamIritam / sAdhanaM dvitayaM sAdhyaM kSAyikaM muktidAyakam // 27 // (umA0 zrA0 ) 11-yA deve devatAbuddhirgurau ca gurutaamtiH| dharma ca dharmadhIH zuddhA samyaktvamidamucyate // 2-2 // deve devmtidhrmdhrmdhiimlvrjitaa| yA gurau gurutAbuddhiH samyaktvaM tannigadyate // 5 // . 12-hantA palasya vikretA saMskartA bhakSakastathA (umA0 zrA.) kretAnumantA dAtA ca ghAtakA eva yanmanuH // 3-20 (yogazAstra) hantA dAtA ca saMskanumantA bhksskstthaa| . kretApalasya vikretA yaH sa durgatibhAjanaM // 263 // (umA0 257) 13-strIsaMbhogena yaH kAmajvaraM prati cikIrSati / ... sa hutAzaM ghRtAhutyA vidhyApayitumicchati / ( yogazAstra) - 1 isake Age 'manusmRti ke pramANa diye hai; jinameMse eka pramANa "nAkRtvA prANinAM hiMsA......" ityAdi Upara uddhRta kiyA gayA hai| ( umA0 zrA.) . For Personal & Private Use Only
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ maithunena smarAgniM yo vidhyaapyitumicchti| sarpiSA sajvaraM mUDhaH prauDhaM prati cikIrSati // 371 // ( umA 015) 24-kampaH svedaH zramo mUchI bhramiglAnirbalakSayaH / rAjayakSmAdirogAzca bhveyumaithunotthitaaH||2-72 (yogazAstra) svedo bhrAntiH zramo glAnimA kampo balakSayaH / maithunotthA bhaMvatyete vyAdhayopyAdhayastathA // 365 // (umA. zrA0 ) 15-vAsare ca rajanyAM ca yaH svAdanneva tiSThati / zRMgapucchaparibhRSTaH spaSTaM sa pazureva hi // 362 (yogazAstra) khAdantyaharnizaM ye'tra timrati vyastacetanA : / zaMgapucchaparibhraSTAste kathaM pazavo na c||323(umaa. zrA.) ahno mukhe'vasAne ca yo dve dve ghaTike tyajan / nizAbhojanadoSajJo'znAtyasau puNyabhAjanaM // 363 // vAsarasya mukhe cAnte vimucya ghaTikAdvayam / / 324 // yo'zanaM samyagAdhatte tasyAnastamitavratam // (umA0mA0 rajanIbhojanatyAge ye guNAH paritopi taan| na sarvajJAhate kazcidaparo vaktumIzvaraH // 370 // (yogazAstra) rAtribhuktivimuktasya ye guNAH khalu janminaH / sarvajJamantareNAnyo na samyagvaktumIzvaraH // 327 / / (umAsvA0 zrA0 ) yogazAstrake tIsare prakAzameM, zrI hemacaMdrAcAryane 15 malIna karmAdAnoMke tyAganekA upadeza diyA hai| jinameM pAMca jIvikA, pAMca vANijya aura pAMca anyakarma haiM / inake nAma do zlokoM ( naM. 99100 ) meM isa prakAra diye haiM: 1 aMgArajIvikA, 2 vanajIvikA, 3 zakaTajIvikA, trATakajI'vikA, 5 sphoTakajIvikA, 6 dantavANijya, 7 lAkSAvANijya, For Personal & Private Use Only
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8 rasavANijya, 9 kezavANijya, 10 viSavANijya, 11 yaMtrapIDA, 12 nilAchana, 13 asatIpoSaNa, 14 davadAna aura 15 saraHzoSa / isake pazcAt ( zloka naM 113 taka ) ina 14 karmAdAnoMkA pRthak pRthak svarUpa varNana kiyA hai / jisakA kucha namUnA isa prakAra hai: " aNgaarbhraassttkrnnaaNkuNbhaayHsvrnnkaaritaa| ThaThAratveSTakApAkAvitIcaMgArajIvikA // 101 // nvniitvsaadrkssaudrmdyprbhRtivikryH| dvipAccatuSpAdavikrayo vANijyaM rskeshyoH||108 // nAsAvadhokanamuSkacchedanaM pRssttgaalnN| karNakampalavicchedo ni chanamudIritaM // 11 // sArikAzukamArjArAzcakurkaTakalApinAm / poSo dAsyAzca vittArthamasatIpoSaNaM viduH // 112 // ( yogazAstra) ina 15 karmokA niSedha kiyA gayA hai, prAyaH ina sabhI karmoka niSedha umAsvAmizrAvakAcArameM bhI zloka naM. 403 se 412 taka pAyA jAtA hai / parantu 14 karmAdAna tyAjya haiM; ve kauna kaunase haiM aura unakA pRthak pRthak svarUpa kyA hai; ityAdi varNana kucha * bhI nahIM milatA / yogazAstrake uparyukta cAroM zlokoMse milate julate umAsvAmizrAvakAcArameM nimnalikhita zloka pAye jAte haiM; jinase mAlUma ho sakatA hai ki ina padyoMmeM kitanA aura kisa prakArakA parivartana kiyA gayA hai: - "aNgaarbhraassttkrnnmyHsvrnnaadikaaritaa| iSTakApAcanaM ceti tyaktavyaM muktikAMkSibhiH // 404 // navAMtavasAmadyamadhvAdInAM ca vikryH|| dvipAzcatuSpAcavikreyo na hitAya mataH kvacit // 40 // For Personal & Private Use Only
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaMTanaM nAsikAvedho muSkacchedoMghribhedanam / kApanayanaM nAmanilAMchanamudIritam // 411 / / kekIkukkaTamArjArasArikAzukamaMDalAH / poSyaM tena kRtaprANighAtAH pArAvatA api // 403 // (umAsvA* zrA0 ) bhagavadumAsvAmike tattvArthasUtrapara 'gaMdhahasti' nAmakA mahAbhASya racanevAle aura ratnakaraMDa zrAvakAcArAdi graMthoMke praNetA vicchiromaNi svAmI samantabhadrAcAryakA astitva vikramakI dUsarI zatAbdIke lagabhaga mAnA jAtA hai; puruSArthasiddhayu pAyAdi graMthoM ke racayitA zrImadamR. tacaMdramUrine vikramakI 10 vIM zatAbdImeM apane astitvase isa pRthvItalako suzobhita kiyA hai; yazastilakake nimArNakartA zrIsomadevasUri vikramakI 11 vIM zatAbdImeM vidyamAn the aura unhoMne vi. saM. 1016 ( zaka saM. 881 ) meM yazastilakako banAkara samApta kiyA hai; dharmaparIkSA tathA upAsakAcArAdi graMthoMke kartA zrIamitagatyAcArya vikramakI 11 vIM zatAbdImeM hue haiM; yogazAstrAdi bahutase graMthAke sampAdana karanevAle zvetAmbarAcArya zrIhemacaMdrabhari rAjA kumArapAlake samayameM arthAt vikramakI 13 vIM zatAbdIma (saM. 1229 taka) maujUda the; aura paM. medhAvIkA astitvasamaya 16 vIM zata bdI hai / Apane dharmasaMgraha zrAvakAcArako vikrama saMvat 1571meM banAkara pUrA kiyA hai| aba pAThakagaNa svayaM samajha sakate haiM ki yaha graMtha ( umAsvAmizrAvakAcAra ), jisameM bahuta pIchese honevAle ina uparyukta vidvAnoMke graMthoMse padya lekara unheM jyoMkA tyoM yA parivartita karake rakkhA hai, kaise sUtrakAra bhagavadumAsvAmikA banAyA huA ho sakatA hai ? sUtrakAra bhagavAn 1 'nilochn' kA jaba isase pahale isa zrAvakAcAra meM kahIM nAmanirdeza nahIM kiyA gayA, taba phira yaha lakSaNa nirdeza kaisA ? For Personal & Private Use Only
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ 83 umAsvAmikI asAdhAraNa yogyatA aura usa samayakI paristhitiko, jisa samayameM ki unakA avataraNa huA hai, sAmane rakhakara parivartita padyoM tathA graMthake anya svataMtra bane hue padyoMkA samyagavalokana karanese sApha mAlUma hotA hai ki yaha graMtha ukta sUtrakAra bhagavAnkA banAyA huA nahIM hai / balki unase dazoMzatAbdI pIchekA banA huA hai| isa graMthake eka padyameM vratake, sakala aura vikala aise, do bhedoMkA varNana karate hue likhA hai ki sakala vratake 13 bheda aura vikala vratake 12 bheda haiM / vaha padya isa prakAra hai: __"sakalaM vikalaM proktaM dvibhedaM vratamuttamaM / sakalasya tridaza bhedA vikalasya ca dvAdaza // 257 // ___ parantu sakala vratake ve 13 bheda kaunase haiM ? yaha kahIMpara isa zAstrameM pragaTa nahIM kiyA / tattvArthasUtrameM sakalavrata arthAt mahAvratake pAMca bheda varNana kiye haiN| jaisA ki nimnalikhita do sUtroMse pragaTa hai: " hiMsAnRtasteyabrahmaparigrahebhyo virativratam // 7-1 // " dezasarvato'NumahatI" // 7 -2 // saMbhava hai ki paMcasamiti aura tIna guptiko zAmilakarake teraha prakArakA sakalavrata graMthakartAke dhyAnameM hove / parantu tattvArthasUtrameM, jo bhagavAn umAsvAmikA sarvamAnya graMtha hai, ina paMcasamiti aura tIna guptioMko vratasaMjJAmeM dAkhila nahIM kiyA hai| vikalavratakI saMkhyA jo bAraha likhI hai vaha ThIka hai aura yahI sarvatra prasiddha hai| tattvArthasUtrameM bhI 12 vratoMkA varNana hai jaisA ki uparyukta donoM sUtroMko nimnalikhita sUtroMke sAtha par3hanese jJAta hotA hai: "annuvrto'gaarii"|| 7-20 // " digdeshaanrthdnnddvirtisaamaayikprossdhopvaasopbhogpribhogprimaagaatithisNvibhaagvtsNpnnshc"||7-21|| For Personal & Private Use Only
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa zrAvakAcArake zloka naM.358 meM bhI ina gRhasthocita vratoMke pAMca aNuvrata, tIna guNavrata aura cAra zikSAbata aise, vAraha bheda varNana kiye haiN| parantu isI graMthake dUsare padyameM aisA likhA hai ki- "evaM vrataM mayA proktaM tryodshvidhaayutm| niraticArakaM pAlyaM te'tIcArAstu saptatiH // 461 // arthAt-maiMne yaha teraha prakArakA vratavarNana kiyA hai jisako atI. cAroMse rahita pAlanA cAhiye aura ve ( vratoMke ) atIcAra saMkhyAmeM ___ yahAMpara vratoMkI yaha 13 saMkhyA Upara ullekha kiye hue zloka naM. 259 aura 328 se tathA tattvArthasUtrake kathanase viruddha paDatI hai| tattvArthasUtrameM 'sallekhanA'ko bratose alaga varNana kiyA hai / isa liye sallekhanAko zAmila karake yaha terahakI saMkhyA pUrI nahIM kI jA sktii| vratoMke atIcAra bhI tattvArthasUtrameM 60 hI varNana kiye haiN| yadi sallekhanAko vratoMmeM mAnakara usake pAMca atIcAra bhI zAmila kara liye jAveM taba bhI 65 ( 1345) hI aticAra hoMge / parantu yahAMpara vratoMke atIcAroMkI saMkhyA 10 likhI hai, yaha eka AzcaryakI bAta hai| sUtrakAra bhagavAn umAsvAmike vacana isa prakAra paraspara yA pUrvApara virodhako liye hue nahIM ho sakate / isI prakArakA parasparaviruddha kathana aura bhI kaI sthAnoMpara pAyA jAtA hai / eka sthAnapara zikSAvratoMkA varNana karate hue likhA hai: * "aNuvratAni paMca syustriprakAraM guNaghratam / zikSAvratAni catvAri sAgArANAM jinAgame" // 358 // (umA0 zrA.) For Personal & Private Use Only
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ "svazaktayA kriyate yatra sNkhyaabhogopbhogyoH| bhogopabhogasaMkhyAkhyaM tattRtIyaM guNavatam // 330 // " (umA0 zrA0) isa padyase yaha sApha pragaTa hotA hai ki graMthakarttAne, tattvArthasUtrake viruddha, bhogopabhoga parimANa vratako, zikSAvratake sthAnameM tIsarA guNavrata varNana kiyA hai| parantu isase pahale khuda graMthakarttAne 'anarthadaNDavirata ' ko hI tIsarA guNavrata varNana kiyA hai / aura vahAM digvirati dezavirati tathA anarthadaMDavirati, aise tInoM guNavratoMkA kathana kiyA hai / guNavratoMkA kathana samApta karaneke bAda graMthakAra isase pahale Adyake do zikSAvratoM ( sAmAyika-poSadhodhapavAsa ) kA svarUpa bhI de cuke haiN| aba yaha tIsare zikSAvratake svarUpakathanakA nambara thA jisako Apa 'guNavata' likha gaye / kaI AcAryoMne bhogopabhogaparimANa vratako guNavratoMmeM mAnA hai| mAlUma hotA hai ki yaha padya kisI aise hI graMthase liyA gayA hai jisameM bhogopabhogaparimANa vratako tIsarA guNavrata varNana kiyA hai aura granthakAra isameM zikSAvratakA parivartana karanA bhUla gaye athavA unheM isa bAtakA smaraNa nahIM rahA ki hama zikSAvratakA varNana kara rahe haiN| yogazAstrameM bhogopabhogaparimANavatako dUsarA guNavrata varNana kiyA hai aura usakA svarUpa isa prakAra likhA hai bhogopabhogayoH saMkhyA zaktyA yatra vidhIyate / bhogopabhogamAnaM tadvitIyIkaM guNavatam // 3-4 // yaha padya Uparake padyase bahuta kucha milatA julatA hai / saMbhava hai ki isIparase UparakA padya banAyA gayA ho aura 'guNavatam' isa padakA parivartana raha gayA ho| isa graMthake eka padyameM 'loMca'kA kAraNa / bhI varNana kiyA gayA hai| vaha padya isa prakAra hai: For Personal & Private Use Only
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ 86 " adainyaM vairAgyakRte kRto 'yaM kezalocakaH / yatIzvarANAM vIratvaM vratanairmalyadIpakaH // 50 // ( umA0 zrA0 ) isa padyakA prathameM pUrvottara ke kisI bhI padyase kucha sambaMdha nahIM hai| na kahIM isase pahale loMcakA koI jikara AyA aura na graMthameM isakA koI prasaMga hai / aisA asambaddha aura aprAsaMgika kathana umAsvAmi mahArAjakA nahIM ho sakatA / graMthakarttAne kahA~para se yaha majamUna liyA hai aura kisa prakAra se isa padyako yahA~ denemeM galatI khAI haiM, ye saba bAteM, jarUrata honepa, phira kabhI pragaTa kI jAya~gI / ina saba bAtoMke sivA isa graMtha meM, aneka sthAnoMpara, aisA kathana bhI pAyA jAtA hai jo yukti aura Agamase bilakula viruddha jAna par3atA hai aura isa liye usase aura bhI jyAdaha isa bAtakA samarthana hotA hai ki yaha graMtha bhagavAn umAsvAmikA banAyA huA nahIM hai / aise kathana ke kucha namUne nIce diye jAte haiM: ( 1 ) graMthakAra mahAzaya eka sthAnapara likhate haiM ki jisa maMdira para dhvajA nahIM hai usa maMdira meM kiye hue pUjana, homa aura japAdika saba hI vilupta ho jAte haiM arthAt unakA kucha bhI phala nahIM hotA ! yathA: prAsAde dhvaja nirmukte pUjAhomajapAdikam / sarva vilapyate yasmAttasmAtkAryo dhvajocchrayaH // 107 // (umA0zrA) isI prakAra dUsare sthAnapara likhate haiM ki jo manuSya phaTe purAne, khaMDita yA maile vastroMko pahinakara dAna, pUjana, tapa, homa yA svAdhyAya karatA hai to usakA aisA karanA niSphala hotA hai / yathA: 'khaMDite galite chinne maline caiva vAsasi / dAnaM pUjA tapo homaHsvAdhyAyo viphalaM bhavet // 136 // ( umA0 zrA0 ) For Personal & Private Use Only
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ mAlUma nahIM hotA ki maMdirake UparakI dhvajAkA isa pUjanAdikake phalake sAtha kaunasA sambaMdha hai aura jainamatake kisa gUDha siddhAntapara graMthakArakA yaha kathana avalambita hai / isI prakAra yaha bhI mAlUma nahIM hotA ki phaTe purAne tathA khaMDita vastroMkA dAna, pUjana, tapa aura svAdhyAyAdike phalase kaunasA virodha hai jisake kAraNa ina kAryoMkA karanA hI nirarthaka ho jAtA hai| bhagavadumAsvAmine tattvArthasUtrameM aura zrIakalaMkadevAdika TIkAkAroMne 'rAjavArtikAdi' graMthoMmeM zubhAzubha koMke Asrava aura bandhake kAraNoMkA vistArake sAtha varNana kiyA hai| parantu aisA kathana kahIM nahIM pAyA jAtA jisase yaha mAlUma hotA ho ki maMdira kI eka dhvajA bhI bhAvapUrvaka kiye hue pUjanAdikake phalako ulaTapulaTa kara denemeM samartha hai| saca pUchiye to manuSyake karmoMkA phala usake bhAvoMkI jAti aura unakI taratamatApara nirbhara hai / eka garIba AdabhI apane phaTe purAne kapaDoMko pahine hue aise maMdira meM jisake zikharapara dhvajA bhI nahIM hai bar3e premake sAtha paramAtmAkA pUjana aura bhajana kara rahA hai aura sirase paira taka bhakti rasameM DUba rahA hai, vaha usa manuSyase adhika puNya upArjana karatA hai jo acche sundara navIna vastroko pahine hue dhvajAvAle mandira meM vinA bhAkti bhAvake sirpha apane kulakI rIti samajhatA huA pUjanAdika karatA ho / yadi aisA nahIM mAnA jAya arthAt yaha kahA jAya ki phaTe purAne vastroMke pahinane yA mandirapara dhvajA na honeke kAraNa usa garIba AdamIke una bhakti bhAvoMkA kucha bhI phala nahIM hai to jainiyoMko apanI karma philAsophIko uThAkara rakha denA hogaa| parantu aisA nahIM hai / isaliye ina donoM padyoMkA kathana yukti aura Agamase / viruddha hai| For Personal & Private Use Only
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) isa graMthake pUjanAdhyAyameM, puSpamAlAoMse pUjanakA vidhAna karate hue, eka sthAnapara likhA hai ki campaka aura kamalake phalakA, usakI kalI Adiko toDaneke dvArA, bheda karanese munihatyAke samAna pApa lagatA hai / yathAH "naiva puSpaM dvidhAkuryAnna chiMdyAtkalikAmapi / campakotpalabhedena yatihatyAsamaM phalam // 127 // (umA0 prA0 ) ___ yaha kathana bilakula jainasiddhAnta aura jainAgamake viruddha hai / kahA~ to ekeMdriyaphUlakI pakhaMDI AdikA toDanA aura kahA~ munikI hatyA ! donoMkA pApa kadApi samAna nahIM ho sakatA / jainazAstroMmeM ekeMdriya jIvoMke ghAtase paMceMdriya jIvoMke ghAta paryaMta aura phira paMceMdriyajIvoMmeM bhI kramazaH gau, strI, bAlaka, sAmAnyamanuSya, aviratasamayadRSTi, vratI zrAvaka aura munike ghAtase utpanna huI pApakI mAtrA uttarottara adhika varNana kI hai| aura isIliye prAyazcittasamuccayAdi prAyazcittagraMthoM meM bhI isI kramase hiMsAkA uttarottara adhika daMDa vidhAna kahA gayA hai| karmaprakRtiyoMke bandhAdikakA prarUpaNa karanevAle aura 'tIvramaMdajJAtAjJAtabhAvAdhikAraNavIryavizeSebhyastadvizeSaH' ityAdi sUtroMke dvArA karmAsravoMkI nyUnAdhikatA darzAnevAle sUtrakAra mahodayakA aisA asamaMjasa vacana, ki eka phUlakI paMkhaDI toDanekA pApa munihatyAke samAna hai, kadApi nahIM ho sktaa| isI prakArake aura bhI bahutase asamaMjasa aura Agamaviruddha kathana isa graMthameM pAe jAte haiM jinheM isa samaya chor3A jAtA hai| jarUrata honepara phira kabhI pragaTa kiye jaaeNge| ___ jahAMtaka maiMne isa graMthakI parIkSA kI hai, mujhe aisA nizcaya hotA hai aura isameM koI saMdeha bAkI nahIM rahatA ki yaha graMtha sUtrakAra bhagavAn umAsvAmi mahArAjakA banAyA huA hai| aura na kisI For Personal & Private Use Only
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ dUsare AcAryane hI isakA sampAdana kiyA hai / graMthake zabdoM aura arthoparase, isa graMthakA banAnevAlA koI mAmUlI, adUradarzI aura kSudra hRdaya vyakti mAlUma hotA hai| aura yaha graMtha 16 vIM zatAbdIke bAda 17 vIM zatAbdIke antameM yA usase bhI kucha kAlabAda, usa vakta banAyA jAkara bhagavAn umAsvAmIke nAmase pragaTa kiyA gayA hai jaba ki terahapaMthakI sthApanA ho cukI thI aura usakA prAbalya bar3ha rahA thaa| yaha graMtha kyoM banAyA gayA hai ? isakA sUkSmavivecana phira kisI lekha dvArA jarUrata honepara, pragaTa kiyA jaaygaa| parantu yahA~para itanA batalA denA jarUrI hai ki isa graMthameM pUjanakA eka khAsa adhyAya hai aura prAyaH usI adhyAyakI isa graMthameM pradhAnatA mAlUma hotI hai| zAyada isIliye halAyudhajIne, apanI bhASATIkAke antameM, isa zrAvakAcArako "pUjAprakaraNa nAma zrAvakAcAra" likhA hai| __ antameM vidvajanoMse merA savinaya nivedana hai ki ve isa graMthakI acchI tarahase parIkSA karake mere isa uparyukta kathanakI jA~ca kareM aura isa viSayameM unakI jo sammati sthira hove usase, kRpAkara mujhe sUcita karanekI udAratA dikhlaaeN| yadi parIkSAse unheM bhI yaha graMtha sUtrakAra bhagavAn umAsvAmikA banAyA huA sAbita na hove taba unheM apane usa parIkSAphalako sarvasAdhAraNapara pragaTa karanekA yatna karanA caahiye| aura isa tarahapara apane sAdhAraNa bhAiyoMkA bhrama nivAraNa karate hue prAcIna AcAryoMkI usa kIrtiko saMrakSita rakhanemeM sahAyaka honA cAhiye, jisako kaSAyavaza kisI samaya kalaMkita karanekA prayatna kiyA gayA hai| ___ AzA hai ki vidvajjana mere isa nivedanapara avazya dhyAna deMge aura apane karttavyakA pAlana kreNge| ityalaM vijJeSu / jAtisevakajugalakizora mukhtAra, devabanda / For Personal & Private Use Only
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ shikssaasmsyaa| (2) jisa samaya mana bar3hatA rahatA hai usa samaya usake cAroM ora eka baDA bhArI avakAza rahanA caahie| yaha avakAza vizvaprakRtike bIca vizAla bhAvase vicitra bhAvase aura sundara bhAvase virAjamAna hai| kisI taraha sADhe nava aura daza bajeke bhItara anna nigalakara zikSA denekI mRgazAlAmeM pahu~cakara hAjirI denese baccoMkI prakRti kisI bhI taraha susthabhAvase vikasita nahIM ho sktii| zikSA divAloMse gherakara, daravAjoMse ruddhakara, daravAna biThAkara, daNDa yA sajAse kaNTakitakara, aura ghaNTAdvArA saceta karake kaisI vilakSaNa banA dI gaI hai ! hAya ! mAnava jIvanake ArambhameM yaha kyA nirAnandakI sRSTikI jAtI hai ! bacce bIjagaNita na sIkhakara aura itihAsakI tArIkheM kaNTha na karake mAtAke garbhase janma lete haiM, isake lie kyA ye becAre aparAdhI haiM ? mAlUma hotA hai isI aparAdhake kAraNa ina hatabhAgiyoMse unakA AkAza vAyu aura unakA sArA Ananda avakAza chInakara zikSA unake lie saba prakArase zAsti yA daNDarUpa banA dI jAtI hai| parantu jarA soco to sahI ki bacce azikSita avasthAmeM kyoM janma lete haiM ? hamArI samajhameM to ve na-jAnanese dhIre dhIre jAnanekA Ananda pAveMge, isIlie azikSita hote haiN| hama apanI asa. marthatA aura barbaratAke vaza yadi jJAnazikSAko Anandajanaka na banA sakeM, to na sahI, para ceSTA karake, jAna bUjhakara atizaya niSThuratApUrvaka niraparAdhI baccoMke vidyAlayoMko kArAgAra ( jelakhAne ) to na banA DAleM ! baccoMkI zikSAko vizvaprakRtike udAra ramaNIya avakAzamese hokara unmaSita karanA hI vidhAtAkA abhiprAya thA-isa abhi For Personal & Private Use Only
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAyako hama jitanA hI vyartha karate haiM utanA hI adhika vaha vyartha hotA hai| mRgazAlAkI dIbAle tor3a DAlo,-mAtRgarbhake daza mahInoMmeM bacce paNDita nahIM hue, isa aparAdhapara una becAroMko saparizrama kArAgArakA daNDa mata do, unapara dayA kro| isIse hama kahate haiM ki zikSAke lie isa samaya bhI hameM vanoMkA prayojana hai aura gurugRha bhI hameM cAhie / vana hamAre sajIva nivAsasthAna haiM aura garu hamAre sahRdaya zikSaka haiN| Aja bhI hameM una vanoMmeM aura gurugRhomeM apane bAlakoMko brahmacaryapAlanapUrvaka rakhakara unakI zikSA pUrNa karanI hogii| kAlase hamArI avasthAoMmeM cAhe jetane hI parivartana kyoM na huA kareM parantu isa zikSAniyamakI upayogitAmeM kucha bhI kamI nahIM A sakatI, kAraNa yaha niyama pAnavacaritraka cirasthAyI satyake Upara pratiSThita hai| ataeva, yadi hama AdarzavidyAlaya sthApita karanA cAheM to hameM manuSyoMkI vastIse dUra, nirjana sthAnameM, khule hue AkAza aura vistRta bhUmipara jhAr3a ror3oM ke bIca unakI vyavasthA karanI cAhie / vahA~ adhyApakagaNa ekAnta meM paTanapATanameM niyukta raheMge aura chAtragaNa usa jJAnacarcA ke yajJakSetrameM hI bar3A kreNge| ___ yadi bana sake to isa vidyAlayake sAtha thoDIsI phasalakI jamIna bhI rahanI cAhie:-isa jamInase vidyAlayake lie prayojanIya khAdyasAmagrI saMgraha kI jAyagI aura chAtra khetIke kAmameM sahAyatA kreNge| dUdha bI Adi cIjoMke liye gAya bhaiMseM raheMgI aura chAtroMko gopAlana karanA hogaa| jisa samaya bAlaka par3hane likhanese chuTTI pAvege, usa vizrAmakAlameM ve apane hAthase bAga lagAveMge, jhADoMke cAroM ora khaDDe khodeMge, unameM jala saceiMge aura bAgakI rakSAke lie bAr3ha lgaaveNge| For Personal & Private Use Only
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ isa taraha ve prakRtike sAtha kevala bhAvakA hI nahIM, kAmakA sambandha bhI jArI rkheNge| ___ anukUla RtuoMmeM bar3e bar3e chAyAdAra vRkSoMke nIce chAtroMkI klAse baittheNgiiN| unakI zikSAkA kucha aMza adhyApakoMke sAtha vRkSoMke nIce ghUmate ghUmate samApta hogA aura sandhyAkA avakAzakAla ve nakSatroMkI pahacAna karanemeM, saGgItacarcAmeM, purANakathAoMmeM aura itihAsakA kahAniyAM sunanemeM vyatIta kreNge| koI aparAdha bana jAnepara chAtra hamArI prAcIna paddhatike anusAra prAyazcitta kareMge / zAsti arthAt daNDa aura prAyazcittameM bahuta bar3A antara hai| dUsareke dvArA aparAdhakA pratiphala pAnA zAsti hai aura apane hI dvArA aparAdhakA saMzodhana karanA-usase mukta honA prAyazcita hai| chAtroMko isa prakArakI zikSA zurUse hI milanA cAhie ki daNDasvIkAra karanA khudakA hI kartavya hai-usake svIkAra kiye vinA hRdayakI glAni dUra nahIM hotii| dUsareke dvArA Apako daNDita karanA manuSyocita kArya nahIM ho sktaa| ___ yadi Apa loga kSamA kareM to isa maukepara sAhasa karake maiM eka bAta aura kaha dU~ / isa AdarzavidyAlayameM beMca Tebila kursI aura caukiyoMkI jarUrata nahIM / maiM yaha bAta a~garejI cIjoMke viruddha Andolana karaneke lie nahIM kahatA hU~ / nahIM, merA vaktavya yaha hai ki hameM bhapane vidyAlayameM anAvazyakatAkI AvazyakatA na bar3hane denekA eka Adarza saba taraha spaSTa kara rakhanA hogA / Tebila, kursI, beMca AdicIjeM manuSyako hara vakta nahIM mila sakatI; kintu bhUmitala eka aisI cIja hai ki use koI kabhI chIna nahIM le sktaa| isake viruddha kursI TebileM avazya aisI haiM ki ve hamAre bhUmitalako chIna letI haiN| kyoMki ; For Personal & Private Use Only
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 93 abhyAsa par3a jAne para hamArI aisI dazA ho jAtI hai ki yadi kabhI bhUmitala para baiThane ke lie hameM lAcAra honA par3atA hai to na to hameM ArAma milatA hai aura na subidhA hI mAlUma par3atI hai / vicAra karake dekhA jAya to yaha eka bar3I bhArI hAni hai / hamArA deza zItapradhAna deza nahIM haiM, hamArA pahanAva oDhAva aisA nahIM hai ki hama nIce na baiTha sakeM, taba paradezoM ke samAna abhyAsa DAlake hama asabAbakI bahulatAse apanA kaSTa kyoM bar3hAveM ? hama jitanA hI anAvazyakako atyAvazyaka banAveMge utanA hI hamArI zaktikA apavyaya hogA / isake sivA dhanI yUropake samAna hamArI pU~jI nahIM hai; usake lie jo bilakula sahaja hai hamAre lie vahIM bhAra rUpa hai / hama jyoM hI kisI acche kAryakA prAraMbha karate haiM aura usake lie Avazyaka imArata, asabAba, pharanIcara AdikA hisAba lagAte haiM tyoM hI hamArI A~khoMke Age a~dherA chA jAtA hai| kyoMki isa hisAba meM anAvazyakatAkA upadrava rupaye meM bAraha Ane hotA hai| hamameM se koI sAhasa karake nahIM kaha sakatA ki hama miTTI ke sAdhe gharameM kAma AraMbha kareMge aura dharatI meM Asana bichAkara sabhA kareMge / yadi hama yaha bAta jora se kaha sakeM aura kara sakeM to hamArA 1 Adhe se adhika vajana utara jAya aura kAmameM kucha adhika tAratamya bhI na ho / parantu jisa dezameM zaktikI sImA nahIM hai, jisa deza meM dhana kaune kaune meM bharakara uchalA par3atA hai, usa dhanI yUropakA Adarza apane saba kAmoM meM banAye vinA hamArI lajjA dUra nahIM hotI -- hamArI kalpanA tRpta nahIM hotI / isase hamArI kSudra zaktikA bahuta bar3A bhAga AyojanoM meM taiyAriyoM meM hI niHzeSa ho jAtA hai, asalI cIjako hama khurAka hI nahIM juTA paate| hama jitane dina paTTiyoM para khar3iyA potakara hAtha ghasITate rahe, taba taka to pAThazAlAyeM sthApana For Personal & Private Use Only
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ 94 karane kA hamArA vicAra hI nahIM thA, aba bAjAroMmeM sleTa peMsiloMkA prAdurbhAva ho gayA hai parantu pAThazAlA sthApita karanA muzkila ho gayA hai / saba hI viSayoM meM yaha bAta dekhI jAtI hai / pahale Ayojana kama the, sAmAjikatA adhika thI; aba Ayojana bar3ha cale haiM, aura sAmAjikatAmeM ghATA A rahA hai / hamAre deza meM eka dina thA, jaba hama asabAba ADambarako aizvarya kahate the kintu sabhyatA nahIM kahate the; kAraNa usa samaya dezameM jo sabhyatAke bhANDArI the unake bhANDArameM asabAkI adhikatA nahIM thii| ve dAridyako kalyANamaya banA karake sAre dezako sustha snigdha rakhate the / kamase kama zikSA ke dinoM meM yadi hama isa Adarza se manuSya ho sakeM - to aura cAhe kucha na ho hama apane hAtha meM kitanI hI kSamatA yA sAmarthya pA sakeMge - miTTI meM baiTha sakane kI kSamatA, moTA pahananekI moTA khAnekI kSamatA, yathAsaMbhava thoDe AyojanameM yathAsaMbhava adhika kAma calAne kI kSamatA - ye saba mAmUlI kSamatA nahIM haiN| aura ye sAdhanAkI - abhyAsakI apekSA rakhatI haiN| mugamatA, saralatA, sahajatA hI yathArtha sabhyatA hai - isake viruddha AyojanoMkI jaTilatA eka prakArakI varbaratA hai| vAstava meM vaha pasIne se tarabatara akSamatAkA stUpAkAra jaMjAla hai! isa prakArakI zikSA vidyAlayoM meM zizukAlase hI milanA cAhie aura so bhI niSphala upadezoMdvArA nahIM, pratyakSa dRSTAntoM dvArA ki thoDI bahuta jaDa vastuoM ke abhAva se manuSyatvakA sanmAna naSTa nahIM hotA varan bahudhA sthaloM meM svAbhAvika dIpti ujjvala ho uThatA hai| hameM isa bilakula sIdhIsAr3I bAtako saba taraha sAkSAt bhAvase bAlakoM ke sAmane svAbhAvika kara denA hogA / yadi yaha zikSA na milegI to hamAre bAlaka kevala apane hAthoMpA coMkA, aura gharakI miTTIkA hI anAdara na kareMge kintu apane pitA pitAmahoM ko For Personal & Private Use Only
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ ghRNAkI dRSTise dekheMge aura prAcIna bhAratavarSakI sAdhanAkA mAhAtmya yathArtharUpase anubhava na kara skeNge| yahA~ zaMkA upasthita hogI ki yadi tuma bAharI taDakabhaDaka cAkacikyakA Adara nahIM karanA cAhate to phira tumheM bhItarI vastuko vizeSa bhAvase mUlyavAn banAnA hogA-so kyA usa mUlyake denekI zakti tumameM hai ? arthAt kyA tuma usa bahumUlya Adarza zikSAkI vyavasthA kara sakate ho ? gurugRha sthApita karate hI pahale guruoMkI AvazyakatA hogii| parantu isameM yaha bar3I bhArI kaThinAI hai ki zikSaka yA mAsTara to akhabAroMmeM noTisa de denese hI mila jAte haiM para guru to pharamAyaza denese bhI nahIM pAye jA skte| . isakA samAdhAna yaha hai-yaha saca hai ki hamArI jo kucha saGgati hai-pUMjI hai usakI apekSA adhikakA dAvA hama nahIM kara skte| atyanta AvazyakatA honepara bhI sahasA apanI pAThazAlAoMmeM guru mahAzayoMke Asanapara yAjJavalkya RSiko lA biThAnA hamAre hAthakI bAta nahIM hai| kintu yaha bAta bhI vivecanA karake dekhanI hogI ki hamArI jo saGgati yA pU~jI hai avasthAdoSase yadi hama usakA pUrA dAvA na kareMge to apanA sArA mUladhana bhI na bacA skeNge| isa tarahakI ghaTanAyeM akasara ghaTA karatI haiN| DAMkake TikiTa liphAphepara cipakAneke lie hI yadi hama pAnIke baDekA vyavahAra kareM to usa ghaDekA adhikAMza pAnI anAvazyaka hogA; para yadi hama snAna kareM to usa. ghaDekA jala sabakA saba khAlI kiyA jA sakatA hai;arthAt eka hI ghaDekI upayogitA vyavahAra karaneke DhaMgoMse kama bar3ha ho jAtI hai / ThIka isI taraha hama jinheM skUlake zikSaka banAte haiM ! unakA hama isa DhaMgase vyavahAra karate haiM ki unake hRdaya manoMkA For Personal & Private Use Only
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ bahuta hI kama aMza kAmameM lagatA hai-ve kalake samAna kAma kiyA karate haiM / phonogrApha yantrake sAtha yadi hama eka beta auraM thoDAsA mastaka jor3a deM to basa vaha skUlakA zikSaka bana sakatA hai| kintu yadi isI zikSakako hama guruke Asanapara biThA deM to svabhAvase hI usake hRdaya manakI zakti samagra bhAvase ziSyoMkI ora daur3egI / yaha saca hai ki usakI jitanI zakti hai usase adhika vaha ziSyoMko na de sakegA kintu usakI apekSA kama denA bhI usake lie lajAkara hogaa| jabataka eka pakSa yathArtha bhAvase dAvA na karegA tabataka dUsare pakSameM sampUrNa zaktikA udbodhana na hogaa| Aja skUlake zikSakoMke rUpameM dezakI jo zakti kAma kara rahI hai, deza yadi sacce hRdayase prarthanA kare to gururUpameM usakI apekSA bahuta adhika zakti kAma kregii| __ Ajakala prayojanake niyamase zikSaka chAtroMke pAsa Ate haiMzikSaka garajI bana gaye haiM; parantu svAbhAvika niyamase ziSyoMko guruke pAsa jAnA cAhie - chAtroMkI garaja honI caahie| aba zikSaka eka tarahake dUkAnadAra haiM aura vidyA par3hAnA unakA vyavasAya hai / ve grAhakoM yA kharIdadAroMkI khojameM phirA karate haiN| dUkAnadArake yahA~se loga cIja kharIda sakate haiM, parantu usakI vikreya cIjoMmeM sneha, zraddhA, niSThA Adi hRdayakI cIjeM bhI hoMgI, isa prakArakI AzA nahIM kI jA sakatI / isI kAraNa zikSaka vetana (tanakhvAha) lete haiM aura vidyAko beca dete haiM aura yahIM dUkAnadAra aura prAhakake samAna zikSaka aura chAtroMkA sambandha samApta ho jAtA hai / isa prakArakI pratikUla avasthAmeM bhI bahutase zikSaka lena denakA sambandha choDa dete hai / hamAre zikSaka jaba yaha samajhane lageMge ki hama gurUke For Personal & Private Use Only
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ Asanapara baiThe haiM aura hameM apane jIvanake dvArA chAtroM meM jIvanasaJcAra karanA hai, apane jJAnake dvArA chAtroM meM jJAnakI battI jalAnI hai, apane snehake dvArA bAlakoMkA kalyANasAdhana karanA hai, taba hI ve gauravAnvita ho sakeMge- taba ve aisI cIjakA dAna karane ko taiyAra hoMge jo paNyadravya nahIM hai, jo mUlya dekara nahIM pAI jA sakatI aura taba hI ve chAtroM ke nikaTa zAsanake dvArA nahIM kintu dharmake vidhAna tathA svabhAva ke niyamase bhakti karane yogya - pUjya bana sakeMge / ve jIvikA ke anurodhase betana lenepara bhI badale meM usakI apekSA bahuta adhika dekara apane kartavyako mahimAnvita kara sakeMge / yaha bAta kisIse chupI nahIM hai ki abhI thoDe dina pahale jaba dezake vidyAlayoM meM rAjacakrakI zanidRSTi par3I thI, taba bIsoM pravIna aura navIna zikSakoMne jIvikA lubdha zikSakavRttikI kalaGkakAlimA kitane nirlajja bhAvase samasta deza ke sAmane prakAzita kI thI / yadi ve bhArata ke prAcIna guruoMke Asanapara baiThe hote to padavRddhi ke mohase aura hRdaya ke abhyAsake vazase choTe 2 baccoM para nigarAnI rakhaneke lie kanasTebala biThAkara apane vyavasAyako isa taraha ghRNita nahIM kara sakate / aba prazna yaha hai ki zikSArUpI dUkAnadArIkI nIcatAse kyA hama dezake zikSakoMko aura chAtroMko nahIM bacA sakate ? kintu hamArA ina saba vistRta AlocanAoM meM pravRtta honA jAna par3atA hai ki vyartha jA rahA hai-- mAlUma hotA hai bahutoM ko hamArI isa zikSApraNAlIkI mUla bAtameM hI Apatti hai / arthAt ve likhanA par3hanA sikhalAne ke lie apane bAlakoM ko dUra bhejanA hitakArI nahIM smjhte| isa viSaya meM hamArA prathama vaktavya yaha hai ki hama Ajakala jisako likhanA par3hanA samajhate haiM usake lie to kevala itanA hI kAphI hai ki apane muhalle kI kisI galI meM koI eka subhItekA skUla dekha liyA For Personal & Private Use Only
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ aura usake sAtha bahuta huA to eka prAiveTa TyUTara bhI rakha liyA jo zikSA isa uddezyako sAmane rakhakara dI jAtI hai ki-"likhana par3hanA sIkhe joI, gADI ghor3A pAve soI / " vaha zikSA hI nhiiN| isa prakArakI zikSA mAnavasantAnako atizaya dIna aura kRpaNa banAnevAlI ataeva sarvathA ayogya hai| dUsarA vaktavya yaha hai ki, 'zikSAke lie bAlakoMko gharase dUra bhejanA ucita nahIM hai| isa bAtako hama taba mAna sakate the jaba hamAre ghara vaise hote jaise ki hone cAhie the / kumhAra, luhAra, baDhaI, julAhe Adi zilpakAra apane baccoMko apane pAsa rakhakara hI manuSya banA lete hai aura ve unhIM jaisA kAma karane lagate haiM / isakA kAraNa yaha hai ki ve jitanI zikSA denA cAhate haiM vaha ghara rakhake hI acchI tarahase dI jA sakatI hai-unakA ghara usake yogya hotA hai / para zikSAkA Adarza yadi isase kucha aura unnata ho to bAlakoMko skUla bhejanA hogaa| taba yaha koI na kahegA ki mA bApake pAsa zikhAnA hI sarvApekSA acchA hai; kyoMki aneka kAraNoMse aisA honA saMbhava nhiiN| zikSAke Adarzako yadi aura bhI UMcA uThAnA cAheM, yadi parIkSA phala-lolupa pustaka zikSAkI ora hI hama na dekheM, yadi sarvAGgINa manuSyatvakI dIvAla khaDI karaneko hI hama zikSAkA lakSya nizcaya kareM, to usakI vyavasthA na to ghara hImeM ho sakegI-aura na skUloMmeM hI ho skegii| ___ saMsArameM koI vaNika hai, koI vakIla hai, koI dhanI jamIMdAra hai aura koI kucha aura hai| ina sabahIke gharakI Aba havA svatantra yA judA judA tarahakI hai aura isalie inake gharakI baccoMpara chuTapana hIse judA judA tarahakI chApa laga jAtI hai| jIvanayAtrAkI vicitratAke kAraNa manuSyameM apane Apa jo eka vizeSatva ghaTita hotA hai vaha anivArya hai aura isa prakAra eka eka For Personal & Private Use Only
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ vyavasAyakA vizeSa AkAra prakAra lekara manuSya judA judA koThoMmeM vibhakta ho jAtA hai| kintu jaba bAlaka saMsArakSetrameM paira rakhate haiM taba usake pahale unakA unake pAlanapoSaNa karttAoMke yA abhibhAvakoMke sAMcemeM DhalanA unake lie kalyANakArI nahIM hai| ___ udAharaNake liye eka dhanIke lar3akoMko dekhie / yaha ThIka hai ki dhanIke gharameM lar3ake janma lete haiM kintu ve koI aisI vizeSatA lekara janma nahIM lete ki jisase mAlUma ho ki ve dhanIke lar3ake haiN| dhanIke lar3ake aura garIvake laDakemeM usa samaya koI vizeSa prabheda nahIM hotaa| janma honeke dUsare dinase manuSya usa prabhedako apane hAthoM gar3hatA hai| aisI avasthAmeM mAvApake lie ucita thA ki ve pahale lar3akoMke sAdhAraNa manuSyatvako pakkA karake usake bAda unheM AvazyakatAnusAra dhanIkI santAna banAte / kintu aisA nahIM hotA, ve saba prakArase mAnava santAna bananeke pahale hI dhanIkI santAna bana jAte haiM-isase durlabha mAnava janmakI bahutasI bAteM unake bhAgyameM bAda par3a jAtI haiM-jIvanadhAraNake aneka rasAsvAdoMkI kSamatA hI unakI naSTa ho jAtI hai| pahale to piMjareke baddhapakSa pakSAke samAna dhanika putrako usake mAbApa hAtha pairoMke rahate hue bhI paMgu banA DAlate haiM / vaha cala nahIM sakatA, usake lie gAr3I cAhie; bilakula mAmUlI bojhA uThAnekI zakti nahIM rahatI, kulI cAhie; apane kAma kara sakanekI sAmarthya nahIM rahatI, cAkara cAhie / kevala zArIrika zaktike abhAvase hI aisA hotA ho, so nahIM hai,-lokalajjAke mAre usa hatabhAgeko sustha tathA sudRDha aGga pratyaGga hone para bhI pakSAghAta ( lakavA ) grasta honA par3atA hai| jo sahaja hai vaha usake lie kaSTakara hai, aura jo svAbhAvika hai vaha usake lie lajjAkara ho jAtA hai| samAjake logoMke mu~hakI ora For Personal & Private Use Only
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ w w ' , dekhakara-ve hamAre kAmako anucita na kahane lage isa khayAlase use jina anAvazyaka zAsanoMmeM kaida honA par3atA hai unase vaha sahaja manuSyake bahutase adhikAroMse vaJcita ho jAtA hai| pIche kahIM use koI dhanI na samajhe, itanI sI bhI lajjA vaha nahIM saha sakatA, isake liye use parvatatulya bhAra vahana karanA par3atA hai aura isI bhArake kAraNa vaha pRthivImeM paira paira para dabA jAtA hai / usako kartavya karanA ho to bhI isa sAre bojheko uThA karake karanA hogA, ArAma karanA ho to bhI isa bhArako lAdakara karanA hogA-bhramaNa karanA ho to bhI isa saba bhArako sAtha 2 khIMcate hue karanA hogaa| yaha eka bilakula sIdhI aura satya bAta hai ki sukha manase sambaMdha rakhatA hai-AyojanoM yA ADambaroMse nhiiN| parantu yaha sarala satya bhI vaha jAnane nahIM pAtA-ise hara tarahase bhulAkara vaha hajAroM jar3a padArthoMkA dAsAnudAsa banA diyA jAtA hai / apanI mAmUlI jarUratoMko vaha itanA bar3hA DAlatA hai ki phira usake lie tyAga svIkAra karanA asAdhya ho jAtA hai aura kaSTa svIkAra karanA asaMbhava ho jAtA hai| jagatameM itanA bar3A kaidI aura itanA bar3A la~gar3A zAyada hI aura koI ho / itanepara bhI kyA hameM yaha kahanA hogA ki ye saba pAlana poSaNa kartA mA-bApa jo kRtrima asamarthatAko garvakI sAmagrI banAkara khar3I kara dete haiM aura pRthivIke sundara zasyakSetroMko kA~TedAra jhAr3oMse chA DAlate haiM-apanI santAnake sacce hitaiSI haiM ? jo javAna hokara apanI icchAse vilAsitAmeM magna ho jAte haiM unheM to koI nahIM roka sakatA kintu bacce, jo dhUla miTTIse ghRNA nahIM karate, jo dhUpa, varSA aura vAyuko cAhate haiM, jo sajadhaja karAne kaSTa mAnate haiM, apanI sArI indriyoMkI cAlanA karake jagatako pratyakSa bhAvase parIkSA karake For Personal & Private Use Only
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 dekhanemeM hI jinheM sukha mAlUma hotA hai, apane svabhAvake anusAra calane meM jinheM lajA, saMkoca, abhimAna Adi kucha bhI nahIM hotA, ve jAna bUjhakara bigAr3e jAte haiM, cirakAlake lie akarmaNya banA diye jAte haiM, yaha bar3e hI duHkhakA viSaya hai| bhagavAn , aise pitAmAtA oMke hAthase ina niraparAdha baccoMkI rakSA karo, inapara dayA karo / ___ hama jAnate haiM ki bahutase gharoMmeM bAlaka bAlikA sAhaba banAye 'jA rahe haiM / ve AyAoM yA dAiyoMke hAthoMse manuSya banate haiM, vikRta beDhaMgI hindusthAnI sIkhate haiM, apanI bhAtRbhASA hindI bhUla jAte haiM aura bhAratavAsiyoMke baccoMke lie apane samAjase jina saiMkar3oM hajAroM bhAvoMke dvArA nirantara hI vicitra rasoMkA AkarSaNa karake puSTa honA svAbhAvika thA, una saba svajAtIya nADiyoM ke sambandhase ve judA ho jAte haiM aura idhara a~garejI samAjake sAtha bhI unakA sambandha nahIM rahatA / arthAt ve araNyase ukhAr3e jA kara vilAyatI TInake TaboMme bar3e hote haiN| hamane apane kAnose sunA hai isa zreNIkA eka laDakA darase apane kaI dezIya bhAvApanna riztedAroMko dekhakara apanI mAse bolA thA--" Jammat, tmamima, look, lot of Babus Fare coming" eka bhAratavAsI laDakekI isase adhika durgati aura kyA ho sakatI haiM ? bar3e honepara svAdhIna ruci aura pravRttike vaza jo sAhabI cAla calanA cAheM ve bhale hI caleM, kintu unake bacapanameM jo saba mAvApa bahuta apavyaya aura bahutasI apaceSTAse santAnoMko sAre samAjase bAhara karake svadezake liye ayogya aura videzake lie agrAhya banA DAlate haiM, santAnoMko kucha samayake lie kevala apane upArjanake bilakula anizcita Azrayake bhItara lapeTa rakhakara bhavipyatakI durgatike lie jAna bujhakara taiyAra karate haiM, una saba abhi For Personal & Private Use Only
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 102 bhAvakoMke nikaTa na rahakara bAlaka yadi dUra rakkhe jAve to kyA koI bar3I bhArI duzcitAkA kAraNa ho jAyagA ? ___ hamane jo Upara eka dRSTAnta diyA hai usakA eka vizeSa kAraNa hai / sAhabIpanakA jinheM abhyAsa nahIM hai, yaha dRSTAMta unake cittopara bar3e jorase coTa phuNcaavegaa| ve sacamuca hI mana-hI-mana soceMge ki loga yaha itanI sI mAmUlI bAta kyoM nahIM samajhate-ve sArA bhavipyat bhUlakara kevala apane kitane hI vikRta abhyAsoMkI aMdhatAke vaza baccoMkA isa prakAra sarvanAza karaneke lie kyoM tatpara ho jAte haiN| kintu yaha yAda rakhanA cAhie ki jinheM sAhabIpanakA abhyAsa ho rahA hai, ve yaha saba kAma bahuta hI sahaja bhAvase kiyA karate haiM / yaha bAta kabhI unake manameM hI nahIM A sakatI ki hama santAnako kisI dUSita abhyAsameM DAla rahe haiN| kyoMki hamAre nijake bhItara jo saba khAsa khAsa vikRtiyA~ hotI haiM unake sambandhameM hama eka tarahase acetana hI rahate haiM-unhoMne hameM apanI muTThImeM isa taraha kara rakkhA hai ki unase aura kisIkA aniSTa tathA asuvidhA honepara bhI hama unakI orase udAsIna rahate haiM-yaha nahIM socate ki inase dUsaroMko hAni pahu~ca rahI hai / hama samajhate haiM ki parivArake bhItara krodha, dveSa, anyAya, pakSapAta, vivAda, virodha, glAni, bure abhyAsa, kusaMskAra Adi aneka burI bAtoMkA prAdurbhAva honepara bhI usa parivArase dUra rahanA hI bAlakoMke liye sabase bar3I vipatti hai / yaha bAta kabhI hamAre manameM uThatI hI nahIM ki hama jisake bhItara rahakara manuSya hue haiM usa ( parivAra ) ke bhItara aura kisIke manuSya bananemeM kucha kSati hai yA nhiiN| kintu yadi manuSya banAnekA Adarza saca ho, yadi bAlakoMko apane hI jaisA kAma calAU AdamI banAneko hama yatheSTa' For Personal & Private Use Only
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 103 na samajhate hoM to yaha bAta hamAre manameM jarUra uThegI ki bAlakoMko zikSA ke samaya aisI jagaha rakhanA hamArA kartavya hai ki jahA~ ve svabhAbake niyamAnusAra vizvaprakRti ke sAtha ghaniSTa sambandha rakhakara brahmacarya pAlanapUrvaka guruoM ke sahavAsameM jJAna prApta karake manuSya bana sakeM / bhrUNako garbhake bhItara aura bIjako miTTI ke bhItara apane upayukta khAdyase parivRta hokara gupta rahanA par3atA hai / usa samaya rAta dina una donoMkA eka mAtra kAma yahI rahatA hai ki khAdyako khIMcakara Apako AkAzake lie aura prakAzake lie taiyAra karate rahanA / usa samaya ve AharaNa nahIM karate, cAroM ora se zoSaNa karate haiM / prakRti unheM anukUla antarAlake bhItara AhAra dekara lapeTa rakhatI hai - bAhara ke aneka AghAta aura apaghAta unapara coTa nahIM pahu~cA sakate aura nAnA AkarSaNoM meM unakI zakti vibhakta nahIM ho pdd'tii| bAlakoM kA zikSA samaya bhI unake lie isI prakArakI mAnasika bhrUNaavasthA haiM | isa samaya ve jJAnake eka sajIva veSTana ke bIca rAta dina manakI khurAka ke bhItara hI bAta karake bAhara kI sArI vibhrAntiyoMse dUra gupta rUpase apanA samaya vyatIta karate haiM, aura yahI honA bhI cAhie - yaha svAbhAvika vidhAna isa samaya cAroM ora kI sabhI bAteM unake anukUla honA cAhie, jisase unake manakA sabase Avazyaka kArya hotA rahe arthAt ve jAnakara aura na jAnakara khAdyazoSaNa karate raheM, zaktisaMcaya karate raheM aura Apako paripuSTa karate raheM / saMsAra kAryakSetra haiM aura nAnA pravRttiyoMkI lIlAbhUmi hai - usameM aisI anukUla avasthAkA milanA bahuta hI kaThina hai jisase bAlaka zikSAkAlameM zaktilAbha aura paripUrNa jIvanakI mUla pU~jI saMgraha kara sakeM / zikSA samApta honepara gRhastha honekI vAstavika kSamatA unameM For Personal & Private Use Only
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 104 utpanna hogI-kintu yaha yAda rakhanA cAhie ki jo saMmArake samasta pravRtti-saMghAtoMke bIca rahakara yatheccha manuSya bana jAte haiM, unheM gRhastha honeke yogya manuSyatva prApta nahIM ho sakatA-jamIMdAra banAyA jA sakatA hai, vyavasAyI banAyA jA sakatA hai parantu manuSya bananA bahuta hI kaThina hai| hamAre dezarma eka samaya gRhadharmakA Adarza bahuta hI u~cA thA. isIlie samAjameM tInoM vargoMko saMsAra meM praveza karaneke pahale brahmacaryapAlanake dvArA Apako taiyAra karanekA upadeza aura vyavasthA thii| yaha Adarza bahuta samayase nIce gira gayA hai aura usake sthAnapara hamane aba taka aura koI mahat Adarza grahaNa nahIM kiyA, isIse hama Aja klarka, sariztedAra, dArogA, DipuTI majisTreTa banakara hI santuSTa haiM. isame adhika bananeko yadyapi hama burA nahIM samajhate tathApi bahuta samajhate haiM / _ kintu isase bahuta adhika bhI bahuta nahIM hai / hama yaha bAta kevala hinduoMkI orase nahIM kahate haiM-nahIM, kisI deza aura kisI deza samAjameM bhI yaha bahuta nahIM hai| dUsare dezoMmeM ThIka isI prakAra kI zikSApraNAlI pracalita nahIM kI gaI aura vahAM ke loga yuddhoMmeM laDane haiM, vANijya karate haiM, TelIgrAphake tAra khaTagbaTAte haiM, relagADIke eJjina calAte haiM ----yaha dekhakara hama bhUle haiM;-aura yaha bhUla ainI hai ki kisI sabhAmeM ekAdha prabandhakI AlocanA karanese miTa jAyagI aisI AzA nahIM kI jA sktii| isalie AzaGkA hotI hai ki Aja hama 'jAtIya' zikSAparipatkI racanA karaneke samaya apane deza aura apane itihAsako chor3akara jahA~ tahA~ udAharaNa khojaneke lie ghama phirakara kahIM aura bhI eka saMcemeM DhalA huA kalakA skula na khola baiThe / hama prakRtikA vizvAsa nahIM karate, manuSya ke prati bharosA nahIM rakhate, isalie kalake binA hamArI gati nahIM hai| hamane manameM For Personal & Private Use Only
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 101 nizcaya kara rakkhA hai ki nItipAThoMkI kala calAte hI manuSya sAdhu bana jAya~ge aura pustakeM par3hAnekA bar3A phaMdA DAlate hI manuSyakA tRtIya cakSu jo jJAnanetra hai vaha Apa hI ughar3a par3egA ! isameM sandeha nahIM ki pracalita praNAlIke eka skUla kholanekI apekSA jJAnadAnakA koI upayogI Azrama sthApita karanA bahuta hI kaThina hai / kintu smaraNa rakhie ki isa kaThinako sahaja karanA hI bhAratavarSakA Avazyaka kArya hogaa| kyoMki, hamArI kalpanA se yaha AzramakA Adarza abhI taka lupta nahIM huA hai aura sAtha hI yUropakI nAnA vidyAoMse bhI hama paricita ho gaye haiM / vidyAlAbha aura jJAnalAbhakI praNAlI meM hameM sAmaJjasya sthApita karanA hogA / yaha bhI yadi isase na ho sakA to samajha lo ki kevala nakalakI ora dRSTi rakhakara hama saba taraha vyartha ho jAya~ge - kisI kAmake na raheMge | adhikAralAbha karaneko jAte hI hama dUsaroMke Age hAtha phailAte haiM aura navIna gaDhaneko jAte hI hama nakala karake baiTha jAte haiM / apanI zakti aura apane manakI aura dezakI prakRti aura dezake yathArtha prayojanakI ora hama tAkate bhI nahIM haiM - tAkanekA sAhasa bhI nahIM hotA / jisa zikSAkI kRpAse hamArI yaha dazA ho rahI hai usI zikSAko hI eka nayA nAma dekara sthApana kara denese hI vaha naye phala dene lagegI, isa prakAra AzA karake eka aura naI nirAzA ke mukhameM praveza karanekI aba hamArI pravRtti to nahIM hotI / yaha bAta hameM yAda rakhanI hogI ki jahA~ candeke rupaye mUsaladhArake samAna A paDate haiM zikSAkA vahIM acchA jamAva hotA hai, aisA vizvAsa na kara baiThanA cAhie | kyoMki manuSyatva rupayoMse nahIM kharIdA jA sakatA / jahA~ kameTI ke niyamoM kI dhArA nirantara barasatI rahatI hai, zikSAkarapa / For Personal & Private Use Only
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ latA vahIM jaldIse bar3ha uThatI hai, yaha bhI koI bAta nahIM hai / kyoMki kevala niyamAvalI acchI honepara bhI vaha manuSyake manako khAdya nahIM de sktii| anekAneka viSayoMke par3hAnekI vyavathA karanese hI zikSA adhika aura acchI hone lagI, aisA samajhanA bhI bhUla hai kyoMki manuSya jo banatA hai so " na medhAyA na bahunA zrutena / " jahA~ ekAntameM tapasyA hotI hai, vahIM hama sIkha sakate haiM; jahA~ gurUrUpase tyAga hotA hai, jahA~ ekAnta abhyAsa yA sAdhanA hotI hai, vahIM hama zakti bar3hA sakate haiM, jahA~ sampUrNa bhAvase dAna hotA hai vahIM sampUrNa bhAvase grahaNa bhI saMbhava ho sakatA hai; jahA~ adhyApakagaNa jJAnakI carcA meM svayaM pravRtta rahate haiM vahIMpara chAtragaNa vidyAke pratyakSa darzana kara sakate haiM; bAhara vizvapravRttikA AvirbhAva jahA~ binA rukAvaTake hotA hai, bhItara vahIMpara mana sampUrNa vikasita ho sakatA hai; brahmacaryakI sAdhanAmeM jahA~ caritra sustha aura Atmavaza hotA hai, dharmazikSA vahA~ hI sarala aura svAbhAvika hotI hai; aura jahA~para kevala pustaka aura mAsTara, seneTa aura siMDikeTa, IMToMke koThe aura kAThakA pharnIcara hai, vahA~ hama jitane bar3e Aja ho uThe haiM, utane hI bar3e hokara kala bhI bAhara hoNge| * * zrIyukta ravIndranAtha ThAkurakI zikSAnibandhAvalIke eka baMgalA lekhakA anuvaad| For Personal & Private Use Only
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107 vn-vihNgm| bana bIca base the, pha~se the mamattvameM, eka kapota kapotI khiiN| dina-rAta na ekako dUsarA chor3atA, aise hile-mile donoM vahIM // bar3hane lagA nitya nayAnayA neha, naI naI kAmanA hotI rhiiN| kahanekA prayojana hai itanA, unake sukhakI rahI sImA nahIM // rahatA thA kabUtara mugdha sadA, anurAgake rAgameM masta huaa| karatI thI kapotI kabhI yadi mAna, manAtA thA pAsa jA vyasta huA / jaba jo kucha cAhA kabUtarIne, utanA vaha vaise samasta huaa| isa bhAMti paraspara pakSiyoMmeM bhI, pratItise prema prazasta huaa| suvizAla vanoMme uDe phirate, avalokate prAkRta citra chaTA / kahIM zasyase zyAmala khetakhar3e, jinheM dekha ghaTAkAM bhI mAna ghaTA // . For Personal & Private Use Only
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ 108 kahIM kosoM ujAr3ameM jhAr3apar3e, kahIM ADameM koI pahAr3a saTA / kahIM kuMja, latAke vitAna tane, ghane phUloM kA saurabha thA simaTA // (4) jharane jharanekI kahIM jhanakAra, phuhArekA hAra bicitra hI thA / hariyAlI nirAlI na mAlI lagA, taba bhI saba DhaMga pavitra hI thA / RSiyoMkA tapovana thA, surabhIkA, jahA~ para siMha bhI mitra hI thA / basa jAna lo, sAttvika sundaratAsukha-saMyuta zAntikA citra hI thA / - (4) kahIM jhIla kinAre bar3e bar3e grAma, gRhastha - nivAsa bane hue the / khaparailoMmeM kaddU karailoMkI belake khUba tanAva tane hue the // jala zItala, anna, jahAM para pAkara pakSI gharoMmeM ghane hue the / saba ora svadeza- samAja - svajAtibhalAI ThAna Thane hue the // ( 6 ) isa bhAMti nihArate lokakI lIlAM prasanna ve pakSI phireM gharako / unheM dekhake dUrahIse mu~ha kholate For Personal & Private Use Only
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ 109 bacce caleM caTa baahrko|| dularAne khilAne pilAnese thA - avakAza unheM na ghar3I bhrko| kucha dhyAna hI thA na kabUtarako kahIM kAla calA rahA hai zarako // (7) dina eka bar3A hI manohara thA, chavi chAI vasantakI thI vanameM / saba aura prasannatA dekha par3I, jar3a cetanake tanameM manameM // nikale the kapota-kapotI kahIM, ___ par3e jhuMDameM, ghUmate kAnanameM / pahu~cA yahA~ ghosale pAsa zikArI, zikArakI, tAkase nirjanameM // (8) usa nirdayane usI per3ake pAsa . bichA diyA jAlako kauzalase / bahIM dekhake annake dAne par3e, cale bacce, abhijJa na the chalase / / nahIM jAnate the ki "yahIpara hai, kahIM duSTa bhir3ApaDA bhuutlse| basa phA~sake bA~sake bandhanameM, kara degA halAla hameM balase" // jaba bacce pha~se usa jAlameM jA, taba ve ghabaDA uThe bandhanameM / For Personal & Private Use Only
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ 110 itane meM kabUtarI AI vahA~; dazA dekhake vyAkula hI manameMkahane lagI, hAya, huA yaha kyA ! suta mere halAla hue vanameM / aba jAlameM jAke milUM inase, sukha hI kyA rahA isa jIvanameM !! (10) usa jAlameM jAke bahelie ke, mamatAse kavRtarI Apa girii| itanemeM kabUtara AyA vahA~; usa ghosalemeM thI vipatti nirI / / lakhate hI a~dherA sA Age huA, ghaTanAkI ghaTA vaha ghora virI / nayasoMse acAnaka bUMda gire, ceharepara zokakI syAhI phirI / / (11) taba dIna kapota baDhe dukhase kahane lagA-hA ati kaSTa huA ! 'nibalohIko deva bhI mAratA hai, __ye pravAda yahA~para spaSTa huA / saba sUnA kiyA, calI chor3a priyA, saba hI vidhi jIvana naSTa huA / isa bhAMti abhAgA atRpta hI meM, sukha bhogake svargase bhraSTa huA / / kala kUjana keli-kalolameM lipta ho. bacce mujhe jo mukhI krte| For Personal & Private Use Only
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaba dekhate dUrase Ate mujhe, . kilakAriyAM modase jo bharate // samuhAyake dhAyake Ayake pAsa uThAyake paMkha, nahIM ttrte| vahI hAya, hue asahAya aho ! isa nIcake hAthase haiM marate ! (13) gRhalakSmI nahIM, jo jagAye rahA karatI thI sadA sukha klpnaako| zizu bhI to nahIM, jo unhIMke lie, ____ sahatA isa dAruNa vedanAko // vaha sAmane hI parivAra par3A par3A bhoga rahA yama-yAtanAko / aba maiM hI vRthA isa jIvanako rakha, ____ kaise sahU~gA viDambanAko ? (14) yahI socatA thA yoM kapota, vahA~ . cir3ImArane mAra nizAnA liyaa| gira loTa gayA dharatI para pakSI, baheliene manamAnA kiyA // palameM kulakA kula kAla karAlane, bhUta-bhaviSyameM bheja diyaa| kSaNabhaMgura jIvanakI gatikA yaha dekho, nidarzana hai bar3hiyA // (15) haraeka manuSya pha~sA jo mamattvameM, tattva-mahattvako bhUlatA hai| For Personal & Private Use Only
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ 112 usake sira pai khulA khaGga sadA ba~dhA dhAgemeM dhArase jhUlatA hai // vaha jAne binA vidhikI gatiko apanI hI gaDhantameM phUlatA hai / para antako aise acAnaka, antakaastra avazya hI hUlatA hai // (16) para jo jana bhogake sAtha hI yoga ke kAma akAma kiyA karatA / parivArase pyAra bhI pUrA kare - para pIra, parantu sadA haratA // nija bhAvako bhASAko bhUle nahIM, kahIM vighna - vyathAko nahIM DaratA / kRtakRtya huA haMsate haMsate vaha soca sakoca binA maratA || (17) priya pAThaka, Apa to vijJa hI haiM, phira Apako kyA upadeza kareM ? zirapai zara tAne baheliyA kAla khar3A huA hai, yaha dhyAna dhareM // dazA antako honI kapotakI aisI parantu na Apa jarA bhI DareM / nija dharmake karma sadaiva kareM, kucha cinha yahAM para chor3a mareM || rUpanArAyaNa pANDeya | For Personal & Private Use Only
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ vividha prsNg| 1. saMskRta bhASAke pracArakI aavshyktaa| gRhastha nAmaka baMgalA patrake agahanake aMkameM zrIyukta vidhuzekhara zAstrIkA eka bahuta hI mahatvakA lekha prakAzita huA hai| usameM unhoMne saMskRta bhASAke sambaMdhameM likhate hue kahA hai ki-" saMskRta sAhityane sAre saMsArameM apanI mahimA sthApita kI hai| saMskRtake sAtha bhAratIya bhASAoMkA bahuta hI nikaTa sambandha hai / saMskRtase hamArI bhASAoMne bahuta kucha grahaNa kiyA hai aura Age bhI unheM bahuta kucha grahaNa karanA hogA / use choDa denese inakI paripuSTi honA asaMbhava hai| hindI bhASAke abhyudayake lie saMskRtakA pracAra , bahuta hI Avazyaka hai| jile jilemeM saMskRtakA bahuta pracAra karaneke lie hama sabako tana mana dhanase udyoga karanA caahie| isake sAtha hama aura bhI do bhASAoMkA pracAra kara sakate haiM aura karanA bhI cAhie / pAli aura prAkRta sAhityako hama kisI bhI taraha parityAga nahIM kara skte| kyoMki bhAratake madhya yugake itihAsako sampUrNa karaneke liye pAli aura prAkRta sAhitya hI samartha hai / bhAratake madhyayugake dharma aura samAjameM tIna dhArAoMkA AvirbhAva huA thA, eka ora bauddha, eka ora jaina, aura madhyameM brAhmaNadhArA / pAlisAhityakI to thor3I bahuta AlocanA huI bhI hai, parantu prAkRta nibaddha jainasAhitya aba bhI hamArI AlocanAke mArgameM upasthita nahIM huA hai / saMskRtake sAtha pAli aura prAkRtakA. itanA ghaniSTa sambandha hai ki usake sAtha inakI binA parizramake hI acchI AlocanA ho sakatI hai|" zikSApracArakoMko zAstrIjIke ukta kathanapara dhyAna denA caahie| Jain Educatio international For Personal & Private Use Only
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ 2. eka prAcIna rAjyakA dhvNsaavshess| pRthvIke garbhameM manuSya jAtikA ananta itihAsa bharA par3A hai| kucha samayase prAcIna bAtoMkI khoja karanevAloMkA dhyAna isa ora bahuta kucha AkarSita huA hai| jagaha jagaha bhUgarbha khodakara prAcIna sthAnoMkA aura itihAsoMkA patA lagAyA jA rahA hai / aura isa kArya meM kahIM kahIM to AzAse adhika saphalatA huI hai| pAThakoMko mAlU hogA ki bhAratavarSameM aise kaI sthAna khode jA cuke haiM-prAcIna pATalIputra yA paTanAkI khudAIkA kAma to aba taka jArI hai aura isake lie suprasiddha dAnI tAtAne sarakArako eka acchI rakama denA svIkRta kiyA hai bhAratake bAhara isa prakArakI khojeM aura bhI adhika utsAhake sAtha hai rahI haiM / eziyAke vyAvilana nAmaka dezakA nAma pAThakoMne sunA hogA yahA~ kaI varSoMse pRthvI khodI jA rahI hai / isase vahA~ke prasiddha rAjA nebUkADanejara aura usakI rAjadhAnIkI aneka gupta bAtoMkA patA laga hai / sAtha hI vyAviloniyAkI atizaya prAcIna rAjadhAnI kisa naga. rakI bahuta sI cIjeM hAtha lagI haiN| rAjamahalake vizAla A~ganameM evaM bar3e bhArI mandirakA kucha bhAga milA hai jisakA nAma hai-'svargamayaMka dIvAla, jAtIya devatA jamAmAkA mandira / ' isa mandirameM jo mUrtiyA~ aura vartana Adi pAye gaye haiM ve 4 hajAra varSase bhI purAne haiM / bagadAda aura ninebhake madhyavartI asuranagarake khodanese jo kucha milA hai usase prAcIna asIriyA vAsiyoMke eka sugaThita sabhyatAke itihAsakA mArga sugama ho gayA hai / kAlaDiyA aura asIriyAvAloMke jo makA. nAta mile haiM ve saba IMToMke bane hue haiM / eka pUrAkA pUrA makAna milA ___ vaha sAta maMjilakA hai / pratyeka maMjilameM sAta sAta kamare haiM aura ve judA judA raMga aura AkArakI IMToMse bane hue haiM! ninebha zaharake For Personal & Private Use Only
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 115 asura-vanipAla rAjAke rAjamahalameM eka bar3I bhArI lAyabrerI milI hai| lAyabrerImeM IMToMpara likhe hue kaI haz2Ara phalaka haiM / inake par3hanese mAlUma hotA hai ki ye dUsare phalakoMparase kiye gaye haiM / arthAt isake pahale bhI ina lipiyoMkA sAhitya thA / ina phalaka lipiyoMmeM judA judA prasiddha bhASAoMkA sAhitya, aMkazAstra, pazu pakSI, vanaspatiyoMkenAma, bhUgola vRttAnta, aura paurANika kathAyeM saMgRhita haiM / ye phalaka bar3I sAvadhAnIse saMrakSita karake rakkhe gaye haiN| inake sivA aura prasiddha prasiddha aitihAsika sthAnoMkI tathA zilpAdi vastuoMkA AviSkAra huA hai jisase bar3e hI mahatvakI bAteM milI haiM, bahutase makAna aura vastuyeM to aisI milI haiM jo vAivila bananeke pAMca hajAra varSa pahalekI batalAI jAtI haiN| isakI aitihAsika paMDitoMmeM bar3I carcA hai / itihAsa hamako dhIre dhIre batalAtA jA rahA hai ki manuSya jAtikI sabhyatA jitanI purAnI batalAI jAtI hai usase bahuta hI purAnI-atizaya prAcInatama hai| 3. cAra lAkhakA mahAn daan| bar3e hI AnandakA viSaya hai ki jainasamAjake dhanikoMne samayopayogI kAryoMke lie apanA hAtha Age bar3hAyA hai| isa viSayameM indaurake seThoMne baDI hI udAratA dikhalAI hai| pAThakoMko mAlUma hogA ki abhI kucha hI dina pahale zrImAn seTha kalyANamalajIne do lAkha rupayekA dAna karake indaura meM eka jaina hAIskUlakI nIMva DAla dI hai| hAIskUlakA bilDiMga prAyaH pUrA bana cukA hai aura dUsarI taiyAriyA~ khuba tejoke sAtha ho rahI haiN| jainiyoMkA yaha eka Adarza skUla hogA aura sunA hai ki seThajI svIkRta rakamase bhI isa kAmameM adhika rakama lagAneke lie prastuta haiM / idhara pAlItANAke adhivezanameM zrImAn seTha hukamacandajIne vidyApracArake lie cAra lAkha rupayekI rakama aura For Personal & Private Use Only
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhI denA svIkAra kI hai| jahAM taka hamArA khayAla hai vartamAna samayameM vidyonnatike lie digambara jainasamAjameM yaha sabase bar3A dAna huA hai| isase bar3I rakama isa kAryake lie yahI sabase pahalI nikalI hai| isameM sandeha nahIM ki yaha udAratA pragaTa karake seThajIne apanA nAma yuga yugake lie amara kara liyA hai / yaha jAnakara aura bhI prasannatA huI ki seThajI sampUrNa zikSita janoMkI sammati lekara isa rakamase eka sarvopayogI sarvajanasammata saMsthA kholanA cAhate haiN| isa viSayameM bahuta jaldI saba logoMse sammati mA~gI jAyagI aura eka kameTI saMgaThita karake saMsthA kholanekA nizcaya kiyA jaaygaa| hamArI Anta. rika icchA hai ki isa rakamase koI Adarza saMsthA khule aura jainiyoM. kI jo AvazyakatAyeM haiM unameMse kisI ekakI santoSa yogya pUrti ho 4. zikSitoMkA kartavya / __ jainasamAjameM zikSitoMkI kamI nhiiN| a~garejI aura saMskRtake Dherake Dhera vidvAn hamAre yahA~ haiN| inameMse jo jitanA ucca zikSA prApta hai, saMsthAoMke viSayameM usakA sura utanA hI U~cA hai / koI jainahAIskUla kholanA Avazyaka batalAtA hai, koI jainakAlejake binA, jainasamAjakI sthiti hI asaMbhava samajhatA hai aura koI eka bar3e bhArI saMskRta vidyAlayakI AvazyakatA pratipAdana karatA hai / isa viSayameM matabheda honA svAbhAvika hai vaha honA hI cAhie; parantu hama yaha pUchate haiM ki kyA ye AvazyakatAyeM sacce jIse batalAI jA rahI haiM ? ina AvazyakatAoMkI pUrtike lie kyA kisIke hRdayameM kucha udyoga karanekI yA thor3A bahuta svArtha tyAga karanekI icchA bhI kabhI utpanna huI hai ? eka dina thA jaba Apa logoMke mu~hase isa prakArakA ronA zobhA detA thA ki kyA kareM jainiyoMmeM koI dhana lagAnevAlA nahIM hai| parantu aba For Personal & Private Use Only
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ vaha vakta jA rahA hai / maiM Aja indaura meM baiThA huA anubhava kara rahA hU~ ki rupayA lagAnevAle to taiyAra ho gaye; parantu hAIskUloM aura kAlejakI cillAhaTase kAnakI jhilliyA~ phAr3anevAloMkA kahIM patA nahIM hai / yahA~ kyoM maiM to pratyeka saMsthAmeM yahI hAla dekhatA huuN| jainiyoMkI prAyaH saba hI saMsthAoMkI durdazA hai aura isakA eka mAtra kAraNa yaha hai ki hamAre yahA~ suyogya kAma karanevAle nahIM milate / eka saMsthA khulatI hai, kucha dinoMke lie apanI TImaTAma dikhA jAtI hai aura antameM ve hI 'DhAkake tIna pAta' raha jAte haiM-acche zikSita kAryakartAoMke abhAvase vaha apanA paira nahIM bar3hA sktii| pyAre zikSita bhAiyo, aba yaha samaya AlasyameM yA kevala svArthakI kIcaDameM par3e rahanekA nahIM hai / isa samaya yadi Apa kAryakSetrameM na AyeMge to basa samajha lIjie ki jainasamAjakI unnati ho cukI / ina navIna saMsthAoMko apane apane kandhoMpara nahIM rakkhA to basa Age inakA khulanA hI banda ho jAyagA aura yadi apane apane kartavyakA pAlana kiyA to abhI kyA huA isa dhanika jainajAtimeM prativarSa hI aisI lAkha do lAkha cAra cAra lAkhakI aneka saMsthA oMkA janma hogaa| aura Apako kAma karate dekhakara Apake pIche saikaDoM karmavIra ina saMsthAoMke calAneke lie taiyAra hote rheNge| isa samaya to kAma karanevAle kahIM dikhate hI nahIM haiN| mAlUma nahIM Aja ve sTejapara khar3e hokara bar3e bar3e lekcara jhAr3anevAle kahA~ haiM ? bhAiyo, lekcaroMkA kAma aba nahIM rahA, vaha to ho cukA / aba to kAmakA vakta AyA hai| dayAnanda kAleja, pUnA kAleja, hindU kAleja, gurukula Adi saMsthAoMko dekhakara sIkho ki deza aura samAjakI sivA kaise kI jAtI hai aura phira apanI apanI paristhiti ke anusAra For Personal & Private Use Only
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ 118 jisase jitanI ho sake ina saMsthAoMkI sevAke lie kaTibaddha ho jAo aura logoMko dikhalA do ki zikSA prApta karanekA phala kevala dhana kamAnA nahIM, kintu deza aura samAjakI sevA karanA hai / 5. padaviyoMkA lobha. dekhate haiM ki Ajakala jaina samAjameM padaviyoMkA lobha be taraha bar3hatA jAtA hai| eka to sarakArakI aurase hI prativarSa cAra chaha jainI rAyasAhaba, rAyabahAdura AdikI vIrarasapUrNa padaviyoMse vibhUSita ho jAte haiM aura phira jainiyoMkI khAsa TakasAlameM bhI daza pA~ca siMgaI, savAI siMgaI, zrImanta Adi prativarSa gar3he jAte haiN| udhara sarakArI yUnIvarsiTiyoMkI bhI kama kRpA nahIM hai| unake dvArA bhI bahutase bI. e., ema. e., zAstrI, AcArya Adi banA karate haiN| parantu mAlUma hotA hai ki logoMko itanepara bhI santoSa nhiiN| unake AtmAbhimAnakI puSTi itanese nahIM ho sakatI / padavI pAneke ye dvAra unheM bahuta hI saMkIrNa mAlUma hote haiN| inase taMga Akara aba unhoMne sabhA samitiyoMkA Azraya liyA hai| cUMki padavI dAna sarIkhA sahaja kAma aura koI nahIM isa lie sabhAoMne bar3I khuzIse yaha kAma svIkAra kara liyA hai| abhI kucha samayase prAMtika sabhA mahAsabhA Adi eka do sabhAoMne isa kAmako apane hAthameM liyA thA aura do cAra vyaktiyoMko apane kRpA kaTAkSase U~cA uThAyA thaa| parantu inakA yaha kArya bar3I hI mandagatise cala rahA thaa| yaha dekha bhArata jaina mahAmaNDalase na rahA gayA usane abake banArasake adhivezanapara sArI saMkIrNatAko alaga kara diyA aura eka do nahIM darjanoM padaviyA~ apane kRpApAtroMko de ddaaliiN| isa viSayameM usane itanI udAratA dikhalAI jitanI zAyada hI koI dikhA sktaa| sunate to yahA~ taka haiM ki maNDalake bahutase memba For Personal & Private Use Only
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ 119 roMse isa viSaya meM sammati lenekI bhI AvazyakatA nahIM samajhI gii| astu, jaba padaviyA~ dI jA cukI haiM aura unakA vyavahAra bhI kiyA jAne lagA hai, taba isa viSayako lekara tarka vitarka karanemeM kucha phala nahIM ki jina logoMko padaviyA~ dI gaI haiM ve vAstava meM unake yogya the yA nahIM aura kamase kama padavI denevAle apanI dI huI padaviyoMkA kucha artha samajhate the yA nahIM; kintu yaha hameM jarUra dekha lenA cAhie ki padavI denA kahA~ taka acchA hai, pAnevAlepara usakA kyA pariNAma hotA hai aura hamArI padaviyoMkI kahA~ taka kadara karate haiN| yaha saca hai ki jo loga dharma aura samAjakI sevA kara rahe haiM unakA satkAra karanA, unako gauravakI dRSTi se dekhanA hamArA kartavya hai / hamAre Upara unake jo saiMkaDoM upakAroMkA bojhA hai use hama aura kisI taraha nahIM to unake prati apanI zAbdika bhakti pragaTa karake halake hI honA cAhate haiM; parantu sAtha hI hameM isa bAtakA khayAla avazya rakhanA cAhie ki vartamAna meM hameM aise netAoMkI aura kAma karanevAloMkI z2arUrata hai jo sacce karmavIra haiM / arthAt jo kisI bhI prakArake phalakI AkAMkSA rakkhe binA hI deza, samAja aura dharmakI sevA apanA kartavya samajhakara kreN| kahIM aisA na ho ki hamArI isa zAbdika bhaktise yA padavIdAna se ve gumarAha ho jAyeM aura apane kartavyako bhUlakara hamAre do cAra zabdoMke lobhase mArgacyuta ho jAveM / unheM apane kartavyakA abhimAna honA cAhie na ki padavIkA / isake sivA jaise puruSoMkI hamAre yahAM AvazyakatA hai hamArI isa padavIvarSAse unakA Adarza gira jAtA hai / saca pUchie to abhI taka jaina samAjane eka bhI netA kAryakarttA aura saccA sevaka aisA utpanna nahIM kiyA hai jo hamArA Adarza ho sake aura jisake prati bhakti karaneke lie hameM padaviyA~ For Personal & Private Use Only
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ 120 denekI cintA karanI par3e / hama yaha nahIM kaha sakate ki jinheM padaviyA~ dI gaI haiM ve yogya nahIM haiM; nahIM, parantu yaha avazya hai ki padaviyA~ dekara hamane eka tarahake Adarza logoMke sAmane khar3e kara diye haiM ki hamAre Adarza ye haiM / itanA hote hI hama kRtakRtya ho sakate haiN| aura yaha bahuta hI burI bAta hai / hamAre Adarza puruSa bahuta hI UMce hone cAhie aura rAta dina apane kartavya karate hue utkaNThAke sAtha hameM dekhate rahanA cAhie ki aise mahAtmAoMke janmase hamArA deza kaba pavitra hotA hai| yadi hama vartamAna upAdhidhAriyoMse hI tRpta ho gaye to saba ho cukA; hameM apanase aura adhika AzA na rakhanI cAhie / isa samaya hameM dUsare samAjoMke tathA sarvasAdhAraNake netAoMko dekhanA cAhie ki unheM kitanI padaviyA~ dI gaI haiN| mAnyavara tilaka, mi0 gokhale, lAlA lAjapatarAya, lAlA haMsarAja, zrIyukta gA~dhI Adi Adarza puruSoMko batalAie kitanI padaviyA~ dI gaI haiM ? kaI mahAzayoMkA yaha kathana hai ki hamArA samAja abhI auroMse bahuta pIche hai, isa lie usameM jo kAma karanevAle haiM unakA satkAra karake unheM utsAhita karanA caahie| parantu saca pUchA jAya to yaha pAlisI acchI nahIM / lobhase yA aihika abhimAna puSTa karake jo loga taiyAra kiye jAyeMge ve unase kadApi acche aura UMce nahIM ho sakate jo apanA kartavya samajha kara, samAjasevAko apanA pavitra karma mAnakara kAma karate haiN| jisako padavI dI jAtI hai usase mAno kaha diyA jAtA hai ki tuma apanA kAma kara cuke, kRtakRtya ho cuke, aba tumheM kucha bhI karanA bAkI nahIM hai / AzA hai ki hamAre ina thoDese zabdoMpara padavI denevAle aura lenevAle donoM hI kRpAdRSTi kareMge aura Age jisase yaha padaviyoMkA lobha bar3hane na pAve isakI ucita vyavasthA kreNge| For Personal & Private Use Only
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ 121 6. hamArI saMsthAyeM aura unapara logoM kI sammatiyA~ / jyoM hI koI par3hA likhA yA prasiddha puruSa kisI saMsthAmeM pahu~cA aura ekAdha dina rahA ki usake Age saMsthAkI vhijITarsa buka rakha dI jAtI hai| usase kahA jAtA hai ki isa saMsthAke viSaya meM Apa apanI rAya likhie / eka to jaina samAcArapatroMkI kRpA se usa nirIkSakakA pahalehIse kuchakA kucha vizvAsa banA huA hotA hai / kyoMki samAI cArapatroMke sampAdaka eka to saMsthAkI bhItarI hAlata se svayaM hI aparicita hote haiM, dUsare saMsthA ke saMcAlaka loga usakI prasiddhi ke lie prAyaH dabAva hI DAlA karate haiM aura tIsare sampAdaka mahAzaya bhI saMsthAko kucha prApti ho jAyA kare isa khayAlako adhika pasanda karate haiM / phala yaha hotA hai ki nirIkSaka mahAzaya apane pUrva vizvAsake anusAra saMsthAkI prazaMsA kara denA hI apanA kartavya samajhate haiN| vAstavameM jaba taka daza bIsa dina rahakara kisI saMsthAkA bArIkI se avalokana na kiyA jAya taba taka koI bhI usakA bhItarI rahasya nahIM jAna sakatA hai / parantu yahA~ to eka hI dinameM nirIkSaka mahAzaya apanI kalama se use sarvopari banA dete haiN| isake bAda saMsthAke saMcAlaka usa rimArkako samAcArapatroMmeM tathA vArSika riporTa meM prakAzita kara dete haiM / loga samajhate haiM ki sacamuca hI yaha saMsthA acchA kAma kara rahI haiisameM koI doSa nahIM hai / parantu isa paddhati se samAjako aura saMsthA - ko bahuta hI hAni pahu~catI hai / samAja meM usake viSaya meM kuchakA kucha khayAla ho jAtA hai aura saMsthAke saMcAlaka ina prazaMsAsUcaka sambhatiyoM se gumarAha ho jAte haiM / isa viSaya meM logoMko saceta ho jAnA 1 cAhie / 7. saMsthAoM meM aMdhAdhuMdha kharca / hamAre eka pAThaka likhate haiM ki jainiyoMkI saMsthAoM meM vizeSa For Personal & Private Use Only
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ 122 karake jo naInaI khulatI haiM, andhAdhundha kharca kiyA jAtA hai| yaha na honA caahie| saMcAlakoMko samAjake dhanako apanA apanA kamAyA huA samajhakara bahuta khayAla se kharca karanA cAhie / aura saMsthAoM kI AvazyakatAoMko jahA~ taka bane kama karanA cAhie / AyojanoM aura ADambaroM kI ora kama dRSTi rakhakara kAmakI ora vizeSa dRSTi rakhanA cAhie | isa viSaya meM isI aGka meM prakAzita ' zikSAsamasyA nAmaka lekhakI ora hama pAThakoMkI dRSTi AkarSita karate haiM / usameM I isa viSayako bahuta hI spaSTatAse samajhAyA hai / 8. jaina sAhitya sammelana / - AgAmI mArcakI tA0 2 - 3 - 4 ko jodhapura meM jainasAhitya sammelanakA prathama adhivezana hogA / usa samaya jodhapura meM zvetAmbara sapradAya ke prasiddha sAdhu zrIvijayadharma sUri raheMge aura unase milaneke lie jarmanIke vidvAn DAkTara haramana jaikobI padhAreMge / isa zubha sammilanake avasarapara jainasAhitya sammelanakA adhivezana eka taraha se bahuta hI ucita huA hai / sammelana ke sekreTarI se mAlUma huA hai ki jainoM ke tInoM sampradAya ke sAhitya seviyoM ko isa jalse para zAmila honekA nimaMtraNa diyA gayA hai / yaha eka aura bhI bahuta acchI bAta hai / yadi hama saba sAhitya jaise viSayakI carcA karaneke lie bhI ekatra na ho sake to aura kisa kAmameM eka ho sakeMge ? jina jina kAmoMko tInoM sampradAyavAle eka sAtha milakara kara sakate haiM unameM eka yaha bhI hai / isa sammelanameM aneka viSayoMpara nibandha paDhe jAyeMge aura nimnalikhita viSayoMkI khAsa taura se carcA hogI:- 1 prAkRta bhASAkA koza aura vyAkaraNa naI paddhatike anusAra taiyAra krvaanaa| 2 yUnIvarsiTiyoM meM prAkRta bhASA dAkhila karavAnekI AvazyakatA / 3 jaina For Personal & Private Use Only
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ 123 pAThya pustakeM taiyAra karavAnekI z2arUrata / 4 jainasAhityakA prasAra karaneke lie pAzcAtya vidvAnoMne jo prayatna kiyA hai, usake viSayameM dhanyavAda denA aura vizeSa prayatna karaneke lie preraNA karanA / 5 jaina itihAsa taiyAra karanekI AvazyakatA / 6 jaina myUjiyamake sthApita karanekI AvazyakatA / 7 prAcIna khojoMke dvArA jaina sAhitya pragaTa karanekI AvazyakatA / 8 bhinna bhinna bhASAoMke dvArA jainasAhitya pragaTa karAnekI aavshyktaa| 9 pragaTa honevAle sAhityako pAsa karanevAle eka maNDalakI AvazyakatA / isameM sandeha nahIM ki jainiyoMmeM eka sAhityasammelanakI bahuta bar3I jarUrata hai; parantu yaha bAta abhI vicAraNIya hI hai ki isakA samaya abhI AyA hai yA nhiiN| digambara sampradAyake zikSitoMse hamArA jo kucha paricaya hai aura apane zvetAmbarI aura sthAnakavAsI mitroMse hamArI jitanI jAnakArI hai usake khayAlase hama samajhate haiM ki abhI hamameM sAhityasevI bahuta hI kama haiM aura jaba taka sAhityaseviyoMkI eka acchI saMsthA na ho jAya taba taka isa viSayameM saphalatAkI bahuta hI kama AzA hai| 9. bAlaka sAdhu na hone pAveM / bahutase sAdhu veSadhArI loga choTe choTe baccoMko phusalAkara sAdhu banA lete haiM aura unase apanI ziSyamaNDalIkI vRddhi karate haiN| zvetAmbara aura sthAnakavAsI sampradAyake jainiyoMmeM to isakA bahuta hI jora hai| prativarSa bIsoM nA samajha bacce sAdhukA veSa dhAraNa kiyA karate haiM aura jaba ye javAna hote haiM taba inake dvArA DhoMga aura durAcAroMkI . * vRddhi hotI hai| inameM bahuta hI kama sAdhu aise nikalate haiM jo isa pavitra nAmake dhAraNa karane yogya hoM yaha dekhakara prAntIya vyavasthA For Personal & Private Use Only
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ 124 'paka kauMsilameM Anarevala lAlA sukhavIrasiMhajIne bAlaka. sAdhuoMko rokaneke lie eka bila peza kiyA hai| harSakA viSaya hai ki abhI hAla hI isa bilakA kAzIke paNDitoMne paM0 zivakumAra zAstrIkI adhyakSatAmeM khUba dRr3hatAke sAtha samarthana kiyA isake pahale kAzIke nirmale sAdhuoMne bhI isakA anumodana kiyA thaa| prAyaH sabhI samajhadAra loga isake pakSameM hai| parantu hamako yaha jAnakara bar3A duHkha huA ki kalakatteke kucha jainI bhAiyoMne isakA virodha kiyA hai aura kucha dina pahale jainamitrake sampAdaka mahAzayane bhI logoMko kalaka. tteke bhAiyoMkA sAtha deneke lie utsAhita kiyA thaa| hamArI samajhameM ukta sajjana yA to ina bAlaka sAdhuoMke vikRta jIvanase paricita nahIM haiM yA inheM yaha bhaya huA hai ki kahIM isase hamAre dharmamArgameM kucha kSati na phuNce| vaha samaya calA gayA; vaha dharmapUrNa samAja aba nahIM rahA aura ve bhAva aba logoMmeM nahIM rahe / jaba choTIsI umarameM bAlakoMko vairAgya ho jAtA thaa| aura umarameM kevalajJAna honekI saMbhAvanA thI / yaha samaya usase ThIka ulaTA hai ina bAlaka sAdhuoMke dvArA kitane kitane anartha hote haiM unheM dekha sunakara roma khar3e hote haiN| isa lie isa viSayameM kucha rukAvaTa ho jAya to acchA hI hogaa| hA~, hama itanI prArthanA kara sakate haiM ki isa kAnUnakA vartAva samajha bUjhakara kiyA jAya isameM saqhtI na kI jaay| 10 eka zikSitake apane putrake viSayameM vicaar| hamAre pAThaka jayapuranivAsI zrIyukta bAvU arjunalAlajI seThI bI. e. ko acchI tarahase jAnate haiN| kucha dina pahale Apane apave putra ciraMjIvi prakAzacandrakI navama varSagAMThakA utsava kiyA thA / yaha utsava bilakula hI naye DhaMgakA aura pratyeka zikSitake anukaraNa karane yogya huA thaa| For Personal & Private Use Only
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ 125 1 sthAnakI kamI se hama utsavakA pUrA vivaraNa na dekara kevala utane hI zabda yahA~ prakAzita kareMge jo zrIseThIjIne usa samaya kahe the - " sajjana-vRnda, Aja Apa logoMne bar3I bhArI kRpA karake mere isa garIba gharako pavitra kiyaa| isakA maiM bahuta hI AbhArI hU~ / Aja prakAzacandrakA janma dina hai / yaha jaba paidA huA thA taba isane isa ghara meM Ana -- ndake bAje bajavAye the aura Aja yaha nauveM varSakA ullaMghana kara dazAveM - meM padAropaNa karatA hai, isalie Aja bhI Anandotsava manAyA jA rahA hai / kintu merI samajha meM usa khuzI meM aura isa khuzI meM bahuta antara hai / ' isakA varNana karaneke lie bahuta samaya cAhie isalie maiM usakA z2ikra na karake apane uddezyakI ora jhukatA huuN| bAndhavo, maiM apane lakhte jigara prakAzacandrase Ama logoMkI taraha yaha AzA nahIM rakhatA ki yaha mujhe dhana kamA kara de| maiM nahIM cAhatA ki prakAzacandra bar3e bar3e mahala makAnAta cunAbe aura bur3hApemeM merI sevA kre| maiM nahIM cAhatA ki yaha bI. e, ema. e, pAsakara tahasIladArI yA nAjimI kara gulAma bane / maiM sau do sau rupaye mAsika vetanameM isakA jIvana nahIM bikavAnA caahtaa| maiM cAhatA hU~ ki jisa bhUmipara janma lekara isane Apako itanA bar3A kiyA hai, jisake anna jala vAyuse pAlita poSita hokara yaha apanI prANarakSA kara sakA hai, jisake sana kapAsAdike kapar3oM se apane zarIrako bacA sakA hai usI janma bhUmikI bhalAI ke lie usakI bahabUdIke lie aura usakI unnati ke lie yaha apanA sarvasva arpaNa kara de| beTA prakAza, Ajase maiMne tumako usa svarNamayI dharAkA, usa bhImArjuna jaise vIroMko janma denevAlI vasundharAkA, karNa sadRza dAniyoM kI janmadAtR bhUmikA, samantabhadrAcArya, zaMkarAcArya, hemacandrAcArya, akalaGka bhaTTAdi tattvavettAoM kI dhAraka dharaNIkA, gauta For Personal & Private Use Only
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ 126 mAdi jaise premapAThaka mahAtmAoMko utpanna karanevAlI pRthvIkA, mahAcIra pArzvanAthAdi jaise tIrthaMkaroMko apanI godameM pAlana karanevAlI medinIkA trANa karaneke lie usake uddhArArtha aparNa kiyA / vatsa, Ajase tuma isI bhAratabhUmiko apanI jananI samajhanA, samAja va dharmako apanA pitA mAnanA, dezahitaiSitA va samAjahitaiSitAmeM mahArANA pratApa va zivAjIkA anukaraNa karanA, apane dharmameM dRr3ha rahanA, prANake rahane taka apane dezavratakA va dharmavratakA pAlana karanA, mahAtmA IsAkI bhA~ti zUlIpara car3hane para bhI apane dharmakI rakSA karanA, sAkeTIjakI bhA~ti yadi jaharakA pyAlA pInA par3e to bedhaDaka hokara pInA, guru govindasiMhake nau aura gyAraha varSake bAlakoMkI bhA~ti yadi dharmake lie tumheM koI dIvAlameM cunavA denekI AjJA de to tuma bedhaDaka hokara dIvAlake sAtha apalI isa nAzamAna dehako cUne miTTIkI bhA~ti cune jAne denA, apane pUrvaja nikalaGkakI bhA~ti yadi tumheM apane prANoMkA tyAga karanA par3e to bedhaDaka hokara karanA / kintu apane dharmako kisI taraha kalaGkita na hone denA / seThIjIke vacana bar3e hI mArmika haiM / pratyeka zikSita pitAko apane putrase isI prakArakI pavitra AzAyeM rakhanI caahie| 11 bambaI prAntika sabhAkA vArSikotsava / __abakI bAra bambaI prAntika sabhAkA vArSika adhivezana zanuMjaya siddhakSetrapara dhUmadhAmake sAtha ho gayA / lagabhaga do DhAI hajAra darzaka upasthita hue the| adhivezanameM sivA isake ki sabhApati sAhaba For Personal & Private Use Only
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ 127 zrImAn seTha hukamacandajIne zikSApracArake lie cAra lAkha rupayekI eka muzta rakama denekA vacana diyA aura mahattvakA kArya nahIM huaa| svAgatakAriNI samitike sabhApatikA aura sabhApatikA vyAkhyAna huA, mAmUlI prastAva peza hue aura pAsa kiye gaye, isa taraha sabhAkA jalsA samApta ho gayA / sabhAe~ aura unake adhivezana karate hue hameM bahuta dina ho gaye / inase hamArA itanA adhika paricaya ho gayA hai ki aba inameM hameM pahale jaisA Ananda nahIM AtA; aba ye kAma bhI eka prakArakI rUDhiyeMkA rUpa dhAraNa karate jAte haiM aura hamAre utsAha Ananda AdimeM kucha vizeSa uttejanA nahIM lA sakate haiM / isalie hameM aba apane mArgako kucha badalanA cAhie aura apanI pratyeka sabhAke jalseko aisA rUpa denA cAhie jisase vaha hamAre hRdayameM kucha navIna utsAha aura AnandakI vRddhi kare, kisI qhAsa kArya karaneke lie hamameM uttejanA utpanna kare, hamAre navayuvakoMko naye naye kartavyake patha sujhAve aura Age apanI apanI jimmedAriyoMko adhikAdhika samajhane lgeN| yadi hama aisA na kara sakeM to kahanA hogA ki samAjake sirapara vivAha zAdiyoM yA melA utsavoMke samAna yaha eka aura nayA kharca mar3ha diyA hai| . 12 eka bAlikAkI atizaya zokajanaka mRtyu / ___ jisa taraha isa ora kanyAvikrayakA jorozora hai usI prakAra baMgAlameM kanyAke pitAse manamAnA rupayA lekara putrakI sagAI karanekA atyadhika pracAra hai, yaha dhana jo kanyAke pitAse liyA jAtA hai yautuka kahalAtA hai, binA haz2AroM rupayA yautuka diye koI pitA apanI kanyA acche varake sAtha sambandha nahIM vivAha pAtA / isase jina sAdhAraNa sthitike gRhasthoMke eka sAtha do kanyAe~ vivAhane yogya ho gaI unake duHkhakA kucha pArAvAra nahIM rhtaa| phAlguNake pravAsIse mAlUma huA For Personal & Private Use Only
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128 hai ki 14 varSakI laDakIkA eka zikSita yuvakake sAtha vivAhasambandha sthira huA / varakA pitA jitanA yautuka cAhatA thA usa sabako juTA na sakaneke kAraNa Akhira usane apane rahanekA makAna taka giravI rakha diyaa| parantu yaha bAta komalacittA bAlikAse na dekhI gii| usane socA, mere lie mere mAtApitA sadAke lie dAridra kUpameM par3ate haiM, yaha kitane saMtApakA viSaya hai ! inheM isa duHkhase avazya mukta karanA caahie| aura kucha upAya na dekhakara vaha AgameM par3akara mara gaI / hAya jisa bhAratavarSako yaha abhimAna thA ki hamAre yahA~ke vivAhasambandha eka prakArake AdhyAtmika vyApara haiM, bhAratavAsI apane vivAha ihalaukika zAnti aura pAralaukika kalyANake lie karate the, usI dezameM aba yaha kyA ho rahA hai / kahIM kanyAyeM becI jAtI haiM aura kahIM putra bece jAte haiN| kyA jAne hamArA samAja isa yogya kaba hogA jaba ina kurItiyoMse piNDa chur3Akara apane gauravakI rakSA kara skegaa| kssmaa-praarthnaa| maiM pA~ca mahInese bImAra huuN| khA~sI merA pIchA nahIM chodd'tii| koI eka mahInese yahA~ indaurameM ilAja karA rahA hU~ / abhI taka kucha bhI ArAma nahIM huaa| jainahitaiSI isI kAraNa samayapara prakAzita nahIM ho sakatA, sampAdanameM bhI bahuta kucha zithilatA hotI hai / pAThakoMse prArthanA hai ki yadi kucha samaya aura bhI hitaiSI samayapara na nikala sake, to usake lie ve udAratApUrvaka kSamA pradAna kareMge / For Personal & Private Use Only
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanAtana jaina graMthamAlAmeM jo saMskRta graMtha chapate haiM ve hastalikhita kaI zuddha pratiyoMke vinA zuddha nahIM chapa sakate isa liye bhaMDAroMse nikAla kara jo mahAzaya nIce likhe graMthoMkI eka 2 prati (jahAM taka ho zuddha aura ati prAcIna ho) bhejeMge to saMsthApara bar3I dayA hogii| graMtha chapa jAnepara mUla prati vaisIkI vaisI vApisa bheja dI jaaygii| aura ve cAheMge to do prati yA adhika prati maMdiroMmeM virAjamAna karaneke liye chapI huI bheja deNge| prAcIna graMtha vApisa AnemeM saMdeha ho to hama usake liye DipAjiTameM rupayA jamA karA deNge| graMtha rajiSTarDa pArsalameM gatte vagairaha lagA kara bar3e yatnase bhejanA cAhiye jisase patre TUTe nhiiN| graMthoMke nAma / 1 rAjavArtikajI mUla saMskRta akalaMka devakRta 2 samayasArajI AtmakhyAtiTIkA amRtacadra sUrikRta 3 samayasAra tAtparyaya vRtti sahita 4 samayasArake kalazoMkI saMskRta TIkA 5 samayasArake kalazoMkI sAnvayArtha purAnI bhASAkI bacanikA 6 jaineMdra vyAkaraNakI somadevakRta zabdArNavacaMdrikA (laghuvRtti) 7 jaineMdra mahAvRtti ati prAcIna prati 8 prAkRta vyAkaraNa bhaTTAraka zubhacandrakRta svopajJa TIkAsaha 9 audArya ciMtAmaNi (prAkRtavyAkaraNa) zrutasAgarakRta 10 padmapurANa raviSeNAcAryakRta 11. zAkaTAyanakI ciMtAmaNiTIkA, 12 zAkaTAyanakI amodhavRtti TIkA ( tADapatrI) ina sabakI lipI cAhe karNATakI drAviDI nAgarI cAhe jaisI bhejanA caahie| prArthI pannAlAla bAkalIvAla vyavasthApaka-bhAratIya jainasiddhAMtaprakAzinI saMsthA banArasa sittii| For Personal & Private Use Only
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ U jainahitaiSI ke niyama / 1. jainahitaiSI kA vArSika mUlya DAMkakharca sahita 1 // ) pezagI hai / 2. isake grAhaka sAlake zurUhIse banAye jAte haiM, bIca meM nhiiN| bIcameM grAhaka bananevAloMko pichale saba aMka zurU sAlase maMgAnA par3eMge, sAla dIvAlI se zurU hotI haiM / 3. prApta aMkase pahilekA aMka yadi na milA hogA, to bheja diyA jAyagA / do do mahine bAda likhanevAloMke pahileke aMka phI aMka do AnA mUlyase bheje jAveMge / 4. bairaMga patra nahIM liye jAte / uttarake liye TikaTa bhejanA cAhiye / 5. badaleke patra, samAlocanAkI pustakeM, lekha bagairaha "sampAdaka jainahi' taiSI, po0 giragAMva - bambaI ke patese bhejane cAhiye / 6. prabaMdha sambaMdhI saba bAtoMkA patravyavahAra mainejara, jainagraMtharatnAkarakAryAlaya po0 giragAMva, bambaI se karanA cAhiye / pravacanasAra / mUla, saMskRta chAyA, amRtacandrasUri aura jayasenasUrikI do saMskRta TIkAyeM aura paM0 hemarAjakRta bhASA TIkA sahita / mUlya tIna rupayA / gomahasAra karmakANDa | mUla, saMskRta chAyA aura paM0 manoharalAlajIkI banAI huI saMkSipta bhASA TIkAsahita chapakara taiyAra hai| mUlya do rupayA / hanumAnacaritra | isameM aMjanA pavanaMjayake putra hanumAnajIkA saMkSipta caritra sarasa bhASA meM diyA gayA hai| ise khaMDavA ke zrIyuta sukhacanda padamazAha poravAlane banAyA hai / mUlya chaha Ane / For Personal & Private Use Only
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ crcaashtk| lIjie, caracAzataka bhI bahuta hI sugama aura sundara bhASATIkA sahita chapakara taiyAra ho gyaa| caracAzatakakI aisI zuddha aura sabake samajhameM Ane yogya TIkA aba taka nahIM chpii| isakA mUlapATha to bahuta hI zuddha chapA hai-jo kaI pratiyoMparase sodhA gayA hai| prAraMbhameM kavittoMkI aura viSayoMkI akArAdi kramase sUcI de dI gaI hai| cAra nakaze bhI sAtha chape haiN| chapAI aura kapar3ekI jilda bahuta hI sundara hai| itane para bhI mUlya sirpha bAraha aane| nyaaydiipkaa| sugama hindI bhASATIkA shit| zAyada hI koI aisA jainI hogA jisane isa granthakA nAma na sunA ho / yaha jainanyAyakA sabase pahalA sugama aura sundara grantha hai| jo loga jainanyAyakA svarUpa jAnanA cAhate haiM, para saMskRta nahIM jAnate unake subhIteke lie yaha sugamaTIkA bolacAlakI hindImeM taiyAra karAI gaI hai| vidyArthiyoM ke bhI yaha bar3e kAmakI hai| isakA mUlapATha bahuta zuddha chapA hai| subodha vidyArthI vinA guruke bhI ise par3ha sakate haiN| mUlya bAraha aanaa| mainejara-jainagrantharatnAkara kAryAlaya, hIrAbAga, po0 giragAMva-bambaI / For Personal & Private Use Only ..
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ hindI-sAhityakI unnatikI ceSTA / hindImeM ucca zreNIke granthoMkA abhAva dekhakara hamane jainagrantharatnAkara kAryAlayakI zAkhAke rUpameM hindIgraMtharatnAkara nAmakI eka saMsthA sthApita kI hai| isakI orase hindIke hI sarvasAdhAraNopayogI acche acche graMtha prakAzita kiye jAte haiN| hindIke nAmI nAmI lekhakoMne isake lie grantha likhanA svIkAra kiyA hai| aba taka isakI orase pA~ca grantha prakAzita hue haiM-1 svAdhInatA, 2 milakA jIvanacarita, 3 pratibhA, 4 phUloMkA gucchA, aura 5 A~khakI kirakirI ! ina satra hI granthoMkI sarasvatI, bhAratamitra, zrIvyeMkaTezvarasamAcAra, hindI citramaya jagat , nAgarI pracAraka, zikSA, manoraMjana Adi prasiddha patroMne muktakaNThase prazaMsA kI hai| do tIna grantha aura taiyAra ho rahe haiM / AzA hai ki hamAre jainI bhAI ina saba granthoMko ma~gAkara apane jJAnakI vRddhi kreNge| pratibhA upanyAsa / mAnavacaritako udAra aura unnata banAnevAlA, Adarza dharmavIra aura karmavIra banAnevAlA hindImeM apane DhaMgakA yaha pahalA hI upanyAsa hai / isakI racanA bhI bar3I hI sundara prAkRtika aura bhAvapUrNa hai / pakkI kapar3ekI jilda sahita mUlya savA rupayA, sAdI jildakA 1) jAna sTuarTa milakA jiivncrit| . svAdhInatA Adi prasiddha prasiddha granthoM ke banAnevAle aura apanI lekhanIkI zakti se yUropameM eka nayA yuga pravartita kara denevAle isa vidvAnkA jIvanacarita pratyeka zikSita puruSako paDhanA cAhie / ise jainahitaiSIke sampAdaka zrIyuta nAthUrAma premIne likhA hai| mUlya cAra Ane / For Personal & Private Use Only
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ sarasvatI-sampAdaka paM0 mahAvIraprasAda dvivedIkRta svaadhiintaa| __ arthAt prasiddha tattvavettA jaoNna sTuarTa milakI libarTIkA hindI anuvAda aura jainahitaiSIke sampAdaka zrIyuta nAthUrAma premI kRta jA0 sTu0 milakA vistRta jiivncrit| yaha hindI sAhityakA anamolaratna, rAjanaitika sAmAjika aura mAnasika svAdhInatAke tattvoMkA acUka zikSaka, ucca svAdhIna vicAroMkA koza, akATya yuktiyoMkA Akara, aura manuSyasamAjake aihika sukhoMkA saccA pathapradarzaka grantha pratyeka ghara aura pratyeka pustakAlayameM virAjamAna honA caahie| jina siddhAntoMkA vivecana isa granthameM kiyA gayA hai isa samaya unake pracArakI bar3I bhArI jarUrata hai| jinhoMne isa granthako par3hA hai, unakA vicAra hai ki isake siddhAntoMko soneke akSaroMmeM likhavAkara pratyeka manuSyako apane pAsa rakhanA cAhie / binA aise granthoMke pracArake hamAre yahAMse andhaparamparA aura saMkIrNatAkA dezanikAlA nahIM ho sktaa| granthakI bhASA sarala bodhagamya aura sundara hai| .' sundara chapAI, majabUta kapar3ekI manohara jilda, mila aura dvivedIjIke do citra / pRSThasaMkhyA 400, mUlya do rupayA / For Personal & Private Use Only
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ IQEERe meEREEEEEEEEEEEEEEET ParewgAvAlAlA waladala A~khakI kirkirii| hindImeM abhinava upanyAsa / suprasiddha pratibhAzAlI kavivara ravIndranAtha ThAkurake 'co| kheravAlI' nAmaka baMgalA upanyAsakA yaha hindI anuvAda hai| hindImeM isakI joDakA eka bhI upanyAsa nahIM / isameM manuSyake svAbhAvika bhAvoMke citra khIMcakara unake dvArA , mitrakI taraha, AtmAkI taraha zikSA dI gaI hai / svataH hRda yako gudagudA kara pariNAmoMko dikhA kara acche vicAroMko / vinaya dilAnevAlI zikSA hI cirasthAyinI hotI hai| / kyoMki use grahaNa karaneke lie lekhaka kisI tarahakA Agraha yA anurodha nahIM karatA / isa upanyAsameM isa vAtapara pUrA E pUrA dhyAna rakkhA gayA hai| svAbhAvika caritracitraNa agara / citrakA rekhAcitra hai to choTe choTe bhAvoMkA citraNa usameM taraha tarahake raMgoMkA bharanA hai, jina raMgoMse vaha citra prasphuTita ho uThatA hai| aisA citra banAnA ravIndrabAbU jaise sucatura zabdacitrakArakA hI kAma hai| isameM bhAvoMke utthAnapatana aura unakI vikAzazailI varSAmeM pahAr3oMparase girate hue jharanoMkI taraha bahuta hI manohAriNI hai / hRdayake svAbhAvika udgAra-choTI choTI ghaTanAoMkA bar3I bar3I ghaTanAoMke bIca ho jAnA aura unake cakita kara denevAle pariNAma bar3e hI spRhaNIya haiN| hama Apako vizvAsa dilAte haiM ki aisA upanyAsa hindImeM to kyA bar3I bar3I samRddhizAlinI bhASAoMmeM bhI nahIM hai / chapAI, jilda Adi sabhI laasaanii| kA mUlya paune do rupyaa| d alebA bAlAAalinire Jain EducatDETERREE E EEEEEEEEEEEEEEEERED For Personal & Private Use Only
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ navajIvana vidyA / jinakA vivAha ho cukA hai athavA jinakA vivAha honevAlA hai una yuvakoMke lie yaha bilakula naye DhaMgakI pustaka hAla hI chapakara taiyAra huI hai / yaha amerikAke suprasiddha DAkTara kA vinake 'dI sAyansa Apha e nyU lAipha' nAmaka granthakA hindI anuvAda hai / isameM nIce likhe adhyAya haiM - 1 vivAha ke uddezya aura lAbha, 2 kisa umarameM vivAha karanA cAhie, 3 svayaMvara, 4 prema aura anurAgakI parIkSA, 5-6 strIpuruSoMkI pasandagI, 7 santAnotpattikAraka avayavoMkI banAvaTa, 9 vIryarakSA, 10 garbha rokane ke upAya, 11 brahmacarya, 12 santAnakI icchA, 13 garbhAdhAnavidhi, 14 garbha, 15 garbhapara prabhAva, 16 garbhasthajIvakA pAlanapoSaNa, 17 garbhAzaya ke roga, 18 prasavakAlake roga, ityAdi / pratyeka zikSita puruSa aura strIko yaha pustaka par3hanA cAhie / hama vizvAsa dilAte haiM ki ise par3hakara ve apanA bahuta kucha kalyANa kara sakeMge / pakkI jilda, mUlya paune do rupayA / zekha cillIkI kahAniyAM / purAne DhaMgakI manoraMjaka kahAniyAM hAla hI chapI haiN| bAlaka yuvA vRddha sabake par3hane yogya | mUlya II) Thoka pITakara vaidyarAja / yaha eka sabhya hAsyapUrNa prahasana hai / eka prasiddha phrAMsIsI granthake AdhArase likhA gayA hai / haMsate haMsate ApakA peTa phUla jAyagA / Ajakala vinA par3he likhe vaidyarAja kaise bana baiThate haiM, so bhI mAlUma ho jAyagA / mUlya sirpha cAra AnA / svAmI aura strI / isa pustaka svAmI aura strIkA kaisA vyavahAra honA cAhie isa viSayako bar3I saralatA se likhA hai / apar3ha strIke sAtha zikSita svAmI kaisA vyavahAra karake use manonukUla kara sakatA hai aura For Personal & Private Use Only
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ zikSita strI apar3ha pati pAkara use kaise manonukUla kara letI hai isa viSayakI acchI zikSA dI gaI hai| aura bhI gRhasthI saMbandhI upadezoMse yaha pustaka bharI hai / mUlya, daza AnA / naye upnyaas| vicitravadharahasya-baMgasAhityasamrATa kavivara ravIndranAtha ThAkurake baMgalA upanyAsakA hindI anuvAda / ravIndrabAbUke upanyAsoMkI prazaMsA karanekI jarUrata nahIM / bahuta hI karuNarasapUrNa upanyAsa hai / mUlya // ) svarNalatA-bahuta hI zikSAprada sAmAjika upanyAsa hai / baMgAlI bhASAmeM yaha caudaha bAra chapake bika cukA hai| hindImeM abhI hAla hI chapA hai / mUlya 1) __ mAdhavIkaGkaNa-bar3odA rAjyake bhUtapUrva dIvAna sara ramezacandradattake baMgalA upanyAsakA hindI anuvAda / mUlya ) Sor3azI-baMgalAke suprasiddha galpalekhaka bAbU prabhAtakumAra mukhyopAdhyAya bairisTara eNTalAkI pustakakA anuvAda / isameM choTe choTe 16 khaNDa-upanyAsa haiN|| mUlya 1) mahArASTrajIvanaprabhAta--sara ramezacandra dattake baMgalA granthakA nayA hindI anuvAda, iMDiyana preskaa| vIra rasapUrNa bar3A hI uttama upanyAsa hai| mUlya caudaha aane|| rAjapUtajIvanasandhyA -yaha bhI ukta granthakArakA hI banAyA huA hai| isameM rAjapUtoMkI vIratA kUTa kUTa kara bharI hai / mUlya bAraha Ane / suzIlAcarita-striyopayogI bahuta hI sundara pustaka / mUlya eka rupyaa| Azcaryajanaka ghaTanA yA naukADUbI-kavivara ravIndranAtha DAkurake baMgalA upanyAsakA atizaya bhAvapUrNa anuvAda / mUlya 1) For Personal & Private Use Only
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ samAja-baMgabhASAke prasiddha lekhaka bAbU ramezacaMdra dattake samAna upanyAsakA yaha hindI anuvAda hai| yaha sAmAjika upanyAsa hai| mUlya bAraha aanaa| acchI acchI pustkeN| AryalalanA-sItA, sAvitrI Adi 20 AryastriyoMkA saMkSiptajIvana carita / mU0 / ) bAlAbodhinI-pA~ca bhAga / lar3akiyoMko prAraMbhika zikSA denekI uttama pustakeM / mUlya kramase ),3), ), 1), ) / ArogyavidhAna--Arogya rahanekI sarala riitiyaaN| mU0 -) // arthazAstrapravezikA-sampattizAstrakI prAraMbhika pustaka / muuly|) sukhamArga-zArIrika aura mAnasika sukha prApta karaneke sarala upAya / mUlya / ) - kAlidAsako niraMkuzatA-mahAkavi kAlidAsake kAvyadopoMkI smaalocnaa| paM0 mahAvIraprasAdanI dvivediikRt| mUlya / ) hindIkovidaratnamAlA-hindIke 40 vidvAnoM aura sahAyakoMke carita / mU0 1 // ) kartavyazikSA-lArDa cesTara phIlDakA putropadeza / mUlya 1) raghuvaMza-mahAkavi kAlidAsake saMskRta raghuvaMzakA sarala, sarasa aura bhAvapUrNa hindI anuvAda / paM0 mahAvIraprasAdajI dvivedI likhita / mUlya 2) rAvinsana krUso--isa vicitra sAhasI aura udyogI puruSakA jIvanacaritra avazya paDhanA caahie| koI 27 varSa taka eka nirjanadvIpameM rahakara isane apanI jIvana rakSA kaise kI; yaha par3hakara bar3A kautuka hotA hai| mUlya 11) For Personal & Private Use Only
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ pazcimI trk| pAzcAtya vidvAnoMdvArA AviSkRta nyAyazAstrake viSayoMkA hindImeM sarala graMtha / mUlya eka rupiyaa| ptivrtaa| isa pustakameM satI, sunIti, gAndhArI, sAvitrI, damayantI, aura zakuntalA ina chaha pativratAoMkA carita likhA gayA hai| isakI bhASA bar3I sarala aura sarasa hai| mUlya // ) bAlA ptrbodhinii| yaha pustaka lar3akiyoMke liye bar3e kAmakI hai, isameM patra likhaneke niyama Adi batAneke atirikta namUneke patra bhI chape haiN| isa pustakase lar3akiyoMko patra.likhanekA jJAna to hogA, kintu aneka upayogI zikSAyeM bhI prApta ho jAMyagI / mUlya / ) mathilIzaraNa gupta kRta kAvya-grantha / jayadrathabadha-yaha vIra aura karuNA rasakA bilakSaNa kAvya hai| kavitA marmajJa vidvAnoMne isa kAvyakI mukta kaMThase prazaMsA kI hai / bambaIke suprasiddha nirNayasAgarameM moTe aura cikane kAgajapara bar3I sundaratAse chapA hai / mUlya // ) raMga bhaMga-isa pustakameM eka mahattva-pUrNa aitihAsika ghaTanAkA varNana hai / kavitA bar3I sarasa aura prabhAvazAlinI hai| bahumUlya ATapepara para chapI hai| mUlya / ) padya-prabandha-yaha guptajIkI bhinna bhinna viSayoMpara aneka ojasvinI kavitAoMkA apUrva saMgraha hai| padyasaMkhyA 500 se bhI Upara hai / mUlya sirpha daza aanaa| milanekA patA:hindI grantharatnAkara kAryAlaya hIrAbAga, po. girgaaNv-bmbii| For Personal & Private Use Only
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ citrazAlA sTIma presa, pUnA siTIkI - anokhI pustkeN| citramayajagat-yaha apane DhaMgakA advitIya sacitra mAsikapatra hai / " ilesTreTeDa laMDana nyUja" ke DhaMga para bar3e sAija meM nikalatA hai| eka eka pRSThameM kaI kaI citra hote haiN| citroMke anusAra lekha bhI vividha viSayake rahate haiN| sAla bharakI 12 kApiyoMko ekameM baMdhA lenese koI 400, 500 citroMkA manohara alabama bana jAtA hai / janavarI 1913 se isameM vizeSa unnati kI gaI hai| raMgIna citra bhI isameM rahate haiN| ArTapeparake saMskaraNakA vArSika mUlya 5 // ) DA0 vya0 sahita aura eka saMkhyAkA mUlya // ) AnA hai| sAdhAraNa kAgajakA vA0 mU0 3 // ) aura eka saMkhyAkA / ) // hai| rAjA ravivarmAke prasiddha citra-rAjA sAhabake citra saMsArabharameM nAma pA cuke haiN| unhIM citroMko aba hamane sabake subhIteke liye ArTa peparapara pustakAkAra prakAzita kara diyA hai| isa pustakameM 88 citra maya vivaraNa.. ke haiN| rAjA sAhabakA sacitra caritra bhI hai| TAiTala peja eka prasiddha raMgIna citrase suzobhita hai / mUlya hai sirpha 1) ru.| citramaya jApAna-ghara baiThe jApAnakI saira / isa pustakameM jApAna ke sRSTisauMdarya, rItiravAja, khAnapAna, nRtya, gAyanavAdana, vyavasAya, dharmaviSayaka aura rAjakIya, ityAdi viSayoMke 84 citra, saMkSipta vivaraNa sahita haiN| pustaka. avvala nambarake ArTa peparapara chapI hai| mUlya eka rupyaa| sacitra akSarabodha-choTe 2 baccoMko varNaparicaya karAne meM yaha pustaka bahuta nAma pA cukI hai| akSaroMke sAtha sAtha pratyeka akSarako batAnevAlI, usI akSarake AdivAlI vastukA raMgIna citra bhI diyA hai| pustakakA AkAra bar3A hai| jisase citra aura akSara saba suzobhita dekha par3ate haiN| mUlya chaha aanaa| __ varNamAlAke raMgIna tAza-tAzoMke khelake sAtha sAtha baccoMke varNaparicaya karAneke liye hamane tAza nikAle haiN| saba tAzoMmeM akSaroMke sAtha sAtha raMgIna citra aura khelane ke cinha bhI haiN| avazya dekhiye| phI seTa cAra Ane / . sacitra akSaralipi-yaha pustaka bhI uparyukta "sacitra akSarabodha" ke DhaMgakI hai| isameM bArAkhaDI aura choTe choTe zabda bhI diye haiN| vastucitra saba raMgIna haiN| AkAra ukta pustakase choTA hai| isIse isakA mUlya do 'Ane haiN| For Personal & Private Use Only
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ . saste raMgIna citra-zrIdattAtraya, zrIgaNapati, rAmapaMcAyatana, bharatabheTa hanumAna, zivapaMcAyatana, sarasvatI, lakSmI, muralIdhara, viSNu, lakSmI, gopIcanda, ahilyA, zakuntalA, menakA, tilottamA, rAmavanavAsa, gajeMdramokSa, harihara bheTa, mArkaNDeya, rambhA, mAninI, rAmadhanurvidyAzikSaNa, ahilyoddhAra, vizvAmitra menakA, gAyatrI, manoramA, mAlatI, damayantI aura haMsa, zeSazAyI, damayantI ityAdike sundara raMgIna citr| AkAra 7 4 5, mUlya prati citra eka paisA / zrI sayAjIrAva gAyakavADa bar3odA, mahArAja paMcama jArja aura mahArAnI merI, kRSNaziSTAI, svargIya mahArAja saptama eDavarDake raMgIna citra, AkAra 84 10 mUlya prati saMkhyA eka aanaa| lithoke baDhiyA~ raMgIna citra-gAyatrI, prAtaHsandhyA, madhyAhna sandhyA, sAyaMsandhyA pratyeka citr|) aura cAroM milakara // ), nAnaka paMthake dasa gurU, svAmI dayAnanda sarasvatI, zivapaMcAyatana, rAmapaMcAyatana, mahArAja jArja, -mahArAnI merii| AkAra 16 x 20 mUlya prati citr|) Ane / anya sAmAnya-isake sivAya sacitra kArDa, raMgIna aura sAde, svadezI baTana, svadezI diyAsalAI, svadezI cAkU, aitihAsika raMgIma khelaneke tAza, Adhunika dezabhakta, aitihAsika rAjA mahArAjA, bAdazAha, saradAra, aMgrejI rAjakartA, gavarnara janarala ityAdike sAde citra ucita aura saste mUlya para milate haiN| skUloMmeM kiMDara gArDana rItise zikSA deneke liye jAnavaroM Adike citra saba prakArake raMgIna nakaze DrAIMgakA sAmAna, bhI yogya mUlyapara milatA hai| isa patepara patravyavahAra kiijiye| mainejara citrazAlA presa, pUnA sittii| vaidya mAsikapatra / yaha patra pratimAsa pratyeka gharameM upasthita hokara eka sacce vaidya yA DAkTarakA kAma karatA hai| isameM svAsthyarakSAke sulabha upAya, ArogyazAstrake niyama, prAcIna aura arvAcIna vaidyakake siddhAnta, bhAratIya vanauSadhiyoMkA anveSaNa, strI aura bAlakoMke rogoMkA ilAja Adi acche acche lekha prakAzita hote haiN|" isakI phIsa kevala 1) ru. hai| namUnA mupht| vaidya zaMkaralAla harizaMkara, muraadaabaad| - For Personal & Private Use Only
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ lIjiye * nyochAvara ghaTA dI gii| jinazataka-samaMtabhadrasvAmIkRta mUla, saMskRtaTIkA aura bhASATIkAsahitaH nyo0 // ) dharmaratnodyota-caupAI baMdha pRSTha 182 nyo0 1) dharmapraznottara (praznottarazrAvakAcAra ) vacanikA nyo0 2) ye tInoM graMtha 3 // ) rupayoMke haiM, poSTeja kharca / ) Ane / kula 3 // =) hote haiM so tInoM graMtha eka sAtha maMgAnevAloMko maya posTejake 3) rupayoMmeM bheja deMge aura jinazataka chor3akara do graMtha maMgAnevAloMko 2 / / ) meM bheja diye jAyage / yaha niyama sarvasAdhAraNa bhAiyoMke liye hai| ejeMTa vA raIsoMke liye nahIM haiN| mUla saMskRta aura sarala hiMdI vacanikA sahita zrI AdipurANajI / / isa mahAn graMthake zloka anumAna 13000 ke haiM aura isakI purAnI vacanikA 25000 zlokoMmeM banI huI hai| pahile isIke chapAnekA vicAra thA paraMtu mUla zlokoMse milAnepara mAlUma huA ki yaha anuvAda pUrA nahIM haiN| bhASA bhI DhUMDhAr3I hai, saba dezake bhAI nahIM smjhte| isa kAraNa hamane atyanta sarala, suMdara ati upayogI navIna vacanikA banavAkara moTe kAgajoMpara zuddhatAse chapAnA zurU kiyA hai| vacanikAke Upara saMskRta zloka chapanese sone meM sugaMdha ho gaI hai| Apa dekheMge to khuza ho jAyage / isake anumAna 50,000 zloka aura 2000 pRSTha hoNge| sabakI nyochAvara 14) ru. haiN| paraMtu saba koI eka sAtha 14) ru.. nahIM de sakate, isa kAraNa pahile 5) ru0 lekara 700 pRSTha taka jyoM jyoM chapegA hara dUsare mahIne posTeja kharcake vI. pI. se bhejate jaaNyge| 700 pRSTha pahuMca jAnepara phira 5) ru. maMgAveMge aura 700 pRSTha bhejeNge| tIsarI bAra ru04) lekara graMtha pUrA kara diyA jaaygaa| philahAla 300 pRSTa taiyAra haiN| 5/-) meM maya gattoMke vI. pI. se bhejA jAtA hai| cauthA aMka bhI chapa rahA hai| yaha graMtha aisA upayogI hai ki sabake ghara meM svAdhyAyArtha virAjamAna rhe| yadi aisA na ho to pratyeka maMdirajI va caityAlayameM to avazya hI eka eka prati maMgAkara rakhanA caahiye| patra bhejanekA patA-lAlArAma jaina, prabaMdhaka syAdvAdaratnAkara kAryAlaya, kolhApura siTI / For Personal & Private Use Only
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ sanAtana jaingrNthmaalaa| isa graMthamAlAmeM saba graMtha saMskRta, prAkRta, va saMskRta TIkAsahita hI chapate haiN| yaha graMthamAlA prAcIna jainagraMthoMkA jIrNoddhAra karake sarvasAdhAraNa vidvAnoMmeM jainadharmakA prabhAva pragaTa karanekI icchAse pragaTa kI jAtI hai| isameM saba viSayoM ke graMtha chpeNge| prathama aMkameM saTIka AptaparIkSA aura patraparIkSA chapI hai| dUsare aMkameM samayasAranATaka do saMskRta TIkAoMsahita chapA hai / tIsare aMkameM akalaGkadevakA rAjavArtika chapA hai| cauthe aMkameM devAgamanyAya vasunaMdiTIkA aura aSTazatITIkAsahita aura puruSArthasiddhayupAyasaTIka chpegaa| isake pratyeka aMkameM supararAyala 8 pejI 10 phArama 80 pRSTa rheNge| samayasArajI 4 aMkoMmeM pUrA hogaa| inake pazcAt rAjavArtikajI va padmapurANajI vagairaha bar3e 2 graMtha .. chpeNge| 12 aMkakI nyochAvara 8) ru. hai| DAMka kharca judA hai| pratyeka aMka DAMkakharcake vI. pI. se bhejA jaaygaa| yaha graMthamAlA jinadharmakA jIrNoddhAra karanekA kAraNa hai| isakA grAhaka pratyeka jainIbhAI va maMdirajIke sarasvatIbhaMDArako banakara saba graMtha saMgraha karake saMrakSita karanA cAhiye aura dharmAtmA dAnavIroMko ikaDe graMtha maMgAkara anyamatI vidvAnoMko tathA pustakAlayoMko vitaraNa karanA caahiye| cunniilaaljaingrNthmaalaa| isa graMthamAlAmeM hindI, baMgalA, marAThI aura gujarAtI bhASAmeM saba tarahake choTe choTe graMtha chapate haiN| jo mahAzaya eka rupiyA DipAjiTameM rakhakara' apanA nAma sthAyI grAhakoMmeM likhA leMge, unake pAsa isa granthamAlAke saba graMtha paunI nyochAvarameM bheje jAyage aura jo mahAzaya isa saMsthAke sahAyaka haiM unako eka eka prati vinA mUlya bhejI jaaygii| milanekA patA-pannAlAla bAkalIvAla, maMtrI-bhAratIya jainasiddhAntaprakAzinI saMsthA, Thi. medAginI jainamaMdira banArasa siTI / , For Personal & Private Use Only
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ uttamottama lekha va kavitAoMse vibhUSita . hindI bhASAkI sacitra navIna mAsika patrikA "prbhaa|" vArSika mUlya kevala 3) rupye| prati mAsakI zuklA pratipadAko prakAzita hotI hai| mahAtmA . sTeDa sampAdita rivyU oNpha rivyUjake Adarzapara yaha nikAlI gaI hai / isameM nIti, sudhAra, sAhitya, samAja, tattva tathA vijJAnapara gambhIratApUrvaka vicAra kara hindIkI sevA karanA isakA ekamAtra dhyeya hai| hindIke bhArI bhArI vidvAn va kavi isake lekhaka haiM / Apa pahile kevala / ) Aneke posTeja TikiTa bhejakara namUnA ma~gAkara dekhiye| Apane prabhApara kI huI samAlocanAeM par3hI hI hoNgii| prabhAke lekhaka ve hI mahAmAnya haiM, jinake nAma hindIsaMsArameM bAra bAra lie jAte haiM / tIna raGgoMmeM vibhUSita eka catura citrakArakA anupama citra kavharakI zobhA bar3hA rahA hai| prabhAke lekhoM evaM citroMkA svAda to Apa tabhI pA sakate haiM jaba usakI kisI bhI mAsakI eka prati dekha leN| prabhAkI prazaMsAmeM adhika kahanA vyartha hai| . . mainejara-prabhA .. khaMDavA, (mdhyprdesh)| For Personal & Private Use Only
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ adhyApakoMkI AvazyakatA / ( 1 ) tilokacanda jaina hAIskUla indaurake lie eka aise anubhavI jaina adhyApakakI AvazyakatA hai jo gomaTTasAra, rAjavArtika sarvArthasiddhi paMcAdhyAyI sAgAradharmAmRta Adi prAkRta, saMskRta, dhArmika granthoMkA acchA jJAtA ho tathA jisane kisI pAThazAlA meM adhyApakI karanekA anubhava prApta kiyA ho / jo sarala hindI bhASA meM vyAkhyAna dekara tattvajJAnakA rahasya vidyArthiyoM ke hRdayameM praviSTa karA sakatA ho / jisake uccAraNa va lekha bhI zuddha hoN| isake sAtha 2 unheM anyadharmoM tathA pAzcAtya tattvajJAnakA bhI bodha honA cAhiye / bheTa yogyatAnusAra ru0 10) se ru0 60) mAsika taka dI jAvegI / aura prativarSa 5) ru0 kI vRddhi se 100) taka ho sakegI. I ( 2 ) tilokacaMda jaina hAIskUla indaura ke lie eka aise jaina vidvAnkI bhI AvazyakatA hai jo kiMDara gArTana va prAraMkibha zreNiyoMke chAtroMko digambara jaina dharmake karma siddhAnta tathA kriyAoMkA vyAvahArika jJAna karA sakate hoM, jo sarala zuddha hindI meM dRSTAntoM dvArA vidyArthiyoM ke hRdaya meM dharmakA bIjAropaNa kara sakate hoM, jinakA lekha va uccAraNa zuddha tathA vyavahAra bhI chAtroMke lie prabhAvotpAdaka ho / bheTa yogyatAnusAra ru. 25) se ru. 35) mAsika taka dI jAvegI, aura vArSika 5) ru0 vRddhi se 60) ru. taka bar3ha sakegI / budhamala pATaNI maMtrI -- tiLokacaMda jaina hAIskUla indaura. For Personal & Private Use Only "
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ - pavitra asalI, 20 varSakI AjamUdA, saikar3oM prazaMsApatra prApta, prasiddha hAjamekI, aksIra davA, namaka sulemAnI phAyadA na kare to dAma vApisa / yaha namaka sulemAnI peTake saba rogoMko nAza karake pAcanazaktiko bar3hAtA hai jisase bhUkha acchI taraha lagatI hai, bhojana pacatA hai aura dasta sApha hotA hai| ArogyatAmeM isake sevanase manuSya bahutase rogoMse bacA rahatA hai / isake sevanase haijA, prameha, apaca, peTakA, darda, vAyuzUla, saMgrahaNI, atisAra, bavAsIra, kabja, khaTTI DakAra, chAtIkI jalana, bahumUtra, gaThiyA, khAja khujalI Adi rogoMme turanta lAbha hotA hai / bicchU, bhiDa, baroMke kATanekI jagaha isake malanese lAbha hotA hai| striyoMkI mAsika kharAbIkI yaha durustI karatA hai| baccoMke apaca dasta honA, dUdha DAlanA Adi saba rogoMko dUra karatA hai / isase udarI, jalodara, koSTavRddhi, yakRt , plIhA, mandAgni, amlazUla aura pittaprakRti Adi saba roga bhI ArAma hote hai| ataH yaha kaI rogoMkI eka davA saba gRhasthoMko avazya pAsa rakhanI cAhiye / vyavasthApatra sAtha hai| kImata phI zIzI bar3I // ) ATha aanaa| tIna zI0 1); chaha shii02||); eka darjana5) DAMkakharca alg| dadradamana-dAdakI aksIra davA / phI ddibbii|) aanaa| dantakusumAkara-dAMtoMkI rAmabANa dabA / phI ddibbii| ) aanaa| noTa-hamAre yahAM saba rogoMkI tatkAla guNa dikhAnevAlI davAeM taiyAra rahatI haiN| vizeSa hAla jAnaneko bar3I sUcI maMgA dekho| milanekA patA: caMdrasena jainavaidya ittaavaa| lain Education International For Personal & Private Use Only
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ naI pustkeN| smaaj| - baMga sAhitya samrATa kavivara ravIndranAtha ThAkurakI baMgalA pustakakA hindI anubAda / isa pustakakI prazaMsA karanA vyartha hai| sAmAjika viSayoMpara pANDityapUrNa vicAra karanevAlI yaha sabase pahalI pustaka hai| isa pustakameMke samudra yAtrA, ayogyabhakti, AcArakA atyAcAra Adi do tIna lekha pahale jainahitaiSImeM prakAzita ho cuke haiN| jinhoMne unheM par3hA hogA ve isa granthakA mahattva samajha sakate haiN| mUlya ATha aanaa| prema bhaakr| rUsake prasiddha vidvAn mahAtmA TAlsaTAyakI 23 kahAniyoMkA hindI anuvaad| pratyeka kahAnI dayA, karuNA, vizvavyApI prema, zraddhA aura bhaktike tattvoMse bharI huI hai| bAlaka striyAM, javAna bUr3he saba hI inase zikSA uThA sakate haiN| mU01) svargIya kavivara dyAnatarAyajIkRta dyAnatavilAsa yA dharmavilAsa chapakara taiyAra hai| caracAzataka, dravyasaMgraha, padasaMgraha Adi jo judA pustakAkAra chapa cuke haiM unheM chor3akara isameM dyAnatarAyajIkI sArI kavitAoMkA saMgraha hai| niNayasAgarameM khUba sundaratAse chapAyA gayA hai / mUlya bhI bahuta kama arthAt eka rupayA hai| maMgAnevAloMko zIghratA karanI caahie| nAgakumAra crit| ubhaya bhASA kavi cakravartI malliSeNa sUrike saMskRta granthakA sarala hindI anuvAda paM0 udayalAlajIne likhA hai| hAla hI chapA hai / mUlya chaha aanaa| yaatraadrpnn| tIrthokI yAtrAkA isase bar3A vivaraNa aba taka nahIM chpaa| isameM saMpUrNa siddhakSetra, prasiddha mandira aura zaharoMkA varNana hai / itihAsakI bAteM bhI likhI gaI haiN| jaina DirekTarI Aphisane ise bar3e parizrama aura kharcase taiyAra karAI hai| sAthameM relave AdikA mArga batalAnevAlA eka bar3A nakazA hai| pakkI kapar3ekI jilda hai| bar3e sAijake 359 pRSTha haiM / mUlya do rupyaa| 'milanekA patA:jainagrantha ratnAkara kAryAlaya, hIrAbAga po0 giragAMva-bambaI / / For Personal & Private Use Only