Descriptive Catalogue of Sanskrit Manuscripts Asiatic Society Vol 02

Author(s): Narendrachandra Vedanttirtha, P B Chakravarti
Publisher: Asiatic Society
Catalog link: https://jainqq.org/explore/020268/1

Page #1

A Descriptive Catalogue
OF
SANSKRIT MANUSCRIPTS
OF
The Asiatic Society
(THE INDIAN MUSEUM COLLECTION)
VOL. II
VYAKARANA
Compiled By
N. C. VEDANTATIRTHA
AND
P. B. CHAKRAVARTI
SIR WILLIAMJONES
MDCCXLVI-MDCCXCM
THE ASIATIC SOCIETY
1973

Page #2

DESCRIPTIVE CATALOGUE
OF
SANSKRIT MANUSCRIPTS
VOLUME II: VYAKARANA

Page #3

A Descriptive Catalogue
OF
THE
SANSKRIT MANUSCRIPTS
OF
The Asiatic Society
(THE INDIAN MUSEUM COLLECTION)
VOL. II
VYAKARANA
Compiled By
N. C. VEDANTATIRTHA
AND
P. B. CHAKRAVARTI
SIRWILLAMIONES
ASIATIC
1973
SOCIETY

Page #4

कलिकाता “एशियाटिक सोसाइटि" संग्रहित हस्तलेखग्रन्यविवरण
इन्डियान् मिउजियाम् संकलनस्य
हितीयो भागः
(शब्दशास्त्रम्-अथवा व्याकरणम्)
श्रीनरेन्द्रचन्द्र-वेदान्ततीर्थेन
तथा
श्रीपुलिनविहारिचक्रवत्तिना
सम्पादित:
SIRWILLAMIONES
IMDCCXLVI-MDCCXCM
दि एशि या टि क् सो साइटि

Page #5

© The Asiatic Society
First Published in 1973
Published by Dr Sisir Kumar Mitra General Secretary The Asiatic Society I Park Street Calcutta 16
Printed by Shri K.D. Munshi Pooran Press 21 Balaram Ghose Street Calcutta 4
Price : Rs. 25.00
$ 4:00 € 1.50

Page #6

PREFACE
December 1973
DESCRIPTIVE catalogues of Sanskrit Manuscripts (Indian Museum collection) preserved in the archives of the Society had been undertaken serially out of annual grants from the State Government. The present number is the second volume in the series consisting of descriptions of 378 texts on Grammar (Vyakaraṇa) including twenty-fuor texts on Koşa (anthology) and sixteen on Chanda (metrics). Principally texts of Paninian school beginning with the NandikesvaraKāšika and including the Aṣṭadhyāyi sūtrapāṭha, PrakriyaKaumudi, Laghusiddhantakaumudi, Madhyasiddhantakaumudi, Sārasiddhāntakaumudi and many others have been described in the catalogue. Texts of other schools, viz., Sarasvataprakriyā, Kātantra, Mugdhabodha Supadma, Harināmāmṛta, etc., have also been described. Some of the texts like the Gairikasūtra, Paribhāsāpāṭha, Dhatupāṭha, Prabodhacandrikā, Sabdasāra, Sambandhopadeśa, Lakṣaṇāvati, Samskṛtamañjarī, etc., of which we possess complete manuscripts, are still considered useful for a comprehensive study of Sanskrit Grammar and Linguistics. Scholars are of opinion that they should be critically edited and published for the benefit of workers in the field. We would have been extremely happy to undertake this academic service if only necessary funds are available.
The present edition of the catalogue begun by late Pandit Narendra Chandra Vedantatirtha has been completed by late Pulin Behari Chakravarti. But we regret very much that both the editors are no longer with us today when it is released. We, however, record our deep sense of appreciation for the services rendered by both the two scholars and pay our homage to their memory.
S. K. Mitra General Secretary

Page #7

Page #8

I. M. 822. नन्दिकेश्वरकाशिका (तत्वविमशिनी टोकासमेता)
Nandikeśvara-Kāśikā with Tattva-vimarsini of Upamanyu
Substance : Country-made paper. Size : 10 x 41 inches. Folios 1-9. Lines : 7-9. Script: Nagara. Appearance: Fair. Complete. Date : Sam 1850.
Beginning :
(Text):
नृत्तावसाने नटराजराजो ननाद ढक्कां नवपञ्चवारम् । उद्धर्जुकामः सनकादिसिद्धानेतद् विमर्श शिवसूत्रजालम् ॥
(Com.);
नमः शिवाय देवाय सर्वज्ञाय परात्मने । यस्योन्मेषनिमेषाभ्यां व्यक्ताव्यक्तमिदं जगत् ॥ श्रीशं गुरु कुमारश्च शैषतत्त्वविशारदम् । प्रणम्य नन्दिकेशादीन् शिवभक्तान मुहुर्मुहुः ।। (श्रीशङ्करमिति पाठान्तरम् ) काशिकामादिसूत्राणां नन्दिकेशकृतां शुभाम् । लोकोपकारिणीं दिव्यां व्याकरोमि यथामति ॥ इह खलु सकललोकनायकः परमेश्वरः परमशिवः सनकसनन्दनसनत्कुमारादीन् श्रोतृन् नन्दिकेश-पतञ्जलि-व्याघ्रपादपशिष्ठादी श्वोद्धकिामो ढक्कानिनाद-व्याजेन चतुर्दशसूत्रात्मक तत्त्वमुपदिदेश।
End (Text) :
तत्त्वातीत: परः साक्षी सर्वानुग्रहविग्रहः । अहमात्मा परो हल स्यादिति शम्भुस्तिरोदधे ।।२७।।
[ 11

Page #9

(Com):
हकारः शिवधर्णः स्यादिति शैवागमस्थितिरिति शिषम् ॥ Colophon :
(Text) : इति श्रीनन्दिकेश्वरकृतकाशिका ।
(Com.) : इति उपमन्युकृता आदिसूत्रनन्दिकेश्वरकाशिकायास्तत्त्वविमर्शिनी संपूणां ॥ सं १८५० ॥
The Ms. is fairly accurate. The commentary appears on the upper and lower edges while the text appears in the middle of the Ms. Printed.
On the reverse of the last folio appears the following line :
जयकृष्ण उपाध्यायस्येदं ॥
2
I. M. 523. The Same Substance : Country-made paper. Size : 91x4 inches. Folios 1-6. Lines 10. Script : Nagara. Appearance : Fair. Complete.
End:
(Com) : ढक्कानिनादव्याजेन सर्वेषां मुनिजनानां तत्त्वमुपदिशस्तिरोदधे इत्यर्थः। Colophon :
__ इत्यादिसूत्र-नन्दिकेश्वरकृत-सूत्रविमशिनी सम्पूर्णा ।
3
.
I. M. 10002. अष्टाध्यायि-सूत्रपाठ Asatadhyayi-Sutrapatha
Pāṇini
Substance: Country-made paper. Size: 9x4 inches. Folios 1-46. Lines 9-11. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete.
[ 2 ]

Page #10

Beginning:
येनाक्षर-समाम्नायमधिगम्य महेश्वरात् । कृत्स्नं व्याकरणं प्रोक्तं तस्मै पाणिनये नमः ॥ येन धौता गिरः पुंसां विमलैः शब्दवारिभिः। तमश्चाज्ञानजं भिन्नं तस्मै पाणिनये नमः॥ अ इ उण।
End:
अ अ इति ॥ रषाभ्यामुभौ ष्टुनोदः ( ष्टुना ष्टुरुद )स्थाष्टौ ।
Colophon:
इति चतुर्थः पादः। इत्यष्टमाध्यायः समाप्तः ।।
Post-script :
वीणि सूत्रसहस्राणि तथा नवशतानि च । पण्णवत्येव सूत्राणि पाणिनिः कृतवान् स्वयम् ॥ चतुःसप्ततिरिति पाठो नागेशमते ।
Then appear some marginal notes. Printed in the Balamanorama Series, Madras.
I. M. 10153. The Same Substance : Country-made paper. Size : 13 x 54 inches. Folios 1-51. Lines 11. Script : Nagara. Appearance : Good. Complete. Date : Sam, 1928.
The post-script at the end states in Hindi that the Ms. was prepared as a press copy for printing purpose.
[ 3 ]

Page #11

5
I. M. 8485.
Substance Country-made paper. Size: 10 x 3 inches. Folios 1-63. Lines 7. Script: Nagara. Appearance : Fair. Complete. Date: Sam 1846.
The Ms. is not very correct.
6
I. M. 9359. The Same
Substance: Country-made paper. Size: 10 x 43 inches. Lines 6. Script Nagara.
Appearance:
Folios 1-96. Fair. Complete. Date: Sam 1818.
Post-script:
लिखितम् यागेश्वर । आ पोथि दवे जगमोहन सपुत्र लिखे ।
7
I. M. 9592. The Same
Substance Country-made paper. Size: 8× 3 inches. Folios 1-66. Lines 8. Script: Nägara. Fair. Complete. Date: Sam 1714.
Appearance:
Post-script:
लिखिते अनन्तकृष्ण परदेसि काशिवासि । सर्वसूत्र ४००० संवत् १७१४ वर्षे चैत्र शुक्ल ५ लिखितं ।
8
I. M. 5175. The Same
Substance Country-made paper. Size: 8 x 3 inches. Folios 1-50. Lines 9-12. Script: Nagara. Appearance: Fair. Complete. Date: Saka 1746.
[ 4 ]

Page #12

Post-colophon:
श्रीसंवत् १८८१ शके १७४६ मिति कात ३ शुद्ध प्रतिपदा १ मंदे तहिने देवोगनामक-धासुदेवात्मज अनन्तरामस्येदं पुस्तकं लिखितं शुभं भवतु।
I, M. 9029. The Same Substance : Country-made paper. Size 8x3 inches. Folios 2-80. Lines 7-8. Script: Nagara. Appearance : Fair. Incomplete. Date : Sam 1690.
Beginning :
...ख नासिकाधवनोऽनुनासिकः। तुल्यास्यप्रयत्न सवर्णम् ।
Post-colophon: ___संवत् १६९० वर्षे श्रा. वदि अमावस्यायां तिथौ बुधवासरे... नाम्नि संवत्सरे दक्षिणायनगते श्रीसूर्ये वर्षात्तौं ... श्रावणमासे कृष्णपक्षे...याशिकमहादेवकस्य पुत्र याज्ञिकगणेशकस्य पुत्र हरजीकेन स्वबुधेन शुक्लभुविकस्य श्र. हरिदास सभ्रातने वाराणसीमध्ये श्रीकृष्णार्पण। स्वस्ति ।
Only the first folio is missing.
10
I. M. 6751. The Same Substance : Country-made paper. Size : 8 x 31 inches. Folios 1-33. Lines 7-9. Script : Nagara. Appearance : Good. Incomplete.
End :
वृद्धस्य च पूजायाम् । यूनश्च कुत्सायाम्। जनपद...
Commences from the beginning and extends upto IV. 1. 166.
[
5
]

Page #13

1
I. M. 6748. The Same Substance : Country-made paper. Size : 8x41 inches. Folios 1-28. Lines 10. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
End :
उपर्युपरिष्टात् । पश्चात् । पश्च पश्चा च छन्दसि ।
Commences from the beginning and continues up to V. iii. 33.
12
I. M. 9865.
पाणिनिसूत्र Panini Sutra. Substance : Country-made paper. Size : 72 x 84 inches. Folios 1-13. Lines 15-16. Script : Nagara. A ppearance : Fair. Incomplete.
End :
1515€, Tiefs... Commences from the beginning and continues upto certain portion of safe' roots. The sūtras are not arranged according to the order of '399167 '. The Ms. is in book-form.
13
I. M. 6756. The Same Substance : Country-made paper. Size : 91 x 41 inches. Folios 1-31. Lines 10-11. Script : Nägara. Appearance : Old. Incomplete.
[ 6 ]

Page #14

End.
धच्छौ च ।
Commences from the beginning and continues upto IV. iv. 117.
End:
14
I. M. 6747. The Same
Substance: Country-made paper. Size: 10 x 4 inches. Folios 1-9. Lines 9-10. Script: Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
धातुसम्बन्धे समानाधिकरणे स्वाङ्ग लिटस्तस्थस्थमिपां सप्तदश ।
Colophon :
इति तृतीयाध्यायः समाप्तः ।
Contains upto the end of Chapter III.
15
I. M. 6404. The Same
Substance: Country-made paper. Size: 7 x 3 inches. Lines 9-11. Script: Nagara. Appearance: Old. Incomplete.
End:
उपदंशस्तृतीयायाम्, हिंसा...
Contains upto III. iv. 48.
16
I. M. 8071. The Same
Substance Country-made paper. Size 9× 31 inches. Folios 11-55. Lines 7. Script: Nagara. Appearance: Fair. Incomplete.
[ 7 ]

Page #15

Beginning :
___ (व)र्णादनुदात्तात्तोपधात्तो नः ।
End:
__ दाधर्ति दधर्ति दर्धर्षि बोभूतेति क्तेऽलापणीफणसंसनिष्यदत्करिकत्-कनिक्रदद्भरिभ्रद्दविध्वतोदविदुरातत्तरित्ततः सरीसृपतं वरीवजन्मम (ज्यागनीगन्तीति च)।
Commences from IV. i. 39 and extends upto VII. iv. 65.
17
___I. M. 9027. The Same Substance : Country-made paper. Size : 7x4 inches. Folios 2-85. Lines 8-9. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
हलोऽनन्तराः संयोगः। End:
सम्प्रसारणस्य।
अलुक् षष्ठ्या जातेरिकोऽव्ययीभावे कोः कत्तदिको वहे एकोनविंशतिः।
Comiences from 1. i. 7 and continues upto the end of VI. iii. The Varttika-Sutras also occur side by side.
18 I. M. 6750. The Same Substauce: Country-made paper. Size: 10x4 inches. Folios 1-3. Lines 12. Script: Nagara. Appearance: Fair. Incomplete.
Beginning:
श्रीरामचन्द्राय नमः। पूर्वनासिद्धम् । नलोपः सुप्स्वरसंज्ञातुविधिषु कृति ।
[ 8 ]

Page #16

End:
अ अ इति ।
Colophon:
इत्यष्टमाध्यायस्य चतुर्थः पादः । रषाभ्यामुभौ ष्टुना ष्टुरुदः स्थाष्टौ ।
Commences from the beginning of VIII. ii and ends in VIII. iv.
19
I. M. 8210. The Same
Substance: Country-made paper. Size: 91x31 inches. Folios 30-51. Lines 8. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
(त्रिंशश्चत्वारिंशतो ब्राह्मणे संज्ञायां डण। तदर्हति ।
End:
न मुने। Commences from v.i.62 and continues upto VIII. ii.3.
20
I. M. 10252. The Same
Substance : Country-made paper. Size : 9x4 inches. Folios 1-5, 9-65. Lines 8. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete. Date: Sam 1912.
Post-colophon :
श्रीसम्बत् १९१२ कार्तिक कृष्ण २ शनौ अर्द्धरात्रौ (श्री)मन्मालवीय-शुक्लरमानाथात्मज-श्रीनाथशुक्लेन सम्पूर्णा क्रियते।
[ 9 ]
CN

Page #17

Folios 6-8 are wanting. Some leaves are slightly worm-eaten.
21
I. M. 8798. The Same ___Substance : Country-made paper. Size : 91 x 4 inches. Folios 1, 3, 8-10, 12-15, 18-20, 22-24, 27, 33-49, 51, 63. Post-colophon :
विकारी संवत् । श्रीमत्काशीविश्वेश्वरभवान्या(:) कृपया प्रभाकरभट्ट नेदं स्वार्थ परार्थञ्च अष्टाध्याय(यी) पुस्तकं समाप्तमिति। श्रीरघुनाथार्पणमस्तु । श्रीबिन्दुमाधवाय नमः । श्रीकालभैरवाय नमः । श्रीअविमुक्तेश्वराय नमः।
स्वर्णभारसहस्रेषु कुरुक्षेत्रे रविग्रहे। तत्फलं लभते माघे वे...तञ्च दिने दिने । गुजामात्रमिदं स्वर्ण कुरुक्षेत्रे रविग्रहे। घड़ते चावंदनयमष्टाविंशतिकोटय: ॥ सम्वत् १७३८ ।
Stray leaves. Several leaves in the middle are missing. The following appears on the obverse of the first folio :
दीक्षित अनन्तजीशंकरजीसुतस्य पाणिनीयव्याकरणस्य पत्राणि ६३ त्रिषष्टिः।
22
I. M. 8168. The Same
Substance : Country-made paper. Size 5 x 3] inches. Folios 15 by counting. Lines 11-15. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete. Beginning : ड्याप् प्रातिपदिकात्।
[ 10 ]

Page #18

End :
धातुसम्बन्धे समानाधिकरणे स्वाङ्ग लिटस्तस्यस्थ मिपां सप्तदश । Commences from the beginning of IV. i and ends in IV. iv.
Stray leaves, written by different hands.
Beginning :
23
I. M. 2221. श्लोक वार्त्तिक Śloka-Vārttika
Katyāyana
Substance : Country-made paper. Size : 10 × 4 inches. Folios 2-8, 11-12. Lines 9-10. Script: Nagara. Appearauce : Old. Incomplete.
End :
देशे ।
प्रागुदंचौ विभजते हंसः क्षीरोदकं यथा ।
विदुषां शब्द सिद्धार्थ सा नः पातु शरावती ॥८॥
इति श्रीकात्यायनप्रोक्ते वार्त्तिके प्रथमाध्यायस्य प्रथमपादः ।
.....मकारो विवृतः स्मृतः ।
अकारस्य तथा हस्व स्तदर्थ पाणिनेरभः ॥
Post-script:
Colophon :
इति भाष्यवार्त्तिक संग्रहे अष्टमस्याध्यायस्य चतुर्थः पादः । समाप्तश्चाष्टमोऽध्यायः ।
श्रीरस्तु लेष (ख) क- पाठकयोः ।
The Ms. contains a compilation of the metrical quotations found in the Mahabhaṣya of Patanjali. It generally passes under the name of Śloka-Värttika.
[ 11 ]

Page #19

24
I. M. 677. उणादिसूत्र Unadi- Sūtra
Substance : Country-made paper. Size: 92 x 32 inches. Folios 1-17. Lines 7. Script : Nagara. Appearance : Fair. Complete.
End :
Beginning :
अथोणादयः । कृपावाजिमिस्वदिसाध्यशूभ्य उण् । छन्दसीनः । सनिजनिचरिचटिरहिभ्यो ञण् ।
प्रथेरमच् । चरेश्व | मंगेरलच् ।
Colophon :
इत्युगादिषु पञ्चमः पादः ।
Then comes the following Śloka:
तैलाद्रक्षेज्जलाद्रक्षेद्रक्षेच्छिथिलबन्धनात् । मूर्खहस्ते न दातव्यं एवं वदति पुस्तकम् ॥
The text of the Ms. is defective in some places. Printed with commentaries in the Madras University Sanskrit Series.
25
I. M. 9118. अव्यय - प्रकरण Avyaya-prakarana
Substance : Country-made paper. Size 9x42 inches. Folios 1-8. Lines 8-9. Script: Nagara. Appearance: Fresh. Complete.
Beginning :
स्वरादिनिपातमव्ययम् । स्वरादयश्च निपातश्चेति समाहार
[ 12 ]

Page #20

द्वन्द्वः। स्वरिति स्वर्गे परलोके च। अन्तरिति मध्ये। प्रातः प्रत्यूषे।
End :
आदिरेवाकारो लुप्यते नान्त्यः। अपिना साहचर्य्यात् । इत्यव्ययानि ।
The Ms. supplies the entire list of avyayas along with their meanings.
26
I. M. 9363. स्वरप्रक्रिया (सुबोधिनी) Svara-prakriya (Subodhini)
Jayakşşņa Substance : Country-made paper. Size 112 x 5 inches. Folios 1-39. Lines 12. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
अनुदात्तं पदं परिभाषेयमिति नाधिकारः स्वरितत्वात् । अनुदात्तश्च समानोदरे शयिता...चोदात्त इत्यादीनामसंग्रहश्च स्यात् । परिमाषाया लिङ्गापेक्षायामाह-स्वरविधीति।
End : __तत्र बहुवीहौ तत्पुरुषे च पूर्वपदप्रकृतिस्वरे प्राप्ते अव्ययीभावे तु 'परिप्रत्युपापा' इति कूलतीर इति च प्राप्ते परितः कूलमन्यपरिगतं कूलमिति कूलात् कुलं वर्जयित्वेत्यर्थ इति ।
This coustitutes a commentary on the 'खरप्रक्रिया' as arranged in the Siddhanta Kaumudi. According to the order in the 'Kaumudi', it commences from the very beginning (No. 5515) and terminates a little before the 'समासस्वर' (No.8589).
[ 13 ]

Page #21

: The Ms. is not very correct, and due to the oversight of the scribe some portious specially in foll. 24-25 have been left out.
Printed with Tattva-bodhini' at the Venkatesvara Press, Bombay.
27
I. M. 9180. The Same Substance : Country-made paper. Size 91 x 3 inches. Folios : 1-14. Lines 7. Script Nagara. Appearance : Fair. Imcomplete.
End:
देवब्रह्मणोः-सुब्रह्मण्यायामेव 'देवा ब्रह्माणः' इति पठ्यते । तत्र पूर्वेण स्वरितस्योदात्ते प्राप्तेऽनेनऽनुदात्तो विधीयते। देवा ब्रह्माण इति देवब्रह्मणोयधिकरण्ये द्वयोरप्याद्य दात्तत्वम्, तत: परस्यानुदात्तस्य स्वरितः। तस्यानेनानुदात्तः। आमन्त्रित-निघातस्तूत्तरस्य न पूर्धामन्त्रिता...
Commences from the beginning and continues almost up to the end of 'देवब्रह्मणोरनुदात्त:' (5542 ).
28 I. M. 309. पाणिनीयसूत्रवृत्ति Paniniya-sutra-vrtti
Hari Pandita
Substance: Country-made paper. Size: 9x4 inches. Folios 1-33. Lines 10. Extent in granthas : 800. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
नानालोक-विनिर्मिति स्थितिलयेप्याद्य निदानं महाविघ्नध्धान्त-विनाशकारणमलं सर्वार्थसिद्धिप्रदम् ।
[ 14 ]

Page #22

नामनाममहं महागणपतिं नत्वा मुनीनां त्रयम् कुर्वे पाणिनिसूत्रवृत्तिमसकृत् सन्तोषहेतु सताम् ।।१।। सन्त्येव तावद् बहवो निबन्धाः सविस्तरास्ते बहुयत्नसाध्याः । योऽल्पश्रुतेस्तामखिलां बुभुत्सुस्तदर्थमेषा क्रियतेऽल्पशब्दा।। अ इ उण। End :
परः सन्निकर्षः संहिता। वर्णानामतिशयितः सन्निधिः संहितासंज्ञः स्यात् । विरामोऽघसानम् । वर्णानामभावोऽवसानसंशः स्यात् ।
Colophon :
इति श्रीविद्वदन्तेवासि-वन्दितपदद्वन्द्व श्रीरामजीपंडितसुतहरिपंडितकृतौ पाणिनीयसूत्रवृत्तौ प्रथमस्याध्यायस्य चतुर्थः पादः समाप्तः ।
It constitutes a brief cominentary on the Sätras of Pāṇini. Commences from the beginning and continues up to the end of Chapter I.
29
I. M. 114. महाभाष्य Mahābhāsya
Patanjali
Substance : Country-made paper. Size 11 x 4 inches. Folios : 1-141. Lines 10. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete. Date : Samvat 1774.
Beginning :
अथ शब्दानुशासनम् । अथेत्ययं शब्दोऽधिकारार्थः प्रयुज्यते । शब्दानुशासनं नाम शास्त्रमधिकृतं वेदितव्यम् । केषां शब्दानाम् ? लौकिकानां वैदिकानाश्च । End: एङ्प्राचां देशे। एङ् प्रायां देशे शैषिकेविति वक्तव्यम् ।
[ 15 ]

Page #23

Colophon:
इत्याचार्य-भगवत्पतञ्जलि-विरचिते व्याकरणमहाभाष्ये प्रथमस्याध्यायस्य प्रथमपादे नवममाह्निकम् । समाप्तश्च प्रथमश्चरण इति।
Post-colophon:
संवत् १७७४ वर्षे आषाढ़मासे शुक्लपक्षे। इदं पुस्तकं तलेकरोपनामक-बाल भट्टस्य ।
Commences from the beginning and extends up to the end of the 9th ahnika.
Edited by Kielhorn, Bombay.
30
I. M. 7836A. The Same
Substance : Country-made paper. Size 11} x 5 inches. Folios : 42-57. Lines 12. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
(सवर्ण) लोपे दोषो भवति। परशशतानि कार्याणि। झरो झरि सवर्ण इति लोपो न प्राप्नोति । सिद्धमनचत्वात् । सिद्धमेतत् । कथम् । अनचत्वात् ।
End:
स्वरादिनिपातमव्ययम् ।
किमर्थ पृथगग्रहणं स्वरादीनां क्रियते न चादिष्वेध पद्य रन् । चादीनां वा असत्त्ववचनानां निपातसंज्ञा स्वरादीनां पुनः सत्त्व. वचनानामसत्त्ववच...
Commences from the end of tlie fourth ähnika of I. i. and extends up to certain portion of I. 1.37.
[ 16 ]

Page #24

31 I. M. 251. महाभाष्यप्रदीप Mahābhāsya-Pradipa
Kaiyața Substance : Country-made paper. Size : 11 x 41 inches. Folios: 1.43. Lines 10. Script: Nagara. Appearance: Fair. Incomplete.
Beginning : पाणिनि-पतञ्जलि-कात्यायनेभ्यो नमः। गुरवे नमः ।
सर्वाकारं निराकारं विश्वाध्यक्षमतीन्द्रियम् । सदसद्रूपतातीमदृश्यं माययाऽवृतैः ॥ ज्ञानलोचनसंलक्ष्यं नारायणमजं विभुम् । प्रणम्य परमात्मानं सर्वविद्याविधायिनम्॥ पुरुषा: प्रतिपद्यन्ते देवत्वं यदनुग्रहात् । सरस्वती च तां नत्वा सर्वविद्याधिदेवताम् ॥ पदधाक्यप्रमाणानां पारं यातस्य धीमतः । गुरोमहेश्वरस्यापि कृत्वा चरणवन्दनम् ॥ महाभाष्यार्णवावार-पारीणं विवृतिप्लघम् । यथागमं विधास्येऽहं कैय्यटो जैयटात्मजः ।। भाष्याब्धिः क्वातिगम्भीरः वाहं मन्दमतिस्ततः । छात्राणामुपहास्यत्वं यास्यामि पिशुनात्मनाम् ॥ तथाऽपि हरिबद्धन सारेण ग्रन्थसेतुना।
क्रममाणः शनैः पारं तस्य प्राप्ताऽस्मि पङ्गवत् ॥ भाष्यकारो विवरणकारत्वाद् व्याकरणस्य साक्षात्प्रयोजनमाह --अथ शब्दानुशासनमिति ।
End :
ईदूदेत्। किमर्थमिति। ईदूतोरनणत्वाद्भिन्नकालनिवृत्त्यर्थ नोपपद्यते तपरत्वम्। उदात्तादीनामभेदकत्वाद् गुणान्तरभिन्नानां
[ 17 ]

Page #25

सवर्णानां ग्रहणार्थमपि नोपपद्यते। जातिपक्षे दीर्घोच्चारणात् प्रयत्नाधिक्याद् ह्रस्वानां न भविष्यति प्लुतानां चेष्यत एवेति इष्टव्याघातं प्रत्युत तपरत्वं करोतीति प्रश्नः। तपर इति। व्यक्तिपक्षो भेदकाश्च गुणा इति भा(वः)।
Continues up to the beginning of the fifth abnika. The Ms. is not very correct. Printed in the Chowkbamba Sanskrit Series,
32
I. M. 431. The Same Substance : Country-made paper. Size 11x5 inches. Folios 1-60. Lines 11-12. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
End: ___ तत्र सारुप्यार्थ' सर्वश्वासावादिश्च सर्वादिरित्यत्रादिशब्द उपादीयते न त्वस्य प्रयाजनान्तरमस्तीति। तत्र नपुंसकमनपुसफेनेति वा स्वरभिन्नानां यस्योत्तरस्वरविधिः स शिष्यत इति वा बहुब्रीहः शेषः। वक्ष्यमाणेन न्यायेन विनाप्येकशेषेण सर्वशब्दस्य संज्ञा सिध्यती(ति)।
Continnes up to the very beginning of the sixth āhnika. The colophou at the end of the fifth āhnika is to be met with in the middle of the last folio.
33
I. M. 270. The Same Substance: Country-made paper. Size: 10x4 inches. Folios 1-45. Lines 10. Script : Nāgara. Appearance : Old. Incomplete. Beginning : श्रीपाणिनिपतञ्जलिकात्यायनेभ्यो नमः ।
[ 18. ]

Page #26

समर्थः पदविधिः। विधिरिति कोऽयं शब्द इति। अर्थानिश्चयात् सन्देहे सति प्रश्नः। किं भावसाधन उत कर्मसाधनः । तत्र भावसाधने पदानां विधीयमानत्वात् कर्मणि षष्ठीतरत्र शेषे षष्ठी।
End:
मयूर-मयूर इव व्यंसको धूर्तः। छात्र इच व्यंसकः, काम्बोज इव मुण्ड इत्युपमानसमासापवादोऽयं समासः। प्रतिपदघिहितोपमानसमासविषयपूर्वपदप्रकृतिस्वरवाधनार्थ इत्याहुः ।
Colophon :
इत्युपाध्यायजैयटपुत्रकैय्यटकृते भाष्यप्रदीपे द्वितीयस्याध्यायस्य प्रथमे पादे तृतीयमाह्निकम्। पादश्च प्रथमः समाप्तः ।
Contains the whole of II. i.
34
I. M. 10120. महाभाष्य (प्रदीपसहित)
Mahābhāșya with Pradīpa Substance : Country-made paper. Size : 12x51 inches. Folios 1-15. Lines 10-11. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning:
(प्रदीप) एकाचो द्वे प्रथमस्य । एकाच इति किमयमिति। निर्देशस्य समानत्वात् भिन्नार्थत्वाञ्च एकवचननिर्देशाञ्च द्वयोर्युगपदायितुमशक्यत्वाद्धलादिः शेष इत्यादेबहुव्रीहिलिङ्गस्य दर्शनाही इणः कितीति तत्पुरुषलिङ्गोपलम्भात् स्वरस्य दुरवधारणत्वादेकश्रुत्या वा सूत्रपाठात् स्वरान्निश्चयाभावात् प्रश्नः।
[ 19 ]

Page #27

End:
(प्रदीप ) दाश्वान् । पह मर्षण इति चौरादिकस्याधृषाद्वति विभाषितणिचः क्वसौ साह्वानिति रूपम्। चक्रमिति घप्रर्थे कविधानमिति कः।
Beginning:
(भाष्य) एकाचो द्वे प्रथमस्य । एकाच इति। किमयं बहुव्रीहिःएकोऽच् यस्मिन् स एकाच । एकाच इति आहोश्चित् तत्पुरुषोऽयं समानाधिकरणः ।
End : - (भाष्य ) अस्ति पुनरन्यत्रापि यवचित् मिहिर्मार्थे वर्तते । अस्तीत्याह मिहेर्मेघः। मेघश्व कस्माद् भवति-अपो ददातीति।
Post-script :
श्रीपा(प)तञ्जलि (:) ययति ( जयति )।
Commences from VI. i. 1 and continues up to certain portion of VI. i. 12.
35 I. M. 411. The Same
Substance : Country-made paper. Size : 102 x 4 inches. Folios 9-102. Lines 8. Script : Nagara. Appearance : old. Incomplete. Date : Sam 1643.
Beginning :
...ल्लोप आदुधदात्तत्वं भिल्लक्षणं बाधेत तदा प्रत्ययस्यादुदात्तत्वादुदात्तनिवृत्तिस्वर ईकारस्य स्यादेव। कंसिकीति कंसेन कीता। कंसाटिठनिति टिठनि डीपि च ठकारस्याकृत इकादेशे उदासत्वं मन्यते।
[
20. ]

Page #28

End : ___ आर्द्धधा। अनुक्रान्तापेक्षमिति । ये प्रत्ययास्तिङ्सिर्जितास्त आर्धधातुकसंज्ञा भवन्ति । न त्वनुक्रम्यमाना इत्यर्थः। धातोरित्येवं धातुशब्दमुच्चार्य विहिता इत्यर्थः । Colophon :
इति श्रीमन्महोपाध्याय कय्यटकृते भाष्यप्रदीपे तृतीयस्याध्यायस्य चतुर्थे पादे प्रथममाह्निकम्। पादश्च समाप्तः ।
Post-colophon:
संवत् १६४३ समये फागुन शुक्लपक्षां आदि । Coinmences froin the end of III. i. 4 and extends up to the end of Chapter III.
36 I. M. 428. The Same Substauce : Country-made paper. Size : 104 x 4 inches. Folios 1-9. Lines 9-10. Script : Nagara. Appearance : Old. Complete.
Beginning : . प्रत्ययः। अधिकारेणेति । यदि तु प्रकारान्तरेण संनिस्वरूपनिर्देशादिना संज्ञा क्रियते ततो न स्यादिति प्रसङ्गः। यदा तु गौरवादिप्रसङ्ग-परिहारायाधिकारेण क्रियते ततोऽतिप्रसङ्ग इत्यर्थः ।
End : ____ अथवांगस्य भस्येत्याद्यपेक्षणाल्लोपो बहिरंगः। औत्सीति । उत्से जाता उत्सादिभ्योऽञ्, ङोप्। यद्यन परत्वाल्लोप आदादात्तत्वं जित् लक्ष(णं)...
Cominences from the begiuning of Chapter III and continues up to the major portion of III. 1.3.
Tlie Ms. is dainaged at the edge.
[
21
]

Page #29

27
I. M. 250. काशिकावृत्ति Kasika-Vrtti
Vāmana ___Substance : Conntry-made paper. Size 11 x 4 inches. Folios 1-55. Lines 11. Script : Nāgara. Appearance : Old. Incomplete.
Beginning :
सर्वस्य द्वे । सर्वस्येति च द्वे इति च एतदधिकृतं वेदितव्यम् । इत उत्तरं यद्वक्ष्यामः प्राक्पदस्येति यावत् तत्र सर्वस्य द्वे भवत इत्येवं तद् वेदितव्यम्। वक्ष्यति नित्यधीप्सयोरिति ।
End:
तेन सर्वगुणः प्रत्यापद्यते न तयोः संवृतो न भवति, संवृतौ न च। स च सर्वगुणस्य मात्रिकस्य ग्रहणमिष्यते...
Colophon -
इति वामनकाशिकायां वृत्तौ अष्टमस्याध्यायस्य चतुर्थः पादः समाप्तः। शुभमस्तु ।
Contains the whole of Chapter VIII. Printed in the Kashi Sanskrit Series.
38
I. M. 9655. काशिका ( पदमञ्जरीसहिता)
Kāśikā with Pada-mañjarī Substance : Country-made paper. Size : 12x5 inches. Folios 1-35. Lines 11-20. Script : Nāgara. Appearance : Slightly damaged. Incomplete.
Beginning : (काशिका)-प्राप् प्रातिपदिकात् । अधिकारोऽयम् । यदित
[ 22 ]

Page #30

ऊर्ध्वमनुक्रमिष्याम आपञ्चमाध्यायपरिसमाप्तेः ङयाप् प्रातिपदिकादित्येवं तव दितव्यम् ।
यापप्रातिपदिकात्। अधिकारोऽयमिति विधेयपरिभाष्ययोरनिर्देशाद् वक्ष्यमाणानां च स्वादोनां प्रकृत्यपेक्षत्वात् स्वरितत्वाश्च आपञ्चमाध्यायपरिसमाप्तेरिति अधिकारस्यावधिं दर्शयति । अधि. कारोऽनेकप्रकारः-संज्ञाधिकारो विशेषणाधिकार: प्रकृत्यधिकारश्चेति। तत्र कीदृशोऽयमधिकार इत्यत आह स्वादिषु कपपर्यन्तेषु प्रकृतिरधिक्रियत इति । End:
(काशिका)—जातेरस्त्रीविषयादयोपधात्। जातिधाचि यत् प्रातिपदिकं न च स्त्रियामेव नियतमस्त्रीविषयमकारोपधं च तस्मात् नियां ङीप् प्रत्ययो भवति ।
आकृतिग्रहणा जातिर्लिङ्गानाञ्च न सवभाव। सकृदाख्यातनिर्माह्या गोत्रञ्च चरणैः सह । प्रादुर्भावविनाशाभ्यां संत्त्वस्य युगपद्गुणैः ।
असर्वलिङ्गां बह्वा तां जाति कवयो विदुः॥ कुक्कुटी सूकरी ब्राह्मणी वृषली नारायणी चारायणी कठी बल ची। बह्व, चश्चरणाख्यायामित्यकार:। समासान्तं कथं पुनः स्त्रीणामाधीतेमानामाधिगीष्ट तश्यत्वात् तु ताच्छब्ध भविष्यति यथानधीयाने माणवके।
Contains portion of Chapter IV. i.
39
I. M. 232. र-प्रत्याहारमण्डन Ra-pratyahāramandana
Ramacandra Substance : Country-made paper. Size : 10x43 inches. Folios 1-5. Lines 12. Script : Nagara. Appearance : Fair. Complete. Date : Sam 1884.
[ 23 ]

Page #31

Beginning:
सञ्चिन्त्य वादिप्रवरजेतारं श्रीपतञ्जलिम् ।
कुर्वे वादिविलासार्थ रप्रत्याहारमण्डनम् । लण् । अत्र लकारानुनासिकः प्रतिज्ञायते। तेन लणसूत्रस्यावर्णेन सहोच्चार्यमाणो रेफो रलयोः संज्ञेति । End:
एवं भाष्यादिसर्वग्रन्थस्वारस्ये दृढ़दूषकयुक्त रभावे च महासाहसमवलम्ब्य कथमेतद् दूषणं चक्रुरिति त एव प्रष्टव्या इति मात्सर्यमुत्सार्य निपुणतरं विभावनोयं सुहृद्भिर्विद्वद्भिः। Colophon :
इति श्रीमत्पाठकमुरारिसूनु-पाठकलक्षणाग्रज-पाठकरामचन्द्रविरचितं रप्रत्याहारमण्डनं सम्पूर्णम्। शिवं संवत् १८८४ आश्विन कृष्णप्रतिपदायाम्।
The author in liis text raises several arguments in support of 'र-प्रत्याहार'.
40
___I. M. 529. The Same Substance : Country-inade paper. Size : 91 41 inches. Folios 1-4. Lines 14-21. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete.
41
गेरिकसूत्र (सटीक) Gairika-Sutra (with commentary)
Gangārāma Substance : Country-made paper. Size : 9x41 inches. Folios : 1-2. Lines 7-9. Script : Nāgara. Extent in Slokas : 20. Appearance : Fair. Complete. Date : Sam. 1885.
[
24. ]

Page #32

Beginning : I. M. 231.
श्रीगणेशाय नमः इति सर्वत्र । प्रतीकस्याद्यन्तयोरन्यतरत्न । शंकामतान्तरयोस्तयो(:) द्वयोः। संमतेरपि व्यज्यके।
(Com.):
अथ गैरिकसूत्रस्य टीका लिख्यते। इतीति । इति शब्दात् सरस्वत्या इत्यादि। प्रतीकेति। व्याख्येय-व्याख्यानयोरावयोद्वापाभ्या (१) ( आवापोद्वापाभ्या) मुद्भ तावयवभावं हि प्रतीकमुच्यते। भुजावष्टब्धा भुज . इति अभुयोगं (?) भंवा सर्वत्रेत्येकवाक्यतया व्याख्याय सूत्रशृङ्खालित-महाभाष्यादौ सर्वत्रेत्यपिपेक्षः (?) समर्थिताऽसमासपक्षेण ज्ञाप्यते ।
End:
अ (क) के।
(Com):
समूलमपि निर्मलं यदहं प्रललाप तत् । विश्वचक्र भ्रामयितुर्दातुर्विलसितं भवेत् ॥
Colophon:
इति गैरिकसूत्रवृत्तिः समाप्ता।
Post-colophon : __ संवत् १८८५ पौष शुद्ध १३ तद्दिने देवोपाख्यरङ्गनाथदेवात्मज आत्मारामेण लिखितम् ।
अनेन प्रियतां देवो भगवान् कमलेक्षणः ।
लक्ष्मीनृसिंहः पूर्वेषामस्माकं कुलदैवतम् ।। The text of the Ms. is very corrupt and serves very little purpose of the students of Sauskrit grammar.
Not ineutioned by Aufrecht. Noticed iu H.P. Shastri's Catalogue, Vol. VI, No. 4244.
[
25
]
4

Page #33

I. M. 457. शब्दकौस्तुभ Sabda-Kaustubha
Bhattoji Diksita Substance: Country-made paper. Size : 91x41 inches. Folios 1-24. Lines : 11. Script : Nagara. Appearance : Fresh. Incomplete. Date: Sam 1827.
Beginning:
विश्वेशं सच्चिदानन्दं वन्देऽहं योऽखिलं जगत् । चरीकति बरीभर्ति संजरीहर्ति लीलया॥ नमस्कुर्वे जगद्वन्द्य पाणिन्यादिमुनित्रयम् ।
श्रीभर्तहरिमुख्यांश्च सिद्धान्तस्थापकान् बुधान् ।। End:
योगारुढ्यभ्युपगमात् । तस्मादादिरन्त्येनेत्यतत्सूत्र सिद्धाः संशाः प्रत्याहारशब्दघाच्यास्तन्निष्पत्तये वर्णोपदेश इति स्थितम् ।
Colophon :
इति शब्दकौस्तुभे प्रथमस्याध्यायस्य प्रथमे पादे प्रथमाह्निकं समाप्तम्। Post-script:
शुभमस्तु लेखकपाठकयोः। सप्तद्विषस्वे(स्वि)न्दुमिते ऽन्दे वृषमास्यसिते पक्षेऽष्टम्यां भृगुवासरे लिखितमिदं गुलजारेणेत्यलम्।
Contains only the first āhnika of the first chapter. Printed in the Chowkhainba Sanskrit series.
43
I. M. 294. The Same Substance : Country-made paper. Size : 11x41 inches. Folios 1-31,91-94, 118-218. Lines 11-14. Script: Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
[ 26 ]

Page #34

End: व्युत्पत्त्यन्तरं तु तत्रैव दर्शितम् ।
बहिकश्च बहीकश्च विपाशायां पिशाचको।
तयोरपत्यं बाहीका नैषा सृष्टिः प्रजापतेरिति ॥ एतश्च विवेचनं बाहीकग्रामेभ्यश्चेत्यादावुपयोक्ष्यत इति सर्व सुस्थम् । Colophon:
इति श्रीविद्वन्मुकुटरत्न-लक्ष्मीधरसुरेः सूनुना भट्टोजिभट्ट न कृते शब्दकौस्तुभे प्रथमस्याध्यायस्य प्रथमे पादे नषमाह्निकम् । पादश्वायं समाप्तम् । शुभमस्तु सम्पूर्णम् ।
Commences at the very beginning and extends upto the end of chapter I. But some folios in the middle are wanting. The text of the Ms. is not very correct. The following verse appears at the end of the Ms.
को न याति वशं लोके मुखपिण्डेन पूरितः। मृदंगो मुखलेपेन करोति मधुरध्वनिम् ।।
44
I. M. 9657. The Same Substance : Country-made paper. Size : 11 x 4 inches. Folios 1-120, 1-16, 1-8, 212, 218-235, 237-239, 255-258. Lines 10-12. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
अ इ उ ण् संज्ञासूत्रमिदम्। आदिरन्त्येन सहेतेत्यनेन सहैकवाक्यत्वात् ।
Stray leaves. The Ms. has been prepared by different hands. Commences from the beginning of the second āhnika and ends in the ninth. Several leaves in the
[ 27 ]

Page #35

middle are wanting. The name of the owner comes in the following line:
इदं पु' अनंतीयं वैद्यनाथस्य च ।
45
I. M. 9228.
The Same
Substance : Country-made paper. Size 92 x 4g inches. Folios 1-32. Lines 12. Script : Nagara. Fair. Incomplete.
Appearance:
End :
स्वोऽस्यादिरिति निर्देशेन प्रथमस्य गुणानां भेदकत्वेन चरमस्य च समाधानस्य सूपपादत्वादिति दिक् ।
Colophon :
इति श्रीशब्दकौस्तुभे प्रथमस्याध्यायस्य प्रथमे पादे द्वितीयमाह्निकम् ।
Contains the second ähnika only.
46
I. M 5005. विषमपदी Visamapadi
Nägeśa
Substance: Country-made paper. Size: 10 x 41 inches. Folio 1-31. Lines 10. Script: Nagara. Appearance: Fair. Incomplete.
Beginning :
1
...च्यां सवर्णग्रहणस्यानादिष्टादचः पूर्वत्वस्याशास्त्रीयत्वेऽप्यतिदेशप्रवृत्तिज्ञापकत्वाद् द... दोषः । तदेव ध्वनयन्नाह सवर्णेति सवर्णग्रहणप्रत्याख्याने ज्ञापकाभावादित्यरुचेराह - किञ्चेति । विलम्बोपस्थिते क इति संज्ञापूर्वक विधेरनित्यत्वान्न गुण इत्यपि बोध्यम् । अइ सदृशे इति ।
[ 28 ]

Page #36

End :
एतदेव व्यवस्थितधिभाषयैव सिद्धम् । देवदत्त इति देशबहिर्भूतेषु बाहीकेषु देवदत्तो नाम तत्र मतो देवदत्त इत्यर्थः । Colopnon : इति श्रीशब्दकौस्तुभे विषमव्याख्यायां नवमाह्निकं पादश्च समाप्तः।
निर्विशेषं महाशेषाच्छेषकृष्णमहं भजे ।
यो मामशेषशेषोक्ता विशिष्यैवाघ्यजीगयत् ॥ Begins abruptly at the middle of the 4th. āhnika (I. 1.5) and continues upto the end of the ninth. Different colophons appear on foll. 4a, 9b. 14a, 16b and 25b.
47
I. M. 5008. लघुवैयाकरणभूषणसार Laghu-Vaiyākarana-bhusana-sara
Kaunda Bhatta Substance : Country-made paper. Size : 10.1, x 41 inches. Folios 1-10. 12-13, 15-20, 22-34, 42-63, 65-69. Lines 9. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
श्रोलक्ष्मीरमणं नौमि गौरीरमणरूपिणम् । स्फोटरूपं यतः सर्व जगदेतद् विवर्त्तते ।। अशेषफलदातारं भवाब्धितरणे तरिम् ।
शेषाशेषार्थलाभार्थ प्रार्थये शेपभूपणम् ॥ End:
अयं भावः-यद्यपि वर्णस्फोटपक्षे कथितदोषोऽस्ति तथाऽपि पदवाक्यपक्षयोर्न, तत्र तस्य व्यासज्यवृत्तित्वस्य धर्मिग्राहकमानसिद्धत्वादिति कैश्चिद् व्यक्तयो ध्वनय एव ध्वनिवर्णयोभदाभावादीत्यभ्युपेयन्ते इति शेषार्थः ।
Stray leaves. Cominences from the beginning and ends in the discussion on 'sphota'. Printed in the 'Anandasram Sanskrit Series', Poona.
[
29
]

Page #37

48
I. M. 9658. The Same Substance : Country-made paper. Size 12 x 41 inches. Folios: 1-31. Lines9. Script: Nagara. Appearance: Fair. Incomplete.
End:
अथ प्रकृतित्वाश्रये विभक्तार्थान्वय इत्येव कल्प्यते इति चेत् तहिं पङ्कजमानय दन्तिनं पश्य शूलिनं पूजयेत्यादौ पङ्कदन्त-शूलेष्वानयनदर्शनपूजनादेरन्वयप्रसङ्गः। अघटानानयेत्यत्र घटेऽप्यानयनान्धयापत्तश्च । न च दण्डादीनां विशेषणतया न तत्रानयनाद्यन्वयः। पाकानील: ध(त्)ि ...
Commences from the beginning and extends alniost upto the end of the discussion on the import of Samāsa.
49
I. M. 259. The Same Substance : Country-made paper. Size 101 x 41 inches. Folios 1-80. Lines 7. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete. End : ___ सेव्यतेऽनेकयेत्यत्रापि योषयेतिविशेष्यानुरोधात् प्रत्येक सेवनान्धययोधनाय चैकवचनं न तूत्तरपदार्थप्राधान्यः ...
Commences from the beginning and continues upto partial discussion on 'negation'.
50
I. M. 5004. बृहद्वैयाकरणभूषण Brhad-Vaiyākarana-bhusana
Kauņda Bhatta Substance : Country-inade paper. Size : 10 x 44 inches. Folios 1-31. Lines 13-14. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplet:.
[
30
]

Page #38

Beginning :
श्रीलक्ष्मीरमणं नौमि गौरीरमणरूपिणम् ।
स्फोटरूपं यतः सर्व जगदेतद्विवर्त्तते ॥
End :
अशेषफलदातारं भवाब्धितरणे तरिम् ।
शेषर्पि (? शेषाशेषार्थ) लाभार्थ प्रार्थये शेषभूषणम् ॥
End.
न चैवमपि क्रियात्वस्य धातुत्वगर्भतया तस्य क्रियावाचकत्वगर्भस्यान्योन्याश्रयादग्रहणप्रसङ्गः । क्रियात्वघटकधातुत्वस्य जात्यादिरूपत्वात् । भुवादिसूत्र....
Commences from the very beginning and continues upto certain portion of the discussion on the meaning of the root (1-12).
Printed in the Benares Sanskrit Series.
51
I. M. 7884. The Same
Substance : Country-made paper. Size 82 x 3 inches. Folios 1, 4, 14-15, 28-47, 49-50, 52-57, 61-65. Lines 9. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
निर्विघ्नप्रचयान्ते मङ्गलं स्तुतिनतिरूपमाह — पूर्णात्मने नम इत्यादिना ।
अशेष भूत (फल १) दातारमपि सर्वेश्वरं गुरुम् । श्रीमद्भूषणसारेण भूषेयं शेषभूषणम् ॥
Colophon :
इति श्रीकौण्डभट्टकृते वैयाकरणभूषणसारे स्फोटषादः समाप्तः ।
[ 31 ]

Page #39

Several folios in the middle are wanting. The name of the scribe is Dayārāma.
52
I. M. 5016. तत्त्वविवृति Tattva-vivrti
Rudranātha Śarmā Substance : Country-made paper. Size : 103 x 4 inches. Folios 2-64. Lines 11-13. Extent in granthas: 2000. Script : Nagara. Appearance : Fair. Complete.
Beginning :
(फ)ल-दातृत्वेन विशेषणमाह-अशेषेति । अशेषाणि च फलानि च तेषां दाता तमिति। निजचरणकमलमधुलब्ध्यनुगततारकत्वेन विशेषणमाह भवेति। भव एवाब्धिस्तस्य तरणे तरि नौस्वरूपमित्यर्थः। न हि प्रयोजनमनुद्दिश्य मन्दोऽपि प्रवर्त्तते ऽतः प्रयोजनजिज्ञासां सूचयन्नाह-शेषाशेषेति ।
End:
क्लिप्तशक्तोति तत्तत्पदनिष्ठ-तत्तदर्थनिरूपिताया अघयवशक्तिस्तस्यास्त्यागेऽपि न प्रामाणिकः। एवञ्चाप्रामाणिकक्लिप्तावयघशक्तित्यागकल्पना तव मते स्यादिति भावः। उपसंहरति...
This is a commentary on the 'Bhūşaņa-sära'. The following colophon appears at the end on the obverse of folio 35.
इति श्रीफणीन्द्रचरण-सरसीरुहमधुलुब्धश्रीरुद्रनाथशर्मकृतभूषणसारे तत्त्वविवृतौ धातुतिङर्थनिर्णयस्समाप्तः ।
Continues upto the major portion of the discussion on 'samasa'. The first folio is wanting. Not yet printed. Noticed by Aufrecht under the title of Vaiyakaranasiddhanta-bliūşaņa-ţikā'.
[
32 ]

Page #40

53
I. M. 4837. महाभाष्यसिद्धान्तरत्नप्रकाश Mahābhāsya-siddhanta
ratnaprakāśa
Śivarāmendra Sarasvati Substance : Country-made paper. Size : 121x5 inches. Folios : (A) 73-99 ; (B) 79-109. Lines 12. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning: ___अनभिधानस्य चागतिकत्वात् । द्वन्द्वाभावादिति। इदमप्युक्तं प्रमाणप्रमेयेत्यादौ सामान्यवाचकस्योपात्तविशेषातिरिक्तपरत्वाश्रयोप ...दर्शनात् । End :
ननु यथाश्रुतसूत्रेऽपि काश्यपकौशिकाभ्यां कल्प इति वचनं कर्त्तव्यमेवेति चेन्न काश्यपकौशिकाभ्यामृषिभ्यां णिनिरिति सूत्रे एव कल्पे चेत्युक्ते तस्य प्रकृतसूत्रगत-चकारेण सूत्रस्यैव संग्रहसंभवात् । न चैवं चकारेण पुराणप्रोक्तकल्पस्यापि संग्रहः स्यादिति वाच्यम् ।... दो ग्रहणेनैव सिद्ध ब्रा...
This is a brief commentary on the Mahābhāșya. The text commences from the end of I. ii. and ends in the middle of IV. iii. There is no connecting link between A and B. Noticed by Aufrecht.
Continues almost to the end of the first case-ending.
The following colophou appears on the reverse of folio 67 :
इति श्रीमत्परमहंसपरिव्राजकाचार्य-स्मरहरेन्द्र-भगवत्-पूज्यपादशिष्य-श्रीशिवरामेन्द्रसरस्वतीविरचिते महाभाष्यरत्नप्रकाशे प्रथमस्याध्यायस्य द्वितीयपादे तृतीयमाह्निकं चरणश्च समाप्तः ।
For further reference, see Adyar Library Catalogue, Vol. VI, No. 111.
[
33 ]

Page #41

54
I. M. 9115. सिद्धान्तकौमुदी Siddhanta-Kaumudi
Bhattoji Dīkṣita Substance : Country-made paper. Size : 91 x 43 inches. Folios 1-164. Lines 12. Script: Nagara. Appearance: Fair. Incomplete.
Beginning :
मुनित्रयं नमस्कृत्य तदुक्तीः परिभाव्य च । वैयाकरणसिद्धान्तकौमुदीयं विरच्यते ।।
End:
तद्धितेष्वचामादेः।
मिति णिति च तत् ( तद्धिते)... Continues upto the beginning of 'taddhita'.
55
I. M. 7803. The Same Substance: Machine-made paper. Size : 11x4 inches. Folios 1-98. Lines 7. Script : Nāgara. Appearance : Fresh. Incomplete.
End:
वचनं संख्या एकः द्वौ बहवः। इहोक्तार्थत्वाद्विभक्तरप्राप्ती वचनम् । सम्बोधने (च)।
56
I. M. 9114. The Same Substance : Country-made paper. Size : 91x5 inches. Folios 1-87. Lines 14. Script : Nagara. Appearance: Fair. Incomplete.
[ 34 ]

Page #42

End :
मन्थौदनसक्तबिन्दुवज्रभारहारधवधगाहेषु । उदमंथः । उदकमंथः । उदौदनः । उदकौदनः ।
Continues upto Sūtra No. 598.
57
I. M. 8785. The Same
Substance : Country-made paper. Size: 9 x 5 inches. Script : Nagara.
Folios 1-9. Lines 7.
Appearance:
Fair.
Incomplete.
End :
न पदान्त-द्विर्वचनवरेयलोपस्वरसवर्णानुस्वारदीर्घजश्चविधिषु । पदस्य चरमावयवे द्विर्वचनादौ च कर्त्तव्ये परनिमित्तोऽजादेशो न स्थानिवत् स्यात् इति स्थानिवद्भा...
58
I. M. 6611. The Same
Substance : Country-made paper. Size: 9/2 x 42 inches. Folios 1-9, 11-12. Lines 8. Script: Nagara. Appearance: Fair. Incomplete.
End :
अवङ् स्फोटायनस्य ।
अतीति निवृत्तम् । अचि परे पदान्ते गोरधङ् ।
Continues upto Sūtra No. 88.
59
I. M. 6035. The Same
Substance : Country-made paper. Size : 10 × 42 inches. Folios 1-33, 35-44, 25-60, 62-76. Lines 12-13. Script : Nagara. Appearance: Oldish. Incomplete. Date : Sam
1791.
[ 35 ]

Page #43

End
पुरीमवस्कन्देत्यादि मध्यमपुरुषैकवचनमित्यपि केषाश्चिद् भ्रम एव। पुरुषवचनसंज्ञे इह नेत्युक्तत्वात् ।
Colophon : ___ इति लकारार्थप्रक्रिया। इति श्रीमद्भट्टोजिदीक्षितविरचितायां सिद्धान्तकौमुद्यां तिङन्तं समाप्तम् ।
Post-colophon:
सं १७९१ ज्येष्ठे मासि सिते पक्षे पंचम्यां परसाग्रामे हिल्हेसाहि राज्ये का...। लिखितं कमलतेनेन (?) गोपालदेवात्मजेन ।
Stray leaves. Euds in 'लकारार्थः'.
60
I. M. 6037. The Same Substance : Country-made paper. Size : 11x4 inches. Folios 1-116. Lines 9. Script : Nāgara. Appearance : Oldish. Incomplete.
End :
पादस्य पदाज्यातिगोपहतेषु। एषूत्तरपदेषु पादस्य 'पद' इत्यदन्त आदेश: स्यात्। पादाभ्यामजतीति पदाजिः। पदातिः। 'अज्यतिभ्यां पादे च' इतीण प्रत्ययः। अजेयंभावो निपातनात् । पद्मः। पदोपहतः ॥ प...
Continues upto Sūtra No. 990.
61 I. M. 10189. The Same Substance : Country-made paper. Size : 10 x 5 inches. Folios 1-68. Lines 9. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incoinplete.
[
36
]

Page #44

End: __कर्मणि द्वितीया। अनुक्ते कर्मणि द्वितीया स्यात् । हरि भजति । अभिहिते तु कर्मणि-'प्रातिपदिकार्थमात्रे' इति प्रथमैष । अभिधानं तु प्रायेण तिङ्कृतद्धितलमा(सैः)। ____Continues upto Sutra No. 537. Slightly damaged by
mouse.
62
I. M. 10315. The Same
Substance: Country-made paper. Size:9x4 inches. Folios 1-70, 1-15, 1-11, 1-57, 1-99, 1-182, 1-107. Lines 9. Script : Nagara. Appearance : Fair. Complete. Date : Sain 1870.
End:
आनुलोम्ये किम् । अन्वगभूत्वा तिष्ठति । पृष्ठतो भूत्वा इत्यर्थः ।
इत्थं लौकिकशब्दानां दिङ्मान मिह दर्शितम् । विस्तरस्तु यथाशास्त्रं दर्शितं शब्दकौस्तुभे॥ भट्टोजिदीक्षितकृतिः सैषा सिद्धान्तकौमुदी। प्रीत्यै भूयाद् भगवतो भवानी-विश्वनाथयोः ।।
Colophon:
इति श्रोभट्टोजिदीक्षितविरचितायां सिद्धान्तकौमुद्यामुत्तरार्ध कृदन्तं समाप्तम् ।
Continues upto the end of 'कृदन्त', Different topics have got different paginations. The date appears on folio 182.
63
I. M. 10260. The Same Substance : Country-made paper. Size : 9.1x4} inches. Folios 1-130, 1-46, 1-115, 1-16, 1-30. Lines 11-18. Script: Nagara. Appearance : Fair. Complete.
[ 37 ]

Page #45

End:
कृत्याश्च । करणाधिकरणयोलगट्। सर्वादीनि सर्वनामानि । स्पष्टार्थेयं त्रिसूत्री।
Colophon :
इति भट्टोजिदीक्षितविरचिता पाणिनीय-लिङ्गानुशासनसूत्रवृत्तिः समाप्ता।
Contains the whole of Siddhānta-Kaumudi including chapters ou Vedic forms, accents and gender. The different topics have got different paginations. The Ms. contains different forms of hand-writing.
64
I. M. 9210. The Same Substance : Country-made paper. Size : 11x41 inches. Folios (A) 2-117, (B) 1-151, (C) 1-120, (D) 1-37, (E) 1-79. Lines 7.Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.. Date : Sam 1908.
Beginning :
... र्थेषु ण्यः स्यादणोऽपवादः । अदितेरादित्यस्य वा आदित्यः । प्राजापत्यः। यमाञ्चेति काशिकायाम्-याम्यः । End : ___कुशो रामसुते दर्भे योक्त्रे द्वीपे कुशं जले इति विश्वः । शलाकावाची। ___A-Contains the whole of 'तद्धित'-only the first and the last folios are wanting.
B-Contains the whole of 'तिङन्त'. C-The whole of 'कदन्त'-only the last folio is wanting. D-The whole of 'वैदिकप्रकरण'.
E-The whole of 'स्वरप्रकरण' and 'लिङ्गप्रकरण'-only the last folio is wanting. The 'स्वरप्रकरण' terminates in the reverse of folio 65.
[ 38 ]

Page #46

The following post-colophon appears in (B) folio 151 : संवत् १९०८ । लिखितं मालवीय विश्वेश्वर मिश्रेण ।
65
I. M. 9528.
The Same
Substance : Country-made paper. Size : 10 × 42 inches. Folios 1-37. Lines 15. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete. Date : Sam 1807.
Beginning :
धातोः । आ तृतीयासमाप्तेरधिकारोऽम् । तत्रोपपदं सप्तमीस्थम् । कृदतिङ् ।
End :
आनुलोम्ये किम् ? अन्वग्भूत्वा तिष्ठति । पृष्ठतो भूत्वेत्यर्थः । इत्थं लौकिकशब्दानां दिङ्मात्रमिहदर्शितम् । विस्तरस्तु यथाशास्त्रं दर्शितः शब्दकौस्तुभे ॥ भट्टोजिदीक्षितकृतिः सैषा सिद्धान्तकौमुदी । प्रत्येभूयाद्भगवतोर्भवानी- विश्वनाथयोः ॥
Colophon :
इति श्रीभट्टोजिदीक्षित - विरचितायां सिद्धान्तकौमुद्यामुत्तरा
कृदन्तं समाप्तम् । शुभमस्तु सर्वजगतः ।
संवत् १८०७ इन्दुवासरे समाप्ता ।
Contains the whole of 'कदन्त'.
€6
Beginning :
I. M. 9527. The Same
Substance : Country-made paper. Size 102 x 4 inches. Folios 1-9. Lines 9. Script : Nāgara. Fair. Incomplete.
Appearance:
अथ लिङ्गानुशासन (म्) ।
लिङ्ग स्त्री अधिकारसूत्रे पते । ऋकारान्ता मातृदुहितृस्वसृयातृननान्दरः । ऋकारान्ता एते पञ्चैव स्त्रीलिङ्गाः ।
[ 39 ]

Page #47

कृत्याश्च। करणाधिकरणयोर्युट्। सर्यादीनि सर्वनामानि । सर्वः पुरुषः, सर्वा स्त्री, सर्व कुलमित्यादि । Colophon: ___ इति श्रीसिद्धान्तकौमुद्यां भट्टोजिदीक्षितविरचितायां लिङ्गानुशासनं समाप्तम् ।
सिद्धान्तकौमुदी समाप्तेयम् । Contains the whole of 'लिङ्गानुशासन'.
67
I. M. 6032. The Same Substance : Country-made paper. Size : 103 x 41 inches. Folios 1-17. Lines 10. Script: Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
_ उणादयो बहुलम् । एते वर्तमाने संज्ञायां च बहुलं स्युः । केचिदविहिता अप्यूह्याः।
संज्ञासु धातुरूपाणि प्रत्ययाश्च ततः परे ।
कार्याद्विद्यादनुबन्धमेतच्छात्रमुणादिषु ॥ Contains the whole of 'उत्तरकदन्त'.
68
I. M. 9159. The Same Substance : Country-made paper. Size : 9x4 inches. Folios : 1-4. Lines 15-16. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete. Date : Sam 1694.
Colophon :
इति श्रीभट्टोजिदीक्षितविरचितायां सिद्धान्तकौमुद्यामुत्तरार्ध समाप्तम्।
[ 40 ]

Page #48

Post-colophon :
dainiगधरामिते नृपतितः श्रोविक्रमाद् वत्सरे । शुक्ले शुक्रदिने सितेतरदले याम्ये तिथौ पूषणि ॥ लिंगानामनुशासनं रघुवरो यत्नालिलेख स्वयं । कौमुदुत्तरभित्ततां (?) वचणं ( नं) विद्वन्मनोरञ्जनम् ॥
Contains the whole of 'लिङ्गानुशासन'.
Beginning :
End :
I. M. 7820. The Same
Substance Country-made paper. Size: 8 x 41 inches. Folios 1-9. Script : Nāgara. Appearance : Fresh.
Incomplete.
:
69
6
श्रौतार्हन्ती च नैर्गुण्यैर्महर्षिभिरहर्दिवम् । तोष्य्यमानोऽप्यगुणो विभुर्विजयतेतराम् ॥
पूर्वा खयः ।
अभ्यासस्य शर्पूर्वा खयः शिष्यन्ते । ' हलादि शेषः' इत्यस्यापवादः । पस्पर्धे, स्पर्धिता, स्पर्धिष्यते, स्पर्धताम्, अस्पर्धत, स्पर्धेत स्पर्धिषिष्ट, अस्पर्धिष्ट, अस्पर्धिष्यत । गाघृप्रतिष्ठालिप्सयोः ।
Commences from the beginning of 'fa' and continues upto Sūtra No. 2259.
70
I. M. 6614. The Same
Substance : Country-made paper. Size : 102 x 42 inches. Folios 1-13. Lines 8. Script : Nagara Appearance : Fair. Incomplete.
[ 41 ]

Page #49

Beginning :
समर्थानां प्रथमाद्वा। इदं पदत्रयमधिक्रियते ।
End: ___ द्वैपवैयाघ्रवादञ्। द्वीपिनो द्व पम्। तेन परिवृतो द्वैपो रथः । एवं वैयाघ्रः।
Commences from the beginning of afga' and continues upto Sūtra No. 1213.
71 I. M. 6036 A. The Same Substance : Conntry-made paper. Size 10x44 inches. Folios 1-36. Lines 8-11. Script : Nāgara. Appearance : Oldish. Incomplete.
Beginning :
अर्थवदधातुरप्रत्ययः प्रातिपदिकम् । धातुं प्रत्ययं प्रत्ययान्तं च वर्जयित्वा अर्थवच्छब्दरूपं प्रातिपदिकसंज्ञं स्यात् ।
End :
निरवकाशत्वं प्रतिपदोक्तत्वमिति पक्षे तु तद्विरहान्नु...
Contains the whole of 'शब्दाधिकार' ; only the last folio is wanting.
72
I. M. 7830. The Same Substance : Country-made paper. Size : 11x4 inches. Folios 69-78. Lines 8. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
"स्य चेश्वरवचनं तत्र सप्तमी। अत्र कर्मप्रवचनीययुक्त सप्तमी स्यात् । उप परार्द्ध हरेर्गुणाः ।
[ 42 ]

Page #50

End:
कुमारश्रमणादिभिः। ___ कुमारी श्रमणा कुमारश्रमणाः। इहगणे श्रमणा प्रबजिता गर्भिणीत्यादयः स्त्रीलिङ्गाः पठ्यन्ते । लिङ्गविशिष्टपरि... ___Contains portions of 'kāraka' and 'samāsa'. Commences from 645 and ends in 752.
73
I. M. 6036 B. The Same Substance : Country-made paper. Size 10x41 inches.. Folios : 37-48. Lines 9-11. Script : Nāgara. Appearance :: Fair. Incomplete.
Beginning :
आसानि । आस्ना। आसभ्यामित्यादि। मांसि। मांसा। मान्भ्यामित्यादि। वस्तुतस्तु प्रभृतिग्रहणं प्रकारार्थमित्युक्तम् ।
End : _ आमन्त्रितं पूर्वमविद्यमानवत्। स्पष्टम् ।
Commences from the middle of 317 and continues upto. the very beginning of 412.
74
I. M. 7825. The Same Substance : Country-made paper. Size : 9x41 inches. Folios 76-92. Lines 15-16. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
कार्य वा य (या)थाकथाचम्। अनादरेण देयं कार्य वेत्यर्थः। हस्तेन दीयते कार्य वा हस्त्यम् ।
[ 43 ]

Page #51

End :
योगविभागादन्यत्रापि द्वन्द्व इष्यते ॥
इति द्विरुक्तिप्रक्रिया |
Colophon :
इति श्रीभट्टोजिदीक्षितविरचितायां सिद्धान्तकौमुद्यां
समाप्तम् ।
Post-script:
वहत् (?) सिद्धान्तकौमुद्या आद्या कृतिः सविस्तरा । अलेखि लिखनप्राज्ञैर्वाचकैः सुखवर्द्धनैः ॥
पूर्वार्ध
श्रीरस्तु । साम्ब सदाशिवो विजयतेतराम् ।
Continues from the middle of 1762 and extends upto the end of the first-half.
75
I. M. 6036 C. The Same
Substance : Country-made paper. Size 1142 inches. Folios : 26-104. Lines 10 Script Nāgara. Appearance : Oldish. Imcomplete.
Beginning:
(अस्था) यमर्थ इति विशिष्य नोच्यते, क्रियासामान्यार्थघाचिस्वात् । अनेकार्थत्वादित्यन्ये । अक अग कुटिलायां गतौ 1
End :
अवस्कन्दनलवनादिरूपा भूतानद्यतनपरोक्षा एककर्त्तका अस्वास्थ्य क्रियेत्यर्थात् । इह पुनः पुनश्वस्कन्देत्यादिरर्थ इति
व्याख्या (नं)...
Contains portions of fa. Commences from the middle of 2353 and extends to the end of 'लकारार्थ'.
[ 44 ]

Page #52

76
End :
I. M. 9857. The Same
Substance : Country-made paper. Size : 2 × 42 inches. Folios 2-186. Lines 9. Script: Nagara. Appearance: Fair. Incomplete. Date : Sam 1819.
Beginning :
.. सूत्रेण कृताः संज्ञाः प्रत्याहारशब्देन व्यवह्रियन्ते । उकालोऽज्स्वदीर्घप्लुतः । उश्च ऊश्च ऊ३श्च वः । वां काल इव कालो यस्य सोऽच्क्रमात् ह्रस्वदीर्घप्लुतसंज्ञः स्यात् ।
योगविभागादन्यत्रापि द्वन्द्व इष्यते । इति द्विरुक्तिप्रक्रिया |
Colophon :
इति भट्टोजिदीक्षितविरचितायां सिद्धान्तकौमुद्यां पूर्वार्ध सुबन्तं समाप्तम् ।
Post-colophon :
संवत् १८१९ वर्षे श्रावण कृष्ण ७ चन्द्रे लिखितमिदं पुस्तकम् आभ्यन्तरनागरज्ञातीय- द्विवेदी कृष्णदेवात्मज काह्रदेवेन जीर्णोद्धार: कृतोऽयम् । द्विवेदीधामदेवानुज- काह्नदेवात्मज- महादेवानुज-चन्द्रदेवस्येदं पुस्तकम् । आत्मपठनार्थ परोपकारार्थं वा । शुभमस्त्विति । Contains the whole of the first-half. Only the first folio is missing.
77
I. M. 9526. The Same
Substance : Country-made paper. Size : 102 x 42 inches. Folios (A) 8-111, (B) 1-69, ( C ) 1- 19. Lines 13. Script : Nagara. Appearance: Fair. Incomplete.
[ 45 ]

Page #53

Beginning :
...महाप्राणस्य सस्य तादृश एव थकारः। तस्य झरो झरीति पाक्षिको लोपः।
End:
शरुरायुधकोपयोः। स्वरु(र्वजम् )। Commences from the middle of हलसन्धि and continues. upto the beginning of उणादि.
(A) From 118 to the end of the first-half. (B) Whole of तिङन्त. (C) From the beginning of कृदन्त to उगादि (10).
78 I. M. 9178. तत्त्वबोधिनी Tattva-bodhini
Jñānendra Sarasvati Substance : Country-made paper. Size : 10 x 4 iuclies. Folios 1-51, 53-543. Lines 8. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
नत्वा विश्वेश्वरं सांबं कृत्वा च गुरुवन्दनम्।
सिद्धान्तकौमुदीव्याख्या क्रियते तत्त्वबोधिनी॥ विघ्नविघाताय कृतं मङ्गलं शिष्य शिक्षायै निबध्नंश्चिकीषितं प्रतिजानीते मुनित्रयमित्यादिना। त्रयोऽवयवा यस्येति त्रयम्। संख्याया अवयवे तयप, द्वित्रिभ्यां तयस्य इत्ययच् ।
End:
इह स्वार्थे द्विवचनमेकवद्भावादिपूर्ववत् । बहुत्वं त्वेकशेषवशात् ।
सिद्धान्तकौमुदीव्याख्या या कृता तत्त्वबोधिनी। समाप्तं तत्र पूर्वार्ध तेन तुष्यतु शंकरः ।।
[ 46 ]

Page #54

Colophon:
इति श्रीपरमहंसपरिव्राजकाचार्य-वामनेन्द्रस्वामिचरणारविन्दसेवक-ज्ञानेन्द्रसरस्वतीकृतौ सिद्धान्तकौमुदीव्याख्यायां तत्त्वबोधिन्यां पूर्वार्ध समाप्तम्।
This coustitutes a cominentary on the SiddhāntaKaumudi. Contains the whole of the first-half. Only the 53rd folio is missing. Printed in the Venkatesvara Press, Bombay.
79 I. M. 9367. The Same Substance: Country-made paper. Size 11x5 inches. Folios 2-137, 1-181, 184-197. Lines 11. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete. Date : Sam 1776.
Beginning : ___.. घस्यति। परिभाव्येति पर्यालोच्येत्यर्थः । न च परिपूर्वकस्य भ(व)तेस्तिरस्कारार्थत्वात् कथमत्र ज्ञानार्थतेति शङ्का परीत्यस्य भाव्येति चुरादि-णिजन्तेन योगात् ।
Post-script:
संवत् १७७६। समौ नाम शाधन घदी चतुर्थी ४। चारशुभदिने।
Contains the first-half%3; but some folios are missing.
80
I. M. 9181. The Same Substance : Country-made paper. Size : 98x3 inches. Folios 95-209. Script: Nagara. Appearance: Fair. Incomplete. Date : Sam 1858.
[ 47 ]

Page #55

Beginning :
....(साह)चर्यात् परस्मैपद एवेत्त्वम् । नेह, आशास्ते। अन्ये तु यस्माच्छासेरङ् संभवति तस्यैवेत्त्वमिति व्याख्याय व्यतिशिष्टे व्यतिशिट्रे इत्यात्मनेपदेऽपि इत्त्वं स्वीकुर्वन्ति । End :
पुरुषधचनसंज्ञे तु विधानसामर्थ्याद्धि स्वपो नास्ति (द्विस्वयोनस्तः ? ) इत्युक्तमिति सर्वेष्टसिद्धिः।
Colophon:
इति श्रीपरमहंसपरिव्राजकाचार्य-श्रीवामनेन्द्रस्वामिचरणारविन्द-सेवक ज्ञानेन्द्रसरस्वतीकृतौ सिद्धान्तकौमुदीव्याख्यायां तत्त्वबोधिन्याख्यायां तिङन्तप्रकरणं समाप्तम्। शुभमस्तु संवत् १८५८ ।
Commences from the end of agile and continues upto the end of 'तिङन्त'. The text of the Ms. is not very correct.
81
I. M. 8817. The Same
Substance : Country-made paper. Size 10x4 inches.. Folios 45-64, 101-177,215-226, 229-281. Lines 8-9. Script: Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete. Date : Sam 1849.::
Beginning:
कल्पत इति मनोरमायां स्थितम् । अवङ् स्फोटायनस्यस्फोटोऽयनं परायणं यस्य सः। स्फोटप्रतिपादन-वैयाकरणः। तस्य स्फोटायनस्य।
Commences from the end of 142 aud continues upto the end of 'fagal. Some folios in the middle are inissing.
[ 48 ]

Page #56

82
I. M. 8819. The Same Substanice : Country-inade paper. Size : 84 x 4 inches. Folios 11-45, 1-6, 27-32. Lines 6-8. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
(य)द्यप्यत्रोपजीवत्वादनुनासिकसंज्ञा प्रथमं वक्तमुचिता, तथापि नासिकामनुगत इति योगाश्रयणेनैव गतार्थत्वादनुनासिकसंज्ञासूत्रं मन्दप्रयोजनमिति ध्वनयितुं नेहोपन्यस्तम् ।
End : __रामरित्यादावसादेशः 'आदेः परस्य'ति भकारस्यैव स्थाने स्यान्नतु सर्वस्य स्थाने इति दिक।
Continues from the middle of Sūtra No. 6 and ends in 69.
83
I. AM. 9361. The Same Substance : Country-made paper. Size 12x5 inches. Folios 12-88. Lines 15. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning:
(तन्निमित्तस्येवेति किमिति–एकदेशाक्षेपेऽपि सूत्रस्यवायमाक्षेपः पर्यवसन्नः ।
End : __न चैवं जाताधिकारे 'चितारेवतीरोहिणीभ्यः स्त्रियामुपसंख्यानमि'त्यत्र पिप्पल्यादेराकृतिगणत्वात् पुनर्जीषिति वक्ष्यमाणग्रंथो विरुध्यत इति घाच्यं...
[ 49 ]

Page #57

Continues from the middle of Sūtra No. 100 and ends in 694.
84
I. M. 8820. The Same Substance: Country-made paper. Size: 9x4 inches. Folios 2-14. 17, 9-53. Lines 7. Script: Nagara. Appearance: Fair. Incomplete. Date: Samvat 1878.
Beginning:
कृताधिपत्यामिव साधु बंधुतामिति भारविप्रयोगश्च संगच्छत इति चेत्-अनाहुः णिचश्चेत्यणेरक्रियाफले कर्तृगामीति तङ् ।
Commences towards the end of 'atmane pada' and extends upto the end of 'timanta'.
85
I. M. 8226. The Same Substance : Country-made paper. Size : 8! x 5 inches. Folios 1-8. Lines : 10-12. Script : Nagara. Appearance : Fair. Iucomplete.।
Beginning:
अज्ञाननाशने दक्षं दीक्षितं भक्तरक्षणे । वटमूलाश्रयं त्राक्षं दक्षिणामूर्तिमाश्रये ॥
End:
वर्णग्रहणे प्रत्ययग्रहणार्थवद्ग्रहणपरिभाषयोरप्रवृत्तेः। केचित्तु इटोऽदित्यन लिङ इत्य...
Contains the exposition of some sutras at the beginaning of 'timnanta'. (Upto No. 2908 according to the order of the Siddhanta-Kaumudi).
[
50
]

Page #58

86
I. M. 6447. The Same Substance : Country-made paper. Size 104 4 inches. Folios 1-12. Lines 8-10. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
87
I. M. 8855. The Same
Substance: Country-nade paper. Size : 12 x 5 inches. Folios 1-17, 30-41. Lines 8-19. Script: Nägara. Appearance : Fair. Incomplete.
End :
निर: कुषः। स्वरतीति सूत्राद्वेति अनुवर्तते। आर्धधातुकafs(77)fefni og I TEE amefafar I fat: fix...
Commences from the beginning of age and extends upto the major portion of re' roots. There is a long gap in tlie middle of the Ms.
88 1. M. 10618. The Same Substance : Country-made paper. Size : 119 x 45 inches. Folios 1-18. Lines 10-12. Script: Nāgara. Appearance : Fair. Incoinplete.
End : __ यद्यपि कृतमपि शास्त्र निवर्तयन्तीति परिभाषान्तरं पठ्यते फलं च तुल्यम् , तथापि अकृतव्यूहा इत्येव लघु। प्रक्षा (लनाद्भि)
Continues the exposition of island afthiut. There is an extra leaf which contains the introductory portion of Praudlia-Manorama.
[ 51 )

Page #59

89
I. M. 9179. The Same
Substance: Country-made paper. Size 9 x 3 inches. Folios : 1-168. Lines 8 Script : Nāgara. Appearance : Fair.
Beginning:
अथोणादयः । कृ-वा-पा । डुकृञ् करणे । वा गति बन्धनयो: ।
Post-colophon :
संवत् माघमासे शुक्लपक्षे दशम्यां बुधवासरे लिखितं काइयां मठे वागीश्वरीसमीपे ।
Commences from उगादि and terminates in हृदन्त.
90
I. M. 8223. The Same
Substance : Country-made paper. Size 10 x 4 inches. Folios 2-13. Lines 12-13. Script: Nagara. Appearance: Fair. Incomplete.
Beginning :
मुनीनामेवोक्तीरिति पर्यवस्यति । परिभाव्येति पर्यालोच्ये
त्यर्थः ।
End :
अन्यथा हि निद्दिष्टग्रहणादेवासंहितायां यणावप्रसङ्गात् किं तेन संहिताधिकारेणातो व्याचष्टे वर्णान्तरेणेति । एवं च संहिताधिकारबहिर्भूतविधयः काल...
Commences from the middle of the exposition of the benedictory verse and ends in the middle of 'परिभाषा' ( No. 64 ).
[ 52 ]

Page #60

I. M. 10318. The Same
Substance : Country-made paper. Size : 10x4 inches. Folios 1-112, 114. Lines 10. Script: Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning:
समर्थः पदविधिः। सामर्थ्य च द्विधिधम्। व्यपेक्षालक्षणमेका भावलक्षणं चेति । तत्र स्वार्थपर्यवसायिनां पदानामाकांक्षादिघशाद् यः परस्परसंबन्धः सा व्यपेक्षा। End : ___ यद्यपि स्त्रीप्रत्ययाः प्रकृतास्तथापि “पत्यु! यज्ञसंयोग' इति नकारस्यैव ।
Commences from the beginning of 'aaa' and extends almost upto the end of 'तद्धित' (अपत्याधिकार, Sutra 1691).
92
I.M. 8224.
The Same
Substance: Country-made paper. Size: 12x5 inches. Folios 1-13, Lines 13-14. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
समर्थानामिति। अन्यतरस्यांग्रहणानुवृत्तः समासोऽपीति वक्ष्यमाणमूलग्रन्थेन समासापपादत्वं सूचितम्। End :
बहुत्वे किम्-यास्कः, शिवाद्यण। यस्क, लुह्य, द्रुह्य, कर्णाढ़क, वस्ति, कुद्रि, मिनयु इत्यादि ।
Commences from 'afga' and terminates in the middle of 'मपन्याधिकार' (Stitra No., 1627).
[ 53 ]

Page #61

93
I. M. 7804. The Same Substance : Country-made paper. Size 104 x 44 inches. Folios 1-95. Lines 11. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
End:
व्यञ्जनसहितस्यादेरच इति व्याख्याने द्विवचनन्यायेन तकार स्यापि लोपः स्यादिति ह(रदत्त:)।
Commences from carga aud coutiuues upto certaiu portion of the 'पावमिक' chapter of the same (Sutra No. 2512).
94
I. M. 9362. The Same
Substance: Country-made paper. Size: 12x5 inches. Folios 1-93. Lines 12. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
गौरादेराकृतिगणत्वादित्यपि वक्तुं शक्यत्यादित्याहुः । सूर्यतिष्य -अन्न भस्येत्यनुवर्तमानमपि न सम्बध्यते, विषयपरिगणनेनेधातिप्रसङ्गनिवारणात् ।
End : ___ यदेकशेषो न स्यात तर्हि विभक्ताबुतपद्यमानायां द्वन्द्वः स्यात् । कृते त्वेकशेषे स न भवतीति तात्त्विकी प्राप्तिमादायापवादोद्घोष इति। द्वन्द्वी नेति-एतेन कृतं द्वन्द्वानामेकशेष इति भ्रमी निरस्तः ।
Begins from the middle of 'सौप्रत्यय' ( Sitra No. 694 ) and terininates towards the end of the exposition on dvandva compound.
[ 54

Page #62

95
I. M. 6447. The Same
Substance : Country-inade paper. Size : 104 x 4 inches. Folios 1-12. Lines 9. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
मुनित्रयमिति । अयं मङ्गलश्लोको भवति, ग्रन्थादौ मङ्गलाचरणं किमर्थं १ विघ्नध्वंसं प्रति मङ्गलं कारणं भवति, निर्विघ्नं ग्रन्थस्य परिसमानिर्भवतु एतदर्थ ग्रन्थादौ मङ्गलाचरणम् ।
End : ___ समाहारद्वन्द्व संयोगान्तलोप एष दुर्लभः, संयोगान्तलोप इति सूत्रे झलो झलीति सूत्रात् झल्ग्रहणमपकृष्य संयोगान्तस्य झलो लोपविधानात् । Starts from the beginning and ends abruptly.
96
I. M. 467. The Same Substance : Country-made paper. Size : 102 x 42 inches. Folios 1-8. Lines 8-10. Script : Nagara. Appearance: Fair. Incomplete.
Beginning :
अथ स्वरादिनिपातमव्ययम्। स्वरादयश्च निपाताश्चेति समाहारद्वन्द्वः।
End:
अत्राहुः-पुनर्थचनमनित्यत्वज्ञापनार्थ तेन प्रागुक्तं 'लुङमुखस्वरोपचाराः' इति परिगणनं लभ्यते। पुरा सूर्यस्योदेतोराधेयः । पुरा क्रू रस्य)...
[ 55 ]

Page #63

Colophon :
इति श्रीमद् भट्टोजिदीक्षितकृतमव्ययार्थ सम्पूर्णम् ।
Coutains alinost the whole of the exposition of was. The colophou at the end wrougly states this to be the original text of Bhattoji.
97
I. M. 10723. सिद्धान्तकौमुदी Siddhanta-Kaumudi
Substance : Country-made paper. Size : 12 x 4 inches. Folios (50 + 2) by counting : Lines 6-10. Script : Bengali. Appearance : Slightly damaged. Incomplete. Beginning :
ष्टुत्वं न। षट् सन्तः। षट् तोपदान्तात् किम ? इट्ट। टोः किम् ? सर्पिटमम् । अनाघ्रपतिनगरीणामिति वाच्यम् ।
End : ____ अत्र हि समासार्थसमाहारनिष्ठं स्त्रीत्वम्। अडा। एड़का। अश्वा। चटका। मूषिका। एषु...
Stray leaves. Commences towards the beginning of हलसन्धि. Breaks off in the beginning of 'स्त्रीप्रत्यय'. The extra two folios contains portion of a treatise on 'चलद्वार'.
98
I. M. 9484. लिङ्गानुशासन Linganusāsana Substance : Country-made paper. Size : 10x4 inches. Folios 2-10. Lines 7-8. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
प्रत्ययान्तस्तु धातुः स्त्रियां स्यात् । अवनिः, चमूः। प्रत्ययग्रहणं किम् ?-देवयतेः क्विप। दुरः।
[ 56 ]

Page #64

End:
गोमयकपायमलयान्वयाव्ययानि नपुंसके च । गोमयः, गोमयम्। रोपधः-शुरः, अंकुरः।
Liigānusāsana with the commentary of Bhattoji Diksita. Commences towards the beginning and breaks off in the middle of the chapter on 'masculine'.
99
I. M. 9214. प्रौढ़मनोरमा Praudha-Manorama
Bhattoji Dikșita Substance : Country-made paper. Size : 11 x 5.4 inches. Folios 1-37. Lines 9. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
अथ वैदिकशब्देषु विशेषमाह षष्ठीयुक्त इति। वृषन्निति । कनिन्युवृषीति कनिनंतवृषन्शब्दस्य भत्वमुपसंख्यायते।
End:
तदाह यथाशास्त्रमुन्नेयमिति।
अखंडमपि यत् सर्व कृत्तद्धितपरं परम् । अशेषशास्त्रसंवेद्यमक्षरं तदुपास्महे ।।१।। सिद्धान्तकौमुदीव्याख्या सेयं प्रौढ़मनोरमा। भट्टोजिदीक्षितकृतिर्भूयाद्विश्वेशतुष्टये ।।२।।
Colophon:
इति पदवाक्यप्रमाणज्ञ-श्रीलक्ष्मीधरसूनुना भट्टोजिदीक्षितेन विरचितायां प्रौढ़मनोरमायामुत्तरार्द्ध समाप्तम्।
This constitutes Blattoji's own commentary on his Siddhānta-Kaumudi. Contains only the Vedic portion. Printed at Benares.
[
57
]

Page #65

100
I. M. 7800. The Same
Substance : Country-made paper. Size: 92 × 42 inches. Folios 1-25. Lines 10. Script: Nagara. Appearance: Fair. Incomplete.
Beginning :
धातोः - यद्यपि धातोरेकाचो हलादेरिति सूत्राद्धातोरित्यनुवर्त्तते एव तथापि आर्धधातुकसंज्ञाया आश्रितशब्दव्यापारत्वलाभाय पुनर्धातुग्रहणम् ।
End :
छान्दस सूत्रद्वयोपन्यसनं भाषायामित्यादिवार्त्तिक विशेषधिवेचनार्थम् | इह च वार्त्तिके गमिर्यद्यपि न दृश्यते तथापि धातुवृत्तौ कचिद् वृत्तिपुस्तके च दर्शनादुपन्यस्तः ।
Contains portions of kṛdanta.
101
I. M. 513. The Same
Substance : Country-made paper. Size : 10 × 42 inches. Folios 1-6. Lines 6-9. Script : Nāgara. Appearance : Fresh. Complete.
Beginning:
स्वरादिनिपातमव्ययम् । स्वरादयश्च निपाताश्चेति समाहारद्वन्द्वः । स्वरिति स्वर्गे परलोके च अन्तरिति मध्ये, प्रातर् प्रत्यूषे, पुनर् अप्रथमे विशेषे च ।
End :
सदृशमिति लिङ्गकार केति, विभक्तिवचनशब्दौ कारकसंख्यापराविति भावः । यथा वा चेति परिगणनमित्येके । अन्ये तु
[ 58 ]

Page #66

उदाहरणमात्रेऽपीत्याहुः। वगाह इति। आदिरेवाकारो लुप्यते नान्त्यः, अपिना साहचर्यात् । इत्यव्ययानि ।
Contains the chapter on 'avyaya'.
102 I. M. 8979. The Same Substance : Country-made paper. Size : 61x5 inches. Folios 1-4. Lines 17-19. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incoinplete.
End:
यश्च सनात् तिरस् एवमादय आदुादात्ता इति तत् सर्व प्रामादिकम् । लक्ष्यविसंघादान्निर्मलत्वाच्चेति शब्दकौस्तुभे प्रपञ्चितम्।
The same as the previous one ; only the last folio is wanting.
103
I. M. 432. The Same Substance : Country-made paper. Size 11 x 5 inches. Folios (i) 1-172, (ii) 1-75. Lines 12. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning:
ध्यायं ध्यायं परं ब्रह्म स्मारं स्मारं गुरोगिरः।
सिद्धान्तकौमुदीव्याख्यां कुर्मः प्रौढ़मनोरमाम् ।। हयवरट्-हकारोपदेशः अट् अश् हश् इण्ग्रहणेषु हकारग्रहणाथैः ।
End:
पुरुषवचनसंज्ञे तु न स्त एवेति सर्वेष्टसिद्धिः ।
[ 59 ]

Page #67

Colophon : ___इति लकारार्थप्रक्रिया। इति श्रीभट्टोजिदीक्षितविरचितायां वैयाकरणसिद्धान्तकौमुदीव्याख्यायां प्रौढ़मनोरमायां तिङन्तकाण्ड समाप्तम्। ____Starts from the beginning and ends in तिङन्त. सुबन्त and
तिङन्त have got separate paginatio11.
104
I. M. 7836 B. The Same Substance : Country-made paper. Size : 111 x 41 inches. Folios 30-33,59-76, 114-134. Lines 9. Script : Nagara. Appearance : Fair. Iucomplete.
Beginning a ___ यदि तु प्रत्ययो न पर्युदय्येत् तहि ‘स्सात्पदाद्यो'रिति सूत्रे सातिग्रहणं व्यर्थ स्यात्। End: शुनश्चतुर्दश्यामुपवसतः पश्याम इति ।
इति तत्पुरुषः। घार्त्तिककृता प्रथमेत्युक्ता अपि सूत्रकृता नोक्तमिति घा। अन्यस्य पदस्येति । पदेन हि प्रकृत्यर्थोपसर्जनः प्रत्ययार्थोऽभिधीयते)...
Stray leaves. Starts at the begiuning of declension and ends in the 'यहब्रौहि' compound.
105
I. M. 65. लघुशब्दरत्न Laghu-sabdaratna
Hari Dīkṣita Substance: Country-made paper. Size: 12x41 inches. Folios 41-217. Lines 12-14. Script : Nagara. Appearance : Slightly damaged. Incomplete.
[ 60 ]

Page #68

Beginning :
...कारकतेति। न च पुनर्द्वित्वेन तदपि सिद्धम् , लक्ष्ये लक्षणस्येति न्यायात् । अनर्थकमिति। इदमुपलक्षणम्। प्रतिसूत्रमावृत्तौ च गौरवं चेत्यपि बोध्यम् । स्पष्टार्थमिति। अनेन तु ग्रहणमधिकारपक्षेऽपि परस्य रुस्ततः पूर्वस्यानुनासिक इत्यर्थस्य स्पष्टं बोधनार्थ वा शब्दवदिति सूचितम् ।
End :
तृतीयादिषु विशेष इत्युक्तेऽन्यत्न विशेषाभाष इति लभ्यते। तृतीयादिष्वित्यस्याभावे सर्वत्रैव तल्लाभे तस्य विशेषत्वभङ्ग इति भावः। आञ्जस्येनेत्येवेति। अत्र केचिदित्यादिना मदुक्तया मूलस्थरीत्येति भावः। विस्तरस्त्वस्मत्कृते शब्दरले मदन्तेवालिकृतशब्देन्दुशेखर-मञ्जूषयोश्च द्रष्टव्य इति शुभम् ।
Colophon :
इति श्रीमद्दीक्षितभट्टोजिपौत्र-दीक्षितहरिधिरचिते प्रीढ़मनोरमाव्याख्याने लघुशब्दरत्ने सुबन्तः समाप्तः ।
Commences from the middle of 'हलसन्धि' (Sitra 204) and terminates in pan. The author is the grandson of Blattoji. The text of Manoramā lies in the middle. Printed at Benares, Sanvat 1931. The beginning of our Ms. can be traced in pp. 28(a) of the printed edition.
106
I. M. 8225. शब्दरत्न (?) Sabdaratna (?)
Hari Dikșita
Substance : Country-in ade paper. Size : 12 x 41 inches. Folios 2-6. Lines 14. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
[ 617

Page #69

Beginning: ___...दि प्रतीतिवदनन्तरसमीपादिशब्दप्रयोगमन्तरा सामीप्याद्यप्रतीतेस्तस्य व्यर्थत्वाभाघात् तत्प्रयोगे त्यसामर्थ्यात् षष्ठोसमासाप्राप्तिरिति मध्यमपदलोपिसमासे सौत्रे वा तत्र समासस्य क्लिष्टत्वमिति भाघ स्तदेतदाह-नहीत्यादिना तत्रानिष्ठ इत्यन्तेन । चित्रगषीणमिति कुमतिचेति णत्वम् ।
End:
शीतलशब्दो हि सिध्यादिष गणरले वृत्तौ च पठ्यते। किं च तेनापूर्ववचनकल्पनापेक्षया सूत्रोदाहर...
It seems to be a portion of Hari Diksita's Sabdaratua. No beginning, no end.
107 I. M. 4999. मनोरमाखण्डणम् Manorama-khandanam
Cakrapāņi Datta Substance : Country-made paper. Size : 9x4 inches, Folios : 1-7, Lines 19-22. Extent in granthas : 500. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
घिरोधिनां तिरोभावक्षमो यस्य गिरां गणः।
वीरेश्वरं गुरुं शेषवंशोत्तंसं भजाम्यहम् ॥१॥ हकारद्वयोपदेशोऽडिणो शलघ(ल्व)लोश्च हग्रहणार्थः। यत्त हयवरट्सूत्रे हकारोपदेश प्रयोजनमडादौ तद्ग्रहणमित्युत्ता हलसूत्रमुपादाय एतत्सूत्रप्रयोजनं शलादौ ग्रहणं तेनाधुक्षदित्यादि सिध्यति इति तन्न। प्रथम हकारोपदेशप्रयोजनमुत्तरसुत्रप्रयोजनमिति मतभेदेन ग्रहणे किं घीजम् ?
[ 62 ]

Page #70

End. __तत्र द्वन्द्वे च प्रविष्टानां सर्वादीनां सर्वनामसंज्ञा निषिध्यते। तेन मासपूर्षापराधराणामित्यादाधामो न सुट्। समुदायस्य संज्ञानिषेधे हि अवयवस्य सर्वनामत्वात् तदन्तविधिनाऽङ्गाधिकारे तस्य च तदुत्तरपदस्य चेति वा सर्वनामोत्तरपद...
The view as set forth in Manoramā is criticised here. The author was an advocate of Kalapa School of grain mar. The text was partly printed at Benares. But this Ms. contains important variations here and there. Cf. tlie printed edition, pp. 1-79.
108
I. M. 10724. The Same
Cakrapāņi
Substance : Couutry-inade paper, Size : 8x31 inches. Folios 1-24. Lines : 9-10. Extent in granthas: 1450. Script : Maithili. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
विरोधिनां तिरोभावभन्यो यभारतीभरः। विश्वेश्वरं गुरु शेषवंशोत्तंसं भजामि तम् ।। दारितरिपुषक्षोज सश्चक्रपाणिनरहरि नत्वा ।
विद्वन्मण्डलहृद्य तत् परमतखण्डनं तनुते ।। हयघरट्। हद्वयोपदेशोऽडिणोः शल्बलोश्च हकारग्रहणार्थः । यत्तु हयवरट्सूत्रे हकारोपदेशप्रयोजनमडादौ तद्ग्रहणमित्युक्त्वा हलसूत्रमुपादाय तत्सूत्रप्रयोजनं शलादौ ह-ग्रहणम्, तेनाधुक्षदित्यादि सिध्यतीत्युक्तम्। End:
तथाहि (कर्तु)रीप्सितेति सूत्रे तण्डुलानोदनं पचतीति प्रयोगोपपत्त्यर्थत्वात् तण्डुलानां विक्लेदने ओदनस्य निवृत्तौ कर्मत्वमिति
[ 63 ]

Page #71

भाष्ये व्युत्पादितम् । पचे ढिकर्मकत्वे तु किमेतद् वर्णनक्लेशेनेति । अतएव प्रकृतसूत्रे करणाधि...
Commences from the beginning and breaks off in the middle of the discussion on the second caseending (भकथितं च).
109
I. M. 451. The Same
Substance: Country-made paper. Size:9x4 inches. Folios 1-31. Lines 11-12. Script: Nagara. Appearance: Fair. Incomplete.
End :
तथा च मूर्खसंबोध्यकं निषिद्धावरणादिति यमित्यर्थ इति । तन्न। संबोधनपदस्य क्वचित् क्रियान्वयित्वेऽपि सर्वत्र तथात्वे मानाभावात्।
Cominences from the beginning and breaks off in the discussion on the Stitra 'उभसर्वतसीरिति'.
110 I. M. 10152. व्याकरणे प्रकीर्णकग्रन्थाः Minor treatises
on grammar. Substance : Country-made paper. Size 9x4 inches. Folios (A) 1-6, (B) 1-4, (C) 1-3, (D) 1. Lines 8-11. Script: Nagara. Appearance : Fresh. Incomplete.
End :
स्वादीनामाः सूत्रान्तरे विहिता। बहुषु बहुवचनमित्यादिभिः कर्मणि द्वितीयेत्येवमादिभिश्च तैः सहास्यैकवाक्यता भवति। कर्मणां बहुत्वे बहुवचनं शस् स्यात् । कर्मण एकत्वे एकवचनम् , कर्मणी द्वित्वे द्विवचनमौ भवतीत्येकवाक्यता ज्ञेया।
[ 64 ]

Page #72

The Ms. comprises fragments of minor treatises on grammar. Of these (A) is Manorami-khandaua by Cakrapani. The rest contains explanations of स्थानिवदभाव sītras, etc.
111
I. M. 8222. लघुशब्देन्दुशेखर Laghu Sabdendusekhara
Nagesa Substance : Country-made paper. Size : 10x41 inches. Folios 1-9. Lines 14. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning:
पातञ्जले महाभाष्ये कृतभूरिपरिश्रमः। शिवमट्टसूतो धीमान् सतीदेव्यास्तु गर्भजः ॥ याचकानां कल्पतरोररिकक्षहुताशनात् । शृङ्गवेरपुराधीशाद् रामतो लब्धजीविकः ॥ नत्वा फणीशं नागेशस्तनुतेऽर्थप्रकाशकम् । मनोरमोमार्द्धदेहं लघुशब्देन्दुशेखरम् ॥
End:
रूढ़त्वाश्च न व्यावहारातिप्रसङ्गः। नासिका चेति-चेन स्वस्वघर्गानुकलं ताल्बादि गृह्यते। अत एवैषा...
Commences from the beginning and continues upto the definition of 'मनुनासिक'.
Printed in the Rajasthan Sanskrit College series, Benares.
[ 65 ]

Page #73

Beginning :
धातोः । आदेशप्रवृत्तिस्तु धातोर्वि...
I. M. 6765. The Same
Substance : Country-made paper. Size : 102 x 42 inches. Folios 1-23. Lines 10. Script: Nagara. Appearance Fair. Incomplete.
End
112
सोपसर्गाणामङ्गत्वव्यावृत्तये
व्यावृत्तये आतृतीय समाप्तेरधिकार इति भावः ।
इदं स्यादिव्यवधाने
. दक्ष्यते लुनातीत्यादौ लादेशस्य
Beginning :
ननु यत्त्रावयवार्थानुगमो नास्ति तत्र कथं व्युत्पादनं शक्यमत उक्तं यविशेषपदार्थसमुत्थं प्रत्ययतः प्रकृतेश्च तदूह्यमिति । अवयवार्थज्ञानपूर्वकं न यत्र समुदयार्थः प्रती...
Contains portion of 'ऋत्'. Only the last folio is missing. Some syllables in the first and the last folio obliterated.
113
I. M. 9412.
बृहत्शब्देन्दुशेखर Brhat-śabdenduśekhara
Nägeśa
Substance : Country-made paper. Size : 11 × 4 inches. Folios 1-27. Lines 15. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
नागेश: किल नागेश-भाषितार्थ- विचक्षणः । शिवभट्टसुतो धीमानुपाध्यायोपनामकः ॥
[66]
are

Page #74

End :
याचकानां कल्पतरोररिकक्षहुताशनात् । शृङ्गवेरपुराधीश- रामतो लब्धजीविकः ॥ नत्वा फणीशमीशानं कौमुद्यर्थप्रकाशकम् । मनोरमोमार्धदेहं तन्वे शब्देन्दुशेखरम् ॥
ब्राह्मणभोजनन्यायात् तदकरणे गर्गदण्डनन्यायेनेहाप्येतन्न कार्यमित्युपसंहारभाष्येण यत्तु संपूज्यते वर्णपत्त्रसमुदापये इत्यन्वर्थसंज्ञाविरोधान्न प्रत्येकं ज्ञेति (१) । तत्र तदा घटपटौ संपूज्येते । पत्रे
त्यादौ..
This constitutes a fragment of Nageśa's BrhatSabdendusekhara. Commences from the beginning and runs upto certain portions of the discussion on definitions. The text of the Ms. is corrupt. Printed at Benares.
114
I. M. 4924. चिदस्थिमाला Cidasthimālā
Vaidyanatha Payagunde
Substance : Country-made paper. Size 10 x 5 inches.. Folios : 6-13, 15-16, 18-22. Lines 15-16 Script : Nagara.. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning:
सूत्रेण । नन्वेवमपि अनुनासिकश्चेद् भवति त अच एवेति विपरीतनियमः कुतो न, तावताऽपि तृतीयसूत्वस्य सार्थक्यलाभात् । एवञ्चरुप्रभृतौ दोष एवात आह मिदिति । हलामनुनासिकानां तथा सतीत्वाभावेन मितोऽसम्भवादिति भावः ।
End :
आदायेति - तथा चोपस्थितत्वेन ततोऽन्तरङ्गत्वादेतद् भेदा रोपेजैव निर्वाह न कार्यगतभेदारोप इति भावः । ननु तुल्यशब्दस्य
[ 67 ]

Page #75

ससम्बन्धिकत्त्वात् 'यस्य येने ति लाभेऽपि 'यस्यैतद्वयं येन वर्णेन तुल्य'मिति मूलमयुक्तमेवात आह-यस्यैतदिति। ननु किं यावत् स्थान-सा...
This constitutes a commentary on Nagesa's Laghusabdendusekliara by his pupil Vaidyanātha Payagunde. Commences towards the end of the discussion on 'हलन्ताम्' and continues upto the middle of the definition of 'सवर्ण.'
Printed in the Rajasthan Sanskrit College series along with the Laghusabdendusekhara. Cp. pp. 38-92.
115 I. M. 611. परिभाषेन्दुशेखर
Nägeśa Bhatta Substance : Country-made paper. Size : 10 x 41 inches. Folios 1-62. Lines 8-9. Script: Nagara. Appearance : Fair. Complete. Date : Sam 1833.
Beginning :
नत्वा साम्बशिवं ब्रह्म नागेशः कुरुते सुधीः ।
बालानां सुखबोधाय परिभाषेन्दुशेखरम् । प्राचीनचैयाकरणतन्त्रे वाचनिकानि अत्र पाणिनीयतन्त्रे ज्ञापकन्यायसिद्धानि भाष्यवार्त्तिकयोर्निबद्धानि यानि पभिाषारूपाणि तानि व्याख्यायन्ते।
End:
तथा आ(ओ)तः श्यनीति सूत्रे शितीति वक्तव्यम् । तत्रायमर्थःष्ठिवलम्विति सूत्रे शितीति न वक्तव्यं भवतीति भाष्येण केवलं मात्रालाघवं यावदयमप्यर्थ इति कैयटोक्तिः प्रायेणेतीति शिघम् । Colophon :
इति श्रीमदुपाध्यायोपनामक-सतीगर्भज-नागोजीभट्टकृतः परिभाषेन्दुशेखरः सम्पूर्णः।
[ 68 ]

Page #76

Post-script:
संवत् १८३३ मिति भादौ सुदि १३ धार मङ्गल ।
This is an exposition of the Paribhāşas on the system of Pāṇini. It has got wide popularity in the circle of studeuts studying Panini's system of grainmar. Printed several times in India.
116
I. M. 10602. The Same Substance : Country-made paper. Size 12x9 inches. Folios 1-17. Lines 25. Script : Nagara. Appearance : Good. Complete. Date : Sam 1871.
Post-colophon:
वर्षे भ्वद्राष्टचन्द्राब्दे १८७१ कृष्णपक्ष इषे शनौ। नारायणेन लिखितं न...पुस्तकन्त्विदम् ॥
117
I. M. 9211. The Same Substance : Country-made paper. Size : 11x5 inches. Folios 2-109. Lines 7. Script : Nagara. Appearance : Good. Incomplete.
Beginning :
...नकत्वौचित्यादित्यर्थः। असंदिग्धानुष्ठानसिद्धार्थेऽत्र शास्त्रे संदिग्धोश्चारणरूपाचार्यव्यवहारेण संदेहनिवृत्तेयाख्यानातिरिक्तनिमित्तानपेक्षणं बोध्यते इति यावत्। तेनाणुदित्सवर्णस्येत्येतत् परिहाय पूर्वेणानुग्रहणं परेणेणग्रहणमिति लण्सूत्रे भाष्ये स्पष्टम् ।
End :
तत्रायमर्थः। ष्ठिवुकम्पिति सूत्रे शितीति न कर्त्तव्यं भवति । The first and the last folios are wantiug.
[ 69 ]

Page #77

118 I. M. 4838. परिभाषेन्दुशेखरटीका Paribhāṣendusekhara-Tīkā
Bhairava Miśra Substance : Country-made paper. Size : 13 x 5 inches. Folios 1-15. Lines 9. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
वन्देऽहमात्मानं सर्वज्ञं रघुनन्दनम् । यत्कृपावशतो यान्ति सिद्धिमत्र महर्षयः ॥ सरस्वतीञ्च तां नौमि वागधिष्ठातृदेवताम् । देवत्वं प्रतिपद्यन्ते यदनुग्रहतो जनाः ॥ नत्वा तातं गुरुदेवं भवदेवाभिधं विभुम् । यद्यशोभिर्धवलिता ककुभो जननी पराम् ॥ सीतां पतिव्रतां देवीं भारद्वाजकुलोद्भवाम् ।
विवृते: परिभाषाणां व्याख्यां कुर्वे यथामति ।। चिकीर्षितस्य ग्रन्थस्य समाप्तिप्रचा...हि प्रतिबन्धक-दुरितोपशमाय कृतं मङ्गलं शिष्यशिक्षायै निबध्नाति–नत्वा साम्बमिति । नतेः स्वावधिकोत्कर्षप्रकारकज्ञानानुकलव्यापाररूपतपोत्कर्षस्य च सर्वजगत्-कर्त्तत्वादिरूपस्य मायाशवलिते एष सम्भघ इत्यभिप्रायेण शाम्बमिति विशेषणोपादानम।
End:
एवं तर्हि पदे इति वर्तते। क्व प्रकृतम् ? ङसि च पदे इति । एवमुक्तम्, तत्र कैयदः। एवं तहिं उस एवेति ङसा पदस्य विशेषणात् तदन्तविधिना डस (१) ङस्य पदस्यागमो विधीयमानो दः...
This is a commentary on the Paribliāşendu-sekları of Nagesa. The text of the Ms. is not very correct. The
[ 70 ]

Page #78

author also wrote a commentary on 'Praudha-Manorama' which has been printed in the Kashi Sanskrit Series. Adyar Library also possesses a Ms. of this commentary on Paribhasendu-sekhara (see grammar-No. 521). Commences from the beginning, but breaks off in the middle. Printed at Benares.
119
I. M. 8818. लघुमञ्जूषा Laghu-Manjusa
Nāgesa Bhatta Substance : Country-made paper. Size : 93x47 inches. Folios 125 (by counting). Lines 9-10. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete. Beginning :
नागेशभट्टविदुषा नत्वा सांवशिवं लघु
वैयाकरणसिद्धान्तमञ्जूषैषा विरच्यते ॥ तत्र वाक्यस्फोटो मुख्यं लोके तस्यैवार्थबोधकत्वात् , तेनैधार्थसमाप्तिश्च । तदुक्तं न्यायभाष्यकृता-‘पदसमुहो वाक्यमर्थसमाप्ता'विति। अत्र पदं सुबन्तं तिङन्तं च। तेन तत्समूह इत्यर्थः । समाप्ताधित्यस्य समर्थमिति शेषः । End :
वृक्षमवचिनोति फलानि-विभागपूर्वकमादानं चेरर्थः। वृक्षात् फलान्यादत्त इत्यर्थात् अवधित्वाविषक्षायामनेन कर्मघम। माणवक धर्म' ब ते...ब्रू ओ विषय...
Stray leaves. Starts from the beginning and breaks off in the secoud case-ending.
120
I. M. 758.
Substauce : Country-made paper. Size 9x4. inches. Folios : 1-8. Lines 10-12. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Imcomplete.
[
71
]

Page #79

Beginning :
इह वाक्यत्रयं रेति । अणौ यत् कर्म णौ चेदिति । स कर्त्तेति च तत्र स्यादित्यनेनाद्यं व्याख्यातम् । द्वितीयं व्याचष्टे अणाविति । कर्मात्र क्रिया यत् तदोर्नित्यसम्बन्धात् ।
End :
सकर्मकत्वं तदर्थमचित्तवत्कर्त्तकार्थं च ग्रहणं चित्तवत्कर्त्तकाणां तु सकर्मकार्थम् । प्रीति भक्तजनस्य यो जनयत इत्यादि प्रामादिकम् । यद्वा भक्तजनः प्रीतिं जनयत्यात्मनः ।
No name, no colophon. This constitutes a discussion on the Panini-Sutra, I. iii. 67.
Beginning :
121
I. M. 397. पूर्वपक्षावली Pūrvapaksāvalī
Horila Pandita
Substance : Country-made paper. Size : 10 × 4 inches. Folios 1-9. Lines 8. Script: Nagara. Appearance: Fair. Incomplete.
नमस्कृत्य शिवं साम्व गणनायकसंयुतम् । लभन्ते यत्प्रसादेन लोकाः सर्वमनोरथम् ॥ पुण्यग्रामसभायां ये व्याकृतौ (१) ममसन्निधौ । पूर्वपक्षाः कृता लोकैः पण्डितैश्च समाधयः ॥ लिख्यन्ते ते मया यत्नेरुपकाराय धीमताम् । छात्राणां सुगमैः पद्य : श्रीमद्धोरिलशर्मणा ॥
घातोस्तन्निमित्तस्यैष ।
End :
अयं शब्दरत्नग्रन्थः शेखरग्रन्थेन सह विरुद्धः । शेषग्रन्थे तु अजय इत्यादि ठूलोपसुत्रस्य भाष्यप्रामाण्येन पूर्वत्रासिद्धमित्यपूर्व...
[ 72 ]

Page #80

122
I. M. 10422. The Same Substance : Country-made paper. Size 11x 6 inches. Folios 1-21. Lines 10-12. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete. Date : Samvat 1901.
Beginning :
यत्तु धातोस्तन्निमित्तस्यैवेति सूत्रे यादौ प्रत्यये परे धातोरेचश्चेद् वान्तादेशस्तर्हि तनिमित्तस्यैवेति सूत्रार्थः। नियमार्थमिदं सूत्रं लव्यादौ घान्तो यि प्रत्यये इत्यनेनैव सिद्धत्वादिति। एवकारग्रहणं विपरीतनियमबाधनार्थम् ।
End:
अन्यमते नाशङ्का मन्मते नामाद्य...नस्यायुक्तत्वात् । अन समाधान विभावनीयम् ।
Colophon :
इति श्रीसिद्धान्तकौमुद्याः पूर्वपक्षावली समाप्ता।
Post-script : शुभं भूयात् । सम्वत् १९०१ ।
अर्जितं भूरिकष्टेन पुस्तकं लिखितं मया।
हर्तुमिच्छति यः पापी तस्य वंशक्षयो भवेत् ॥ माघे शुक्लपक्षे दशम्यां रविघारे तद्दिने इदं सम्पूर्ण जातं । लिखितं मुकुन्देन । लिखितं नारायणयोः पठनार्थम् ।
Some leaves of the Ms. are slightly damaged at the left edge. As a result of this some letters have been obliterated. Printed at Benares (Litho, Sam 1928). But remarkable variations are noticed specially towards the end,
[ 73 ] 10

Page #81

123 I. M. 7667. सुबोधिनी Subodhini
Jayakrışa
Substance: Country-Diade paper. Size : 10 x 5 inches. Folios 1-42. Lines 10. Script : Nagara. Appearance : Fair. Complete. Date : Sam 1910.
Beginning:
छन्दसीत्यादि। पुनर्वसुशब्देनोद्भूतावयवस्य ज्योतिःसमुदायस्याभिधानाद् द्वयोद्विवचने प्राप्ते एकवचन विधीयते। तदाह-द्वयोरित्यादि ।
End:
एवमूषुण इत्यत्रापि सर्वत्रोदाहरणेऽस्मदादेशो नस् ।
Colopnon :
सुबोधिन्यां वैदिकखण्डं समाप्तिमगमत् । Post-colophon :
श्रीसम्वत् १९१०।
Contains only the Vaidika portion. The first folio of the Ms. is partly damaged by mouse. Printed along with the Tattva-bodliini in the Venkatesvara press, Bombay.
The benedictory verses are wanting.
124
I. M. 311.
The Same
Substance : Country-made paper. Size : 91 x 4 inches. Folios 1-52. Lines 8. Script : Nagara. Appearance : Fresh. Complete.
[ 74 ]

Page #82

Beginning :
सिन्दूरेण विराजितं त्रिनयनं दिक्संख्यदोभिर्युतम् । भक्तानुग्रहकारकं प्रमदया श्लिष्टं सदानन्दनम् ।। अष्टाविंशतिवर्णकैश्च सततं यं चिन्तयन्ते जनास्तं देवं गणपं स्मरामि सततं चन्द्रार्द्धचूड़ विभुम् ॥
Post-colophon :
इति श्रीमन्मौनिकुलतिलकायमान-श्रीगोवर्द्धनभट्टात्मज-रघुनाथभट्टात्मजेन जयकृष्णेन कृतायां सिद्धान्तकौमुदीव्याख्यायां सुबोधिन्यां वैदिकखंडं समाप्तिमगमत् ।
125
I. M. 405. वैयाकरणसिद्धान्तरत्नाकर Vaiākaraña-Siddhāntaratnākara
Rāmakršņa
Substance: Country-inade paper. Size : 113 x 5 inches. Folios 1-28. Lines 11. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
विश्वेशं सश्चिदानन्दं लक्ष्मीकान्तमजं विभुम् । प्रणम्याथ मुनीन् नत्वा पाणिन्यादी स्तथा गुरुम् ॥ वेदशास्त्रार्थनिष्णातं तातं तिरुमलाभिधम् । शेषाशेषार्थसिद्धान्तं कौमुदीमतिगह्वराम् ॥ व्याचिख्यासुविधास्येऽहं रामकृष्णो यथागमम् ।
वैयाकरणसिद्धान्तरत्नाकरमिमं सुधीः॥ प्रारिप्सितग्रन्थस्य निर्विघ्नं परिसमाप्तिमभीप्सुमंगलं मुख्यगुरुनमस्काररूपमातन्धान: शिष्यशिक्षार्थ प्रन्थत उपनिबध्नाति मुनित्रयमिति ।
[ 75 ]

Page #83

End:
अवसानसंज्ञाया अन्धर्थत्वात् यत्राग्रे वर्णानामभाधस्तत्रेवेयं न त्वादौ। तेन रसोरथ इत्तादौ न विसर्ग इति प्राञ्चः। वस्तुतस्तु अस्व इत्यादावाद्यकारस्य नानुनासिकत्वम्। दत्त (?) इत्यादौ वैकल्पिकचर्वमपि नेति सिद्धम् ।
Colophon :
इति रामकृष्णभट्टकर्त्तके सिद्धान्तरत्नाकरे संज्ञाप्रकरणं समाप्तम् ।
This forms a commentary on the 'Siddhantakaumudi'. The author is Ramakrsna Bhatta, son of Tirumala Bhatta and grand-son of Venkatādri Bhatta. The text of the Ms. is corrupt. For other Mss. of this text, see Adyar Library Catalogue, Vol. VI.
126
I. M. 131. The Same
Substance : Country-inade paper. Size : 104 x 14 inches. Folios (i) 2-323, (ii) 1-143. Lines : 11-17. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete. Date : Sam 1755.
Beginning :
रूपघटित: षष्ठीतत्पुरुषः। कौमुदीपदं तु तत्सादृश्यविशिष्टे लाक्षणिकम् । यद्यपि वैयाकरणसिद्धान्तविषयस्य स्फोटस्येहानिरूपणात् प्रतिज्ञाभङ्गस्तथाऽपि तदभिव्यञ्जकघर्णानुपूर्वीविषयकप्रक्रियासिद्धान्तोऽत्रत्य सिद्धान्तपदेन विवक्षितम् । घिरच्यत इति मयेति शेषः।
End:
भ्रम एवेति। पुरुषांशे वचनांशे च काव्यव्याख्यात्तृणामिति भावः। एवं च पुरीमघस्कन्देत्यादौ पुरुषवचनसंज्ञयोरभावेऽपि तिङन्तत्वं परस्मपदात्मनेपदान्तत्वं च यथाशास्त्र सिद्धम् ।
[ 76 ]

Page #84

युक्तिप्राचुर्ययुक्ते श्रीतैडे रत्नाकरेऽतुले । अपुस्फुरं लकारार्थान् वेंकटेशस्य तुष्टये ॥
Colophon:
इति श्रीमदवेंकटाद्रिभट्टपादात्मज-रामकृष्णभट्टकर्त्तके वैयाकरणसिद्धान्तरत्नाकर लकारार्थप्रक्रिया।
Then comes the following: विद्वानभूद् वेंकटभट्टपादस्तदात्म......
Different sections have got different paginations. The first-half ends in fol. 323. The date as recorded here is Sam. 1755. But there is an extra leaf having the number 153 ou it which also contains the last portion of the first-half. But there the date comes to be Sam. 1735. Different forms of hand-writing prevail in the Ms. The text is not very correct
Contains the whole of 'सुबन्त' and 'तिङन्त'. Only the first folio is wanting.
127
I. M. 133. The Same Substance : Country-made paper. Size 108 x 43 inches. Folios 2-18. Lines 13-14. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning:
(अ)णिनुण इत्येतयोरुक्तिः प्रासङ्गिकीति भावः। दश लकारा इति। अनुबंधभेदाद् दशत्वान्ते च धातोरित्यातृतीयाध्यायान्तमधिकाराच्च धातो बर्बोध्या इति प्रक्रियाकृत् । यविधौ धातुग्रहणं योगविभागो न व्याचष्ट इति तद् व्याख्यातम् ।
End: यभ मैथुने रभ राभस्ये डु लभ प्राप्तौ। मांतात्रयः ।
[ 77 ]

Page #85

Coutains fragment of "faça chapter. Begins abruptly from the exposition of 'दश लकाराः' and breaks off in भात्मनेgêraga: (VII. i. 5). The text of the Ms. is very corrupt.
128
___I. M. 132. The Same Substance : Country-made paper. Size : 11x5 inches. Folios 2-87. Lines 14. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
...णाश्रयणान्न कश्चिद् दोषः । न चैवमपि लूभ्यां पूभ्यामित्यादाविप्रसङ्गः। धातोः परत्वाद् वस्तुतो विहितत्वाश्च भ्यामादेरिति वाच्यम्।
End:
धमुत्रादि विधावकं बोध्यम् ।
Contains portion of **; the text of the Ms, is very corrupt.
129
I. M. 134. The Same Substance : Country-made paper. Size : 11x4} inches. Folios 5-82. Lines 11-15. Script : Nagara. Appearance : Slightly worni-eaten. Incomplete.
Beginning :
....मस्य च। अनुबंधविकाराणां रूप्यर्थ च निपातममिति । संगतं भावे क्तः।
Contains portion of m. The text of the Ms. is not very correct.
[ 78 ]

Page #86

130 I. M. 7187. मभ्यसिद्धान्तकौमुदी Madhya-Siddhanta-Kaumudi
Varadarāja Substance : Country-made paper. Size : 111x41 inches. Folios (i) 1-56, (ii) 1-20, (iii) 1-61. Lines 9-13. Script: Nagara. Appearance : Fair. Complete.
Beginning:
नत्वा घरदराजः श्रीगुरून् भट्टोजिदीक्षितान् ।
करोति पाणिनीयानां मध्यसिद्धान्तकौमुदीम् ॥ अ इ उण् etc.
End:
लिति प्रत्ययात् पूर्वमुदात्तं स्यात्। चिकीर्षकः। अत्र ईकारस्योदात्त इत्यादि प्रयोगमनुसृत्यान्वाख्यातव्यम् । Colophon : इति स्वरप्रक्रिया।
एषा घरदराजेन बालानामुपकारिका। अकारि पाणिनीयानां मध्यसिद्धान्तकौमुदीम् ।। कृतिवरदराजस्य मध्यसिद्धान्तकौमुदी।
तस्याः संख्या तु विज्ञेया खबाणकरवह्निभिः ॥ श्रीर्जयति सर्वतः। इति श्रीचविटिकटि-वरदराजभट्टकृता मध्यसिद्धान्तकौमुदी।
It is an abridgment of Siddhānta-Kaumudi, but not so condensed as the Laghukaumudi. Starts from the beginning and continues upto the end of 'सरप्रक्रिया', i. e., the chapter dealing with Vedic accents. Printed at Benares.
[ 79 ]

Page #87

131
I. M. 8796. The Same Substance : Country-made paper. Size : 8x3 inches. Folios 1-76, 92-259. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete. Date : Sam 1691.
Post-colophon :
संवत् १६९१ वर्षे अश्वन शुद्ध १३ बुधे लिखितं श्रीश्रीमालिज्ञातीयदेवनृसिंहेन लिषापितं नागरज्ञातोपुत्रराघवसुत-वस्सराजस्य पठनार्थ तथा परोपकारार्थ नाम।
यादृशं पुस्तके दृष्ट तादृशं लिषि(खि)तं मया।
यदि शुद्धमशुद्धं धा मम दोषो न दीयते ॥ Foll. 77-91 are wanting.
132
I. M. 9116. The Same Substance : Country-made paper. Size : 98x4g inches. Folios (i) 1-74, (ii) 1-43. Lines 14-16. Script : Nagara. Appearance : Fair. Complete. Date : Sam 1816.
Part (i) starts from the beginning and extends upto the end of a suffixes. The following post-colophon appears here:
संवत् १८१६ वर्षे भाद्रपद धदि १ गुरुवार ।
The second part begius from 'case-ending' and terminates in स्वरप्रक्रिया.
133
___I. M. 9346. The Same Substauce : Country-made paper. Size : 12 x 54 inches. Folios 1-91. Lines 16. Script : Nagara. Appearance : Oldish. Complete.
[ 80 ]

Page #88

The following post-colophon appears at the end : इदं पुस्तकं नारायणभट तथा गोविन्द-नायकेन लिखितम् ।
134
I. M. 1638. The Same Substance: Country-made paper. Size:7x4 inches. Folios 1-81. Lines 9. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
End:
अनवने किम्-महि भुनक्ति। त्रि इधी दीप्तौ। इ इन्धे । इ इन्धाते। इधते। इत्से। इधां चक्रिरे। इधिता। इधातां इन्धै ऐन्ध।
Starts from the very beginning and breaks off in the मधादि roots.
135
I. M. 6026. The Same Substance : Country-made paper. Size : 10 x 4 inches. Folios 1-64. Lines 9. Script: Nagara. Appearance : Fair. Iucomplete.
Beginning :
लेट, लोट्, ला, लि, लुङ्, लङ्-एषु पञ्चमो लकारः छन्दोमात्र गोचरः।
End :
पुरीमयस्कन्देत्यादि मध्यमपुरुषैकवचनमित्यपि केषाश्चित् ।
Colophon :
इति लकारार्थप्रक्रिया। Contains the whole of 'तिङन्त'.
[
81
]

Page #89

136
I. M. 6029. The Same Substance : Country-made paper. Size: 10x4 inches. Folios 1-44. Lines 15. Script: Nagara. Appearance: Fair. Incomplete.
Beginning :
वृद्धिक्षयभयजीवितमरणं लज्जा-सत्ता-स्थिति जागरणम् । शयनकीड़ारुचिदीप्त्यर्थ धातुगणं तमकर्मकमाहुः ॥
End: ___ अग्नौ चेः। अग्निचित् । कर्मण्यग्न्याख्यायाम्। कर्मण्युपपदे कर्मण्ये(व)...
Starts from the beginning of 'fagay and breaks off in कदन्त (3/2/92).
137
I. M. 6028. The Same Substance : Country-made paper. Size 91 x 4.4 inches. Folios 1-7. Lines 11-14. Script : Nagara. Appearance : Fair. Iucomplete.
End :
पदार्थाभिनयो नृत्यम् । गात्रविक्षेपमात्रं नृत्तम् । केचित्त ..
Starts from the beginning of fach and breaks off in 'कणादि' roots ( भादि ).
138
I. M. 1160. The Same Substance : Country-made paper. Size : 91 x 41 inches. Folios 1-5, 7-20. Lines 8. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
[
82
]

Page #90

Colophon :
इति परस्मैपदप्रक्रिया समाप्ता ।
Starts from the beginning of 'तिङन्त' and ends in परख पद. Folio 6 is missing.
139
I. M. 6038. The Same
Substance : Country-made paper. Size 10 x 4 inches. Folios 1-24. Lines 6-10 Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
End :
त्रसु ध्वंसु भ्रसु अवस्रसने । ध्वंसु गतौ च । विश्वासे । वृतु वर्तने । वर्तते । ऋदुपधे .
Starts from the beginning of fas and breaks off in the middle of 'f' class of roots. The text of the Ms. is not very correct.
140
Beginning :
भवामि, भवावः भवामः । स भवति, तौ भवतः, त्वं भवसि युवां भवथः, यूयं भवथ ।
I. M. 6030. The Same
Substance : Country-made paper. Size 92 x 4 inches. Folios 2-34. Lines 11-12. Script : Nāgara. Appearance : Fresh. Incomplete.
[83]
स्रम्भु
ते भवन्ति
End :
क्त तवतू निष्ठा । एतौ निष्ठासंज्ञौ स्तः । निष्ठा भूतार्थवृत्ते - र्धातोर्निष्ठा स्यात् । तत्र तयोरेवेति भावकर्मणो क्तः, कर्तरि कृदिति क्तवतु । नातं मया स्तुतस्त्वया विष्णुः । विष्णुः विश्वं कृतवान् । दाभ्यां निष्ठातो नः...
1

Page #91

Starts abruptly at the beginning of fa in 'निष्ठा' suffixes of कदन्त. The first folio is wanting .
End :
141
I. M. 6039. The Same
Substance : Country-made paper. Size : 10 × 42 inches. Folios 17-30. Lines 10-11. Script: Nagara. Appearance: Fair. Iucomplete.
Beginning :
... आमि । त्रयाणां त्रिषु, गौणत्वेऽपि प्रियत्त्रयाणाम् । त्यदादीनामः । एषामकारो विभक्तौ । द्विपर्यन्तानामेवेष्टिः 1
End :
कृन्मेजन्तः । कुद्यो मान्त एजन्तश्च
Begins abruptly in the middle of 'अजन्त प'लिङ्ग' and breaks off towards the end of 'अव्यय'.
and breaks off
142
I. M. 6031. The Same
Substance : Country - made paper. Size 10 × 4 inches. Folios 30-37. Lines 10 Script : Nagara. Appearance : Fresh. Incomplete.
Beginning :
भृड् । सस्यश्चुत्वेन शः । सलां जश् शसीति शस्य जः । भृजौ, भृजः, भृड्भ्यामित्यादि । त्यदाद्यत्वं पररूपत्वम् । तदोः स सावनन्त्ययोः | त्यदादीनां तकारदकारयोरनन्त्ययोः सः स्यात् सौ ।
[
समासः पञ्चधा । समसनं समासः ।
Begins abruptly in the middle of 'हलन्तपु लिङ्ग' and breaks off just in the beginning of 'समास'.
84 ]

Page #92

143
I. M 9266. मध्यमनोरमा Madhya-manoramà Rāmacandra Sarman
Substance : Country-made paper Size : 92 × 42 inches. Folios (i) 1-40, (ii) 1-18, (iii) 18. Lines 12-14. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
एवं कृत्प्रत्ययानुक्ता कृदन्तत्वात् प्रातिपदिकसंज्ञायां प्राप् प्रातिपदिकात् सौजसमौड़िति सूत्रविहितस्वादिप्रत्ययानामर्थधिशेषव्यवस्थां दर्शयितुमाह - प्रातिपदिकार्थः । तत्र प्रातिपदिकार्थविषयपञ्च पक्षाः । यथाहुः — एकं द्विकं त्रिकं वापि चतुष्कं पञ्चकं तथा । नामार्था इति सर्वेऽमी पक्षाः शास्त्रे निरूपिता इति ।
End :
भिक्षासेना - एषूपपदेषु चरेष्टः स्यादित्यर्थः । अनधिकरणार्थआरम्भः । भिक्षां चरतीति भिक्षाचरः । सेनाचर इति । सेनां चरति प्रविशतीत्यर्थः । कृञो ...
This constitutes a commentary 011 the MadhyaKaumudi of Varadaraja. Speaking briefly, it may be taken as an abridgement of Praudha-Manorama. The author dedicated the work to Vidyanivasa Bhaṭṭācārya, brother of Viśvanatha Nyayapañcanana, the celebrated author of the Bhāsa-pariccheda. Starts from case-ending and breaks off towards the end of Samasa. The following colophon appears in fol. 28(a).
इति मध्यमनोरमायां बहुब्रीहिप्रकरणं समाप्तम् ।
144
I. M. 8151. The Same
Substance : Country-made paper. Size: 9× 42 inches. Folios 1-15. Lines 11-13. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
[85]

Page #93

Beginning:
नत्वा कृष्णपदाम्भोज स्मृत्वा च श्रीगुरोगिरः ।
कुर्वेऽहं मध्यकौमुद्या व्याख्यां मध्यमनोरमाम् ।। स्त्रियाम्-वृक्षादीनां शब्दानां 'स्तनकेशवती स्त्रीः स्याल्लोमशः पुरुषः' इति लौकिकलिङ्गाभावेऽपि सत्त्वरजस्तमोगुणानामुपचयावस्था पुंस्त्वमपचयावस्था स्त्रीत्वं साम्यावस्था नपुंसकत्वमिति शास्त्रीय स्त्रीत्वं बोध्यम्। अजाद्यतष्टाप् ।
End:
आहवनीय इति। हु दानादानयोः। अस्मात् तव्यत्तव्यानीयरिति सूत्रेण अनीयर् प्रत्ययः । स च यद्यपि तयोरेघ कृत्य-क्त-खला इति सूत्रेण भाधकर्मणि प्राप्तस्तथाऽपि प्रकृते बाहुलकादधिकरणे जायते। प्रीणनार्थात् कर्मणि वा जायते। ततो गतिसमासे कृदुत्तरपदप्रकृतिस्वरः। प्रत्ययस्वरापवादोऽयम् ।
Starts from 'स्त्रौप्रत्यय' and euds in fol. 10(b). Then comes the Vedic portion which ends in fol. 14(b). The remaining folios contain portion of Vedic accent.
145
I. M. 3521. सारसिद्धान्तकौमुदी Sarasiddhanta-kaumudi
Varadarāja Substance : Country-made paper. Size : 7] x 4} inches. Folios 1-49. Lines 11-12. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete. Date : Sam 1914.
Beginning :
नत्वा वरदराज: श्रीपाणिन्यादिमुनित्रयम् ।
करोति बालबोधाय सारसिद्धान्तकौमुदीम् ।। अ इ उण, ऋ लुक् ।
का
[
86 ]

Page #94

End :
यूनस्तिः। स्त्रियां युवतिः। इति स्त्रीप्रत्ययाः । Colophon:
कृता घरदराजभट्ट-श्रीदुर्गातनयसूनुना। वेदावेदप्रवेशाय सारसिद्धान्तकौमुदी।
सर्वशास्त्रप्रवेशाय सा सप्तशती कृता॥ इति श्रीचविटिकंटि-घरदराजभट्टविरचिता सारसिद्धान्तकौमुदी संपूर्णा । सं १९१४ ।
The text is an abridgement of the Siddhānta-Kaumudi and it is specially intended for the beginners.
146
I. M. 10180. लघुकौमुदी Laghukaumudi
Varadarāja Substance : Country-made paper. Size : 10x4 inches Folios 1-76. Lines 10-11. Script : Nagara. Appearance : Fair. Complete. Date : Sam 1854. Beginning :
नत्वा सरस्वती देवीं शुद्धां गुण्यां करोम्यहम् ।
पाणिनीय प्रवेशाय लघुसिद्धान्तकौमुदीम् ।। अ इ उण, ऋ लुक् ।
End:
युवनशब्दात् स्त्रियां तिः स्यात् युवति इति प्रत्ययाः । शास्त्रान्तरे प्रविष्टानां बालानां चोपकारिका ।
कृता वरदराजेन लघुसिद्धान्तकौमुदी। Colophon:
इति श्रीचटविटिकटि-घरदराजभट्टकृता लघुसिद्धान्तकौमुदी समाप्ता।
__ [ 87 ]

Page #95

Post-colophon:
शुभमस्तु लेखकपाठकयोः। शुभ संवत् १८५४ शाके १७१९ आश्विनशुक्लचतुर्दश्यां १४ बुधे लिखितमिदं कृष्णचंद घिजरा देवीदत्तस्य पठनार्थे । शिवशिवेति मङ्गलं नाम शुभमस्तु सर्वलोकेषु ।
Printed several times in India. Edited with English translation and notes by Mm. V. V. Mirashi, Bombay.
147
I. M. 9636. The Same Substance : Country-inade paper. Size : 10. ~ 4 inches. Folios 3-91. Lines 7. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete. Date : Sam 1744. Beginning :
प्रथमतृतीयपञ्चमा यणश्वाल्पप्राणाः। वर्गाणां द्वितीयचतुर्थी शलश्च महाप्राणाः।
Post-colophon :
ज्येष्ठे मासि सिते पक्षे पूर्णिमायां शुभे दिने । नाम श्रीरघुनाथेन लिखितेयं कौमुदी शुभा॥ मिश्रश्रोबलरामात्मज-रघुनाथमनोपिणा।।
लिखितेयं कौमुदी रम्या रक्षणीया मता शुभा ॥ संवत्सरे १७४४ प्रभाते। Starts from the middle of 'definitions and continues upto the end.
148
I. M. 10210. The Same Substance : Country-made paper. Size : 10 x 43 inches. Folios 1-26. Lines 9. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
[
88
]

Page #96

End :
मान्तक्षणश्वसजागृणिश्व्येदिताम्-हमयान्तस्य क्षणादेय॑न्तस्य श्वयतेरेदितश्च वृद्धिनेडादौ सिचि । अकटीत्, अकटिष्यत् ।
Starts from the beginning and breaks off in the middle of भादि roots.
End :
149
I. M. 9104. The Same Substance : Country-made paper. Size 7x4 inches. Folios 2-70. Lines 13. Script: Någara. Appearance : Fair. Incomplete. Date : Sam 1848.
Beginning :
पञ्चधा। स्पृष्टषतस्पृष्टेषद्विवृत-धिवृत-संवृतभेदात्। तत्र स्पृष्टं प्रयतनं स्पर्शानाम् ।
Starts from the middle of definition and continues upto the end. Only the first folio is wanting.
Post-colophon :
संघत् १८४८ कार्तिके मासे कृष्णपक्षे ९ भृगुवासरे।
150
I. M. 6034. The Same
Substance : Country-made paper. Size : 10x4 inches. Folios 1-29. Lines : 7-8. Script : Nāgara. Appearauce : Fresh. Incoin plete.
End:
स्को: संयोगाद्योरन्ते च। पदान्ते झलि यः संयोगस्तदाद्योः सकारककारयोर्लोपः। भृट् ।
[ 89 ]
19

Page #97

Starts from the beginning and breaks off in the middle of 'हलन्त पु ंलिङ्ग'.
151
I. M 7834. कौमुदीप्रकाश: Kaumudi-prakāśa
Appa Dikṣita
Substance : Country - made paper. Size : 1I × 5 inches. Folios : 1-17. Lines 8-9. Extent in grantha: Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
240.
Beginning :
ु
अ इ उ ण् । संज्ञासूत्रमिदम् आदिरन्त्येन सहेत्यनेन सहैकवाक्यत्वात् । अ इ उ णित्येषामादिरकारः, अन्त्येन णकारादिना सहितः सन् आद्यन्ताभ्यामाक्षिप्तानां मध्यानां स्वस्य च संज्ञेति वाक्यार्थः ।
End :
(Fol. 16) अस्य वामीयमित्यादाविवानुकरणस्य विभक्तित्वाभावादेव लुकोऽप्रसङ्गाद लुग्विधानमुक्तपरिभाषां ज्ञापयति । मतुबुत्पत्तेश्च प्रथमान्ततां विना दुर्लभत्त्वात् प्रा (१) तिपदिकताप्यावश्यकी । सा च...
No name, no colophon. The abbreviated form को. प्र. occurs in the left-hand margin of the reverse of the different folios. The text ends abruptly in the reverse of the folio no. 16. The extra leaf contains portions of the Laghu-sabdendu-sekhara. Noticed by Aufrecht.
152
I. M. 1581. संस्कृतमञ्जरी Samskrta-mañjarī
Vardarāja
Substance : Country-made paper. Size 10 x 4 inches. Folios : 1-8. Lines 8 Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete.
[90]

Page #98

Beginning:
कुत्रत्या भवन्तः, कस्मादागता:, कां दिशमलंकुर्वन्तिस्म, कां दिशमलंकर्तृमीहन्ते । कुत आगताः, कर्णाटकदेशादागताः। कस्माद् देशात् समागता भवन्तः, महाराष्ट्रदेशात् समागता वयम्। के यूयम् , घयं चौड़देशिकाः।
End :
भवदीया प्रीतिरस्माभिर्वक्तुमपि न शक्यते । अतोऽत्रैव स्थातव्यम्, अत्यन्तप्रोतिकारिणो भवन्त: सन्ति ।
संस्कृतमञ्जरी ख्याता ह्यनन्तेन महात्मना । बालधीबुद्धिबोधाय प्रश्नोत्तर-समन्विता ।।
Colophon:
शुभमस्तु। इति श्रीवरदराजविरचिता संस्कृतमञ्जरी समाप्ता।
This text passes under the name of Girvāṇa-padamañjari also. It is a conversational treatise dealing with social, devotional and such other topics, specially suited for the beginners of Sanskrit. For further about Varadaraja and his works, see Gode's article in the Bharatiya-vidya, Vol. VI.
153
I. M. 4926. स्फोटचन्द्रिका Sphota-candrika
Kļşņa Bhatta Substance : Country-made paper. Size : 10 x 42 inches. Folios 1-14. Lines 9-11. Script : Nagara. Appearance : Fresh. Incomplete.
Beginning :
पित्रोः पादयुगं नत्वा जानकीरघुनाथयोः। मौनिश्रीकृष्णभट्टेन तन्यते स्फोटचन्द्रिका ।
[ 91 ]

Page #99

शाब्दिकानां वाच्यलक्ष्यव्यङ्गवार्थप्रतिपादकानां वाचकानां वाचकलाक्षणिक्रव्यञ्जकानां शब्दानां तन्निष्ठजातेर्वा स्फोट इति व्यवहारः । स्फुटति अर्थो यस्मादिति व्युत्पत्त्या पङ्कजादिपदघद् योगरूढ़ः स्फोटशब्दः। केवलयोगस्वीकारे वाच्यलक्ष्यव्यङ्गयानां चेष्टायाश्च व्याङ्गयार्थप्रतिपादनेन तनातिव्याप्तेः। न च वाचकादिपर्यायः स्फोटशब्दः प्रसिद्धः। अक्षराणामकारस्त्वं स्फोटस्त्वं वर्णसंश्रय इति हरिवंशे दृष्टत्वात्।
End :
पश्य मृगो धावति पचति भवतीत्यादावपि अखण्डसखण्डातिरिक्तानतिरिक्तत्वं पूर्ववदेव बोद्धव्यम्। मृगकर्तकर्तमानधावनक्रियाया दृशि क्रियायां कर्मतासंबन्धेनान्वयः। देवदत्तकर्त्तकपचिक्रियायाः...
This is a treatise on the doctrine of Sphoța of the grammarians. The author is Kļşņa Bhațța who is also the author of Tarka-candrika. Noticed also in the Tanjore Catalogue, Vol. VI, No. 652.
154
I. M. 4932. स्फोटतत्त्वनिरूपणम् Sphotha-tattva-nirūpaņam
Seșa Kșşņa Substance : Country-made paper. Size : 91 x 4 inches. Folios 2-15. Script : Nagara. Appearance Fair. Incomplete.
Beginning: ____ ...र्थतः स...धिष्ठानं वर्णवाक्ययोस्तत्राध्यासात् विर्तते इति तद्विभाग आविद्यकः केवलपदस्फोटेभ्य एवा...वाक्यार्थः समुल्लसतीति मन्यते। वाक्यस्फोटधादी तु पाक्यमेव निगमन...धिष्ठान वर्णपदे तु तद्विवर्त्तत इति तद्विभाग आधिद्यक इति मन्यते।
[ 92 ]

Page #100

End :
अतएवागमेऽपि
शब्दब्रह्म यदुचिरे सुकृतिनश्चैतन्यमन्तर्गतं । नबोधादनिशं शशाङ्कसदनं धाचामधीशं महः ॥
इत्यलमतिविस्तरेण । भाक्तमत्र सूक्तिरत्नानां माला कृष्णविनिर्मिता। विदुपामद्विषां कण्ठे भासताभासकामपि (१)। क्रियाकारकभावेन यत् सर्वत्रानुभूयते। स प्रत्यागात्मा जयति शब्दब्रह्ममयं महः ॥ शब्दब्रह्माभिधानं ॐ भाष्यकारादिसम्मतम् । श्रीशेषकृष्णविदुषा स्फोटतत्त्वं निरूपितम् ।। विद्वद्भिः सदसव्यक्तिकारिभिः सारहारिभिः। नाधिद्वेषरहितैर्दूषितं वास्तु भूषितम् ॥
Colophon :
इनि स्फोटतत्त्वनिरूपणम्, ३०० संख्या।
Au attempt is made here to explain the doctrine of sphoța and its various subdivisions. Amongst other works of the author, inention inay be made of "Prākstacandrikā, Kamsabadha, Padacandrika, Murārivijaya, aud the like. He was patronised by the son of Todarainalla, one of the ministers, of Akbar.
The text of the Ms. is defective.
155
I. M. 434. अष्टध्यायीपाठ Astadhyayi-patha
Substance : Country-made paper. Size : 103x4 inches. Folios 1-4. Lines 8-9. Script: Nagara. Appearance : Fair. Complete.
[ 93 ]

Page #101

Beginning :
उ अ......। योगविभागोऽत्र भाष्यकृतः। स्थानेऽन्तरतमः । स्थानेऽन्तरमे(?) इति पाठान्तरम्। समो गमृच्छिभ्याम--स्वरतीत्यादिप्रक्षिप्तम्। आकड़ारात् । प्राकडात् परं कार्यमिति पाठान्तरम् ।
End
___ हलो यमा यमि लोपः। दीर्घादित्यारभ्यान्यथा पाठक्रमो
वृत्तौ।
Colophon: ___ इति श्रीनागोजि-भट्टपर्यालोचित-भाष्य-सम्मताष्टाध्यायीपाठः समाप्तः।
त्रीणि सूत्र सहस्राणि ... शतानि च ।
चतुःषष्ठि च सूत्राणि कृतवान् पाणिनिः स्वयम् ॥ Post-colophon :
फाल्गुने मासि सिते पक्षे अमावस्यां(स्यायां) बुधवासरे पुस्तकमलेखि केनचित् ।
Here an attempt has been made by the author to show the different variants in reading in the sūtras of Pāṇini. He also detects the wrong reading that crept into the stitras.
156 I. M. 11032. अष्टाध्यायीसूत्रवृत्तिः Astadhyayi-Sitra-vrttih
Hari Pandita - Substance : Country-imade paper. Size : 12x 61 inches. Folios : (6 sheets). Lines 32-33. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning:
एकाचो द्वे प्रथमस्य । अधिकारोऽयम। व्यङः सम्प्रसारणात्
[ 94 ]

Page #102

End :
प्राक् । यदित ऊर्द्ध मनुक्रमिष्यामस्तत्रैकाचः प्रथमस्य द्वे स्तः । पपाच ।
इयाय । आर । जजागार ।
न व्यो लिटि । व्येञ् संवरणे...
Contains a brief exposition of the sutras of Pāņini from VI. i. to VI. 1. 46.
157
I. M. 9665. काशिकाविवरणपञ्जिका
Kāsika-vivarna-pañjikā
Jinendrabuddhi
Substance: Country-made paper. Size 11 x 5 inches. Folios : 4-14, 18-32, 34-35. Lines 10 Script : Nāgara. Appearance : Old. Imcomplete.
Beginning:
(तृजाद्यपवाद: । प्रेदा । सोपसर्गार्थ आरम्भ इति । अनुपसर्गादतोऽनुपसर्गे क इत्येवं सिद्धत्वात् । ददातेरिति । दारूपाणां धातूनामुपलक्षणमेतत् । अन्येषामपि दारूपाणां ग्रहणमिष्यते ।
End :
पुरि । पुराशब्दस्तत्रैव वर्त्तत इति । तस्यैव ग्रहणं युक्तम् । लुङ् चेति चकारेण तन्न कृष्यत इति दर्शयति । यथाविषयमिति 1 ये (?) यस्य विषयो यथाविषयमित्यर्थः । यथाऽसादृश्य इत्यव्ययी - भावः । अन्येऽपीत्यादिलङादयः । अवात्सुरि (ति) |
This constitutes a commentary on the Kašika and usually passes under the name of 'Nyāsa'. Stray leaves. Commences from III. ii. 6 and breaks off in the middle of III. ii. 122. Some folios in the middle are wanting. Published by the 'Varendra Research Society' Rajshahi, Bengal. But the Ms. contains some variants in reading.
[95]

Page #103

158
I. M. 135. सिद्धान्तरत्नावली Siddhanta-ratnavali
Sivaramendra Sarasvati ___Substance : Country-made paper. Size : 10x4 inches. Folios 79 by counting. Lines 13-17. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
शिवं शिवप्रदं नित्यं रामं रमयतां वरम।
इन्द्रप्रमुखदेवेड्य सरस्वत्याश्रयं भजे ।। श्रीवाणीपति . दिरा...प्रियमुमाकांतं च हृत्पङ्कजे ध्यात्वा पाणिनिकात्यसुन्वहिपतीन् स्तुत्वा च नत्वा गुरुन् । घिद्वद्भिः सदसद्विवेकमनिशं धार्यमसन्मत्सरै
र्भाष्याद्याकरतः प्रपद्य रचये सिद्धान्तरत्नावलीम् ॥ अथ शब्दानुशासनम् । शब्दानां लौकिकानां वैदिकानाञ्च अनुशासनम् , असाधुभ्यो विविच्य ज्ञापनम् शास्त्रं प्रारब्धं वेदितव्यमित्यर्थः। अ इ उण् ।
End:
पूर्णमासादण वक्तव्यः। पूर्णस्य...पौर्णमासी तिथिः। पितृव्यमातुल-मातामह-पितामहाः। एते निपात्यन्ते। तत्र पितु भ्रांतरि व्यत् । मातु...
This constitutes a brief ex position of the system of Pāṇini, and is meant specially for the beginners. The author was formerly au inhabitant of Telegu country and later on became a recluse at Benares. He seems to have written a commentary of the name of Mayūkla-ināla on his own text. These accounts are furnished by the author himself, and all these can be noticed in the last folio. Further, the ms. seems to have been prepared for the use
[
96
]

Page #104

of the author himself; for here we find various alterations and einandations which are expected to come from the pen of the author himself. Not noticed by Aufrecht.
Coinmetices from the beginning and breaks off in taddhita. Soine leaves in the middle are missing.
159 I. M. 425. परिभाषापाठः Paribaasa-Pathah
Vyādi Substance : Country-made paper. Size : 5x31 inches. Folios 1-5. Lines 8-11. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete.
Beginning : _व्याख्यानतो विशेषप्रतिपत्ति नहि संदेहादलक्षणम् । नहि कायीं निमित्तत्वेनाश्रीयते । इतरेतराश्रयाण्यपि कार्याणि शास्त्रेण कल्पान्ते ।
End:
ज्ञापकसिद्धं सर्वत्र । युगपदधिकरणवचने द्वन्द्वः। पूर्व धातुः साधनेन युज्यते पश्चादुपसर्गेण। समासकृत्तद्धितेभ्य. संबाधनमन्यत्र रूट्यभिन्नरूपाव्यभिचरितसंबन्धेभ्यः । १२५ ।
The Ms. contains 125 paribhāṣās or subsidiary rules by which the commentators interprete the sūtras of Pāṇini.
160
__I. M. 9326. The Same Substance : Country-made paper. Size : 8 x 3 inches. Folios 1-5. Lines 5. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete. Date : Sam 1887.
End:
समासकृत्तद्धितेषु संबन्धाभिधानमाघप्रत्येन (:)
[ 97 ]

Page #105

Colophon :
इति पाणिनिकृता परिभाषा समाप्ता शुभं संवत् १८८७ आसोभ वदी प्रतिपदा गुरुवासरे।
161
I. M. 433. The Same Substance : Country-inade paper. Size : 10x4} inches. Folios 1-3. Lines 10. Script : Nagara. Appearance : Fair. Complete.
End:
अगत्या हि खलु परिभाषा आश्रीयन्ते। अभिय(?)वल्लिङ्गवचनानि भवन्ति ।
Colophon :
इति परिभाषा समाप्ता।
The Ms, includes two more paribhāsās than the former.
162
I. M. 9232. The Same Substance : Country-made paper. Size : 8x34 inches. Folios 1-8. Lines 7. Script : Nagara. Appearance: Fair. Complete. Date : Sam 1851.
End:
पूर्वं तत्र ह्यपवादा: प्रवर्त्तन्ते, पश्चादुत्सर्गः । Colophon:
इति परिभाषा समाप्तम् । १८५१ वैशाख कृष्ण १२ । The Ms. contains 148 paribhāşās.
[ 98 ]

Page #106

163
I. M. 4700. The Same Substance : Country-made paper. Size : 9. 4. inches. Folios 1-4. Lines 11. Script : Nagara. Appearance : Fair. Complete.
End :
___ कृत्तद्धितसमासेषु सम्बन्धाभिधानं भावप्रत्ययेनान्यत्ररूढ्यभिन्नरूपाव्यभिचरित-संबन्धेभ्योऽन्यत्र । Colophon :
इति श्रीव्याडिविरचिता परिभाषा समाप्ता।
164
I. M. 5553. The Same Substance : Country-inade paper. Size : 10 x 3 inches. Folios 2-4. Lines 5. Script : Nāgara. Appearance : Old. Incomplete.
Beginning :
...बन्धकृतसमारूप्यम्। नानुबन्धकृतमनेजतत्वम्। एकदेशविकृतमनन्यवद्भवति ।
End :
सर्वविधिभ्यो लोपविधिबलवान् । नानर्थके लोपविधिः। निमित्तकार्य न नैमित्तिकस्य । Colophon :
इति श्रीव्याडिकृता परिभाषा समाप्ता। शुभं भवतु । The first folio is wanting.
The following interesting line occurs on the upper margin of the last leaf. पाणिनि यस्य कनिष्ठ भ्राता व्याडः तस्य ।
[ 99 ]

Page #107

165
I. M. 10376. गणपाठः Ganapathah
(पाणिनीयः ) Substance : Country-made paper. Size : 8x4 inches. Folios 1-47. Lines 7. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete.
Beginning :
येनाक्षरसमाम्नायमधिगम्य महेश्वरात् ।
कृत्स्नं व्याकरणं प्रोक्तं तस्मै पाणिनये नमः॥ सर्व। विश्व। उभ। उभय । डतर । डतम । इतर । अन्य । अन्यतर। त्वत् । त्व। नेम । सम । सिम ।
End:
इरिकादीनि वनोत्तरपदानि संज्ञायाम्। इरिका। तिमिर । समीर। कुवेर । कर्मार।
Colophon:
इति गणपाठेऽष्टमोध्यायः। Post-colophon :
ऋषीश्वरस्य तनयोऽयमुपाध्यायशध्दिनः ।
सिद्धेश्वरो लिखितवानिमां गणपरम्पराम् ॥ The text contains an enumeration of words belogiug to different ganas or class. Included as an appendix in some of the printed editions of the Siddhanta Kaumudi.
166
I. M. 9884. The Same Substance: Country-made paper. Size:9x4 inches. Folios 1-5, 7-35. Lines 11-12. Script : Nagara. Appear. ance : Fair. Complete.
[
100 ]

Page #108

End :
Colopnon :
इरिकादिभ्यः - इरिका । तिमिर । कुवेर । हरि । कर्मार इति । उत्तरपदस्य संज्ञायाम् । क्षुभ्नादिराकृतिगणः ।
गणपाठः समाप्तः ।
There
The Ms. contains slight variations in reading. are a few marginal notes occurring here and there. The sixth folio is wanting.
167
I. M. 1509. गणरत्नमहोदधिः Ganaratna-mahodadhih
Vardhamana
Substance : Country-made paper. Size : 10 x 42 inches. Folios 1-31. Lines 9 Script : Nāgara. Fair. Complete. Date: Sam 1883.
Appearauce :
Beginning :
येनाक्षरसमाम्नायमधिगम्य महेश्वरात् । कृत्स्नं व्याकरणं प्रोक्तं तस्मै पाणिनये नमः ॥ गणेशकाशिनाथाम्बुजन्म-विष्णु- सुरापगाः । लक्ष्मीभवानीं वाग्देवीं वन्देऽभीष्टार्थसिद्धये ॥ सुखनैव ग्रहीष्यन्ति गणरत्नानि यां श्रिताः । वृत्तिः सारभ्यते स्वीयगणरत्नमहोदधेः ॥ शालातुरीयशकटाङ्गज- चन्द्रगोमिन् (१)
दिग्वस्त्रभर्तृहरि-वामनभोजमुख्याः ।
मेधाविनः प्रवरदीपककर्त्ता युक्ताः
प्राज्ञैर्निषेवित-पदद्वितया जयन्ति ।। विदित्वाऽखिलशास्त्राणि प्रयोगानुपलक्ष्य च । स्वशिष्यप्रार्थितां कुर्मो गणरत्नमहोदधिम् ॥
[101]

Page #109

End.
__ स्त्रयाख्योषर्बुध-नखमुच-कुमुददायाद-काकगुहौ। आकृतिगणोऽयम् । मूलधिभुजादिः । Colophon : ___ इति श्रीगोविन्दचरणकमलनिहित - परमभक्तिविजितसकलवेदान्तसिद्धान्तविशुद्धमति-श्रीमजगदखिलकृत - षड्दर्शनसार्वभौममण्डलीमण्डितपार्श्वयुगल-श्रीगोविन्दपण्डितशिष्य- वर्द्धमानपण्डितविरचिते गणरत्नमहोदधौ आख्यातकृदाश्रित-प्रत्ययगणनिर्णयो नामाष्टमोऽध्यायः समाप्तः ।
Post-colophon :
मिते संवद् भूमिद्विरदवसुपीयूष किरणेस्तपस्येनाय्येषा लिखिति-रिति संपूर्तिमसिते । चतुर्दश्यां पक्षे शशधरसुताहेऽतिरुचिरे बुधैः साङ्गाम्नायेर्लसितशशिशीर्षण्यनगरे । उपाध्यायोपनाम्ना च नाम्न-र्षीश्वरसूनुना।
सिद्धेश्वरेण सकला गणरत्नमहोदधेः ।। Au atteinpt has been made here to enumerate in verses the different words belonging to the particular classes, called ganas in graminar. The author Vardhamāna is said in the coloplion to be a pupil of Govinda Pandita.
The post-colophon statement is preceeded and followed by some ślokas written in exaltation of Siva. Printed.
168 I. M. 6610. लिङ्गानुशासनम् Linganusāsanam
(पाणिनोयम्) Substauce : Country-made paper. Size 8x4 inches. Folios 1-5. Lines 9-10. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
[ 102. ]

Page #110

Beginning:
लिङ्गम्। स्त्री। ऋकारान्ता मातृदुहितृस्वसृपोतृननान्दरः।
End:
अविशिष्टलिङ्गम् । अव्ययं कति युष्मदः। ष्णान्ता(संख्या)।
The text contains a different section ou fafar at the the end. But this is not to be noticed in the printed edition (as found at the end of apareat, printed from the Venkatesvara Press, Bombay).
The name of the author is not found anywhere in the Ms. The commentary goes side by side with the sūtras.
The last folio is wanting.
169 I. M. 9318. लिङ्गानुशासनवृत्तिः Linganusāsana-vrttih
Substance : Country-made paper. Size : 81 x 4 inches. Folios 1-14. Lines 10-12. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete. Date : Sam 1554.
Beginning :
येनाक्षरसमाम्नायमधिगम्य महेश्वरात् ।
कृत्स्नं व्याकरणं प्रोक्तं तस्मै पाणिनये नमः ।। अथ लिङ्गम्। लिङ्गमित्यधिकारो वेदितव्यः। आशास्त्रपरिसमाप्तेर्यानि इत ऊर्द्ध मनुक्रमिप्यामस्तनाधिक्रियते लिङ्गमिति । स्त्री। स्त्रोत्यधिकृतं वेदितव्यम्। यत्र स्त्रीलिङ्गादन्यलिङ्गमिष्यते तत्र सूत्र एव लिङ्ग वक्ष्यते । End :
औ चीति। चातुरीत्यादि। पुनपुंसकत्रोत्व. द्विकं निक द्वयं त्रयं द्वितयं त्रितयम् ।
Colophon:
इति श्रीपाणिनीयलिङ्गानुशासन-वृत्तौ कृतमव्ययाधिकरणम् । समाप्तमिदं लिङ्गानुशासनं समाप्तम् ।
[ 103 ]

Page #111

Post-script :
संवत् १५५४ समये माघ वदि नवम्यां ९ भृगौ समाप्तः । लिखितमिदं वीरेश्वरेण । राणये विष्णुभट्टसुतवीरेश्वस्येवं पुस्तकम्। श्रीरस्तु।
170
I. M. 2244. अव्ययार्थ (?) Avyayārtha (?) Substance : Country-made paper. Size : 9] x 4 inches. Folios 2 + 2 (by counting). Lines 11-12. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
श्रीसांबाय नमः । च पुनरादौ। वा विकल्पे । ह स्फुटपादपूरणयोः। हि निश्चये । अहो खेदे। एव अवधारणे ।
End : __ नहेति प्रारम्भे। हन्तेति ह(?)ोनुकम्पा पा(क्यारम्भे च )
Contains the meanings of the indeclinables, called 'avyayas'. Cominences from the beginning of 'चादि' class, and breaks off in the middle.
The remaining two folios coutain some 'mantras' of the Vedas. The following line appears in the middle of the folio (marked 3):
__-इन्द्राग्निभ्यां भागस्य (?)हविषोऽनुब हीत्युक्ते मैत्रावरुणः ।
171
I. M. 2244. शब्दरूपमालिका Sabdarupa-malika
Rangadeva Substance : Country-made paper. Size : 11x4 inches. Folios 1-40. Lines 7. Script : Nāgara. Appearauce : Oldish. Incomplete.
[
104 ]

Page #112

Beginning :
प्रणम्य शिरसा देवं नृसिंहं वरदं गुरुम् । आर्यानन्यांश्च पितरौ पितामह...... ।। सिद्धान्तकौमुदी-सिद्धशब्दानां रूपमालिका।
उच्यते रङ्गदेवेन बालब्युत्पत्तिहेतवे ॥ विभक्तयः प्रथमादयः सप्त्यम्यन्ता: सप्त। प्रत्येकं वचनानि त्रीणि। तानि एकद्विबहुवचनसंज्ञानि। वर्णसमाम्नायक्रमेण शब्दा लिख्यन्ते । तत्रादावदन्ताः। रामः रामौ रामाः।
End:
स्वनडुहः स्वनडुहोः स्वनडुहाम्। स्वनडुहि स्वनडुहोः स्वनडुत्सु। हे स्वनडुत् ।
Contains declension of words according to the order of the Siddhānta-kaumudi. Breaks off in the beginning of the declension of words of neuter gender ending in consonant. The Ms. is not very correct.
172
I. M. 7801. सुबन्तरूपावली Subanta-rupavali Substance : Country-made paper. Size : 81 x 4 inches. Folios 2-27. Lines 10. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete. Date : Sam 1881.
Beginning :
...गे। सर्वशब्द। सर्व सर्वी सर्वे। सर्व सौं सर्वान् ।
End :
घः इति युष्मान् । नः इति अस्मान् । त्वा इति त्वां मा इति माम् ।
Colophon : इति सुबन्तरूपावली समाप्ता।
[ 105 ] 14

Page #113

Then comes the fallowing śloka.
भूताष्टम्यां दिवा भुक्ता रात्रौ भुक्ता च पर्वणि ।
एकादश्यामहोरात्रं भुक्ता चान्द्रायणं चरेत् ।। Post-colophon:
संवत् १८८१ । मिति भाद्रपद शुद्ध ३ भृगुवासरे हस्तानक्षत्रे मन्मथनामसंवत्सरे। तद्दिने गोकुलनाथ नाइकेन लिखितम् ।
Contains declension of words.
173 I. M. 3543. धातुपाठः Dhatu-pathah
Pāṇini Substance: Country-made paper. Size 90 x 5 inches. Folios 1-21. Lines 10. Script: Nagara. Appearance : Fair. Complete.
Beginning :
येनाक्षरसमाम्नायमधिगम्य महेश्वरात् । कृत्स्नं व्याकरणं प्रोक्तं तस्मै पाणिनये नमः ॥ येन धौता गिरः पुंसां विमलैः शब्दवारिभिः ।
तमश्चाज्ञानजं भिन्नं तस्मै पाणिनये नमः ॥ भूसत्तायां उदात्तः परस्मैभाषः। एध वृद्धौ। स्पर्द्ध संघर्षे। गार्थप्रतिष्ठालिप्सयोर्मन्थे च।
End: __ पयस् संभूयस् अवर संवर इति कण्डादयः ।
This Ms. incorporates also of class of roots after चुरादि.
174 I. M. 9483. The Same Substance : Country-made paper. Size : 9] x 4 inches. Folios 1-17. Lines 8. Script: Nagara. Appearance: Fair. Complete.
[ 106 ]

Page #114

Beginning : ___भू सत्तायाम्, उदात्तः परस्मभाषः। एध वृद्धौ, स्पर्द्ध संघर्षे । End:
टु ओ शिव गतिवृद्धयोः। वृत् । अयं वदतिश्चोदात्तौ परस्मैभाषौ। इति विकरणा भ्वादयः।
Contains the whole of wire roots.
175
I. M. 9640. The Same Substance : Country-made paper. Size : 8x4 inches. Folios 1-35. Lines 7. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
End :
भृशि रुशि शीक रुसि नट पुटि जि चि रधि लखि अहि । Commences from the beginning and breaks off in the middle of चुरादि.
176
I. M. 10110. The Same Substance : Country-made paper. Size : 91 x 4 inches. Folios 1-17. Lines: 9. Script: Nagara. Appearance: Fair. Incomplete.
End:
विष्क दर्शने। क्षप प्रेरणे। वस निवासे। तुत्थ आवरणे। Only the last folio is wanting.
177
I. M. 535. The Same Substance : Country-inade paper. Size 12 x 5 inches. Folios 1-12, and 15. Lines 13. Script: Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
[ 107 ]

Page #115

Contains both the beginning and the end. Foll. 13 and 14 are missing. The कण्डादि class also are appended to the end.
178
I. M. 8784. The Same Substauce : Country-made paper. Size : 10, x 5 inches. Folios 1-6. Lines 11. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
End :
अथ त्वरत्यन्ताः त्रयोदशात्मनेपदिनः षितश्च । घट चेष्टायाम् । व्यथ भयसञ्चलनयोः ।
Starts from the beginning and breaks off in the middle of भादि class.
179 I. M. 3508. अनिट्कारिका Anit-kārika Substance : Country-made paper. Size : 10 x 5 inches. Folios 1 (one). Lines 10. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
ऊदृदन्तैयौँति-रु-क्ष्णु-शी-स्नु-नु-क्षु-श्वि-डीङ्-श्रिभिः ।
End:
भाष्यानुक्ता नवेहोक्ता व्याघ्रभूत्यादिसम्मताः । Colophon :
इति अनिट्कारिका समाप्तम् । Quoted in the Siddhānta Kaumudi, VII. i. 5; (No. 3020).
[ 108 ]

Page #116

180
I. M. 4844. धातुवृत्ति Dhatu-vrtti
Madhavācāyra
Beginning :
Substance : Country-made paper. Size: 10 x 6 inches. Folios 1-16 Lines 22. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
वागीशाद्याः सुमनसः सर्वार्थानामुपक्रमे ।
यं नत्वा कृतकृत्याः स्यु स्तं नमामि गजाननम् ॥ जोयादु दन्तिमुखो यस्य लीलयोर्ध्वाड़ने (?) । कन्दाङ्कुरवदाभाति दन्ताम्रं तद्बहिर्गतम् ॥ चिदानन्दकलां वाणीं वन्दे चन्द्रकलाधराम् । नैर्मल्यतारतम्येन बिम्बितां चित्तभित्तिषु ॥
End :
'ईदूदेद् द्विवचनं प्रगृह्यम्' इति ईदाद्यन्तस्य द्विवचनस्य प्रगृह्यत्वात् 'प्लुत प्र'
Starts from the beginning and continues upto the beginning of 'मात्मनेपद' by कर्मव्यतिहार. The text is replete with quotations from prominent authorities on grammar. Printed in the 'Mysore Sanskrit Series'.
181
I. M. 5009.
The Same
Substance : Country-made paper. Size : 11 x 42 inches. Folios 63-223. Lines 12-14. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
कुकितमनेन, कोकितमनेन । प्रकुकितः । प्रकोकितः ।
[
109 ]

Page #117

End:
अतएव न्यासकारसुधाकरविरोधात् । तिपा शपेत्यत्र उपदेशग्रहणमिति कचित् पाठः स उपेक्ष्यः। अजं गण । मो नो धातोरिति णत्वम्। गमयति। अजीगमत् ग्रामं देवदत्ते(त्तं) यज्ञदत्तः ग्रामायेति (वा)।
Commences from the discussion on the roots 'कुक हक पादाने' ( भादि 91 ) and breaks off in गम्लु गतो (भा 163 ). The text of the Ms. is generally correct.
182
I. M. 5012. The Same Substance : Country-made paper. Size : 11x4 inches. Folios 64-162. Lines 11-12. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
(द्विर्व )चनं न भवति । तयो स्तेनैघोक्तत्वात् । आभीक्ष्ण्ये क्ताऽपीष्यते।
End:
पारतीर कर्मसमाप्तौ-पारयति, तीरयति । पुट( संसर्गे)। ___Commences towards the end of पद गतौ ( दिवादि, 61 ) and ends in चुरादि 362.
183
I. M. 196. The Same Substance : Country-made paper. Size 11x4 inches. Folios 2-300. Lines 10. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
[ 110 ]

Page #118

Beginning :
(यस्त्रि) जगतामाश्चर्यरत्नाकरः॥९॥ यत्कोत्तौं जाह्नवीस्फूत्तौं कील् विद्विषतामपि । कलिन्दनन्दिनीकान्तिः स्पर्धयेष प्रपद्यते ॥ येन निर्मीयते नित्यं धनैरायोधनैरपि । श्रेयसे यशसे दानं विदुषां विद्विषामपि ।।
End:
वेञ् तन्तुसंताने। चयति, वयते, उचाय, ऊयतुः, ऊयुः, उवयिथ, ऊयथः, ऊय, उवाय, उवय, ऊयिव ।
Commences from the middle of the introductory stanzas and contin 11es almost to the end of wife roots ( वेञ तन्तुसन्ताने, No.991 ). The text of the Ms. is very correct.
184
I. M. 9194. धातुरूपावली Dhatu-rupavali Substance : Country-made paper. Size : 7x5 inches. Folios 1-23. Lines 12-13. Script: Nagara. Appearance : Fair. Complete. Date : Saka 1789.
Beginning :
अथ धातुरूपाणि लिख्यन्ते। तन सत्ताद्यर्थः शव विकरणोऽकर्मको भूधातुः। तस्मात् कर्तरि परस्मैपदं भवति । वर्तमाने लट् । भवति, भवतः, भवन्ति । इति प्रथमः पुरूषः । भवसि, भवथः, भवथ। इति मध्यमः पुरुषः ।
End:
धात्वो: कार्यकारणभावे लि। कृष्णं नमेच्चेत् सुखं यायात् । Colophon : इति लकारार्थविचारः । इति लिङ् ल-व्युत्पत्तिप्रकारः समाप्तः ।
[ 111 ]

Page #119

Post-colophon:
शालिवाहनशके १७८९ श्रीदत्तप्रसन्नोऽस्तु। गणेशात्मजेन विष्णुना इदं लिख्यते ।
Contains conjugation of roots together with a brief discussion on their application in different inoods.
185
I. M. 9459 B. धातुरूपावली Dhatu-rupavali Substance : Country-made paper. Size 6 x 3 inches. Folios 1-64. Lines 9. Script : Nagara. Appearance : Fair. Coinplete.
Beginning :
अथ दशलकारार्थों लिख्यते। घर्तमानक्रियावृत्तेर्धातो र्लट स्यात् । भूतानद्यतनपरोक्षार्थवृत्तेर्धातो लिट् स्यात् । वर्तमानरात्रिनिशीथमारभ्य आगामि रात्रा पर्यन्तः अष्टयामप्रमित: समयः सः अद्यतनः। न अद्यतन:-~-अनद्यतनः ।
End:
अथ लुङ् । अचोरयिष्यत् । अचोरयिष्यताम् । अचोरयिष्यन् ...अचोरयिष्यावः। अचोरयिष्यामः । Colophon :
इति दशमचुरादिगणस्य चुरस्तेये इति धातो: रूपाणि ।
Contains conjugation of roots. The text differs from the previous one.
186 I. M. 504. धात्वादर्श(?) Dhatvadarsa(?) Substance : Country-made paper. Size 11x4] inches. Folios 2-62. Lines 7. Script: Nagara. Appearance: Fair. Incomplete.
[ 112 ]

Page #120

Beginning :
...षोपदेशाः ।...स्वदस्वंजस्वपस्मिङः। दंत्यः केवलदंत्यः-नतु दत्यौष्ठजोऽपि । ... दीनां पृथगग्रहणात् । बाद अव्यक्ते शब्दे । हादी सुखे च। स्वाद आस्वादने ।
End:
वसतिदह-दिह-दुहोनह-मिह-रुह-लिह-बहिस्तथा ॥ इति अनिटकारिका।
The first two lines seem to be some explanatory notes. Then come the wife roots beginning from number 26. These are followed by other classes of roots enumerated according to the order of Pāṇini. The most class ends in the obverse of folio 48. Then comes the discussion of कर्मक roots, पनिट roots etc. The title of the Ms. is not found anywhere. The name "धात्वादर्श' which is written by a different hand appears on the upper margin of the second folio.
187
I. M. 4910. प्रक्रियाकौमुदी Prakriya-kaumudi
Ramacandra
Substance : Country-made paper. Size : 91 x 4 inches Folios 1-111.Liues 8. Script : Nāgara. Appearance : Oldish. Incomplete.
Beginning :
श्रीमविट्ठलमानम्य पाणिन्यादिमुनीन् गुरून् । प्रक्रियाकौमुदी कुर्मः पाणिनीयानुसारिणीम् ।।
Colophon:
इति द्विरुक्तप्रक्रिया।
[ 113 ]
15

Page #121

Colophon:
इति श्रीरामचन्द्राचार्यविरचितायां प्रक्रियाकौमुद्यां सुबन्तं समाप्तम् ।
Contains the whole of the first half. Printed in the Bombay Sanskrit and Prakrit Series.
188
____I. M. 4911. The Same Substance : Country-ina de paper. Size : 102 x 37 inches. Folios 1, 29-156. Lines 6. Script : Nagara. Appearance : Old. Iucomplete. Date : Sain 1628.
Beginning:
प्रकृति सा जयत्याद्या यया धात्वादिरूपया।
व्याज्यन्ते शब्दरूपाणि परप्रत्ययसन्निधेः ।। धातोः। आतृतीयाध्यायान्तं वक्ष्यमाणाः प्रत्यया धातोझेंयाः।
End:
जयति सुभगमूतिर्मुग्धहासावलोकः प्रशमितजनतापो विटलः स्वात्मदीपः। सचकितमिव लक्ष्मीः सेवते यत्पदाब्जं ललिततरकराभ्यां साधु संवाहयन्ती ॥
Colophon:
इति श्रीरामचन्द्राचार्यविरचिता प्रक्रियाकौमुदी समाप्ता। शुभमस्तु।
Post-colophon :
संवत् १६२८ समये पौष सुदि ३ चार बुधवासरे लिखापितं सि (शिवदासदीक्षितपुत्रकाशिवा(सि) लिखितं कायस्थवासुदेवनारायणपुत्र। काशिविश्वेश्वराय । Contains the second half, but foll. 2-28 are missing.
[ 114 ]

Page #122

End:
I. M. 9364.
The Same
Substance: Country-made paper. Size: 10 x 4 inches
Folios 1-84. Lines 8. Script Nagara.
Appearance:
Oldish.
Incomplete.
189
End:
श्रीतः क्तः ।
जीतो धा...
Commences from the beginning of Part II and continues upto III. ii. 187.
190
I. M. 10188. The Same
Substance: Country-made paper. Size: 10 x 4 inches. Folios 1-37. Lines 19-21. Script: Nagara. Appearance: Fair. Incomplete.
कोः कत् तत्पुरुषेऽचि ।
कु इत्यस्य कदादेशः स्यात् तत् पुरुषे अ...
Substance Folios 2-147.
Oldish. Incomplete.
Commences from the beginning of Part I and continues upto VI. iii. 101. Some marginal notes appear in some of the folios at the beginning.
191
I. M. 295. प्रसाद Prasāda
Vitthala
Country-made paper. Size 10 x 4 inches. Lines 11. Script: Nagara. Appearance:
[115]

Page #123

Beginning :
....भिमता प्रधानाख्या मूलप्रकृतिर्वक्तुं शक्यते, तथापि सेह नोच्यते । तस्याः शारीरकमीमांसायामीक्षते शब्दम्, स्मृत्यनघकाशदोषप्रसंग इति चेन्नान्यस्मृत्यनवकाशदोषप्रसंगादित्यादिभिर्महता प्रबन्धेन निराकृतत्वात् । तस्मात् श्लेषणात्र परमेश्वरशक्तिस्तेना()?धिष्ठिता सर्वजगत्कारणमविद्योच्यते।
End.
तेन प्रत्ययानां संबन्धो विशेषणविशेष्यभावस्तस्मिन् सति यस्मिन् काले ते विहिता स्ततोऽन्यत्र विशेष्यकालेऽपि साधवः स्युः। सोमयाज्यस्य पुत्रो भवि...
This coustitutes a commentary on the Prakriyakaumudi. The author is Vitthala, the grandson of the author of the original text.
Contains the whole of 'धातुप्रक्रिया'; the first and the last folios are wanting. A few lacunae occur here and there in the Ms.
Printed in the Bombay Sanskrit and Prakrit Series along with the main text.
192
I. M. 9659. The Same Substance : Country-made paper. Size : 11x5 inches. Folios 8-44. Lines 9-15. Script : Nagara. Appearance : Oldish. Incomplete.
Beginning :
(इ)ति रेफेन तुल्यस्थानत्वेऽपि भिन्नप्रयत्नत्वान्नांतरतम्यम् । तथाहि रेफ ईषत्स्पृष्टः, ण: स्पृष्टः। नाप्यनुस्वारस्य रेफोऽन्तरतमः ।
[ 116 ]

Page #124

End :
अथवाऽभिधेत्यस्य प्रत्युदाहरणमाह-सर्वो नामेत्यादि । पूर्वादिश्चेत्यस्य प्रत्युदाहरणं पूर्वायेति । अत्र व्यवस्था न गम्यते। समोऽतुल्य इत्य...
Begins iu the middle of the exposition on the pratyāhara siitra (हयवस्ट) and ends in the middle of सर्वनाम (VII. i. 16). Saudhi euds in the reverse of fol. 39.
The Ms. seeins to be written by two different lands.
193
I. M. 5010. प्रक्रियाकौमुदीप्रकाश Prakriyā-kaumudī-prakāśa
Krsna Substance : Country-made paper. Size : 10 x 4] inches. Folios 93-134. Lines 9. Script : Nagara. Appearance : Oldish. Incoinplete.
Beginniug :
...दकारान्तस्याप्यनुकरणं संभाव्येत। अत इति पञ्चम्यान्तनिर्देशे तु तकारान्तस्यैवानुकरणं स्फुटीभवतोति भावः। नाम्रअव्यक्तेत्यादि वर्तते। यदव्यक्तानुकरणं पटदिति तच्चेदानं ड्यते द्विस्त्रिर्वोच्चार्यते तदा तस्योक्तमतः पररूपं न स्यादित्यर्थः। यदा त्वानं डितस्य समुदायोऽनुक्रियते तदा न निषेधः किन्तु पूर्वणातः पररूपं भवति । पटत्पटिति । End :
व्यक्तौ तु पदपदार्थे तत्तद्वयक्तिमुद्दिश्य प्रवृत्तयोः शास्त्रयोरन्यत्राचरितार्थयोरेकविषयोपनिपाते सामर्थ्यात् पर्यायेण प्रवृत्तौ नियमार्थमिदम्। परमेव कार्य स्यान्न पूर्वमिति। न...
Contaius portion of Sandhi. The author flourished during the reign of Akabar, for his drama Kamsabadha'
[
117
]

Page #125

was staged in the presence of the son of Todarmalla, the minister of Akbar. He is also credited with the authorship of Parijataharana-campu, Sabdalaikara, Padacandrikā and others. The expression पृथीमण्डलमौलिमण्डनमणि' is found at the end of every section of the commentary of Prakriya-kaumudi. The following colophon occurs in fol. 125 (b): पृथ्वीमण्डलमौलिमण्डनमणेः समाप्तिमगमद्धल्संधिभागः शुभः।
194
I. M. 143. पदचन्द्रिका Pada-candrika Substance : Country-made paper. Size : 9x4 inches. Folios 2-26. Lines 10-11. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete. Date : Sam 1689. Beginning :
सयाद्विड(?) युगं विभक्तान्तं पदं स्मृतम्। पञ्चवर्गाः कु चु टु तु पु संज्ञा: कादिसंज्ञकाः ॥८॥ स्युरन्तस्था यरलवाः पदान्तोऽन्तो निगद्यते ।
End:
क्रियाविनिमये सर्वनाम द्विस्तस्य तौ च वा। असुलुकि प्राक्पदात्...द्यमुत्तरात् ॥१४६।।
स्त्रीक्लीवयोरपरपदाद्विभक्तरामसौ(?) स्मृतौ ॥१४७।। Colophon: ___ इति पदचन्द्रिकायान्तद्धितविवेकः । Post-colophon :
संवत् १६८९ । वृषेऽब्दे दक्षिणायने आश्विने मासि असिते पक्षे प्रतिपत्तिथौ...इदं पदचन्द्रिकायाः पुस्तके नोलकंठानुजेन रङ्गनाथेन लिखितं सम्पूर्णम् ।
[ 118 ]

Page #126

This
text in verse deals with various topics of grammar. The first folio is wanting. Extends upto Some portions
'afsa'. The Ms. is not in good condition. here and there are obliterated.
Krsna, the author of the Prakriya-kaumudi-prakāśa is credited with the authorship of one See no. 192.
End :
I. M. 8780. सारस्वतसूत्रपाठ: Sārasvata-sūtra-pāthah
लोकाच्छेपस्य सिद्धिः ।
Rangadeva
Substance : Country-made paper. Size: 92 x 3 inches. Folios 1-8. Lines 9-10. Script: Nagara. Appearance: Old Coinplete. Date : Sam 1610.
Colophon:
195
Beginning :
अ इ उ ऋ ऌ समानाः, हस्वदीर्घभेदाः सवर्णाः । ए ऐ ओ औ सन्ध्यक्षराणि । उभये स्वराः |
इति सारस्वतस्य मूलसूत्रपाठः ।
-
Pada-candrika.
...
Post-colophon :
संवत् १६१० वर्षे शाके १४ पर्वत्त (?) माने उत्तरा... श्रीसूर्ये... महामांगल्यप्रद पौषमासे कृष्णपक्षे ७ तिथौ बुधदिने २ यह श्रीभानंदपुरवास्तस्य- नागरज्ञातीयको रि महादेवसुत - मोदासुत-वावासुतद्विजभानुसुत - रामसुत भीमसुत विष्णु सुत- भट्टश्रीनृसिंहपठनार्थ शुभं भवतु ।
Contains the sutras of the Sarasvata grammar. The Ms. is not in good condition
[ 119 ]
of
system The lower

Page #127

margin of the last folio as well as its obverse contain some slokas written by a different hand.
196 I. M. 9529. सारस्वतप्रक्रिया Sarasvata-prakriya
Anubhūti Svarūpācārya Substance : Country-made paper. Size : 10 x 41 inches. Folios 1-84. Lines 9. Script: Nagara. Appearance: Fair. Complete. Date : Sam 1768.
Beginning :
प्रणम्य परमात्मानं बालधीवृद्धिसिद्धये। सारस्वतीमृजें कुर्वे प्रक्रियां नातिधिस्तराम् ॥ इन्द्रादयोऽपि यस्यान्तं न ययुः शब्दवारिधेः ।
प्रक्रियां तस्य कृत्स्नस्य क्षमो वक्तुं नरः कथम् ॥ . तत्र तावत् संज्ञसंव्यवहाराय संगृह्यते--अ इ उ ऋल समानाः । अनेन प्रत्याहारग्रहणाय वर्णाः परिगण्यन्ते। तेषां समानसंज्ञा च विधीयते। . End:
लोकाच्छेषस्य सिद्धिः। यथा मातरादेः। स्वरूपान्तोऽनुभूत्यादिः शब्दोऽभूद् यत्न सार्थकः ॥ स मस्करी शुभां चक्रे प्रक्रियां चतुरोचिताम् ॥ अवताद् वो हयग्रीवः कमलाकर ईश्वरः ।
सुरासुरनराकारमधुपापीतपंकजः ॥ Colophon :
इति श्रीसारस्वतव्याकरणं तृतीयवृत्ति समाप्तम् । Post-script :
संवत् १७६८ वर्षे कार्तिक सुदि...दिने रविवारे श्रीअजमेरमध्ये लिपीकृतम् । इदं पुस्तकं महत्तर श्रीभिखारीदासेन मंगलीब्राह्मणाय कृष्णार्पणं दत्तम् ।
[ 120 ]

Page #128

This constitutes the commentary on the Sarasvatasūtras by Anubhūti-syarūpācārya, a monk of the mediaeval period.
Printed in the Kashi Sanskrit Series.
197
I. M. 9477B. The Same Substance : Country-made paper. Size : 101 x 41 inches. Folios 1-57. Lines 13. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete. Date : Sam 1774. End :
Beginning :
अथाख्यातप्रक्रिया निरूप्यते। धातोः। वक्ष्यमाणाः प्रत्ययाः धातोझेंयाः। भ्वादिः । भू सत्तायामित्यादिगणो धातुसंज्ञो भवति । स च त्रिविधः-आत्मनेपदी परस्मैपदुरभयपदी चेति । Post-script:
संवत् १७७४ वर्षे...
Cominences from the beginning of fasa and extends upto the end.
198
I. M. 10369. The Same Substance : Country-inade paper. Size : 91 x 4,inches. Folios : 1-53. Lines 10. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
End :
स्त्रीपुंसोनणाणौ। स्त्रणम् । पौंस्नम् । शेषा निपात्याः कत्यादयः। आदिशब्दात् या संख्या येषां यति। सा संख्या तति। का संख्या येषां ते कति। लोकाच्छेषस्य सिद्भिः ।
[ 121 ] 16

Page #129

Colophon :
इति तद्धितप्रक्रिया समाप्ता। इति परमपरिव्राजकाचार्यश्रीअनुभूतिस्वरूपाचार्यविरचितायां सारस्वतप्रक्रियायां स्यादिः प्रथमवृति: परिपूर्णतामगमत् । Contains the whole of the first-half.
199
I. M. 7811. The Same Substance : Country-made paper. Size 10, x 5 inches. Folios : 1-11. Lines 9. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incoinplete.
End :
अथ विभक्तिर्विभाव्यते । सा द्विधा, स्यादिस्त्यादिश्च । विभक्तान्तं (प)दम्। तत्र स्यादिर्विभक्तिर्नाम्नो योज्यते। अधिभक्ति नाम । विभक्तिरहितं धातुवर्जितं चार्थवच्छब्दरूपं नामोच्यते। कृत्तद्धि...
Contains upto the begivning of syādi.
200
I. M. 7838. The Same Substance : Country-made paper. Size : 93 x 5 inches. Folios 1-18. Lines 12-13. Script : Nagara. Appearance : Old. Incomplete.
End: ____ 'यो डः'। षड़नामिति स्थिते णः। संख्यासंबन्धिनो डकारस्य णत्वं भ....
Starts from the beginning and beaks off in the beginning of the declension of masculine steins ending in cerebral s. The Ms. is worn-out.
[ 122 ]

Page #130

201
1. M. 9877. The Same Substance : Country-made paper. Size : 101 41 inches. Folios 1-28. Lines 14. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
Contaius the whole of the second-half.
202 1. M. 6415. The Same Substance : Country-made paper. Size : 10 41 inches. Folios 43-64. Lines 9. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Iucomplete.
Beginning :
(fa f itta ga
Hafia I
End :
नसु ध्वंसु अधःपतने। सनीनस्यते। सनीनस्येत । सनी...'
Commences from yfę roots (sūtra, 8) and breaks off in the middle of '75gaTr' (sūtra, 17).
203
I. M. 2782.
ATTEINT Sārasvata-țīkā Candrakirti
Substance: Country-made paper. Size : 121 x 5 inches. Folios 1-108. Lines 11. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
नमोऽस्तु सर्वकल्याणपद्मकाननभास्वते । जगत्रितयनाथाय पराय परमात्मने ।।
[ 123 ]

Page #131

नमः श्रीगुरवे चारुबुद्धये दप्तसिद्धये ।
मतिप्रदानशीलायै सरस्वत्यै नमो नमः॥ अथ श्रीमत्परमहंसपरिव्राजकाचार्यः श्रीअनुभूतिस्वरूपो निःशेषविघ्नसंघातशान्त्यर्थ सत्स्वपि देवेष्वपरेप्वैहिकामुग्मिकफललिप्सुस्तांश्च फलद्वयदानक्षमानपास्य भगवन्नमस्कृतिपूर्वकं सारस्वती प्रक्रियां चिकीर्षुः सरस्वतीदत्तवर आदावेव प्रस्तावनाश्लोकमाह-प्रणम्येति । End :
अन्येऽपि विंशति त्रिंशत् पञ्चाशत् षष्ठि सप्तति अशीति नवति शतं इत्यादयः शब्दाः। निपात्याः-निपातसिद्धाः प्रयोगानुसारेण साध्याः। इति सुबोधिकायां तद्धितदीपिका।
सुबोधिकायां क्लुप्तायां सूरिश्रीचन्द्रकीर्तिभिः । स्यादीनां प्रक्रिया पूर्णा बभूवेत्थं मनोहरा ॥१॥ तेषामेव हि सच्छिष्यो हर्षकीयांहपाठकः । लिखनोपक्रमं चास्याः प्रपेदे प्रीतमानसः ॥२॥
Colopnon :
इति श्रीनागपुरीतपागच्छादिराजभट्टारक - श्रीचंद्रकीर्तिसूरिकृतायां सारस्वतटीकायां प्रथमा वृत्तिः ।
This is a commentary on the Sārasvata-prakriya. The author is a Jaiua. Contaius the whole of the first-lialf. Printed in the Kashi Sanskrit Series (No. 111).
204
1. M. 5002. gatzat Subodhini
Rāmaksrşņa Substance : Country-made paper. Size 10 x 2 inclhes. Folios 1, 3-10, 12-30, 32-37, 41-42, 45. Lines 5. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Iucomplete.
[ 124 ]

Page #132

Beginning:
जन्माद्यस्य यतो ज्ञेयः साम्नामाम्नायगोचरः । श्रीमद्दिव्यहरि.......
प्राचीनवृत्तीरालोक्य भाष्यं चैव विशेषतः । सारस्वतानां सूत्राणां रामकृष्णेन तन्यते ॥
अ इ उ ऋ लृ समानाः । एते समानसंज्ञाः स्युः । विभक्तेः प्रायशो लोपो वर्णस्य च पदस्य च । सरस्वतीकृते रूपे कखोक्तेदोंर्घसंग्रहः । एवं दश समानाः । ह्रस्वदीर्घप्लुतभेदाः सवर्णाः । अकारादीनां हस्वादिभेदाः परस्परं सवर्णाः स्युः । हस्वादिसंज्ञा व्याकरणान्तरादवगन्नव्याः । तथाहि-- एकमात्रो ह्रस्वः, fa...
End :
स्वार्थेऽपि । उक्ताः प्रत्ययाः स्वार्थेऽपि स्युः । सिंह एव सिंहकः । चौरः । चातुर्वेद्यम् । वत् तुल्ये । तुल्ये उपमेयेऽर्थवत् स्यात् । चन्द्रमिव चन्द्रवन्मुखम् । देवदत्तमिव देवदत्तवत् । एवं सदास्वपि । अर्हत्यर्थे...
This constitutes a brief commentary on the Sarasvatasūtras, and it is specially meant for the beginners. Not noticed by Aufrecht.
Starts from the beginning, but breaks off in ‘afa'. The following appears on the obverse of folio 42:
इति नामप्रकरणे पञ्चमः पादः ।
Some letters have been obliterated in the first folio.
205
I. M 5044. वादिघटमुद्गरभाष्य
[
Vadighaṭamudgara-bhāṣya
Jayanta Bhaṭṭa
Substance : Country-made paper. Size : 102 x 5 inches. Folios 2-19. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
125 ]

Page #133

Beginning:
...ना तानुच्यन्ते । त्रीणि स्थानानि वायोर्भवन्ति । द्व करणे । द्वे करणे द्व करणे चायोर्भवतः संवृतिनिवृतिशरीरभेदात् । ये एते द्वे करणे संवृतिनिवृती यानि च त्रीणि स्थानानि शरीराद्वायोर्निगच्छतः ते स्थानानि भवन्ति। स्थानानि करणानि मुखः(?) मुखस्थानान्यत एवमाह शरीरादिभिः। शरीरं स एवमनेन प्रकारेण शरीराद् वायुर्निर्गच्छन् ककारादिवर्णविशेषव्यक्ति शरीरमाद्यते ते चेत्याह शरीरे कुर्वन्नमुच्यते(?)। तस्मादनिशब्दः अ इ उ ऋ लु समाना इत्यादिसूत्रेण क्ताप्रयोगानुकूलास्वनादृश्यन्ते इत्यत्र स्वार्थे भवति । अत आह-तत्रेति।
End :
पंज संगे, सृज विसर्गे, मृजि शौचालङ्कारयोः ।
अनिड्गणस्थं शकीनां यमिर्दिहिर्द हि दिशम ॥ रुपिश्चैव शिपिं पिषि तपिं अदि हदि चैव धजि पचि क्रमादिमा इहैकादशकारिका मताः। इत्पनिटकारिका ।
Colophon:
इति श्रीमजयन्तभदविरचिते वादिघटमुद्गरभाष्ये आख्यातम् । Then comes-पक्ता हत्ती का इत्यादाविड़ागमः कुती न भवति ? तत्रोच्यते नै...
This constitutes a short coinmentary on the Vādighatamudgara, an exposition on the 'Sarasvata-prakriya'. The text of the Ms. is not correct. Noticed by Aufrecht. The following colophou appears ou foll. 16-17.
इति श्रीभानुभगवतीचरणचिन्तनविशुद्धबुद्धि · श्रीमजयन्तभट्टविरचिते वादिघटमुद्रभाष्ये स्यादिवृत्तिः ।
Continues upto the end of fagal. The first folio is missing.
[
126
]

Page #134

206
I. M. 474. विपरीतग्रहणसारस्वतसूत्रपाठ
Vīparītagrahaņa-Sārasvata-sūtrapātha Substance : Country-made paper. Size : 11!x 4 inches. Folios 1-4. Lines 7-8. Script : Nagara. Appearance : Fair.
Beginning:
अथ विपरीतग्रहणनिरूपणम्। हसेऽह.-हसरित्यत्र विपरीतग्रहणं क्वचिद् दीर्घस्वराद् द्वित्वनिवृत्त्यर्थम्। यथा-दात्रम् , पात्रम् ।
End :
तस्मान्नामिनः स्वरे इत्यस्य प्राप्तिनं भवति । तदर्थे नुड़ागमः। इति विपरीतग्रहणं(?) सस्वति (सारस्वत ?)सूत्रपाठः सम्पूर्णः ।
This constitutes a brief discussion on some of the sātras of Sarasvata. The text of the Ms. is very corrupt.
207 I. M. 543. सेट-अनिट्कारिका Set-anit-kārika
( with commentary )
Harsakirti
Substance: Country-made paper. Size : 10x41 inches. Folios : 1-10. Lines 11. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete. Date : Sam 1753. A. D. 1695.
Beginning :
प्रणम्य परमं ज्योतिरवाङ्मनसो गोचरम् ।
सेडनिट्कारिकां वक्ष्ये धातूनामक्षरक्रमात् ॥ (Com.) जिनं गिरं गुरु नत्वा शब्दशास्त्रानुसारतः । सेडनिटकारिकावृत्तिं विवृणोमि यथामति ॥
[ 127 ]

Page #135

येषां धातूनां सिसतासीस्य...मिट इति सूत्रेण इडागमो भवति ते सेटः। येषां तु नैकस्वरादनुदात्तादिति सूत्रेण इडागमनिषेधस्ते धातवोऽनिटो ज्ञेयाः।।
अकारान्तास्तु सर्वेऽपि सेट एव प्रकीर्तिताः । दरिद्रावर्जिताः सर्वे आकारन्ता वतानिटः॥
End:
येषां तु धातूनां क्रियाभि: कर्म लक्ष्यते। ते ते सकर्मका ज्ञेया: शेषा ... कर्मका: । शब्दार्थधातवः सर्वे कागैक्षगृविवर्जिताः । अकर्मका विनिर्दिष्टाः शास्त्रार्थचिन्तकैर्बुधैः ॥
Colophon:
इति अकर्मकधातुः। Post-colophon :
लिखितं वुधू ब्राह्मण जाति ढेढीया। श्रीसंवत् १७५३ वर्षे वैक्रमजे तिथौ १४ चैत्र सुदि लिखितं वैष्णवेन प्रेमदासेन इदं पुस्तकम्।
The text constitutes enumeration of roots belonging to ex and faz classes in metrical stanzas with a commentary there on. This is meant for the students of Sarasvata system of grammar. The author is the pupil of Candrakirti, and he finished his work in the Vikrama era 1663, corresponding to 1606 A. D. The commentary also came from the pen of the author himself.
The following colophou appears on the obverse of folio 10:
राम रसभूवर्षे ज्येष्ठे धवलपक्षतौ । सेडनिट्कारिका(?) हर्षकीर्तिमुनीश्वरैः ।। नागपुरीयतपोगच्छराजा श्रीचन्द्रकीर्तिसूरीश्वरः।
...हर्षकीर्तिसूरिरकाोंदिमां वृत्तिम् ॥ Then comes a list of intransitive verbs.
[ 128 ]

Page #136

208
I. M. 6752. शब्दरूपमाला Sabdarupamala Substance : Country-made paper. Size 40 x 37 inches. Folios : 1-9. Lines 9-10. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Imcomplete.
Beginning:
अथ सारस्वतमतानुसारेण रूपाणां माला निलिस्यन्ते । अकारान्तः पुंलिङ्गो देवशब्दः। देवः देवौ देवाः। देवं देवौ देवान् । देवेन देवाभ्यां देवैः।
अकारान्तानामपि सर्चादीनां विशेषः ।
End:
ऋभुक्षि ऋभुक्षोः ऋभुक्षिषु। हे ऋभुक्षाः।
The Ms, exhibits declension of words according to the Sarasvata system of grammar. First come the words ending in vowel, and these are arranged according to various genders. Then come the words ending in consonant. Of these, first come the words iu masculine. And lierein the text breaks off.
209
I. M. 10173. सिद्धान्तचन्द्रिका Siddhanta-Candrika
Rāmabhadrāśrama
Substance : Country-made paper. Size : 10 x 5 inches. Folios 1-61. Lines9. Script: Nagara. Appearance: Good. Incoinplete. Date : Sami 1865.
Beginning :
नमस्कृत्य महेशानं मतं बुद्धा पतञ्जलेः । वाणीप्रणीतसूत्राणां कुर्वे सिद्धान्तचन्द्रिकाम् ।।
[ 129 ]
17

Page #137

End:
अ इ उ ऋ लृ समानाः । अनेन क्रमेणैते घर्णा ज्ञेयाः । ते च समानसंज्ञाः स्युः । नैतेषु सूत्रेषु संधिरनुसंधेयोऽविवक्षितत्वात् । विवक्षितस्तु सन्धिर्भवतीति नियमात् ।
Post-colophon :
शेषा निपात्याः कत्यादयः । का संख्या येषां ते कति ।
Colophon :
इति श्रीरामभद्राश्रमविरचितायां सिद्धान्तचन्द्रिकायां पूर्वार्द्ध:
समाप्तः ।
फाल्गुनस्यासिते पक्षे द्वितीयार्कस्य वासरे । ब्राह्मणस्य हितार्थाय पुस्तकं लिखितं मया ॥
नगरे गिरिजापुरे विन्ध्यक्षेत्रे गंगायाः तटे
संवत् १८६५ । पुस्तकमिदं निर्मितम् ।
Contains the whole of first-half. Printed in the Kasi Sanskrit Series.
210
I. M. 10002.
The Same
Substance : Country-made paper. Size : 10 x 52 inches. Folios 1-37. Lines 8. Script : Nagara. Appearance : Slightly damaged. Incomplete. Date : Sam 1930.
Beginning :
1
कृत् कर्त्तरि । वक्ष्यमाणः प्रत्ययः कृत्संज्ञः स च कर्त्तरि । तृणौ - धातोः, पक्ता । कृतः—वसादेः कृत इट् । भविता, एधिता ।
End :
वर्णात् कारः । अकार (:), ककारः । रादिफो घा - रेफः । रकारः । लोकाच्छेषस्य सिद्धिः ।
यथा-मातरादेः ।
[
130 ]

Page #138

अवताद वो हयग्रीवः कमलाकर ईश्वरः।
सुरासुरनराकार-मघुपापीतपङ्कजः(?) । Colophon :
इति श्रीमदुरामाश्रमाचार्यविरचिताया(?) सिद्धान्तचन्द्रिका सम्पूर्णम्। संवत् १९३०। शुभम् ।
Contains the whole of 'कदन्त' portion. The Ms. is not very correct. Slight variations in reading are to be noticed here aud there. Some folios in the middle are partly damaged.
211
I. M. 9858. The Same Substance: Country-made paper. Size: 10x4] inches. Folios 2-93. Lines 5-7. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
(वर्तमा)ने-तिप्, तस्, अन्ति। सिप् , थस्, थ। मिप , वस्, मस। ते, आते, अन्ते। से, आथे, ध्वे । ए, वहे, महे।
वर्तमानार्थक्रियावृत्तेर्धातोस्तिवादयः प्रत्यया भवन्ति। एषां संज्ञा लट् ।
End:
निसमुपविभ्यो ह्वः। निह्वयते। स्पर्धा(यामाङः)।
Coutaius portions of fagat. Some liues in the beginning are wanting and this is due to the inissing of the first folio. Breaks off in the middle of 'पात्मनेपदविधान'.
212
I. M. 10273. The Same Substance : Country-imade paper. Size : 11x41 inches. Folios 1-83. Lines 8. Script : Nāgara. Appearance : Good. Incomplete.
[ 131 ]

Page #139

Beginning :
अथाख्यातप्रक्रिया निरुप्यते ।
धातोः। इदमधिक्रियते। भ्वादिः। क्रियावाचिनो(?) भ्वादिर्धातुसंज्ञः। आदनुदात्तडितः-अनुदात्तेतो डितश्च धातो रात् ।
End :
पद गतौ-पद्यते, पेदे, पत्सीष्ट, पत्ता, पत्स्यते, अपत्स्यत् ।
Commences from the beginning of fagm and breaks off towards the end of दिवादि.
213
I. M. 10201. The Same Substance : Country-made paper. Size 10x6 inches. Folios 1-40. Lines 6-8. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
End:
श्वयतेर्डे द्वित्वं वा परलोपः स्यात् । अशिश्चियत् । अशिश्वियतां ...अशिश्वियम्। Colophon
इति पं प्रक्रिया सम्पूर्णम् । Contains the whole of fe roots.
214 I. M. 10272. The Same Substance : Country-made paper. Size : 11x41 inches. Folios 1-18. Lines 8. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
[ 132 ]

Page #140

End:
दिवु क्रीड़ाविजिगीषाव्यव...
Cominences from the beginning of fagal and extends upto the end of the aife class of roots.
215
I. M. 274. तत्त्वदीपिका Tattva-dipika
Lokeśa Kara Substance: Country-made paper. Size : 10x41 inches. Folios (i) 1-101, (ii) 1-43. Lines 11-12. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete. Date: Sam 1881.
Beginning :
प्रणम्य जगतां नाथं महेशं साम्बमव्ययम्।
सिद्धान्तचन्द्रिकाव्याख्यां क्रियते तत्त्वदीपिका ।। प्रारिप्सित-निरन्तराय-परिसमाप्तये विहितं मङ्गलं शिष्यशिक्षायै निवघ्नन् चिकीर्षितं प्रतिजानीते-नमस्कृत्येत्यादिना ।
End :
यत्तु वासुदेवादिभिरतिशयेन पुनःपुनर्वा( ऽव )चस्कन्देत्यादि व्याख्यातं तदसत् । अनेकक्रियासमुच्चये क्रियासमभिहारेऽस्यानुक्तेः, लोड़न्तद्वित्वापत्तेश्च । Colophon :
इत्याख्यातप्रक्रिया समाप्ता।
Post-script :
महादेवाय नमः। संवत् १८८१ ।
This forms a commentary on "Siddhanta-Candrika'. Contains 47 and faca chapters only. Each chapter has got its seperate foliation. Printed in the Kasi Sanskrit Series (91).
[ 133 ]

Page #141

216
I. M. 10514. The Same
Substance : Country-made paper. Size : 12 2 x 5 inches. Folios (i) 1-18, (ii) 1-29. Lines : 11-12 Script : Nagara. Appearance : Fresh. Incomplete.
End :
नाम्न आचार इति । अत्रासिवन्तं नाम गृह्यते न तु सिवन्तम् । तेन पदकार्यं न । औ इति । सवर्णदीर्घेणानेकस्वरत्वाभावादाम्न | अतुसादिषु दीर्घः । आतोऽनपीत्यालोपः । इता । यत इत्यलोपः । गुणस्तु प्रत्यया...
(i) Starts from the very beginning and runs upto certain portion of 'स्वरान्त-पु' लिङ्ग' (sūtra ङस् सा ) . (ii) Starts from the beginning of 'तिङन्त' and breaks off in the middle of 'नामधातु'.
Beginning :
217
I. M. 10652. कातन्त्रवृत्ति Kātantra-vrtti
Durgasimha
Substance : Palf-leaf, Size : 10 x 1 inches. Folios 1-33, plus ( 2 + 8 ) extra leaves. Lines 3. Script : Bengali. Appearance: Warm-eaten. Incomplete. Date: BengaliSana 1194 (A. D. 1787).
देवदेवं प्रणम्यादौ सर्वज्ञ सर्वदर्शिनम् ।
कातन्त्रस्य प्रवक्ष्यामि व्याख्यानं शार्ववर्मिकम् ॥
सिद्धो वर्णसमाम्नायः । वर्णानां समाम्नायः सिद्धो वेदितव्यः । न पुनरन्यथोपदेष्टव्यः ।
[ 134
]

Page #142

Colophon :
इति दौर्गसिंह्या वृत्तौ सन्धौ पञ्चमः पादः समाप्तः । Post-colophon :
श्रीगुरुचरणे मे भक्तिरस्तु सदैव। इति सन १९९४ तारिख २० माघ । श्रोश्यामादास देवशम्मणा किञ्चित् लिखितम् ।
Durgasiinha's Vștti constitutes a brief commentary on the sūtras of the Kātantra or the Kalapa school of grainmar. The Ms. contains the whole of Sandhi. The extra leaves contain some stanzas which speak of the characteristic features of Srikțşņa and such other deities. A few metrical stanzas in Bengali also appear at the end; but these serve very little purpose of the scholars.
218
I. M. 573. परिभाषावृत्ति Paribhasa-vrtti
Durgasimha Substance: Country-made paper. Size:91x31 inches. Folios 1-34. Lines 5. Extent in grantha : 340. Script : Nagara. Appearance : Old. Complete.
Beginning :
प्रणम्य सदसद्वाद-ध्वान्तविध्वंस-भास्करम् । वाङमयं परिभाषार्थ...बालाघबद्धये ॥ इह हि-तन्त्रेष्वेव हि तत् सर्व यद् वृत्तौ यच्च वार्तिके।
सूत्रं यानिरिहार्थानां सर्वसूत्रे प्रतिष्ठितम् ।। येन केनचिद् व्याख्यातुकामेनाभ्युपगन्तव्यम् । तथा च धात्वर्थः । अर्थ सूचयति सूते सूत्रयति वा सूत्रम् । तत्र सूत्रकारयोः सर्वधर्मकात्यायनयोः सूत्राणां चतुःपञ्चाशदधिक...याः परिभाषा नोक्ताः, अथवा वृत्तिकारटीकाकारयोस्तत्र तत्र प्रयुक्ताः कार्येषु दृश्यन्ते तासां युक्तितः संसिद्धिरुच्यते ।
[ 135 ]

Page #143

End :
अन्यथा पदान्ताकारलोपसंदेहे स्त्रियामस्त्रियामिति प्रतिषेधो न...
Colophon:
इति दुर्गसिंहविरचिता परिभाषावृत्तिः समाप्ता।
Contains explanation of the paribhāşas from stand-point of the Kalā pa system of grammar.
the
219
I. M. 4937. कातन्त्रविस्तर Katantra-vistara
Vardhamana Miśra
Substance : Country-made paper. Size: 91x4 inches. Folios 1-18, 45, 53-66, 72. Lines 8-9. Extent in granthas : 550. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete. Date : Sam 1697.
Beginning :
महेश्वरं नमस्कृत्य कुमारं तदनन्तरम् । सुगमः क्रियते ... ... न्त्र-विस्तरः॥ अभियोगपराः पूर्वे भाषायां यत् प्रपेदिरे।
प्रायेण तदिहास्माभिः परित्यक्तं न किञ्चन ॥ सिद्धो वर्णसमाम्नायः। सिद्धः सकललोकप्रसिद्धः। प्रसिद्धसंज्ञासहित इह शास्त्रे वर्णसमानायो वेदितव्यः । End:
व्यञ्जनग्रहणं व्यञ्जनशब्दोच्चारितकार्यप्रतिपत्त्यर्थम् । तेन तत्कुलमित्याद्य...त्वं न स्यात् । Colophon :
इति श्रीमत्कर्णदेवोपाध्याय श्रीवर्धमानमिश्रविरचिते कातन्त्रविस्तरे तृतीयः पादः समाप्तः ।
[ 136 ]

Page #144

Post-colophon:
संवत् १६९७ समये पौष वदि अमावस्यां(यां) भगवता पुस्तकमलेखीदम्।
This is a brief commentary on the sūtras of Kātantra or Kalāpa school of graminar. From the statement at the colophon it is known that the author was the teacher of Karna Deva. The text is referred to by Vopadeva. Contains the sandhi portion only. Some marginal notes occur hiere and there. Noticed by Aufrecht.
220 I. M. 8980. greta Mugdhabodha-sūtra
Vopadeva Substance : Country-made paper. Size 10 x 5 inches. Folios 1-5. Lines 9. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incoinplete. Beginning :
38 AF: faqarTlf 7 i 313 ZI ( 6715 I
End :
हनो हो नो न णः।
These sūtras belong to the Mugdhabodha System of grammar. The text commences from the very beginning and runs upto the sūtra 190.
Printed in the B. I. Series, Calcutta.
221 I. M. 21. The Same
with the Kāvya-kāmadhenu Substance : Country-made paper. Size : 12 x 5 inches. Folios 2-67. Liues 9. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
[ 137 ] 18

Page #145

Beginning : (Text) : मतानि तेषामालोक्य सर्वसाधारणः स्फुटः।
धातुपाठः स्वदाद्याद्यक्रमादतादिमक्रमः ।। कविकल्पद्रुमो नाम पदैनिष्पद्यतेऽत्र च ।
धातवः पठिताः पाठसूत्रलोकागमस्थिताः ॥४॥ (Com): अथ ग्रन्थस्वरूपं वर्णयति-मतानीति । स्वदादेति-- अत् आद्यो येषां धातूनां ते अदाद्याः। ते आद्या यस्मिन् स तथा । स चासौ क्रमश्च अदाद्याद्यक्रमः । सुष्टु अदाद्याद्यक्रमो यस्मिन् स तथा।
End :
(Com) : य एनमविदित्वेच्छेत् कर्तुं धात्वर्थनिर्णयम् ।।
स वै मूढ़ो विदां मध्ये ह्युपहासमवाप्नुयात्।।
Colophon :
इति श्रीपण्डित-घोपदेवविरचिता काव्यकामधेनु म धातुवृत्तिः समाप्ता।
The Ms. contains the text as well as the coinmentary of Vopadeva. Only the first folio is wauting,
222
I. M. 279. The Same Substance: Country-made paper. Size 10x4 inches. Folios 1-11. Liues 7-9. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
(Com) : तत्रादौ ग्रन्थकृटुचितेष्टदेवतामादित्यं विघ्नविघातायोपास्ते इत्याहतमिति ।
[ 138 ]

Page #146

End: .
प्रथमपंक्तौ। मीकि इत्यस्य मीयते मीनः मीनीते। धातुभेदे मिथ्येन संकरः। माययति । मयति।
Commences from the beginning and ends in the roots ending with long 1 (ई)
223 I. M. 10952. The Same
with Subodhini Substauce: Country-imade paper. Size : 15x4 inches. Folios 1-61. Lines 6-12. Script : Bengali. Appearance : Fair. Incoinplete. Beginning:
मुकुन्द सच्चिदानन्दं प्रणिपत्य प्रणीयते ।
मुग्धबोधं व्याकरणं परोपकृतये मया ॥ ॐ नमः शिवाय इति नमस्कारसूत्रम्। शं शब्दैः। शब्दमङ्गलं स्यात् । इति प्रयोजनाभिधेय-सम्बन्धाः । अ इ उ ऋ लुक् ।।
The chapter ou definition and saudhi along with the brief exposition thereou ends in folio 12. Then comes the declension of nouus. The Subodhini commentary of Devicaraṇa Sarman runs side by side. It begins thus :
ज्ञानप्रद शिवं नत्वा श्रीदेवीचरणशर्मणा।
तायते मुग्धबोधस्य टीका शब्दसुबोधिनी ।। (Com.) उक्तानां घचनानां क्रमेणोदाहरणमाह सर्व इत्यादि ।
The brief exposition as well as the commentary abruptly end in the middle of causative forms.
224
I. M. 29. कविकल्पद्रुम Kavikalpadruma
Vopadeva Substance: Country-made paper. Size: 12x4, inches. Folios 2-38. Lines 5. Script: Nagara. Appearance: Good. Iucoinplete. Date : Sam 1871.
[ 139
]

Page #147

Beginning :
End :
(पू) र्वेषामेकवाक्यस्थधातुषु । नाम्रडितानुबन्धेषु न परेषाञ्च मध्यमः ॥६॥
Post-script:
संवत् १८७१ । स्वार्थं परार्थञ्च ।
स्वर्गे गीर्वाणनार्यः सुरपतिमभितः शाब्दिकानां वरेण्यं पाताले शेषदेवं भुजगयुवतयो यस्य गायन्ति कीर्त्तिम् । यस्तीर्णः शब्दपाथोनिधिमखिलमिमं गोष्पदं वासुरढुं शिष्योऽकार्षीद्धनेशः कविकुलतिलकः कैशविर्वोपदेवः ॥
आश्विन कृष्ण १४ सौम्यवासरे तद्दिनं समाप्तं
The text belongs to the Mugdhabodha school of grammar. It is generally known as Dhatupāṭha. Only the first folio is wanting. Printed in Calcutta.
225
I. M. 280. The Same
Substance : Country-made paper. Size: 9x4 inches. Folios 1-2. Lines 7. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Contains the first fourteen stanzas only.
226
I. M. 10973. सन्धिकडचा Sandhi - kadacã
Substance : Machine-made paper. Size 122 x 5 inches. Folios 1-5 Lines 12. Script : Bengali. Appearauce : Good. Complete.
Beginning :
ऐजैचीऽता । ऐच्च ऐच्च ऐचौ सौत्तत्वादेकत्वं स ऐच् ।
[
140 ]

Page #148

Colophon :
End :
लुग्विसर्गस्य । लुग्विसर्गो यस्य स लुग्विसर्गस्तस्य लुग्विसर्गस्य । लुग्विसर्गस्य तदादे र्यः सन्धिः स न भवति । घट इह ।
इति सन्धिकडचा समाप्ता ।
Post-script:
इदं पुस्तकं लिखितमतियत्नेन ।
227
I. M. 7805. सुपद्मवृत्ति Supadma-vrtti
Substance : Country-made paper. Size 10 x 4 inches. Folios 2-44. Lines 8. Script : Nāgara. Appearance : Old and worn-out. Incomplete.
Beginning:
... तरेणापि स्फुटतरोच्चारणार्हाः । वाचकाश्चेति व्युत्पत्या च स्वराः। अ इ उ ऋ लृ ए ऐ ओ औ इत्येतेऽच्संज्ञाः । इ उ वर्जा म्ले | त एवाकारवर्जा इकारमारभ्येचः । ए आद्या एच् । औ एचः । परे तु हल् । स्वरेभ्योऽवशिष्टा हल्संज्ञाः स्युः ।
त एव ए ऐ ओ
End :
दोषान्योत्थादनोत्त्रोयो । द्वोषोत्तरवर्णात् तद्विहितो यो वत्प्रत्ययस्तस्य नकारस्य रेफ... फ-प्रत्ययश्च स्यात् । धीवरी । सहकृत्वरी । हरीदृश्वरी । द्घोषान्येति किम् । राजयुद्धा । विहितविशेषणा
दिहापि भवति । हरीद्दश्वरी, द्धो...
This constitutes a brief commentary on the sutras of the Supadma system of grammar. The abbreviation सु. व. occurs at the left-hand margin Begins abruptly with definition and continues to a certain extent of 'तदधित'. The leaves of the Ms. are very brittle.
[
141 ]

Page #149

228
I. M. 5007. हरिनामामृतव्याकरण Harināmāmộta-vyākaraņa
Śrījīva Gosvāmin Substauce : Country-made paper. Size : 101 x 41 inches. Folios 1-14. Lines 10. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning:
कृष्णमुपासितुमस्य स्रजमिन नामावलिं तनवै । त्वरितं वितरदेषा तत्साहित्यादिजामोदम् ॥ आहतजल्पितजटितं दृष्ट्वा शब्दानुशासनस्तोमम । हरिनामावलिवलितं व्याकरणं वैष्णवार्थमाचिन्मः ॥ व्याकरणे मरुनीवृति, जीवनलुब्धाः सदाघ-संविघ्नाः ।
हरिनामामृतमेतत् पिबन्तु शतधावगाहन्ताम् ।। श्रीवेदव्यासाय नमः।
श्रीहरि मथुरां नत्वा हरिनामामृतं रसम् । व्याकरणं च तद्भक्ताः पिबन्तु व्रजवासिनः ॥ सांकेत्यं पारिहास्यं वा स्तोभं हेलनमेव वा ।
वैकुण्ठनामग्रहणमशेषाघहरं विदुः॥ नारायणादुद्भू तोऽयं वर्णक्रमः ।
अ आ इ ई ( इत्यादि ) ... ।
End: ___कर्मणि-भूयताम, भूयेताम् , भूयन्ताम् । भूयस्थ, भूयेथाम् , भूयध्वम्। भूय, भूयावहे, भूयामहै। भूतेश्वरे कर्तरि
Starts from the beginning and breaks off in 3150.
Published by the Gaudiya Mission, Calcutta. But the ins. contains some variants iu reading.
[ 142 ]

Page #150

229
I. M. 10549. प्रबोधचन्द्रिका Prabodha-candrika Substance : Country-made paper. Size : 12 x 41 inches. Folios 1-13. Lines 12. Extent ingranthas:429. Script: Nagara. Appearance : Fair. Complete. Date : Sam 1869.
Beginning :
हरिहरगुरुभक्तः सर्वलोकानुरक्तस्त्रिभुवनगतकीर्तिः कान्तकन्दर्पमूर्तिः। रणरिपुगणकालो बैजलक्षोणिपालो जयति भार...दाता सर्वकर्मावधाता ॥१॥ चन्द्रावतीवदनचन्द्रचकोर-विक्रमादित्यभूपतनयो नयतन्त्रवेत्ता । चौहानवंशतिलकः पटनाधिनाथो
राजापरं जयति वैज(ल)देवनामा ॥२॥ रामो मेऽभिहितं करोतु सततं रामं भजे सादर रामेणापहृतं समस्तदुरितं रामाय दत्तं धनुः । रामान्मुक्तिरभिप्सीता सरभसं रामस्य दासोऽस्म्यह रामे रक्षतु मे मनः करुणया भो राम मां पालय ॥३॥ श्रीमदुबैजलदेवेन रामभक्तिरतात्मना । इति चिन्तितमेकान्ते कदाचित् तिष्ठता सता ॥ अस्थि वज्र(सम) यस्य यस्य चर्म च धर्मवत् । स दधीचिः स कर्णो वा नातिष्ठत् सुचिरं भुवि ॥ न संप्रति शरीराणि न राज्यानि धनानि च । तेषां स्वर्गगतानां च कीर्त्तिर्जागर्ति भूतले ॥६॥ पद्मिनीपत्नजलवत् संसारे सर्वमस्थिरम् । कीर्त्तिरक्षरसंबद्धा स्थिरा भवति भूतले ॥७॥ इह लोके सुखं येन परलोकेऽपि जायते । तदेव प्रत्यहं कर्म कर्त्तव्यं दूरदर्शिना ॥
[ 143 ]

Page #151

संसाराम्भोधितरणं रामनामानुकीर्तनम् । रामनोमान्घिता तस्मात् प्रक्रि(या क्रियते मया ॥९॥ बालकानां प्रवोधाय तोषाय विदुषामपि । आकल्पमपि संसारे कीर्तिसंस्थापनाय च ॥१०॥ चिन्तयन्निति निर्यातः क्रीड़न्तं श्रीहीराधरम् । श्रीमान् वैजलभूपालो विलोक्य ... सुतम् ॥११।।
एवं वदन्तं पितरं विनीत: श्रीहीराधरः। कृताञ्जलिपुटो भूत्वा सब्रीड़मिदमब्रवीत् ॥२॥
विना व्याकरणं वाणी रमणी रमणं विना । विवेकञ्च विना लक्ष्मी न सुखाय कदाचन ॥३॥
प्रबोधचन्द्रिका नाम रामनामसमाश्रिता। अज्ञानतिमिर-ध्वंसकारिणी चित्तहारिणी ॥३।। बहवः प्रक्रियाग्रन्था: सन्ति चेत् सन्तु का क्षतिः। मालतीमधुन: क्वापि मधु यातमनादृतम् ॥३६।। विभक्तिज्ञानतो यस्मात् प्रबोधः प्रतिपद्यते । तस्मादिह प्रथमतो विभक्तिः प्रतिपाद्यते ॥३७॥ स्यादिस्त्यादिविभक्ती द्वे स्यादौ सप्तविभक्तयः । एकद्विवहुसंज्ञानि वचनानि च सप्तसु॥
End:
असौ रामोऽप्यनेषश्च सक एपक एव हि । ग्रन्थस्य विस्तरभयान मया नोक्तं सविस्तरम् ॥७०।।
Colophon:
इति प्रबोधचन्द्रिकायां कृतौ वैजलभूपतेः । एषा विशेषतः सुष्टु समाप्ता सन्धिचन्द्रिका ॥७१॥
[ 144 ]

Page #152

Post-colophon:
नंदाङ्गनागेन्दु १८६९ मितेषु वत्सरे मार्गे शुभे कृष्णेतरे नवम्याम् । गुरौ दिनान्तेषु विलेखितं त्विदं
नारायणाख्येन स्वपाठ-हेतवे॥ The text deals in eight short chapters different topics on grammar, which are meant specially for the beginners. The illustrating lines speak of the different achievements of Lord Rāınacandra. The author was a petty chief of Patna and belonged to the Chauhan a family.
Printed in Telegu script. Noticed in Tanjore and Adyar Catalogues.
230
I. M. 416. The Same Substance: Country-imade paper. Size : 12x51 inches. Folios 1-25. Lines 10-13. Script: Nagara. Appearance: Fair. Complete. Colophon :
इति श्रीप्रबोधचन्द्रिका समाप्ता ।
Post-script : मिति चैत्र धदि १२ बुधवासरे।
231 I. M. 630. The Same Substance : Country-made paper. Size : 64 x 3] inches. Folios 1-37. Lines 8. Script : Nagara. Appearance : Fair. Complete. Post-script:
पोषे मासि शुभे पक्षे द्वितीया भौमसंयुता। तस्मिन् दिने च लिखितं श्रीगुरोश्च प्रसादतः ॥
E 145 ] 19

Page #153

232
I. M. 9841. The Same Substance : Country-inade paper, Size : 6 x 37 inches. Folios : 1-20 +1. Lines 7. Script : Nāgara. Appearance : Good. Iuconiplete.
End :
सप्तधा स्याद् बहुवाहि द्विपदस्तत्र कथ्यते। प्रथमार्थ विहायालौ भवेत् षट्सु विभक्तिषु ।। स मेऽनुरक्त रामोऽहं चिरं सेवितराघवः ।
उपनी(तबलो)...... Starts from the beginning and continues upto 'बहुव्रीहि' compound. The introductory verses are wanting. There is an extra folio which contains some erotic couplets.
233
I.M. 8789. The Same Substance : Country-made paper. Size 9x 5 inches. Folios : 12-26 +1. Lines 9. Script : Nagara. Appearance : Fair. Imcoinplete.
Beginning :
.. (रामचं)द्रस्य लक्ष्मणो हरति ( स्वयम् )। हारयत्येष पाथेयं लक्ष्मणं लक्षणेन वा ॥
End:
रामः शेते चिरं रामः पाड़ गुण्यमनुमोदते । रामः सहायो मे भूयादेवं सर्वत्र बुध्यताम् ॥ चछयोः शकारो यथा रामश्चरति काननम् ।
रामश्छा ... Begius abruptly from the middle of case-ending and extends upto the major porition of 'सन्धि'. The extra leaf contains some verses in Hindi.
[ 146 ]

Page #154

234
I. M. 2918. ( सटीक ) शब्दसार Sabdasara
( with commentary )
Yatisa
Substance: Country-made paper. Size: 121x5 inches. Folios (i) 1-16, (ii) 1-9, (iii) 1-17. Lines 8-12. Script: Nagara. Appearance : Good. Complete.
Beginning:
तां भवानीं भवानीतत्क्लेशनाशविशारदाम् । शारदां शारदाम्भोजसितसिंहासनां नुमः ॥१॥ प्रत्याहारोऽत्राद्यन्त्याभ्यां ह्रस्वादिरेकमानादिः ।
तुल्यास्यादि सवर्णाम् । अणुदिच्च सवर्णसंज्ञा स्यात् ।।२।। (Com.) जयन्ति त्रिजगच्छीमद् यतीश-पदरेणवः ।
सर्वोत्कर्षेकनिष्कर्षवर्षण्यः कामधेनवः॥ इह सकललोकानुग्रहविग्रहीऽस्मद्गुरुः श्रीमद् यतीशाभिधान: सर्वशास्त्रविषय-झटिति-व्युत्पत्तिहेतवे तत्सारमुद्दिधीर्घरादौ व्याकरणसारमुद्धरन् मङ्गलमाचरति-तामिति । तां सर्वशक्तिमूलत्वेन शुम्भवधे प्रसिद्धामत एव सांसारिक-क्लेशनाशकुशलाम् शारदा विद्याऽधिष्ठात्री शरदुत्पन्नश्वेतकमलात्मनां सरस्वतीशिष्यान् विद्या वैशद्याय नमष्कर्म इत्यर्थः। अथ व्याकरणोपयोगिन (?) प्रत्याहारादिकमुपक्रामति–प्रत्याहार इति।
End:
कर्मतुल्यक्रियः कती कर्मप्रत्ययभागिति । स्मारकोपपदे धातोभूते लुट् वर्तमानधत् ।
वर्तमानस्य सामीप्ये भूते वापि भविष्यति ॥ Colophon : इति लकारार्थप्रक्रिया।
[ 147 ]

Page #155

(Com.) हेतुहेतुमतोर्लिङ्। कृष्णं नमेञ्चत् सुखं यायात् । कृष्णं नमस्यति चेत् सुखं यास्यति। भविष्यत्येव लिङ् । न लटि, हन्तीति पलायेत (?)
Colophon :
इति विद्वच्छिरोमणि-श्रीमदन्वर्थयतीशाभिधानसद्गुरुविनिर्मितशब्दसारटोकायां व्युत्पत्तिचिन्तामनावाख्यातवृत्तिः।
This is an elementary treatise on grammar. The arrangement is not scientific. कत् is followed by भाख्यात. The name of the author is Yatiśa. The commentary comes from the pen of his pupil Jagannātha. The text of the Ms. is not very correct. Noticed by Aufrecht.
235 ___I. M. 1499. प्रयोगपल्लव Prayoga-pallava
Bhavanātha Miśra Substance : Country-made paper. Size : 113 x 4.3 inches. Folios 2-55. Lines 9-10. Extent iu grantha : 900. Script : Nāgara. Appearauce : Fair. Tucoinplete. Date : Sam 1544, A. D. 1487.
Beginning :
यथा त्रि भी भये, टु नदि समृगौ, डु लभष् प्राप्तौ। ओ हाक् त्यागे, षञ्ज संगे इत्यत्र धात्वादिस्थे पकारे ...... प्वष्कति ष्ठिवीन् । पतदाश्रित्य वर्णाः स्युः ट ठ ण स्तथनाः क्रमात् ॥६ End:
पक्षीयास्तां पक्षीरन् पक्षीष्ठाः पक्षीयास्था पक्षीध्वं पक्षीय पक्षीयहि पक्षीमहि इत्यादि प्रयोगाः।
खिद्यन्ते कति कति न येषामधिगतौ । निबन्धारोप्यं धा इव दधति हस्तभ्रमणिकाम् ॥
[ 148 ]

Page #156

भवानीनाथार्थ करबदरकल्याणमकरवम् । तदस्मिन् मात्सर्य विजहित विचारप्रणयिणः॥ व्याकरणाम्बुधिमध्ये निमग्नानां प्रयोगमीनानाम् । जालममुं निरमासीद् रमापतेरात्मजः कौतुकात् ॥
Colophon : ___ इति श्रीभवनाथमिश्रनिर्मिते प्रयोगपल्लवे पञ्चमः परिच्छेदः समाप्तः। Post-colophon :
संवत् १५४४ समये भाद्रपद सुदि २ शुक्रवासरे लिखित मेदपाठज्ञातीयेन भट्ट आनन्देन काश्यां श्रीविश्वेश्वरराजधान्यां स्वपठनार्थ परोपकाय च।
This is a primar on roots and their declensions. The author versifies the principles and then illustrates the same by nunerous conjugations of roots in their different moods.
Regarding the author, nothing is definity known except that he was the son of Ramāpati. Aufrecht does not uotice this Ms.
236 I. M. 10521. पट्कारकप्रक्रिया Satkaraka-prakriya
Substauce : Country-inade paper. Size : 10,4 x 5 inches Folios 1-13. Lines 9. Script : Nāgara. Appearance : Fresh. Complete. Date : Sam 1891. Beginning :
षट् कारकाणि कथ्यन्ते संबन्धसहितानि वै ।
येषां विज्ञानमात्रेण संस्कृतं ज्ञायते ध्रुवम् ।। कानि पुनस्तानि षट् कारकाणि । कर्त्त कर्म करणं संप्रदानापादानाधिकरणानि । ननु संबन्धस्य कथं कारकत्वं नास्ति-क्रियायोगाभावात्। का क्रिया-धातोरर्थः । भवति, यजति, जीवति ।
[ 149 ]

Page #157

End:
गोभ्यो हितं भूयात् गवां वा इति। स्वर्वत्र चतुर्थी चाशिष्याख्यमन कुशलत्व-सुखार्थहितैरिति चतुर्थीषष्ठ्यौ भवतः।
Colophon :
इति षटकारकप्रक्रिया समाप्ता। सम्वत् १८९१ ।
This is a discourse ou the case-endings, written with a view to serve the purpose of the beginners. The name of the author is not found anywhere in the Ms.
237 I. M. 2824. (सटीक) षटकारक Satkarka
( with commentary )
Rabhasa Nandin Substance : Country-made paper. Size : 11 x 34 inches. Folios 1-42. Lines 5. Script : Nagara. Appearance: Fair. Incomplete.
Beginning:
भग्नं मारबलं येन निर्जितं भवपञ्जरम् । निर्वाणपदमारूढ़ तं बुद्धं प्रणमाम्यहम् ॥१॥ षटकारकाणि संबन्ध उक्तानुक्ततया द्विधा । विभक्तिश्चेति निचयमवश्यं योगमिच्छता ॥२॥ यो यत्र प्रत्ययो जात: समासो यत्र वा भवेत् । स पनं वक्ति युआनस्तस्य लिङ्गन संख्यया ॥३॥ लिङ्गसंख्याभियोगश्च प्रायो भवति दर्शितः । वेदाः प्रामाण्यमित्यादिप्रयोगो येन संमतः ॥४॥
End :
उक्तानुक्तविचारेण प्रयोगस्तेन गम्यतामिति तावच्छब्दक्रममपेक्षया ईशस्तावन्निर्णयः। तेन हेतुना उत्तानुक्तविचारेण देवदत्तेन
[ 150 ]

Page #158

क्रियत इत्यादिरूपं साध्यसाधनलक्षणं गम्यतां प्रतिपाद्यतां क्रियामिति यावत् शिष्यैरिति सम्बन्धः। गम्यतामिति गमेरिणन्तस्य रूपमिदम् । गम्यमानस्य प्रयोगं प्रति कामचार इति श्लोके...
The Ms. contains priuciples of case-endings in 14 couplets together with a commentary thereon. There are lacunae in two places ; oue of them starts from the obverse of folio 16, and the other occurs on the obverse of folio 35. ___For further details, see Shastri's Catalogue, Vol. VI, Ms. Nos. 4400-4401.
238
I. M. 253. विभक्तार्थनिबन्ध Vibhaktyartha-nibandha
Bhāskara Pandita Substance : Country-made paper. Size : 101 x 5 inches. Folios 1-13. Lines 13-16. Script : Nagara. Appearance : Fair. Complete. Date : Sam 1838.
Beginning :
ननु कृष्णादिशब्देषु लिङ्गस्यापि प्रातिपदिकार्थत्वाल्लिङ्गग्रहणमनर्थकमत आह-नियतेति । यस्मिन् प्रातिपदिके उच्चारिते यस्यार्थस्य नियमेनोपस्थितिः स तदर्थ इत्यर्थः । न चान्वयव्यतिरेकाभ्यां यस्य यो जात्यादिरथः प्रतीतस्तस्य सर्वः स प्रातिपदिकार्थ इति कैय्यटोक्तं युक्तमिति वाच्यं सिंहो माणवक इत्यस्यासिद्धापत्तेः ।
End :
___ अधि भूचि रामः-भूनिष्ठस्वत्वनिरूपको रामः । अधि रामे भूःरामनिष्ठस्वामित्वनिरूपिका भूः। रामाधीनेऽन्यत्राप्येवम् । यदन मामधिकरिष्यति - एतदधिकरणक - मत्कर्मकभविष्यत्कालिकनियोगानुकूलोव्यापारो देवदत्ताभिन्नाश्रयकृतिः(?)। इति कारकविभक्तार्थाः।
[ 151 ]

Page #159

• Colopnon :
Post-colophon :
पर्यालोच्य बहून् ग्रन्थान् बालानां बोधसिद्धये । विभक्तार्थनिबन्धोऽयं कृतो भास्करपण्डितैः ॥
श्रीविक्रमार्कमानेन वस्वग्निवसुभूमिके । १८३८। परिधाव्याख्य (?) वर्षे तु मार्गशीर्षे सिते शुचौ ॥ चतुर्थ्यामिन्दुवारे च शुभयोगे शुभे दिने । वाराणस्यां समाप्तोऽयं श्रीसांवे (?) समर्पितः ॥
The text contains a treatment of the case-endings and these are done according to the method of the NavyaNyaya.
239
I. M. 3463. सम्बन्धीपदेश Sambandopadeśa ( with commentary )
Changa Dasa
Beginning :
Substance : Country-made paper. Size 102 x 5 inches. Folios 1-9. Lines 13. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete. Date : Sam 1834.
यस्मिन्नर्थे विधीयन्ते त्यादितव्यादि तद्धिताः । समासो वा भवेद् यत्र स उक्तः प्रथमा ततः ॥ उक्तस्यार्थस्य गृह्णन्ति संख्यानन्त्यादयः परम् । लिङ्गसंख्याविभक्तिस्तु कृत्तद्धितसमासजाः ॥
(Com) अंकुरो भवति । अवगाहते सरसी कुञ्जरेण । तव्यादिर्यथा। घसेस्तव्यः । कर्त्तरि दीर्घश्च दित्वात् | वास्तव्यो देवदत्तः । अनुक्तः कर्त्ता यथा -- कर्त्तव्यः कटो भवता । तद्धितप्रत्ययो यथावैयाकरणो देवदत्तः । श क ः (१) पटः । समासो यथा - आरूढ़वानरो
[152]

Page #160

End :
वृक्षः, सारूढ़वानरो वृक्षः । पुरुषः करोति, पुरुषौ कुरुतः, पुरुषाः कुर्वन्ति । कारकः पुमान्, कारिका स्त्री, कारकं कुलम् ।
सम्बन्धे कारके वृन्दे भावे गोत्रे परत्न च ।
कथ्यन्ते तद्धितारूढाः समासान्ताव्यया अपि ॥
Colophon :
इति चंगुदासकृते सम्बन्धोपदेशे षष्ठस्तद्वितोपदेशः समाप्तः । (Com.) कुत्सितः पन्थाः कापथः । बेरित्यादि । विशब्दात् परः पदशब्दो नपुंसकं भवति वा । विरुद्धः पन्थाः विपथाः,
विपथं वा ।
Post-colophon :
शुभमस्तु । संवत् १८३४ शाके १६९९ | पौधे मासि सिते पक्षे द्वितीयायां बुधवासरे। अलेखि प्राणनाथेन मालवीयेन पट्टनपुरे ।
The text usually passes under the name of Canguvrtti. It is also called Vaiyakaraṇa-jivātu. The author was a Buddhist Kayastha. For further details, see Shastri's Catalogue, Vol. VI, Ms. nos. 4414-17.
20
240
I. M. 10150. उपसर्गार्थवृत्ति Upasargārtha Vrtti
Kṛṣṇācārya
Substance : Country-made paper. Size 9x 4 inches. Folios : 1-2. Lines 8. Extent in granthas : 19. Script : Nāgara. Appearance: Fair. Complete.
153 ]
[

Page #161

Beginning:
कृष्णाचार्यरामचन्द्राचार्यभ्रातृसुतैः कृता । सोदाहृत्युपसर्गार्थश्लोका ये तल्लिखाम्यहम् (?) । प्र आदिकर्मोदीर्णभृशसम्भव-तृप्तिषु ।
वियोगशुद्धिशक्तीच्छासक्तिपूजाप्रदर्शने ॥ End :
दोषदान क्रियावीप्सारंभाध्ययनपूजने । कृष्णाचार्यैः कृता श्लोका उपसर्गार्थसंग्रहे ।।
Colophon :
समाप्तान्युपसर्गार्थवृत्तानि ।
Contains the ineapings of the different prefixes in metrical stanzas. The author states himself to be a thephew of Răinacaudrācārya. The text of the Ms. is very corrupt. Noticed in Shastri's Catalogue Vol. VI. (No. 4611A) under the name of 'उपमर्गार्थसंग्रह'.
241 I. M. 675. शिशुबोधव्याकरण Sisubodha-Vyakarana
Kāśinātha
Substance : Country-made paper. Size : 10 x 4, inches. Folios 1-9. Lines 12-13. Script : Nagara. Appearance : Fair. Complete.
Beginning :
भूदेवदेवं गोपालं नत्वा गोपालमीश्वरम् ।
क्रियते काशीनाथेन शिशुबोधो विशेषतः॥ कर्ता कर्म करणं सम्प्रदानमपादानं संबन्थोऽधिकरणं चेति सप्त विभक्तयः। संबन्धरहिताः षड्विभक्तयः कारकाणि कथ्यन्ते । संबन्धस्य कारकत्वं नास्ति क्रियाऽयोगात्। तत्रोक्ते प्रथमैघ, अनुक्ते द्वितीयाद्या विभक्तयो भवन्ति। तदुक्तम्-प्रथमैव विभक्तिः स्यादुक्ते कर्तरि कर्मणि । अनुक्ते कर्मकर्तादौ द्वितीयाद्या विभक्तयः ।।
[ 154 ]

Page #162

End:
हंसस्य गमनमिव गमनं यस्याः सा हंसगमना। अत्रापि बहुँवोहिणा सादृस्यार्थस्योक्तत्वादिवादिनामप्रयोगः । Colophon :
इति शिशुबोधः समाप्तः ।
The text constitutes a coin peudium of the case-endiugs and compounds. The Ms. is not very correct. Noticed also in Shastri's Catalogue, Vol. VI. No. 4582.
242
I. M. 11. शीघ्रबोधव्याकरण Sighrabodha-Vyakarana
Sivaprasāda Substance : Country-ınade paper. Size : 12 x 5 inches. Folios 2-3?. Lines 9-10. Script : Nāgara. Appearance : Slightly worin-eaten. Incomplete. Date: Sain. 1852.
Beginning :
.......पश्वा । तथागताः। त आगताः। ताविमौ। ता इमौ। लोपः शि (?)न सम्बन्धः। अलोप ए ओ तः पदान्तात् । तेऽत्र, पटोऽत्र। पदान्तस्य गो...स्वरे टिदादौ किदन्ते। गवाक्षः । हलादि टिलोप ईषादौ। हलीषा, मनीषा। अस्य परेण सममित्यधिकारः। ए इधर्णेन, रमेशः। ओ उवर्णेन। चरणोदकम् ।
End:
कत्यादया निपात्या इत्यनुभूतिस्वरूपाचार्यः। स्यात् सावर्ण्यमृलोरेव हि सकला अन्या भेदा लोकतः। कारप्रत्ययवानथोऽत्र तपरो योनः (?) स्वरः कोर्तितः। स माही। स्वसवर्णकस्य स नयः । प्राचीनपाठक्रमो नावृत्ति: कथितेह गौरवभिया सूत्रे स्फुटार्था तथा। विद्याविवादाय जनो जगत्यां ग्रन्थानधीतान् खलु पाणिनीयान् । विवक्षवः संस्कृतभारती ये प्रयोगसिद्धिं च पठन्त्विमं ते॥
[ 155 ]

Page #163

Colophon :
इति श्रीमद्गुरुनाथपदारविन्दमकरन्दमिलिन्दायितचेतः शिवप्रसादकृते शीघ्रबोधे तद्धितप्रकरणं सम्पूर्णश्चायं ग्रन्थः ।
Post-colophon :
रवीभ-भूमिमित- वैक्रमाव्दे त्रिंशद्दिनाने विजयाभिधाने । तिथौ त्रिवर्षेण शिवप्रसादोऽलेखीद् विरच्येति च शीघ्रबोधम् ॥
संवत् १८५२ कार्त्तिके मासि कृष्णपक्षे |
This is a compendium of grammar, composed specially for the beginners. The author himself states at the end that he finished this treatise in 1812 of the Vikrama Noticed also by Aufrecht.
era.
243
I. M. 1506. वैयाकरणशब्दमाला Vaiākarana-śabdamālā
Somayājin
Substance : Country-made paper. Size : 11 x 5 inches. Folios 1-13. Lines 12. Script : Nagara. Appearance : Fair. Complete.
[
Beginning:
अथ काव्योयोगिनी शब्दरत्नमाला भण्यते । तत्र सुप्तिङन्तं पदम् । क्रियाकारकयोजननमन्वयः । धात्वर्थः क्रिया । कारकाणि । कर्त्ता कर्म च करणं संप्रदानं तथैव च । अपादानाधिकरणे इत्याहुः कारकाणि षट् । प्रथमान्तः कर्त्ती । द्वितीयान्तं कर्म 1
End :
नश्यति नश्यतः नश्यन्ति । नश्यसि नश्यथः नश्यथ । नश्यामि नश्यावः नश्यामः । एवमन्येषामपि धातूनां दशलकाराणां रूपाणि ज्ञातव्यानि । लजा-सत्ता-स्थिति-जागरणं वृद्धिक्षयभयजीवितमरणम् । शयनक्रीड़ारुचिदीप्त्यर्था धातुगणं तमकर्मकमाहुरित्यादिकाव्येन शब्दा: ।
156]
अथ

Page #164

Colophon :
इति सोमयाजि-विरचिता वैयाकरणशब्दमाला समाप्ता।
This constitutes it primer on grammar, specially ineant for the beginners. The text deals with caseendings, compounds, indeclinables and roots only.
244
I. M. 9406. लक्षणाचली Laksanavali
Hirābrahma Pārvatīya Substance: Machine-made paper. Size : 12 x 5 inches. Folios 1-3. Lines 14. Script : Nagara. Appearance : Fresh. Complete.
Beginning :
अथ लक्षणावलिलिख्यते। ननु गणेशत्वं नाम किम् ? विघ्नविनाशनानुकूलव्यापारविशिष्टत्वं गणेशत्वम् , या एकत्वसंख्यावच्छिन्नरदनविशिष्टत्वं गणेशत्वम्। करीन्द्रसदृशाननविशिष्टत्वे सत्यन्यसर्वमानवशरीरविशिष्टत्वं वा गणेशत्वम् ।
- ननु कौमुदीत्वं नाम किम् ? माङ्गलिकश्लोकाव्यहितोत्तरशिवप्रणोत-प्रत्याहारप्रयोजकचतुर्दशसूत्रघटितत्वे सति प्रकृतिप्रत्ययविभागपूर्वक - संहिताप्रयोजकपदसिद्धिप्रकाशकसूत्रवृत्तिकादिघटितवाक्यसमुदायत्वं कौमुदीत्वम् ।
End :
तद्धितत्वं नाम किम् ? ततस्तस्मै-पदसाधनाय हित इति तद्धितः। Colophon :
इति श्रीमद्धीराब्रह्मभ ( ?) पार्वतीयविरचिता लक्षणावलिः समाप्ततामगमत् । शुभमस्तु।
[ 157 ]

Page #165

An attempt is made here to make the students familar with the import of grammatical terms in a manner as propounded by the writers of Navya-11yāya.
245 I. M. 11243. चतुःश्लोकी रूपावली Catuhsloki-rupavali
Substauce : Country-made paper. Size 9x41 inches. Folios 1-13. Lines 8-9. Script : Nagara. Appearance: Fair. Complete. Date: Saiii. 1899.
Beginning : अथ रूपाणि लिख्यते ।
रामी हरिः करी भूभृद् भानुः कर्ता च चन्द्रमाः । तस्थिवान् भगवानात्मा दशैते पुंसि नायकाः ॥३॥ जाया रुचिनदी धेनुर्वाग्धीः सरिदनन्तरम् । क्षुत् प्रावृट् च शरच्चैव दशैते स्त्रीषु नायिकाः ॥२।। कुंड दधि पयोधर्म धनुर्धारि जगत तथा ।
मधु नाम मनाहारि दशैतानि नपुंसके ॥३॥ अकारान्तपुंलिङ्गी रामशब्दः–रामः रामौ रामाः।
End :
अमुष्यां अमुयोः अमूषु। अदःशब्दो नपुंसकः-अदः अमू अमूनि । पुनस्तद्वत्। शेष: पुंधत् । Colophon :
इति चतुःश्लोकी रूपावली समाप्ता । शुभं भवतु । संवत् १८९५ ।
The author classifies differet words in four metrical stanzas, and then goes to decline tliem. First of all, there appear ten words in inasculine. These are again followed by ten other words in feminine. Then come ten iu neuter. The fourth couplet contains the list of some pronouns.
[
158 ]

Page #166

246
I. M. 7670. The Same Substance : Country-made paper. Size : 11x 4) inches. Folios 1-17. Lines 9. Script: Nagara. Appearance: Fair. Incomplete.
Beginning : अथ रूपावलीप्रारम्भः ।
रामो हरिः करी भूभृभानुः कती च चन्द्रमाः । तस्थिवान् मघवानात्मा दशैते पुंसि नायकाः ॥१॥ कती कर्म च करणं सम्प्रदान तथैव च ।
अपादानाधिकरणमित्याहुः कारकाणि षट् ।। अकारान्त पुंलिङ्गो रामशब्दः। रामः रामौ रामाः। कता । राम रामौ रामान-कर्म ।
End: ___अमुष्य अमुयो: अमीषाम् । अमुष्मिन् अमुयोः अमीषु । तदादीनां संबुद्धेरभावः।
The same as the previous one witli slight modifications in a few places. The last folio is wanting.
247 I. M. 8865. The Same
Kalidasa
Substance : Country-ina de paper. Size : 9. *4 inches. Folios 2, 3, 5, 6. Lines 12. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete. Date : Sain. 1858.
Beginning : भूभृत्, भूभृतोः, भूभृताम्। भूभृति, भूभृतो:, भूभृत्सु।
[ 159 ]

Page #167

End :
राज्ञि, राज्ञोः, राजसु ।
Colophon :
इति कालिदासकृतौ रूपावलि (:) समाप्ता ।
Post-script :
राम श्रीगोविन्दाय नमः । संवत् १८५८ |
The text contains declension of words. First of all
the following words are dealt with :
भूभृत्, भानु, कर्त्तृ,
चन्द्रमस्
Then comes the slokas:
तस्थिवस्, भगवत् आत्मन् ।
रमा मतिर्नदी धेनुर्वाग्धीसरिदनन्तरम् । गोबधूशरच्चैव दशैताः स्त्रीषु नायिकाः ॥ (fol. 26) Consequently the forms of these words are exhibited. Then comes the following words in neuter gender. ज्ञानं दधि पयो वर्म धनुर्वारि जगत् तथा । मधु नाम मनोहारि (१) दशैतानि नपुंसके ॥
After these come the pronouns. In this way he first of all treats some words of masculine gender. Then come some feminine words, which again are followed by some words in neuter gender, and so on. And everywhere before proceeding to show their various forms in different case-endings and numbers he makes a list of words in anustubhi metre.
248
I. M. 3596. कविरहस्य Kavirahasya
Halayudha
Substance : Country-made paper. Folios 1-26. Lines 9. Script : Nagara. Fair. Complete. Date: Sam. 1891 (?).
[ 160 ]
Size 62 x 4 inches. Appearance :

Page #168

Beginning :
जयन्ति मुरजित्पादनखदीधितिदीपिकाः । मोहान्धकारविध्वंसा मुक्तिमार्गप्रकाशिकाः ॥
लोकेषु शास्त्रेषु च ये प्रसिद्धाः काव्येषु ये सत्कविभिः प्रयुक्ताः । तच्चिन्त्यतां विधिविनोदनाय
शब्दानहं धातुभिरुद्धरामि ॥२॥ End:
नयन्ते तद्गुणाः सर्वे यस्तान् नयति दिङ्मुखम् ।
श्रिया मृड़ति मृड्नाति सरस्वत्या च सम्पदा । इति समाप्तमवाप्तगुणोदयं कविरहस्यमिदं रसिकप्रियम् ।
सदभिधान-निधान-हलायुध-द्विजराजस्य कृतिः सुकृतात्मनः ॥ Colophon :
इति श्रीकविकुलालङ्कारेण कविनाम्ना कृतं कविरहस्यं समाप्तम् । Post-colophon :
अंकेकेषु पीलुक्षितिपरिगणिते वैक्रमे मासमाले (?) भद्रे भाद्राख्यमासे वरविशददले सतिथौ सृष्टिदेवे शुभ्रांशोरह्नि पुस्तं सुकविकविकृतं सत्कवीनां रहस्यम् । श्रीमन्नाथाशयेह द्यमणि (?) मृगपतिर्लेख्यमालेखि अंशम् ॥
The author attempts to illustrate the different forms of the saine roots falling under different classes (20), and in doing so he displays an uncominon poetic skill. The treatise was written in honour of the king Krsnarāja of the Deccan. Printed in Calcutta.
249
I. M. 202. The Same
Substance : Country-inade paper. Size : 102 x 4 inches Folios 1-7. Lines 9-10. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
[ 161 ] 21

Page #169

End:
शाकेन क्षीयते सः क्षीवते हर्षगर्वितः ।
उभाभ्यामप्यसंसृष्टो यस्तु नातीव क्षीवति ॥ The following coloplion appearing after this seems to have been written by a different hand :
__ इति श्रीकालिदासकवीश्वरेण विरचितं कविग्हस्यं समाप्त जातम् । Then comes the following couplet :
सागरलंघनकष्ट हनुमानो (?) नैव(7) परा वेत्ति ।
पुस्तकलिखनकष्ट विद्यज्जनादन्यो न जानाति ॥ Contaius the first 85 couplets only. The colophion wrongly ascribes the work to Kalidasa.
250 I. M. 5522. कविकल्पलता Kavikalpalata
Deveśvara Substauce : Country-made paper. Size : 9x3; inches. Folios 2-34, 39. Lines 9. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
geginning :
छन्दोभ्यासप्रसूनेऽत्र नेत्रभूते विपश्चिता। कथ्यन्ते केऽपि येश्छन्दो मन्दोऽपि विन्दति ॥९॥ श्रीलक्ष्मीः कमला पद्मालया च हरिवल्लभा । दुग्धाब्धिनन्दिनीक्षीरसागरापत्यमित्यपि ॥२०॥ क्षीरपाथाधितनयेत्येवमेकाक्षरादिकम।। आदौ साध्यं पदं स्थाप्यं शेष कुर्याद् विशेषणः ॥११॥
End:
This is a manual of rules for Sanskrit composition. Herein the author furnishes some hints as to low one can write verses easily. The text is divided into four stavakas. The following coloplion appears at tlie end of the folio (6) :
[ 1621

Page #170

इति तृतीये कथास्तवके भगवदीरणं तृतीयं कुसुमं समाप्तम् ।
The last folio contains portious of the commentary on the text. For other Mss. on this text, see Shastri's Catalogue, Vol. VI, Nos. 4794-4798A.
251 I. M. 1139. नक्षत्रमाला ( लक्ष्मीविलाससहिता) Nakşatramālā with Lakşmīvilāsa
Śivarāma Substance : Country-inade paper. Size : 13 x 5 inches. Folios 1-8. Lines 11-13. Script : Nagara. Appearance: Fresh. Complete.
Beginning :
धरात्मजारम्यमुखारविन्दमरन्दरोलम्ब उदारकीर्त्तिः।
शेपाख्यसंयोगविशेषशोभा देवो भूदेवोऽस्तु शिवः स रामः ।। (Com.) राजलयसमानीतां मुनित्रयपरिष्कृतां
जाह्नवीं शब्द ... ... सिद्धये ।। विघ्नविघाताय कृतं मंगलं शिष्यशिक्षायै निबध्नाति-धरेति । घरस्य पर्वतस्य आत्मजा तस्याः रम्यमुखारविन्दस्य मरन्दो मकरन्द स्तस्य रोलम्बो भ्रमरः । उदारकीर्तिः-शेषाख्यस्य संयोगेन विशेषशोभः शेपस्य भूषणत्वादिति भावः ।
End:
द्विजराजो यथा भाति कण्ठे नक्षत्रमालया।
द्विजराजस्तथा भातु कण्ठे नक्षत्रमालया ॥ त्रिलोक वन्दात्मज-कृष्णरामसूनो: कृतिः श्रीशिवरामनाम्नः ।
नक्षत्रमालेयमनल्पशोभां तनोतु सूरेः प्रथितास्तु दिक्षु ॥३१॥ (Com.) परिश्रमी व्याकरणे काव्य...पि यः कृतः (?) ।
दिगियं दर्शिता तस्य शिवरामेण सन्मुदे ।। लक्ष्मोकीतिरस्यमध्ये शिवरामप्रसादतः। कुरुतां वसतिं शक्रतुल्यभूपालपालिते ।।
[ 163

Page #171

व्याख्या लक्ष्मीविलासाख्या लक्ष्यीप्रीत्यै विनिमिता। यावन्नक्षत्रमालाऽस्ति तावत् तिष्ठतु भूतले ॥
Colophon (Text) :
इति नक्षत्रमाला श्रीशिवरामकृतिः समाप्ता । ( Com.) इति श्रीत्रिलोकचन्द्रात्मजकृष्णरामसूनु-शिवरामकृतिः लक्ष्मीविलासाख्या नक्षत्रमाला व्याख्या।
This is a grammatical poem in 31 couplets. The name of the cominentary is Laksmivilása, and it also came from the pen of tlie author himself. Printed in the Kavyaimala.
252
I. M. 547(B). The Same Substance : Country-made paper. Size : 9.X 4 inches. Folios 17 (by counting ). Lines 8-16. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incoinplete.
Beginning :
शिव इव विभाति रामो बद्धजटामंडलो गिरेः शृङ्ग । गौरी सह सीता प्राणेशाहादजननेन ।
स लक्ष्मीविलासः ... तद्धितार्थंकसंग्रहः । Stray leaves. The first folio deals with 'तदृधित', and contains portion of his 'Laksmi-vilāsa' that has been noticed just before it. Then come three folios that deal with 'figure of speech'. These are followed by three other leaves that form part of index of an anthology called Vinayaka-mahātinya'.
नत्वा गणेशपादाब्जं शिवरामः करोम्यहम् । श्रीविनायकमाहात्म्ये संक्षिप्तां विवृति शुभाम् ॥
[ 164 ]

Page #172

Then come four leaves containing some anthological verses that seein to form part of the original work which was previously referred to. The reinaining folios deal with metre, lexicography, etc. Written by different hands.
253 I. M. 547. Zelfaaterfa Lakşmīnivāsābhidhāna
Sivarama
Substance : Country-made paper. Size 10 x 41 inches. Folios 15 ( by counting ). Lines 9. Script: Nagara. Appearance : Fair. Imcomplete.
Beginning :
यद्भालनेत्रशोभापत्यै गोपीचंदननिर्मितम् ।
स्वीचक्रे तिलकं कृष्णः स मां पातु त्रिलोचनः ।। (Fol. 3) अजहत्स्वार्था। शुक्लो घटः। शुक्लो गुणः स्वार्थमपरित्यज्य तद्वति वर्तते। जहदजहतस्वार्था—काकेभ्यो दधि रक्ष्यताम्। काकशब्दः स्वार्थ परित्यज्य दध्युपघातके वर्तते।
End :
अरणिोनिरग्नेः स्यानाड़ी हि धमनिनिशि । रजनिर्वज्रमशनिस्तरणिौ स्त्रियाममी ॥६६॥
आयुधं क्षिपणिर्वह्निरग्निश्चर्षनिर्जनः ।। The following colophon appears on the obverse of folio 11:
इति श्रीमत्रिपाठापनामक-त्रिलोकचन्द्रात्मज-कृष्णरामसूनुशिवरामकृतौ लक्ष्मीनिवासाभिधाने उणादिप्रयातशब्दकोशे प्रथमः पादः।
This coustitutes is a vocabulary of words formed with uuādi suffixes.
[ 165 ]

Page #173

The Ms. is fragmentary while tlie text is very corrupt. Euds abruptly in the middle of cliapter II. Noticed by Aufrecht.
254 I. M. 177. चारूच्चारणचातुरी
Sivarāma Substance: Country-made paper. Size: 12x4: inclies. Folios 1-36. Lines 9-10. Extent in granthas : 600. Script: Nagara. Appearance : Oldish. Complete.
Beginning :
वजतिलकवदनाम्बुजस्रवदमृतनि:राभिषेकमधुरः । गोपीमनोविनोदमुदे ऽस्तु मुरलीरवो ऽसौ ॥ गङ्ग यं यमुनेयं स्वयं सरस्वती पञ्च वागीशावेणीयं माधवोऽयमद्भता: सर्वे प्रयोगा अपि ॥२॥ श्रीमत्सद्गुरुपुत्रौ नारायणविश्वेश्वरशर्माणो । भुवि मङ्गलमूर्तीरिव तो चिरं जयताम् ॥३॥ श्रीकृष्ण-मथुरानाथ-प्रार्थनापूर्णमानसः ।
शिवशर्मा विनिर्माति चारूच्चारणचातुरोम् ।। अथ पूर्व तावद् गीर्वाणभाषणे साधु असाधु (?) ज्ञानमुपयुज्यते । तञ्च व्याकरणाध्ययनमन्तरेण दुर्घटमेव । शास्त्रसंस्कृता: शब्दाः साधवोऽसाधव इतरे। तत्र साधूच्चारणमेव ब्राह्मणानां प्रशंसन्ति सूतयः ( मुनयः ? )। तथा च साधवः शब्दास्त्रिविधाः पुंलिङ्गाः स्त्रीलिङ्गा नपुंसकलिङ्गाश्चेति । तेभ्यश्च सर्वेभ्यो नित्यशास्त्रीयाः सुप्संज्ञकाः सप्त विभक्तय उत्पद्यन्ते ।
End:
भूयास्तां सदसि स्फुरद्गरगिरामग्रेसरो भासुरो सत्कीत्तिं दधतौ विधेयधिबुधौ लक्ष्मीविलासालयो। चारुच्चारण-चातुरी-प्रचतुरी भूतोपलब्धी मुदा तावेवावधिभूमि कृष्णमथुरानाथौ चिरं जीवताम् ॥
[ 166. ]

Page #174

Colophon :
इति श्रीमत्कविचक्रचूड़ामणिमकरन्दसूरिनु - शिवशर्म पण्डितविरचितायां चारुच्चारणचातुर्य्या सामान्यशब्दसंग्रहः पञ्चम उल्लासः ग्रन्थश्च समाप्तिमबीभजत् ।
This is a primar on grammar and composition intended for the author's pupils Kṛṣṇa and Mathuranatha who were natives of the Deccan. It is divided into five chapters called ullāsas. For further details, see Shastri's Catalogue, Vol. VI, No. 4612. Not noticed by Aufrechet. Some portions of the Ms. have been defaced.
Beginning :
End :
255
I. M. 580. Stray leaves
Substance : Country-made paper Size : 10 x 42 inches. Folios 6 ( by counting ). Lines 10-14. Script : Nāgara. Appearance: Fair. Incomplete.
भागीरथीव भुवने यदीयत्वेन भारती ।
वाणीति विख्यातिमाप तं बाणं समुपास्महे ॥ कादम्बरीरम्यरसां विबुधत्वोपपादिनीम | पिवन्तु सुरयोऽनेन चषकेण मुहुर्मुहुः ॥
कर्मणः फलनिष्पत्तिं स्वयमश्नाति कारकः ।
Stray leaves. The Ms. contains portions of grammar
It serves
and prosody without any proper arrangement. very little purpose of the scholars.
[
167 ]

Page #175

256 I. M. 1562. प्राकृतप्रकाश ( मनोरमासहित ) Prākṣtaprakāśa with Manoramā
Vararuci Substance : Country-inade paper. Size : 9* 4. inchies. Folios 1-42. Liues 9. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete. Date : Sain. 1720.
Beginning :
जयति मदमुदित-मधुकर-मधुररुताकललकृणितापाङ्गः । करविहित-गंडको भूविनोदसुखितो गणाधिपतिः ।। वररुचिरचित-प्राकृतलक्षणसूत्राणि लक्ष्यमार्गेण । बुद्धा चकार वृत्तिं संक्षिप्तां तामहं (भामहः) स्पष्टाम ॥
आदेरतः। अधिकारोऽयम्। यदित ऊर्ध्वमनुक्रमिष्याम आदेरतः स्थाने तद्भवतीत्येवं वेदितव्यम्। आदेरतदापरिच्छेदसमाप्तेरत इति च आ आकारविधानात् । End :
प्रकृतो दंडदेशनेषु। शेषं महाराष्ट्रीवत् । .. Colophon :
इति श्रीवररुचिविरचितायां वृत्तौ शौरसेनीलक्षणं द्वादशः परिच्छेदः। Post-script :
संवत् १७२० फा कृष्णरवौ कुलमणिनालेखि। Praksta-prakāśa is an authoritative work ou Prākịt grammar. The commentary 'Manoromā' of Bhāmala also gose here side by side with the text. Tlie Ms. contains a few variants in reading which do not occur in the printed edition.
[
168 ]

Page #176

257
I. M. 498. The Same Substance : Country-made paper. Size 10x41 inches. Folios 1-33. Lines 9. Script: Nagara. Appearance: Good. Complete. Date : Saka 1769.
End:
शेष महाराष्ट्रीवत् । महाराष्ट्रोद्भवं भाषां विशुद्धं प्राकृतं घिदुरित्युक्तेः। Post-colophon :
इदं . पुस्तकं जोशीत्युपनामकनारायणेन लिखितम्। शके १७६९ बार्हस्पत्यमानेन सिद्धार्थनामसंवत्सरे वैशाख कृ९शनौ ।
The Ms. exhibits a good specimen of hand-writing.
258 I. M. 5011. The Same
With Subodhinī of Sadananda Substance : Country-inade paper. Size : 11x5 inches. Folios 1-6. Lines 13. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
प्रणम्य परमं धाम सदानन्देन तन्यते ।
वृत्ति: प्राकृतसूत्राणां शुद्धबोधानुबोधिनी ।। End:
स्थाणावहरे। अहरे महेश्वरभिन्ने वर्तमाने स्थाणुशब्दे युक्तवर्णस्य खः ( स्यात् )।
Commences from the begiuniug and breaks off in III. 15. Printed in the 'Sarasvati Bhavana Texts', No. 19.
[ 169 ]
22

Page #177

Beginning :
I. M 5618. संस्कृतरत्नाकर: Sarnskrta-ratnākarah Malava-Śukla-Mathurānātha
Substance : Country-made paper.
Size 12 x 8 inches.
Folios 1-113. Lines 11-28. Script : Nāgara and Persian. Appearance : Fair. Complete. Date : 1814 A.D.
End :
259
ईश्वरः सर्वभूतानां शुभाशुभफलप्रदः ।
प्रकृतेऽर्थे सहायोऽस्तु मनोवाचामगोचरः ॥
इति दिनचर्या सम्पूर्णा ।
अथ यामशेषायां यामिन्यां जागरित्वा स्मृत्वा च प्रभातस्मरणीयानि यावद् दिध्यासामि तावत् तन्द्रापुरस्कृतनिद्रया चक्षुषी मनागाक्रान्ते दृश्यते च तत्र पुरः स्थिता स्वप्ने सर्वाङ्गरमणीया सर्वालङ्कारैरलंकृता धवलतरसूक्ष्मसिचयं वसाना साम्राज्यलक्ष्मीरिवोत्कण्ठितनेत्रयोरासेचनकमादधाना काऽपि लोकोत्तरसौभाग्यशालिनी नवयौवन सुषमासमूहपरिपालिनी नितम्बिनी प्रबोधयन्ती माम् ॥
This constitutes the beginning of the introduction which again is followed by the corresponding Persian translation. Then comes the declension of nouns belonging to the different genders along with a long list of nouns and indeclineables together with their Persian equivalents. Thereafter appear the lists of important roots classified according to the order of their ganas ; their meanings in Persian also find their place side by side. These again are illustrated by means of simple passages in Sanskrit, and so on.
[
अखण्डभूमण्डलमण्डनस्य श्रीगोरवर्जनरल - सत्यदस्य उपायनं संस्कृत रत्नमेतदुपायतोऽकार्षमहं प्रसिद्धम् ॥
170 ]

Page #178

तदङ्गरेजप्रवरस्य तस्य दयोदयोल्लासिमुदङ्गरेजात् । सदङ्गरेजा उररीकृषीरन् कण्ठं निर्गतेन विभूषयेरन् ॥
Colophon :
इति श्रीमत्परमेश्वराकम्पानुकम्पास्यद – प्रत्यर्थिदलशम्यायितश्रीमत्कम्पिन्यङ्गरेजकल्पित-वाराणसीस्थ पाठशाला - सरस्वतीभवनविभावनानुगृहीतेन शुक्लमथुरानाथेनोन्नीतं संस्कृतरत्नं पूर्णम् । स्वस्ति स्यात् ।
It thus appears that the author composed this treatise for the sake of some Englishmen who intended to study the Sanskrit language through the medium of Persian. And in doing so, he was patronised by the Governor General. He further states in this connection that the Sarasvati Bhavana at Benares was also founded as a result of the initative taken by the East India Company.
260
I. M. 3434. The Same
Substance: Country-made paper. Size: 11 x 5 inches. Folios (i) 1-134, (ii) 1-100. Lines 20-25. Script: Nāgara and Persian. Appearance : Fair. Complete.
261
I. M. 3676. The Same
Substance: Country-made paper. Size 10 x 6 inches. Folios 1-134. Lines 16-24. Script: Nagara and Persian. Appearance: Fair. Complete. Bound in book-form.
262
I. M. 5868. The Same
Substance: Country-made paper. Size: 12 x 8 inches. Folios 1-113. Lines 11-30. Script:, Nagara and Persian. Appearance: Fair. Complete.
[ 171 ]

Page #179

to the upper margin of the first folio, there appears a painting of Ganesa flanked by two female attendauts.
263
I. M. 3474. The Same Substance : Country-inade paper. Size : 115 x 5 inches. Folios 1-10. Lines 6-7. Script : Nāgara. Appearance : Good. Incoinplete.
Beginning : ___अथ संकृतभाषाभाषणे पटुताप्तये कल्पितात्मदिनचर्यका लिख्यते। प्रातरुत्थाय भगवत्स्मरणं कृतम् ।
Contains only the specimen of the Sanskrit composition appearing at the end of the original text. However, this coinposition comprises a supposed diary of a pandit showing his daily routine work. The corresponding Persian translation does not find its place herein. The text is not very correct.
264
I. M. 3438. Sanskrit-Persian Primer
Mathurānatha Sukla Substauce : Machine-made paper. Size 9 x 6 inches, Folios 78 (by counting). Lines 7-16. Script : Nagara and Persian. Appearance : Fair. Complete. Beginning :
fh, a, fe, fear, Thai Ends in Persian composition.
This constitutes a inanual of Sauskrit grammar and composition meant for the students of Persian who intend to take up the study of Sanskrit. The list of indeclineables, nouns and pronouus with their various decle1sions, numerous varieties of euphonic combinatious
[
172 ]

Page #180

appear in Sanskrit while these are followed by their corresponding explanations in Persian. Besides these, at introduction to Sanskrit coin position has been appended to the end in Persian.
265 1. M. 3437. z 4 Sabdadarpaņam
Vrajalāla Substance: Machine-inade paper. Size : 10 x 64 inches. Folios 44 (by counting). Lines 16-28. Script : Nagara and Persian. Appearance : Good. Complete.
Beginning (Folio 3A):
प्रणम्य सच्चिदानन्दं ब्रजलाल: करोम्यहम् । TETETTARTAİ TATTATTA II
End :
आसनात् प्रेक्षते, प्रासादात् प्रेक्षते, आसने उपविश्य, प्रासादात्...
This is a manual of Sanskrit grainmar and composition with the corresponding Urdu version. Intended for the beginners.
266
I. M. 3447. qtt& #127 Pārasīka-prakāśa
Yakub and Krşņadāsa
Substance : Country-made paper. Size : 10x6 inches. Folios 4-18. Lines 14. Script : Nagara aud Persian. Appearance : Fair. Iucomplete. Date : Sain. 1841.
Beginning :
... a 357 आश्चर्ये तु अजव प्रोक्तं वीमं भय इतीरितम् ।
[ 173 ]

Page #181

End:
भाब जले च प्रतिष्ठायां सर्वतः पारसीमते। प्राय: छन्दोऽनुरोधेन सम्यगुच्चारणाय च ।।
Colophon:
इति श्रमहीमहेन्द्र-श्रीमदकवसाहविरचिते कृष्णदासकृते पारसीकप्रकाशे शब्दार्थकोषप्रसारणम् ॥ Post-colophon :
संवत् १८४१ मीति भादौ सुदि दशमी लिखितं वैजनाथ सींध साकिन देवनाथपुर जमांदार घावूलालजी। पोथी सरकार श्रीराजे साहेव बीजलाल ।
This forms a Persian-Sauskrit lexicon intended for the beginners. Stiched in book-form. The following stateinent occurs at the last page :
पारसीकप्रकाशः श्रीमन्मालवीय राय व्रजलालस्य वर्तते ।
[ 174 ]

Page #182

267
कोश LEXICON I. M. 10109. अमरकोश Amara-kosa
Amarasimha
Substance : Country-inade paper. Size : 93 x 5 inches. Folios 1-27, 1-67, 1-42. Lines 6. Script; Nagara. Appearance : Fair. Complete.
Beginning:
यस्य ज्ञानदयासिन्धोरगाधस्यानघा गुणाः । सेव्यतामक्षयो धीराः स श्रिये चामृताय च ॥१॥ समाहृत्यान्यतन्त्राणि संक्षिप्तः प्रतिसंस्कृतेः । संपूर्णमुच्यते वगैर्नामलिङ्गानुशासनम् ।।२।।
End:
कृतः कर्तर्यसंज्ञायां कृत्याः कर्तरि कर्मणि । अणाद्यन्तास्तेन रक्ताद्यर्थे नानार्थभेदकाः ॥४५॥ षट्संज्ञकास्त्रिषु समा युष्मदस्मत् तिङव्ययम् ।
परं घिरोधे शेषं तु ज्ञेयं शिष्टप्रयोगतः ॥४६॥ इति लिङ्गादिसंग्रहवर्ग: ।
Colophon :
इत्यमरसिंहकृतौ नामलिङ्गानुशासने ।
सामान्यकाण्डस्तृतीयः सांग एव समथितः ॥ Post-script:
इत्यमरकोशस्तृतीयकाण्डः समाप्तः ।
The name of the lexicou of Amarasiinha is 'Namalingānuśāsana'. But it is generally called as 'Amarakośa'. The Ms. has got separate paginations for different cliapters. Printed several times in India.
[
175
]

Page #183

268 M3/67.
The Same Substance : Country-made paper. Size : 144 x 32 inches. Folios 1-97. Lines 5. Script : Bengali. Appearance : Fair. Coinplete. Post-colophon :
तपस्यस्यैकांशे मन्दवासरे श्रीरामदासशर्मणो ग्रन्थोऽयं समाप्त: ।
269 ' I. M. 10673. The Same. Substance : Country-made paper. Size 133 x 2 inches. Folios 1-142, 144-153. Liues 4. Script: Bengali. Appearance : Old. Incoin plete.
Colophon:
इत्यमरसिंहकृतौ नामलिङ्गानुशासने तृतीयकाण्डः समाप्तः । Post-script :
इत्युक्तं व्यवहाराङ्ग नामलिङ्गानुशासनम् । शब्दाब्धे न गताधन्तं तावदीन्द्राबृहस्पती॥ आख्यातं व्यवहाराणां नामलिङ्ग समासतः । कृत्स्नस्य तु गतौ नालं तावपीन्द्राबृहस्पती पद्मानि बोधयत्यर्कः काव्यानि कुरुते कविः ।
तत्सौरभ नभस्वन्तः सन्तस्तन्वन्ति तद्गुणान् ।। Then comes on the reverse two lines from 'Gangāstava'.
Most of the folios of the Ms. contain important marginal notes.
270 I. M. 10880. The Same. Substance : Country-made paper. Size 14x31 inches. Folios 1-30, 32-81 + 1 extra leaf. Lines 6. Script : Nagara. Appearance : Oldish. Incomplete.
[ 176 ]

Page #184

Colophon:
इत्यमरसिंहकृतौ नामलिङ्गानुशासने सामान्यस्तृतीयः काण्डः साङ्ग एव समन्धितः । इत्यमरसिंहः समाप्तः। Post-colophon:
श्रीरामनारायणशर्मणः ... पुस्तकमिदं स्वाक्षरञ्च शकाव्दा ६००१।११ चैत्र।
The folios numbering 30 and 31 of the original Ms, are missing. These two have been filled up by a different hand in one single folio which again is marked 30 by some other scribe. The Saka era as recorded in the postcolophon is rather inisleading.
The extra leaf contains portion of the 'Sabdabhedaprakāśa' of Purusottaina Deva. The following colophon occurs at the end of the said folio :
इति पुरुषोत्तमदेवकृत-मूर्द्धन्यषकारभेदः । Post-colophon:
श्रीरामनारायणशर्मणः पुस्तकमिदम् । Then appear the following two verses :
अनेन तव पुत्रस्य प्रसुप्तस्य वनान्तरे । शिखामारुह्य पादेन खड्गेन नीयतां शिरः॥ पभूव रामः ... शर्वरीव ... चन्द्रः । कौलीनभीतेन गृहानिरस्ता न तेन वैदेहसुता ... ॥
271
I. M. 7712. The Same Substance: Country-made paper. Size: 6x4 inches. Folios 1-7, 12-13, 18, 20-64, 66-176, 178-370. Lines 9.Script: Nagara. Appearance Fair. Incomplete.
Bouud in book form. Contains the beginning as well as the end. The Ms. bears a specimen of excellent handwriting.
[
177
]
23

Page #185

272
I. M. 10317. The Same
Substance: Country-made paper. Size: 10x4 inches. Folios 3-68. Lines 8-9. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete. Date : Satii. 1831.
Post-colophon :
धर्मान्यष्टकदिनमाने सौम्ये फाल्गुने कृष्णद्वादशी। कोषमिदं विलिखेत् राजीवलोचनशर्मणा।
Only the first two folios are wanting. Commences from the latter portion of I. i. 28 and continues upto the end.
273
I. M. 9360. The Same Substance : Country-inade paper. Size : 10 x 4! inches. Folios 1-20, 35-163. Lines 5-7. Script : Nagara. Appearauce : Oldish. Complete. Date : Saiii. 1890.
The following postscripts are found at the end of the first and the third kāuda. (Folio 20) : समाप्तम् , संवत् १८१०, १७६७।
यादृशं पुस्तकं दृष्ट्वा तादृशं लिखीतं मया।
यदि शुद्ध विशुद्ध वा मम दोषो न दीयते (?) ॥ (Folio 163) : संवत् १८९० श्रावणे मासि सिते पक्षे नवम्यां गुरुवासरे लिखितं पुस्तकमिदं समाप्तम् । शुभमस्तु सिद्धिरस्तु मङ्गलमस्तु, श्रीरामाय नमः ।
274 I. M. 10156. The Same Substance : Country-made paper. Size : 11x4. iuches. Folios 2-38. Lines 12. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
[
178 ]

Page #186

Only the first folio is missing. The Ms. is a specimen of excellent hand-writing.
275
I. M. 9197. The Same Substance : Country-inade paper. Size : 9 x 31 inches Folios 1-2, 4-67, 69-71, 73-119. Lines 7. Script : Nagara. Appearance : Old. Incomplete. Date : Sain. 1650. Post-colophon :
संवत् १६५० समये आषाढ़ कृष्ण ४ गुरौ भट्टश्रीजागेश्वरात्मजेन (?) बलभद्रेण लिखितं काश्याम् । शुभमस्तु । रामाय नमः ।
276
I. M. 9253. The Same Substance : Country-made paper. Size : 8} x 4 inches. Folios -2, 4-283; 1-73; 1-12, 14-28. Lines 7. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Commences from the beginning and continues upto the major portion of 'नानार्थवर्ग'. Chapters are paginated separately.
277 I. M. 9102. The Same Substance : Country-inade paper. Size : 7 44 inches. Folios 3-110; 1-34, 36. Liues 8. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete. Colophon: इत्यमरसिंहकृतो सामान्यकाण्डे लिङ्गसंग्रहवर्ग: ।
स्वरादिकाण्डे भूकाण्डे प्रत्येकं दशवगता।
सामान्यकाण्डे च तथा वर्गाषट् परिकीर्तिताः ।। इत्यमरकोषः समाप्तः ।
[ 179 ]

Page #187

278 I. M. 9631. The Same Substance : Country-made paper. Size : 10 x 4, iuches. Folios 1-32 ; 1-89. Lines 5. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete. Colophon :
इत्यमरसिंहकृतौ नामलिङ्गानुशासने ।
भूमिकाण्डो द्वितीयोऽयं साङ्ग एव समर्थित: ॥ Post-script :
यादृशं पुस्तकं दृष्टं तादृशं लिखितं मया।
यदि शुद्भमशुद्धं वा मम दोषो न दीयते ॥ Commences from the beginning and ends upto the end of the second kāņda.
279
I. M. 9117. The Same Substance: Country-inade paper. Size : 9! X4 inches. Folios 1-54 ; 1-33Lines 7-8. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incoinplete. Date: Sain. 1808. Post-script :
संवत् १८६८ मि० चै० शु०४।
Some margiual notes are found to occur liere and there.
280
I. M. 7659. The Same Substauce : Country-made paper. Size : 10 x 4 inches. Folios 1-47 ; 21-28. Lines 9. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
Contains the second and the third kāụdas. Ouly the last folio of the third kanda is wautiug.
[
180
]

Page #188

281
I, M. 6027. Tha Same Substance: Country-niade paper. Size : 8x4 inches. Folios 1-34, 36. Liues 8. Script : Nāgara. Appearance ; Fair. Incomplete.
Commences from the beginning of the second chapter aud ends in II. 7. 46. Folio 35 is waiting.
282
I. M. 8864.
The Same
Substance : Country-ina de paper. Size : 10 x 42 inches. Folios 1-20. Lines 10. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Inconi plete.
Cominences from the beginniug of chapter II, and euds in II. 7. 18. The text is corrupt.
283
I. M. 10319. The Same Substance : Country-made paper. Size 10 x 4į inches. Folios 1-19. Lines 8. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Contains the whole of chapter I.
284
I. M. 6025.
The Same
Substance : Country-made paper. Size 10 x4 inches. Folios 2-17. Lines 8-10. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Coutains whole of the first clapter. Only the first folio is wanting.
[ 181 ]

Page #189

Colophon :
I. M. 10239.
285
Page #190

soine Ayurvedic medicines along with a date at the top which falls on the month of Phalguna, sam. 1734.
288
I. M. 8813.
The Same
Substance : Country-made paper. Size : 8x4 inches. Folios 2-25, 24-26, 26-32. Lines 7-9. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Cominences from 11. 1-7 and ends in II. 8. 71. Folio 23 is wanting and two consecutive folios bear the same inark of 26.
289 I. M. 9038. The Same Substance : Country-made paper. Size 104 4 inches. Folios 1-23. Lines 7. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
Contains the whole of chapter I.
290 I. M. 8809. The Same
Substance : Country-made paper. Size : 11x41 inches. Folios 19-36. Lines 6. Script : Năgara. Appearauce : Fair. Incomplete.
Beginning :
चित्तं तु चेतो हृदयं स्वान्तं हृन्मानसं मनः। इति कालघर्गः । Continues from the last line of 1. 3, and extends upto the end of chapter I.
291
I. M. 3532. The Same Substance : Country-made paper. Size : 10 x 42 inches, Folios 19-56. Lines 3. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
į 183 ]

Page #191

Post-script :
मार्गशीर्षे मासि सिते पक्षे त्रयोदशी सौम्यवासरे लिखिनं श्रीनाथेन पुस्तकं पाठहेतुकम् ।
Commences from I. 2. 3. and continues upto the end of chapter 1. Apart froin the text of Amara, some couplets from the commentary of Kșiras vāmin also find place here and there.
292
I. M. 6033. The Same Substance : Country-inade pa per Size : 8! 4 inches. Folios 1-2, 4-8. Lines 8-9. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Commences from the very beginning and extends upto I.4.2.
293 I. M. 8781. The Same Substance : Country-inade paper. Size 9. *4 inches. Folios 5-19. Lines 7. Script : Nagara. Appearance: Fair. Iincoin plete.
Beginning :
... ... ... तोऽपि सः। वनीयको याचनको मार्गणो याचकार्थिनौ ।।
End:
अथाऽभिधेय-रै-वस्तु-प्रयोजननिवृत्तिषु । निपानागमयोस्तीर्थमृषिजष्टे भाले गुरौ।
समर्थस्त्रिष शक्तिस्थे समृद्धार्थे हितेऽपि च ॥ Commences from III. 1. 49 and continues upto III. 3. 87. Variation in reading occurs in one or two instances.
[ 184 ]

Page #192

294
I. M. 6753. The Same Substence : Country-made paper. Size 9 4 inches. Folios 2-49. Lines 9-11. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Commences from I. 1. 13 and continues upto III. 5. 36. Only the first and the last folios are missing. The edge of the three leaves at the end are damaged by mouse.
.
295
I. M. 7827. The Same Substance : Country-made paper. Size 10 ~ 4 inches. Folios 4-5, 11-29. Lines 5. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
Commences from I. 1. 25 and ends in I. 9. 28. Folios 6-10 are missing.
296 I. M. 7826. The Same
Substanee : Country-made paper. Size 10 x4 inches. Folios 2, 4-5, 7-8, 10, 13-17, 19-35, 38-40. Lines 10. Script : Nägara. Appearance : Fair. Imcomplete.
Coininences from I. 1. 13 and ends in II. 10. 19. Stray leaves. The text also is uot very correct.
297 I. M. 7821. The Same
Substance : Country-made paper. Size : 9.2 x 31 inches. Folio 51, 53-55, 58-65, 70. Lines 10. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
Commences from II. 10. 27 and ends in III. 3. 254. The text incorporates within itself the list of additional words as furnished by Kșirasvāinin.
[
185
]
24

Page #193

298
I. M. 7887. The Same Substance : Country-made paper. Size : 7 x 5 inches. Folios 31 by counting. Lines 9. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Commences from I. 1. 31 and ends in III. 5. 23. The Ms. contains some stray leaves.
299
I. M. 6791. The Same Substance : Country-inade paper. Size : 92x44 inches. Folios 1-36. Lines 8. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
Commences from the very beginning and extends upto II. 4. 8.
300 I. M. 10595. TIEZIEHT Vyākhyā-sudhā
Rāmabhadrāśrama Substance : Country-made paper. Size 13 x 7 iuches. Folios 1-44. Lines 14-16. Script : Nagara. Appearance : Good. Incomplete.
Beginning :
बल्लवीबल्लभं नत्वा गुरु भट्टोजिदीक्षितम् ।
अमरे विदधे व्याख्यां मुनित्रयमतानुगाम् ॥ End:
प्रश्लेषेण वा तत् समाधेयम् समानो धर्मोऽस्तस्याः इति FATAFT faet: TF ...
This forms a cominentary on the Amarakośa, by Bhānuji Dikşita, the son of Bhattoji Dikşita. The author assumed the naine of Rāmaśrama when he became an ascetic.
[ 186 ]

Page #194

Commences from the beginning and continues upto The text of Amara occupies the middle.
There
I. 1. 21.
is no colophon found anywhere in the commentary. For this commentary, see Shastri's Catalogue, nos. 4663-7, Vol. VI.
301
I. M. 293.
अमरकोशोद्घाटन Amarakośodghatana
Kṣirasvamin
Substance: Country-made paper. Size: 11 x 4 inches. Folios 2-58, 1-112, 1-81. Lines 8-9. Script Nagara. Appearance: Fair. Incomplete.
Beginning:
यस्य भगवतो ज्ञानदययोर्बोधकरुणयोः सिन्धोः अगाधस्यान्यैरप्राप्तज्ञानदयावधेः ।
गम्भीरस्यापारस्य ।
समुद्रस्येव
End:
तथा प्रमाणाद्याः अजहल्लिङ्गवचनाः – वेदाः प्रमाणं स्मृतयः प्रमाणं भूतमियं ब्राह्मणी विप्राशिषो भद्रम् ।
Colophon :
इति श्रीभट्टक्षीरस्वामिनोत्प्रेक्षतामरकोशोद्घाटने सामान्य काण्डः तृतीयः समाप्तः । शुभमस्तु, ६००० |
Only the first folio is missing. The chapters have got separate paginations. The text of Amara appears in the middle of each page. Printed at Poona, 1913.
302
I. M. 10956. मुग्धबोधिनी Mugdhabodhini Bharata Mallika
Substance: Country-made paper. Size 15 x 3 inches. Folios 1-16. Lines 11-12. Extent in granthas: 900. Script: Bengali. Date Saka 1674.
Incomplete.
[ 187 ]

Page #195

Beginning :
सलिङ्ग ॥ सन्नादिकृत्तद्धितसमासजैरिह वर्गे संग्रहः संक्षेपोक्तिः । सन्प्रत्ययः सन्निच्छायामित्यनेन कित्तिज्गुप् इत्यादि च ग्रहणम् ।
Colophon : इति
End :
वेदाः प्रमाणमेवमन्यच्च प्रयोगानुसारादूहनीयम् । इति लिङ्गादिसंग्रह - टीका ।
हरिहरखानवंशसम्भवगौराङ्गमल्लिकात्मजश्रीभरतसेन
कृतायाममरकोशटीकायां मुग्धबाधिन्यां लिङ्गादिसंप्रहवर्गः | नानाग्रन्थ- दृष्ट्या मुग्धबोधानुसारतः । सामान्यकाण्डव्याख्यानं चक्रे भरतमल्लिकः ।
Post-colophon :
शकाब्दाः १६७४ श्रीगोकुलचन्द्र देवशर्मणः स्वाक्षरमिदं ।
Contains the whole of 'Linga-samgraha-varga'. The commentary follows the 'Mugdhabodha grammar'. The author Bharata Mallika also called Bharata Sena flourished in a Vaidya family of Bengal in the first half of the seventeenth century. He is quoted in the commentary of Kavi-kalpadruma, For other Mss. of this commentary, see Shastri's Catalogue, Vol. VI, 4673-5.
Colophon : इति
303
I. M. 10949. The Same
Substance : Country-made paper. Size : 142 x 32 inches. Folios 2, 5-31. Lines 5-8. Script: Bengali. Incomplete.
[
वैद्यहरिहरखानवंशसम्भव - गौराङ्गमल्लिकात्मजभरतसेनविरचितायाममरकोशटीकायां मुग्धबोधिन्यां लिङ्गादिसंग्रह वर्ग: ।
188 ]

Page #196

इति नानाग्रन्थ-दृष्ट्या मुग्धबोधानुसारतः । सामान्यकाण्डव्याख्यानं चक्रे भरतमल्लिकः ॥ इति हरिहरखानस्यान्धवाय-प्रभूतो मुरहरपादसेवासक्तगौराङ्गजातः । अमरविहितकोषं मुग्धवाधानुसारं
व्याकृत भरतसेनः पूर्वटीकादिदृष्ट्या । इति भरतसेनकृता मुग्धबाधिनीनामामरकोषटीका समाप्ता।
Post-colophon :
ॐनमः शिवाय। श्रीव्रजकिशोर देवशर्मणः पुस्तकमिदं स्वाक्षरञ्च ।
The text at the first page is defaced. Contains the major portion 'Liiga-samgrala-varga'.
304 I. M. 6053. नामलिङ्गाख्यकौमुदी Nāma-lingākhya-kaumudi
Rāmakļşņa Bhattācārya Substance : Country-made paper. Size : 10 x 5 inches. Folso 1-4. Liues 10. Extent in grantha, 100. Script : Nagara. Appearauce : Fair. Incomplete.
Beginning :
प्रणम्य नन्दतनयं वाच्यं सकलनामभिः ।
तन्यते रामकृष्णेन नामलिङ्गाख्यकौमुदी॥ ग्रन्थारम्भसमये विघ्नविनाशाथं मङ्गलमाचरति यस्येति। यस्य सिन्धोर्गुणा अनघा दोषाः समूलिताः स भगवान् सेव्यताम् । End :
ननु अव्ययपदमादौ निबद्धम् । मैवम्, न ह्यव्ययत्वेनैवाघस्तुता किन्तु एकवर्णत्वेन लाघवात् सूचीकटाहन्यायेनादावुपन्यस्तम् । स्व रा ...
[ 189 ]

Page #197

Contains only the exposition of the introductory stanzas. The following line appears on the reverse of the last folio :
श्रीरामकृष्णभट्टाचार्यकृत-नामलिङ्गाख्यकोषकौमुदीयम् । पत्राणि
305
I. M. 5517. पदचन्द्रिका Pada-candrika
Rāyamukuta Substance : Country-made paper. Size : 10x43 inches. Folios 2-9, 11-69. Lines 15. Extent in granthas : 1700. Script: Nagara. Fair. Incomplete.
Beginning:
...नघा निष्पापा रागाद्यसम्बलिता इति यावत्। यद्वा अनघा हृद्याः। तथा च धरणि --अनघोऽपापहृद्ययोरिति । गुण्यन्तेऽभ्यस्यन्त इति गुणाः, गुण आमन्त्रणे कर्मणि घङ्। यस्य किम्भूतस्य ज्ञानदयासिन्धोः ज्ञानं समस्तविषयावबोधः। दृष्टं स्वार्थमनपेक्ष्य परदुःखप्रहाणेच्छा दया तयोरम्बुतुल्ययोः सिन्धोरिव सिन्धोरिति रूपकं ताभ्यां सिन्धुरिव सिन्धुः प्रकृत्यादित्वाद्वा तृतीया। तृतीयेति योगविभागात् समास इति सर्वधरादयः ।
End :
नरकसंगतं प्रेतवैतरण्यादि धारिसंगतं मत्सकच्छपकमलादि । अत्रानुक्तमपि प्रसक्तानुप्रसक्ततया स्वयमूह्यं धर्गः। प्रकरणं स्वरादीत्यादिशब्देन पातालग्रहणं पातालस्यापि स्वर्गतुल्यत्वात्, अत एष । तस्य स्वर्गादनन्तरं कृ ... धस्तारः। इति महिन्तापनीयेत्यादि । Colophon:
इति श्रीरायमुकुटेऽमरकोषपदचन्द्रिकाख्यायां प्रथमः काण्डः
समाप्तः।
[ 190 ]

Page #198

It is a commentary on the Amara kośa by Rāyamukuta Bșhaspati Miśra who belonged to the Radiya section of the Brahmaņas. He is mercilessly criticised by Bhanuji Diksita, son of Bhattoji Diksita, the grammarian. Undertaken for publication at the Calcutta Sanskrit College Series.
306
I. M. 5502. The Same Substance : Country-made paper. Size : 10x4 inches. Folios 1-83. Lines 10-11. Extent in granthas. 2200. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning : ___ अथ द्वितीयकाण्डे वर्गान् संगृह्णन्नाह वर्गा इत्यादि। हह द्वितीयकाण्डेऽङ्गमगादिभिरुपाङ्गश्च खिलादिभिः। पुरे आपणादिभिस्तेषां च विपण्यादिभिः सह घर्गमानैः पृथ्यादिभिः संपादिता उपलक्षिता वा दशवर्गा वक्तुमारब्धाः। आदिकर्मणि क्तः, आशंसायां भूतवञ्चेति वा क्तः। मृगशब्दः पशुमात्रेऽपि । यद्वक्ष्यति पशघोऽपि मृगा इति । अतोऽन सिंहस्थ ग्रहणम्। आदिशब्देन व्याघ्रादिग्रह इति स्वामी।
End: .
मनोर्जाता ड: मनुजाः । मनोरपत्यानि मानधाः । औपसंख्यानिकोऽण मानवस्तूपसंख्यानादिति भाषावृत्तिः। नरं ति...
Commences from the beginnipg of the second kāụda, and ends at the beginning of II. 6.
The following colophon is found in the middle of the obverse of the last page. इति सिंहादिधर्गधिवरणं समाप्तम् ।
[ 1913

Page #199

307
I. M. 26. The Same
Substance : Country-made paper. Size 12 x 4g inches. Folios 2-119. Lines 11. Extent in granthas : 4800. Script : Nāgara. Appearance: Fair. Incomplete.
Beginning :
सह । वसु धनं तद्योगात् वसुमती । वसु धत्ते आत इति कः वसुधा । विस्तीर्णत्वादुर्वी वोतो गुणवचनादिति ङीष् । घसु धारयति पूर्ववत् खच् । खचि ह्रस्व इति हस्वत्वम् - वसुन्धरा । गोत्राः शैलास्तद्योगादर्श आद्यच् । गां जलं त्रायते वा गोत्नः ।
End :
तस्य परिवेत्तुर्ज्यायान् ज्येष्ठः परिवर्जनं विन्दति लभते संज्ञायां क्तिच् ।
Commences from II. 1. 3 and ends in II. 7.56.
Beginning :
End :
308
I. M. 1501. अभिधानचिन्तामणि Abhidhāna- chintāmani
Substance : Country-made paper. Size : 10 x 42 inches. Folios 1-109. Lines 9. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete.
प्रणिपत्यार्हतः सिद्ध सांगशब्दानुशासनम् । रूढयौगिक मिश्राणां नाम्नां मालां तनोम्यहम् ॥
शनैर्मन्देऽवरे त्वर्वाक् रोषोक्ताबु नतौ नमः ।
[192]

Page #200

Colophon :
इत्याचार्य-श्रीहेमचन्द्रविरचितायामभिधानचिन्तामणौ नाममालायां सामान्यकाण्डः षष्ठः । Post-script :
शुभं भवतु लेखकपाठकयोः ।
The lexicon of Hemacandra also passes under the name of 'Nāmamalā.' Some folios in the beginning are found to contain marginal notes. Printed in Bombay.
309 ____I. M. 1497. The Same Substance : Country-inade paper. Size : 13 x 54 inches. Folios 1-4, 17-49, 51-70. Lines 9. Script : Nagara. Appearance : Fresh. Incomplete.
Somne folios in the middle are missing. The first folio has been re-written by a different hand. After the colophou at the end of the sixth chapter comes the following unfinished couplet :
गीर्वाणवाणीषु विशेषबुद्धिस्तद् यापि भाषा रसलो। It thus becomes apparent thnt the rest of the said couplet along with other things might have continued in one or two subsequent folios.
310 I. M. 1502. The Same Substance : Country-made paper. Size 10 x 4 inches. Folios : 6-43. Lines 15. Script : Nagara. Appearance: Fair. Incomplete. Beginning : ... ... घधिनिधि।
महापद्मश्च पद्मश्च शङ्खो मकरकच्छपौ। मुकुन्दकुन्दनीलाच चर्चाश्च निधयो नव ।।
[ 193 ] 25

Page #201

End :
माला भिल्लाः किराताश्च सर्वेऽपि म्लेच्छजातयः ।। Colophon :
इत्याचार्य-श्रीहेमचन्द्रषिरचितायामभिधानचिन्तामणौ नाममालायां मयंकाण्डस्तृतीयः ।
Continues from II. 107 and extends upto the end of Chapter III.
311
I. M. 1496. The Same Substance : Country-inade paper. Size : 124 x 5 inches. Folios 1-80. Lines 8-9. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete.
Written by different hands in the beginning as well as in the end.
312
I. M. 1511. नाममाला Namamala
Harśa Upadhyāya Substance : Country-made paper. Size : 10 * 4, inches. Folios 1-4. Lines 15. Extent in granthas : 160. Script: Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning :
प्रणम्य परमात्मानं सच्चिदानन्दमीश्वरम् । प्रश्नाम्यहं नाममालां मालामिव मनोरमाम् ॥
प्रथमं सरस्वतीनाम वाग्देधी सारदा ब्राह्मी भारती गौः सरस्वती। हंसयानी ब्रह्मपुत्री सारदा घरदा पुनः ।।
[ 194 ]

Page #202

End :
गणेशनाम
विनायकः पाशुपाणि (१) विघ्नराजो गजाननः । द्वैमातुर एकदन्तो लम्बोदरो गणाधिपः ॥ गौरीसुतश्च हेरम्बस्तथा मूषकवाहनः । कार्यारम्भेषु सर्वेषु सिद्धिबुद्धिप्रदोऽस्तु सः ॥
मत्स्यनाम
पृथुरोमा संघचारी मत्स्यो मीनो झषोऽण्डजः वैसारिणो विसारी च शंवरो निमिषस्ति ( ? ) ...
Contains portion of the first chapter. For further about this text, see Shastri's Catalogue, Vol. VI, No. 4696.
Beginning :
I. M. 10527.
313
अनेकार्थध्वनिमञ्जरी
Anekārtha-dhvani-mañjari
Mahākṣapaņaka
Substance : Country-made paper. Size : 122 x 5 inches. Lines 13. Extent in granthas : 250. Script :
Folios 1-8. Nāgara. Appearance: Fair. Complete.
शुद्धवर्णमनेकार्थं शब्दलक्षणमौक्तिकम् ।
कण्ठे कुर्वन्ति विद्वांसः शुद्धध्याना दिवानिशम् ॥ शब्दाम्भोधिर्यतोऽनन्तः कुतो व्याख्या प्रवर्त्तते । स्वानुबोधैकमानाय तस्मै वागात्मने नमः ॥ सरस्वतीप्रसादेन कविर्बध्नाति यत् पदम् । प्रसिद्धमप्रसिद्धं वा तत्प्रमाणं च साधुषु ॥
[
195 ]

Page #203

End:
अन्तेवासिगणानाञ्च नानाशब्दार्थधारणे। उपनीते च (उपनीयते) सौभाग्यं पठतां तु दिवानिशम् ।।
Colophon:
इति काश्मीरामाये महाक्षपणकविरचिते अनेकार्थध्वनिमञ्जा पादाधिकारस्तृतीयः काण्डः समाप्तः। शुभमस्तु।
The text is divided into three chapters. The Ms. is not very correct. Printed at Benares, 1868.
314
I. M. 10742. The Same
Substance : Country-made paper. Size 12x3inches. Folios 1-8. Lines 8. Script : Maithili. A ppearance : Fair. Complete.
Begins with the synonyms of Siva. The benedictory verses are not to be found in the Ms. There occur slight variations in reading in a few instances.
315
I. M. 243. The Same
Substance : Country-made paper. Size : 104 x 44 inches. Folios 1-13. Liues 6-7. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete
End:
अङ्ग दारेषु शय्यायां तल्पशब्दो निगद्यते ।
हवे ताराग्नौ (?) गृहस्थाने धिष्णामाहु विचक्षणाः ॥ Continues upto the begiuning of chapter 11. The text of the Ms. is not very correct.
[ 196 ]

Page #204

316
I. M. 9166. The Same
Substance : Machine-made paper. Size 10 x 39 inches. Folios 2-13. Lines 8. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete Date : Sani. 1751.
Beginning :
... नो मधुकोऽपि मधुः स्मृतः । ९ । क्षुद्रा वेश्या नटी क्षुद्रा क्षुद्रा स्यान् मधुमक्षिका।
असहिष्णुर्नरः क्षुद्रः क्षुद्रा स्यात् कण्टकारिका ।। Post-colophon :
शुभमस्तु। संवत् १७५१ समये फाल्गु सुदि ३ ग्रन्थसंख्या २१३ ।
Only the first folio is missing. The reverse of the last leaf contains an index of words.
317
I. M. 8779. The Same Substance : Country-made paper. Size 8x3 inches. Folios 3-6,9-18. Lines 6-7. Script : Nagara. Appearance : Dainaged by fire at the corner. Incomplete.
Beginning :
जिगीषौ च ... ... दूषिणि ।१९। मूट्टि चित्ते जले काये मुखे ब्रह्मणि मारुते ।
कामे काले सुघणे च कशब्दो द्रधिणे धने । Post-script :
शुभमस्तु । भूतनिघ्नशरबाण ... भिस्सस्मिते नृपतिवत्सरेऽसिते आश्विने वसुतिथौ शनेदिने ... एतदलिखत पुस्तकम् ।
[ 197 ]

Page #205

Some portion at the corner of the Ms. has been burnt by fire and this has taken away some syllables specially at the end. The text of tlie Ms, is corrupt.
318
I. M. 9106.
The Same
Substance : Country-inade paper. Size 98 x 4 inches. Folios 1-12, 16-19. Lines 8. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
Somie folios in the middle are wanting. The following occurs on the obverse of the first folio :
अनेकार्थध्वनिमञ्जरीप्रारम्भः। नारायणभट्टात्मज-रामकृष्णभट्टात्मज-हरिकृष्णभट्टकेल्करस्येदं पुस्तकम् । श्रीरस्तु।
319 I. M. 9474B. The Same Substance : Country-made paper. Size : 9 x 4. inches. Folios 1-35. Lines 8. Script : Nāgara. Appearauce : Good. Complete.
The colophon occurs at the upper portion of folio no. 34. Then come some lines which might have been left out somewhere in the text. At the end of the Ms. occurs the following:
इति अनेकार्थकोशः। शुभं भूयात् । अर्गलपुरनिवासिन: पुः ।
320 I. M. 9656. TETÄT Sabdaprabheda
Maheśvara Kavi Substance : Country-inade paper. Size : 104 x 5 inches. Folios 12 (by counting). Lines 11. Extent in granthas : 320. Script : Nāgara. Appearance : Partly damaged. Incomplete. Date : Sain. 1553.
[ 198 ]

Page #206

Beginning:
End :
...
पि स्यात् कुचरः कुधरेऽपि च ।।११ उत्तमेऽनुत्तमं च स्यादाहते स्यादनाहतम् ।
उदारे चानुदारः स्याद
Colophon :
कर्त्तुं चेतश्चमत्कारं सतां हर्त्तु विपर्ययम् । संशयं च निराकत्तुमयमस्मत्परिश्रमः ॥ छन्दोऽनुप्रास-यमक - श्लेपभेदेषु निर्णयः । एष्वेषास्योपयोगश्च क जानतोऽपि वा ॥
(इ) ति शब्दप्रभेद: सम्पूर्णः ।
...
चानुदय च तू (१) ॥ १२
Post-colophon :
ग्रन्थसंख्या ३३५ त्रीणि शतानि पञ्चत्रिंशदधिकानि । सं १५५३ वर्षे श्र वदि ३ गुरौ सेऽवज्जवास्तव्य राय श्री नोगाइ कुले उद्योतकारीतिलक महामलिक श्रीनासीर लकसुत षां न श्रीषां नांजी पठनार्थ पुस्तकं लिखितं इति । शुभं भवन्तु ।
Both the edges of the Ms. are damaged as a result of which some syllables have gone away. The text is not very correct.
The author also composed 'Sahasānka-carita' and this may be noticed in the following couplet occurrir g in the last folio :
श्रीसाहसाङ्कचरितप्रमुखासु गद्यपद्यप्रबन्धरचनासु वितन्धतै । व्युत्पत्तिमुज्ज्वलतमां परमां च शक्तिमुल्लासिता जगति येन सरस्वतीयम् ॥
321
I. M. 525. The Same
Substance : Country-made paper. Size : 10 × 42 inches. Folios 1-6. Lines 17. Extent in grantha : 350. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete.
[
199 ]

Page #207

Beginning :
प्रबोधमाधातुमशाब्दिकानां कृपामुपेत्यापि सतां कधीनां । कृतो मया रूपमवाप्य शब्दभेदप्रकाशोऽखिलवाङ्मयाब्धेः॥।।
End:
कर्तुं चेतश्चमत्कारं सतां हर्तुं विपर्ययम् । संशयं च निराकर्तुमयमस्मतपरिश्रमः ॥
Colophon :
इयि शब्दलिङ्गप्रभेदः समाप्त: । The Ms. is in good order.
322 I. M. 5503. विश्वप्रकाश Visva-prakasa
Maheśvara Substance : Country-made paper. Size : 11 x 4 inches. Folios 20 (by couuting). Lines 12. Script: Nagara. Appearance : Partially damaged. Incomplete. Beginning :
स्तुवीमहि महामोहक्लेशान्तक-भिषग्वरम । त्रैधातुकनिदानझं सर्वज्ञं दुःखहानये ॥
कलाविलासान्मकरन्दबिन्दुमुदा(द्रां) विनिद्रे हृदयारविन्दे । या कल्पयन्ती रमते कवीनां देवी नमस्यामि सरस्वती ताम् ।।
End:
नन्दिरानन्दने दुपते प्रतीहारे हरस्य च । चिदा ज्ञाने च बुद्धौ च धीदा कन्यामणीषयो:
निन्दाऽपवादे कुत्सायां नन्दा मणिकसम्पदोः । दतिः । वि
[ 200 ]

Page #208

Commences from the very beginning and continues upto dissyllables ending in 'x'. The author is the same as that of the previous one.
The right edge of the Ms, is damaged by mouse. Printed in the Chowkhamba Sanskrit Series.
323
____I. M. 668. रत्नकोश Ratnakosa
Substance: Country-made paper. Size : 100 x 4 inches. Folios 1-18. Lines 8. Extent in grautha : 250. Script : Nagara. Appearance : Old and worn-out. Complete. Date : Sam. 15 (?) 38.
Beginning :
सर्वज्ञानमयं रम्यं सर्वज्ञानप्रकाशकम् ।
स्वल्प ... ... ... ... भ्यसेत् । शतेन सूत्राणां संग्रहो यथा। तत्रादौ त्रीणि भुवनानि । त्रिविधं स्थानम् ।
End: निषिधं दानम्-अर्थः, वाक्, धर्मः । इति रत्नकोशः समाप्तः ।
अधीतव्यमिदं शास्त्रं बालानां बोधदायकम् । कृताभ्यासेन येनैव सर्वज्ञत्वं प्रजायते ॥ इदमेव अधीयानः सभायां राजवेश्मनि । विद्वज्जनानां सर्वेषां मान्यतां याति मानवः ॥ रत्नकोशमिदं रम्यं पठितव्यं प्रयत्नतः । मूर्खा अपि प्रजायन्ते सर्वशास्त्रार्थकोविदाः ॥ दाने तपसि शौर्ये च विज्ञाने धिनये नये । विस्मयो नहि कर्त्तव्यो बहुरत्ना वसुन्धरा ॥
[ 2017 26

Page #209

त्रयोदश शीलानि
Then follow their enumeration. Post-colophon:
सम्वत् १५ (?) ३८ चैत्र पदि ४ शनौ समाप्तमेतत् ।
The text enumerates various entities having definite number. Of these, enumeration of various dynasties of kings, different provinces, different weapons, numerous arts, etc., are worthy of notice.
There is another Ms. of this text belonging to the Govt. collection. See Shastri's Catalogue, Vol. VI, No. 4703A. But the Ms. noticed here has got some variants in readiug.
The text is corrupt. Some leaves are mouse-eaten and consequently some portions of the text in some of the leaves have practically gone away.
324
I. M. 5504. शब्दार्थनिघण्टु Sabdartha-nighantu
Dhananjaya
Substance : Country-made paper. Size : 10.5 4inches. Folios 1-9. Lines 11. Extent in grantha: 240. Script: Nagara. Appearauce : Fair. Incomplete.
Beginning :
तन्नमामि परं ज्यातिरवाङ्मनसोगोचरम् । उन्मूलयत्यविद्यां यद्विद्यामुन्मीलयत्यपि ।।
अथ युग्मनाम ॥
द्वयं द्वितयमुभयं यमलं युगलं युगम् । युग्मं द्वन्द्वं यमं द्वैतं पादयोः पातु जैनयोः ॥
[ 202 ]

Page #210

End:
अजो विधिरजो विधुरजः शम्भुरजस्तमः ।
रजस्त्रैवार्षिको ब्रीहिरजो राम ... ... Commences from the beginning and exteuds upto the certain portion of the beginning of chapter II. The author was a Jaina.
The following colophon appears at the middle of the obverse of folio 9 :
इति श्रीधनञ्जयसूरिकृतौ अभिधानसंकीर्ण(निरूपणो नाम प्रथमः परिच्छेदः।
325
I. M. 10424. The Same
Substance : Country-made paper. Size : 9.1 x 5 inches. Folios 1-18. Lines 10. Extent in grantha : 220. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
प्रथमः
Colophon :
इति श्रीमहाकविधनञ्जयविरचित-शब्दार्थनिघण्टौ परिच्छेदः।
Contains the Arst chapter only.
326
I. M. 10280. The Same
Substance : Country-made paper. Size: 10x41 inches. Folios 3 (by counting ). Lines 12. Script : Nāgara. Appearance Fair. Incomplete. Date : Sain. 1639.
Beginning :
समरं युद्धं संयुद्धं कलहं रणं संग्राम संपरायाजि: सम्मदाहुमहाव्रतम् ॥
[ 203 ]

Page #211

Post-script :
संवत् १६३९ वर्षे कृष्णपुरीलिखितं सूर्यकुण्डसमीपे ।
Then follows some incantations in vernacular. Stray leaves. Ends in chapter I.
End :
327
I. M. 2781. हारावली Harāvali
Purusottama Deva
Substance : Country-made paper. Size: 7 x 42 inches. Folios 1-30. Lines 8. Extent in grantha : 350. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete. Date ; Saril. 1899.
Beginning :
भुजगपतिविमुक्तस्वच्छ निर्मोकघल्लीविलसितमनुकुर्वन् यस्य गङ्गाप्रवाहः । शिरसि सरस - भास्वन्मालतीदामलक्ष्मीं लघयति हिमगौरः सोऽस्तु नः साध्यसिद्धेा ॥
हित्वा महाशाध्दिकताभिमानं मात्सर्यमन्यत्र मुहुर्निधाय । हारावलीं यः प्रकरोति कण्ठे विदग्धगोष्ठीषु परं स भाति ॥
Colophon:
इति श्रीशाब्दिकमहामहोपाध्याय - पुरुषोत्तमदेवविरचिता हारा
वली समाप्ता ।
Post-colophon :
लिखितमिदं पुस्तकं मणिरामेण ।
शुद्धं ८ मन्दे ।
Printed in Calcutta.
[ 204 ]
संवत् १८५९ पौष

Page #212

328
I. M. 8079. The Same
Substance: Country-made paper. Size:9x4 inches. Folios 1-3. Lines 9. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
End :
अलङ्कारसुवर्ण यत् तच्छृङ्गोकणं मतम् ।
रतिल(क्षं) निधुधनं नियोजन मिति स्मृतम् ॥५०॥ Contains the first fifty couplets only.
329
I. M. 607. हारावलीकोशस्य सूचनपत्र
An index to Hārāvali
Substance : Country-imade paper. Size : 60 x 40 inches. Folios 1-16. Lines 11. Script : Nāgara. Appearance : Good. Complete. Date : Sain. 1865.
Beginning :
नाम
संख्या
श्लोक
शिवस्य विष्णोः गरुड़स्य लक्ष्म्या :
२२४
Enl:
इति पादावधिः इति हारावलीकोशस्य सूचनपत्रं समाप्तम् ।
Post-script : संवत् १८६५ चैत्र कृष्ण २ शुक्रे ।
[ 205 ]

Page #213

It is the word-index to Haravali-kośa, writen in two columns in the Ms. The name of the compiler is not mentioned anywhere.
Beginning :
End :
330
I. M. 8085. नानार्थशब्दकोश Nānārtha-śabdakośa
Medini Kara
Folios
Substance : Country-made paper. 1-9. Lines 9. Script : Nagara. Good. Incomplete.
वृषाङ्काय नमस्तस्मै यस्य मौलिविलम्बिनी । जटावेष्टनजां शोभां विभावयति जाह्नवी ॥ पूर्वाचार्यकृतीवक्ष्य शब्दशास्त्रं निरुप्य च । नानार्थशब्दकोशोऽयं लिङ्गभेदेन कथ्यते ॥
भालाङ्क करपत्रे स्याच्छाकभेदे च रोहिते । महालक्षणसम्पन्नपुरुषे कच्छपे हरे ॥
Size: 92 × 4 inches.
Appearance :
331
Commences from the beginning and terminates after the middle of 'कान्तवर्ग'.
Printed in Calcutta.
I. M. 10957. The Same
Substance : Country-made paper. Size : 14 x 3 inches. Folios 2, 3, 6, 7-24, 46, 47 and extra two. Lines 7-8. Script : Bengali. Appearance : Partly defaced. Incomplete.
[
206
]

Page #214

Beginning :
... मान्तोऽत्र सर्वत्रादौ प्रदर्शितः। सप्त ... ... वर्तमानो विनिश्चितः॥ एकद्वित्रिचतुःपञ्चषड्वर्णानुक्रमात् कृतः ।
स्वरकाद्यादिका ... वगैः ... .... (१।१२) End:
जलाशयो ... ... नपुंसकम् । Some leaves in the beginning and the eud are defaced as a result of which it became impossible to decipher the text properly. Ends in 'यान्तवर्ग' (117).
332 I. M. 5505. Fragment of a kosa
with a commentary. Substance : Country-made paper. Size : 11x41 inches. Folios 3-35. Lines 8-14. Script : Nagara. Appearance : Partly defaced. Incomplete. Beginning :
एकद्वित्रिचतुःपञ्च-षड्वर्णानुक्रमात् कृतः ।
स्वरकाद्यादिकाद्यन्त-वगैर्नानार्थसंग्रहः ॥ Commentary :
एकेति। स्वराश्च कादयश्च ते च ते काद्यन्त्याश्च तादृशशब्दानां ये वर्गाः समुदायास्तैः नानार्थसंग्रहः । एकद्वित्रिचतुःपश्चषड्वर्णानुक्रमात् कृतः 1८(?)। कैकः क इति चित्रको वह्निसंज्ञकः वह्निपर्यायनामक इत्यर्थः। End : जद्वि
अब्जं शङ्खऽस्त्रियां ... निचुले क्लीवमम्बुजे। कुब्जस्तरण्यामाघाटे ... ... च धर्वरे । पिञ्जा तूले हरिद्रायां हनी पद्मा विशल्ययो: ॥ काम्वीजः श्वेतखदिरे पुन्नागे सोमवस्कले ।
[ 207 ]

Page #215

Com : विशल्या द्रवन्ती। विशल्योदुम्बरच्छदा। द्रवन्ती शम्बरी हञ्जी न्यग्रोधी मूषिकाद्वयेति केयदेवः ।
पुन्नागश्चम्पकभेद इति डल्लनः। सोमवल्कलः कटुकल्पः। पाण्डराम
No beginning, no end. This is a fragment of some lexicon together with a commentary thereon. The coinmeutator refers to Dallana, Keyadeva, Amara, Dhanvantari, Medini, Bagblata, Nāmamālā, Bhābamisra, Harāvali and others. Apparently the text seems to be a medical lexicon. But the syllables शि, प्र, and शिव, प्र occur in the left side of the reverse of all tlie folios indicating thereby that it may be even a fragment of the Sivakosa, noticed by Aufrecht and 'प्र' may stand for 'प्रकाश', a coin mentary thereon. The last folio is defaced.
333
I. M. 1498. ना
पाला Nanartha-ratnamala
Nirū(u)pama Daņdeśa Substance: Country-made paper. Size 13x5 inclhes. Folios 1-56. Lines 9-13. Extent in grantha : 1500. Script : Nāgara. Appearance : Good. Complete. Date : Sain. 1927. Beginning :
यत्पादाम्बुरुहच्छाया देवचूडामणीयति । यस्य ज्ञानदयानन्ताः स देवः श्रेयसेऽस्तु नः॥ अस्ति श्रीमान् निरू(रुपमदण्डनाथः प्रचण्डधीः । स धृतौ वचं (?) दंडेशमुक्तामणिर्गुणी॥ द्वितीयमन्नःकरणं राज्ञो हरिहरस्य यः । राजकार्य प्रजारक्षा द्वयं धत्ते कुलवतम् ॥
काण्डैश्चतुर्भिरेक-द्वि-त्रि-चतुर्वर्णवर्णितः । संकीर्णाव्ययकाण्डाभ्यामिति षड्भिरनुक्रमात् ॥
[ 208. ]

Page #216

Colophon :
इति जगदुपकारिण्यां अव्ययाक्षरकाण्डः पूर्णों नानार्थरत्नमालायां। ॐ तत्सदिति श्रीमान् । नानार्थरत्नमालायाः षटकाण्डाः परिसमाप्ताः । Post-script :
शुभमस्तु, संवत् १९२७ ।
The text comprises six chapters. There is a lacuna at the end of the reverse of the folio no. 23. The text of the Ms. is very corrupt. The author is also called here as Irugapa-dandadhinatha. He composed the work under the patronage of Harihara II, the king of Vijayanagara. See Tanjore Catalogue, No. 4768.
334
I. M. 389. एकाक्षररत्नमाला Ekaksara-ratnamala
Madhava Substance : Country-made paper. Size 10 x 41 inches. Folios 1-10. Lines 7-12. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete. Beginning:
वागीशाधाः सुमनसः सर्वार्थानामुपक्रमे। यं नत्वा कृतकृत्याः स्युस्तं नमामि गजाननम् ॥ सुधारूपाभिधानाब्धि साकं सुमनसां गणः । सति मन्दरमन्थेन विनिर्मथ्य च कौशलात् ।। भारद्वाजकुलोत्तंलो माधवो मायनात्मजः ।
एकाक्षरपदा ... रत्नमालां करोम्यहम् ।। End:
तु सम्बोधने धीरैः जिह्वामूलं प्रचक्षते । ... ... शक्तौ च उपध्मानीय उच्यते ॥१३८।।
[ 209 ] 27

Page #217

Colophon:
इति हरिहरामात्यमाधवकृतो एकाक्षररत्नमालायां .. कारकांडः समाप्त।
यस्त्यागेन सुरद्रुमं रघुपतिं सत्येन धर्मात्मजं । धर्मेणानुकरोत्यसौ हरिहरी नानाकलाकोविदः॥ ....याज्ञाधुरंधरो गुणनिधिः श्रीभूषणमात्मजो। मन्त्री मादरसो (माधवोऽसौ) निघण्टुमकरोन्नानार्थ
मेकाक्षरः॥ This constitutes a portion of Nāpārtha-ratnamala described above. The author is variously known as Iruga pa or Nirupama-Daudádhinātha, Bhāskara and Madhava. The Ms. is written by different hands. The text is corrupt. Noticed in the Tanjore Catalogue, no. 4737.
335
I. M. 9458B. वर्णार्थनिर्णय Varnartha-nirnaya
Substance : Country-made paper. Size : 6!x 3 inches. Folios 1-4. Lines 10-12. Script : Nagara. Appearance : Good. Complete.
Beginning :
अथ अकारादिहकारपर्यन्तवर्णार्थनिर्णयः प्रदर्श्यते। अ अभाघः, स्वल्पार्थः, प्रतिषेधः, अनुकम्पार्थकः । अ: विष्णुः, ज्ञप्तिमात्रम् , निर्गुणब्रह्म ।
End:
ह रुषोक्तिः, अनुनयः, पादपूरणम् , सम्बोधनम् ।
हः शिवः, सकोपः, हस्ती। Colophon : इति अकारादिहकारपर्यन्त-वर्णार्थनिर्णयः ।
[ 210 ]

Page #218

The text speaks of the various meanings of letters. Side by side it has been also pointed out that inost of these letters when aspirated convey different meanings.
336
I. M. 118. एकाक्षरीनाममाला Ekaksari-namamala
Amaracandra Substance : Country-made paper. Size 101 x 4 inches. Folios 1-2. Lines 10. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete. Beginning :
अभिधानं प्रवक्ष्यामि नानाशब्दार्थधिस्तरे ।
End:
अकारादिक्षकारान्तवर्णानां तु पृथक् पृथक् ।
अभिधानं समासेन कथितं बुधसंस्तुतम् ॥ Colophon :
इति श्रीअमरचन्द्रविरचिता एकाक्षरीनाममाला सम्पूर्णा ।
337 I. M. 28. एकाक्षरनाममालिका Ekaksara-namamalika
Viśva-śambhu
Substance : Country-inade paper. Size : 12 x 4 inches. Folios 2-7. Lines 7. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete. Date: Saiin. 1864.
Beginning :
... .. .. .. प्रकीर्तितं । रक्षार्थवाचकावेतौ व्याख्यातौ लघुदीर्घकौ ॥
End:
..
..
क्ष क्षेत्रे क्षये गृहे ।।११५।।
[ 211 ]

Page #219

Colophon:
इति श्रीविश्वशंभुप्रणीता एकाक्षरनाममालिका समाप्ता ।
Post-colophon :
मिती कार्तिकशुक्लपक्षे द्वादश्यां बुधवाशरे संवत् १८६४ श्रीराधाकृष्णके सरण ॥
The text of the Ms. is very corrupt and this can be better imagined from the sample of the post-colophon exhibited above.
338
I. M. 10879. जकारभेद Jakārabheda
Purusottama Substance : Country-made paper. Size 13 x 3 inches. Folio 1 (one). Lines 8. Script : Bengali. Appearance : Fair. Incoin plete.
Beginning :
जीरकः जीवनं जन्म जघनं जननी जयः। The Ms. consists of only one leaf. It contains the whole of 'जकारभेद' and portion of कारभेद'. The following colophou appears in the middle of the folio :
इति पुरुषोत्तमदेवकृत-जकारभेदः समाप्तः । The following line appears in the reverse : ভট্টাচার্য মহাশয় তুমি বারবার সাধিয়া পড়াইল। অসুস্থ দিনে।
339
I. M. 9873. शब्दभेदप्रकाश Sabdabheda-prakāsa
Śriharşa Substance: Country-made paper. Size 91x4 inches. Folios 1-5. Lines 12. Extent in granthas : 125. Script : Nagara. Appearance : Fair. Complete.
[ 212 ]

Page #220

End :
Beginning :
प्रबोधमा धातुमशाब्दिकानां कृपामुपेत्याथ सतां कधीनाम् । कृतो मया रूपमवाप्य शब्दभेदप्रकाशोऽखिलवाङ्मयाब्धेः ॥ १ ॥ जे(प्रा?)यो भवेद् य: प्रचुरं प्रयोगः प्रामाणिकोदाहरणप्रतीतः । रूपादिभेदेषु विलक्षणेषु विचक्षणो निश्चिनुयात् तमेव ||२|| क्वचिन्मात्राकृतो भेदः क्वचिद् वर्णकृतोऽपि च । कचिदर्थान्तरोल्लेखाच्छब्दानां रुढ़ितः क्वचित् ||३||
नायमत्रत्य --
शब्दभेदप्रकाशोऽयं शब्दशास्त्रविदा न चेत् । शब्दशुद्धैा मया तेषां कृतो मृत्युञ्जयाज्ञया ॥९९॥ इत्थं श्राकविराजराजमुकुटालङ्कार- हीरार्पितश्रीहीरात्मभवेन नैषधमहाकाव्योज्ज्वलत्कीर्त्तिना । उद्घतप्रतिवादिमस्तकतटी विन्यस्तवामांघ्रिणा श्रीहर्षेण कृतो द्विरूपघिलसत्काशः सतां श्रेयसे ॥
यदेव शब्दवेदिभिः सकारकान्तमुच्यते । तदेव (1) शब्दवेदिभि स्त्वकारकान्तमुच्यते ॥ रजः शिरो नभस्तपः सहो महो वयः पयो रजं शिरं नभं तपं सहं महं वयं पयम् ॥ पञ्चमकारं
Colophon :
इति द्विरूपकोशः समाप्तः ।
The text is also called Dvirupa-kośa. It constitutes a glossary of words having the same meanings but slightly varying in their orthography. It is usually appended to ‘Viśva-prakāśa' of Maheśvara. But here it is attributed to Sriharşa, the famous author of Naişadha-carita. For other Ms. of this text, see Aufrecht under 'Dvirūpa-kośa'.
[ 213 ]

Page #221

340
I. M. 10209. The Same Substance : Country-made paper. Size : 8x3 inches. Folios 1-8. Lines 8. Script : Nāgara. Appearance Fair. Complete. Date : Saiin. 1614.
End:
तथा ह्यपश्यदद्राक्षीदित्यनार्थे क्रियापदम् ।
अनाययस्तनूकुर्वदित्यत्र च पदद्वयम् ।। Colophon :
इति शब्दप्रभेदः समाप्त ।
Post-colophon : लक्षीनारायणेनायमलेखि संवत्सरे १६१४ पौषध(दि?) १५
भवानीबल्लभं वन्दे सर्वार्थप्रदायकम् ।
चराचरविधातारं स्थितिसंहारकारकम् । ॐनमः शिवाय । This Ms. slightly differs from the previous one. The text is generally correct.
341
I. M. 9295A.
Substence : Country-inade paper. Size 9) 4 inches. Folios 19-25. Lines 8. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning:
अथ दृष्टिनामानि ईक्षणं दर्शनं दृष्टिचक्षि-लोकधिलोकनम् ।
अथ अपाङ्गनामानि अपाङ्गो नेत्रपर्यन्तो नयनेऽपान्त इत्यपि ।
[ 214 ]

Page #222

End:
अथ पञ्चभूतनाम आकाशमनिलस्तोयं तेज: पृथ्वी च तान्यपि ।
क्रमेण पञ्चभूतानि कीर्तितानि मनीषिभिः॥ इति श्रीमश्चतुर्भुजोत्सवे...
No beginning, 10 end. The last line seems to be the portion of a colophon. But Caturbhuja as an author of a lexicon is not generally known to scholars. However, he may be the father of Sivadatta, the author of Sivakosa, noticed by Aufrecht.
342 I. M. 2921. शब्दसन्दर्भसिन्धु Sabdasandarbhasindhu
Kāšīnātha Śarman Substance : Country-made paper. Size 9. x 6 inches. Folios 1-339. Rows 2. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Beginning:
ध्यात्वा विश्वेशपादाम्बुजयुगममलं लोकधर्मानुशास्ता तर्कालङ्कारसंशस्त्रिपुरहरपुरे पंडितेन्द्रः क्षितीन्द्रात् । विद्यावाहादुराख्यामलभत भुवने सर्वशास्त्रे गुरुयः श्रीकाशीनाथशर्मा विरचयति मुदा शब्दसन्दर्भसिन्धुम् ॥ नानाकोषसमाहृतं खलु सतां रम्यं प्रमोदाघहम् विस्पष्टोकृतविस्तृतार्थविलसच्छब्दावली ... तम् । अल्पज्ञा अपि संभवन्ति सहसा शब्दार्थबोधोदयाद् यस्यालोचनमात्रतो बहुविधो विद्वद्गणरादृताः। अकारादिवर्णक्रमेणादिवर्णैः स्वरैरन्वितैः कादिभिश्च क्रमेण । तथैव द्वितोयाक्षरः कादिवर्णैः समाकीर्णमेवंविधैः शब्दवृन्दैः ॥
[ 215 ]

Page #223

स्वस्थपर्यायबोधार्थ ये शब्दाः सकृदीरिताः । नानार्थज्ञापनायैघ पुनस्ते समुदाहृताः ॥ क्रमविज्ञापका घर्णा युक्ताः शब्दार्थयोः पुनः। यद्वर्णशब्दा नो सन्ति संस्थिता स्तत्र बिन्दवः ॥ विष्णुः, अभावः, स्वल्पः, अकः । कलंकः, रूपकविशेषः, अंगं, चिह्न, रेखा, संग्रामः, भूषणं, रूपं, प्रकरणं, समीपं, कोड़ः, स्थानं ।
अ:
अंक:
अंग, चिल्ला रेखा, संग्रामः,
End:
ट:
ध्वनिः, कनका, वामनः ।
The author here makes an attempt to give the various meanings of words and these are arranged alphabetically. The meanings are written in single vertical column. It is indeed interesting to observe that the English equivalents of all the words appearing in the vertical columns have been supplied by a different hand, and the value of the Ms. is thereby enhanced to a certain exteut. The following colophon appears at the last page.
इति श्रीकाशीनाथ-पंडितेन्द्रविरचिते शब्दसन्दर्भसिन्धौ झकारतरङ्गः।
The author hiinself states at the beginning that he compiled this treatise at Benares. The Ms. is bound in book-form.
[
216
]

Page #224

343
I. M. 9217. छन्दःसूत्र Chandah-sutra
Pingala Substance : Country-made paper. Size : 101 x 31 inches. Folios 1-6. Lines 7. Script : Nägara. Appearance : Fair. Complete. Date : Saka 1802. (A. D. 1880).
Beginning : म-य-र-स-त-ज-भ-न-ल-ग-संमितं भ्रमति
वाङ्मयं जगति यस्य । स जयति पिङ्गलनागः शिवप्रसादाद् विशुद्धमतिः ॥
End:
शार्दूलविक्रीडितं पञ्चदशा ... क्तं सप्तदशाष्टादश ।।
Post-colophon :
शाके १८०२ पुस्तकमिदं सप्रोपाह्व-विष्णुशास्त्रिणः ।
344
I. M. 8053. The Same
Substance : Country-made paper. Size 71x41 inches. Folios 1-17. Lines 7. Script : Nagara. Appearance : Fair. Complete.
345
I. M. 9429. The Same Substance : Country-inade paper. Size : 61 x 4 inches. Folios 1-8. Liues 9-10. Script:Nagara. Appearance : Fair. Complete.
[ 217 ] 28

Page #225

346
I. M. 9441. The Same Substance : Country-made paper. Size : 6 x 44 inches. Folios 1-14. Lines 8. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete.
347 I. M. 9447. The Same
Substance : Country-made paper. Size : 9x3, inches. Folios 1-7. Lines 7. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
Starts from the beginning, but breaks off towards the end.
348
I. M. 9440. The Same
Substance : Country-made paper. Size : 9 x 4 inches. Folios 5-10. Lines 10. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
The obverse of folio 5 contains the concluding lines of Vedanga-jyotisa. Then commences the Chandah-sútra of Pingala which continues upto the end of chapter viii. The reverse of the last folio contains two couplets written by a different hand.
349
I. M. 8783. The Same
Substanee : Country-made paper. Size 9x4 inches. Folios (A) 1-16, (B) 6-8, (C) 8-16, (D) 16-18. Lines 7. Script : Nāgara. Appearance: Worn-out. Imcomplete, Date : Sam. 1723 (A, D. 1666).
[
218
]

Page #226

The Ms. contaius portions of different Vedārgas. Of these, (A; contains portious of 'Pratisakhya', (B) Astronomy, (C) Chandalı-sūtra of Pingala aud (D) Phonetics.
The Chandalı-sūtra starts from the beginning and continues upto the the end of chapter iii. The following post-colophon statement occurs in the reverse of folio 16 :
ॐ श्रीविश्वेश्वराय नमः। संवत् १७२३ वर्षे माघ शुद्ध १० गुरुवासरे लिखितं पंड्या सुन्दरजी कल्याणात्मज आत्मपठनार्थ ग्रन्थः । शुभं भवतु॥
Some portions here and there are obliterated.
350 I. M. 419. प्राकृतपिङ्गल Prakrta-Pingala Substance : Country-inade paper. Size 10x43 inches. Folios 13 ( by counting ). Lines 9. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete. Date : Sain. 1672 (A, D. 1615). Beginning :
अथ वर्णवृत्तानि। सी सो जं गो। Colophon :
इअ पिंगल कहिए मत्तावित्तपरिच्छेदः । Post-script:
संवत् १६७२ समये माघ शु ... Stray leaves. Coutaius portions of "Araign" and "adati". The following colophon appears on the obverse of folio 11:
इति श्रीपिङ्गालकृतौ घर्णयतिच्छेदः॥ संवत् १६७२ समये माघ सुदि ... मंगलवासरे लिखितमिदं पुस्तकं वंशोमिश्रेण । शुभमस्तु। Printed in the Bibliotheca Indica.
[ 219 ]

Page #227

351 I. M. 301. The Same
with 'भोगवती' ( Bhogavati) Substance : Country-made paper. Size : 10 x 4 inches. Folio 1-32. Lines 10-11. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete. Date: Sam. 1840(A. D. 1783).
Colophon :
इति पिङ्गलाचार्यविरचिते छन्दोमन्थे वर्णवृत्तं समाप्तम् । इति श्रीवर्णवृत्तौ भोगवतीटीका स(मा)ता।
Post-colophon :
सम्बत् १८८० शाके १७०५ माघ-शुक्ल समाप्त्यनन्तरं फाल्गुन कृष्ण २ द्वितीयायां लिखितमिदं पुस्तकं समाप्तम्। शुभं भवतु । मुकुन्दलालशुक्ल मालवी-प्रयागक्षेत्रे नवीनग्रामे । - Contains whole of 'वर्णवृत्ति'. The commentary is nothing but a sanskritised version of the text.
352 I. M. 396. The Same with Pingala-sara-vikasini (पिङ्गलसारविकाशिनी)
Substance : Country-made paper. Size : 12, x 54 inches. Folios 2-26. Lines 11-12. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
Colophon ( Text): ___इति श्रीपिङ्गलाचार्यकृते पिङ्गलमात्रावृत्तिपरिच्छेदः प्रथमः समाप्तिमगमत् । . ___(Com.) इति पिङ्गलसारविकाशिन्यां टीकायां मानावृत्तपरिच्छेदः समाप्तः।
[ 220 ]

Page #228

Contains the whole of "inātrā-vștti". Ouly the first folio is wanting. The name of the commentator is Ravikara, but his name does not occur anywhere in this Ms. Also noticed by Aufrecht.
353 I. M. 5065. The Same Substance : Country-inade paper. Size 10 x 4 inches. Folios 2-10. Lines 16. Extent iu grantha : 500. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete,
Colophon :
इति पिङ्गलसूत्रं समाप्तम् ।
The Ms. contains altogether a different text. From a careful perusal, it appears to be a short resume of the Prāksta-Pingala. But it sliould uot be confused with Piugalasāra as noticed by Aufreclit. The first folio is missing.
354 1. M. 5043. fuscasa1f2171 Pingala-tattva-prakāśikā
Yadavendra Substance : Country-made paper. Size : 12 x 41 inches. Folios 21-30. Lines 7. Script : Nāgara. Appearance : Good. Iucomplete. Date : Sam. 1931 (A. D. 1877).
Colophon :
श्रीयादवेन्द्रबुधराजेन्द्र-दशावधानभट्टाचार्यविरचितायां पिङ्गलप्रकाशिकायां टीकायां वर्णवृत्ताख्यो द्वितीयः परिच्छेदः समाप्तः। शुभ श्रीसंवत् १९३१ चैत्रशुक्लदशम्यां १० भृगुवारे समाप्तः।
Coutaius portion of the coininentary on chapter ii. Printed in the Bibliotheca Iudica (see 'Prakrta-Pingala).
[221]

Page #229

355 I. M. 5050. पिङ्गलछन्दोवृत्ति (सञ्जीवनी) Pingala-chandovrtti (Sañjīvani)
Halāyudha
Substance : Country-made paper. Size : 10 x 4 inches. Folios 7-8, 11-15, 18. 33-37 Lines 5-7, 39. Lines 12. Script : Nagara. Appearance: Old. Incomplete. Date: Saiin. 1644 (A.D. 1587).
Colophon :
इति श्रीभट्टहलायुधकृतायां छन्दोवृत्ताचष्टमोऽध्यायः समाप्तः । समाप्तेयं पिङ्गलछन्दोवृत्तिः ।
Post-colophon:
शुभमस्तु सर्वजगतः। सम्वत् १६४४ समये वैशाखकृष्णद्वितीयायां गुरुवासरे मउग्रामावस्थितः पण्डित-श्रीविश्वनाथात्मजपण्डितश्रीषरगात्मजेन दुर्लभेन पण्डितश्रीजनार्दनस्यान्तेषासिनालेखि पुस्तकमदः।
Contains detached portions of the commentary on the Chandah-sūtra of Pirgala by Halāyudha. Printed in Calcutta.
356
I. M. 315. The Same
Substance : Country-made paper. Size : 11 x 4; inches. Folios 2-52. Lines 11. Script : Nagara. Appearance : Fair. Iucomplete. Only the first folio is wantiug.
[ 222 ]

Page #230

357
I. M. 9156. श्रुतबोध Srutabodha
Kālidāsa
Substance: Country-made paper. Size:9x4 inches. Folios 1-4. Lines 10. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete.
Beginning :
छन्दसां लक्षणं येन श्रुतमात्रेण बोध्यते। तदहं कथयिष्यामि श्रुतबोधमधिस्तरम् ।।
End:
बाले वन्दैवः कवीन्द्रैः सुतनु निगदिता स्नग्धरा सा प्रसिद्धा ॥
Colophon :
इनि धृतबोधाभिधान छन्दोलक्षणम् ।। संवत् १७ Printed several times in India.
358 I. M. 10205. The Same
Substance : Country-made paper. Size : 11 x4. iuclies. Folios 1-5. Lines 9. Script : Nagara. Appearance : Fair. Complete.
359
I. M. 10805.
The Same
Substance : Country-made paper. Size : 14 x 3, inches. Folios 1-4. Lines 6. Script : Nāgara. Appearance : Good. Complete.
[ 223 ]

Page #231

360 I. M. 8084. The Same Substance : Country-made paper. Size : 92 ~ 4 inches. Folios 1-4. Lines 7. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
361
I. M. 10177. The Same
with a commentary
Substance : Country-made paper. Size : 11 x 4, inches. Folios 1-10. Lines 8. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete.
Beginning (Com):
श्रीमत् सारस्वतं धाम नत्वा स्तुत्वा च सद्गुरुम् । टीका श्रीश्रुतबोधस्य छन्दसः क्रियते मया ॥
352 I. M. 9110. The Same
Substance : Country-inade paper. Size : 113 x 5 inches, Folios 1-7. Lines 15. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete
The text of the commentary slightly varies from that of the preceding one.
363
I. M. 413.
The Same with Subodhini
Substance : Machine-made paper. Size 11 x 5 inches. Folios 1-11. Lines 9. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete Date : Sam. 1930. (A. D. 1873).
[ 224 ]

Page #232

Beginning :
नत्वा वागीश्वरी देवीं कृत्वा च गुरुवन्दनम् । क्रियते श्रुतबोधस्य व्याख्या बालोपयोगिनी ।।
Post-script:
संवत् १९३० जे. कृ. १२
364
I. M. 10519. The Same
Manohara Sarman Substance : Country-made paper. Size : 12 x 5 inches. Folios (a ) 1-8, (b ) 1-4. Lines 9. Script : Nagara. Appearance: Good. Complete. Date: Satii. 1878. (A. D. 1821).
Beginning :
धन्दे विश्वेश्वरं देवं वाचस्पतिमुखान् गुरून् । मातरं पितरं नत्वा निर्विघ्नेप्सितसिद्धये ।। नत्वा भवानीचरणारविन्दं मनोहरेण क्रियते विचार्य । माणिक्यमल्ल-क्षितिपालतुष्टैग सुबोधिनीयं श्रुतबोधटीका ॥ इह कविर्वस्तुनिर्देशात्मकं मङ्गलाचरणं कटाक्षयन् श्रोतृप्रवृत्तिप्रतिपत्तिद्वारा सप्रयोजनं चिकोर्षितं प्रतिजानोते छन्दसामिति ।
End:
मुनयश्च मुनयश्च तैः सप्तसप्तभिरित्यर्थः ।
Colophon:
इति श्रीसमस्तनृपतिशिरोमणि । (?) इति श्रीमनोहरशर्मकृता श्रुतबोधटीका समाप्तम् ।
[ 225 ]

Page #233

Post-colophon :
शुभमस्तु । संवत् १८७८ मिति आषाढ़ वदी ८ मन्दवासरे इदं पुस्तकं लिखित्तं भैरु रामेण स्वार्थं वा प्रमार्थ ।
(a) Contains commentary and (b) text.
Beginning:
365
I. M. 5070. The Same
with बालविवेकिनी Bālavivekini
Tārācandra
Substance : Country-made paper. Size : 10 x 5 inches. Folios 1-17. Lines 12. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete.
यत्स्मृत्यैव समस्तदुःखशमनं संपद्यते देहिनां यत्पादाब्जरजोजुषो न पुनरावृत्तिं लभन्ते जनाः । यत्कीर्त्तिर्धिमलोकरोति विमला गङ्ग व लोकत्रयं तं श्रीबल्लभमम्बुजाक्ष ताराचन्द्राभिधेयेन बालव्युत्पत्तिहेतवे । क्रियते श्रुतबोधस्य टीका बालविवेकिनी ||
I. M. 3550.
Contains upto शार्दूलविक्रीडितम् ।
The commentator illustrates the different metres by verses quoted mainly from the Vaisnava literature.
366
वृत्तरत्नाकर Vxtta-ratnākara Kedara Bhaṭṭa
Substsance : Country-made paper. Size 11 x 42 inches. Folios 1-7. Lines 10. Script: Nagara. Appearance: Worm eaten. Complete. Date: Sam. 1843 (AD 1786).
[226]

Page #234

Beginning :
सुखसन्तानसिद्धार्थ नत्वा ब्रह्माच्युतार्श्वितम् । गौरीविनायकोपेतं शंकरं लोकशंकरम् ।। वेदार्थशिषशास्त्रज्ञः पदेा(?)कोऽभूद् द्विजोत्तमः । तस्य पुत्रोऽस्ति केदारः शिवपादार्चने रतः॥ तेनेदं क्रियते छन्दो लक्ष्यलक्षणसंयुतम् । वृत्तरत्नाकरं नाम बालानां सुखसिद्धये ।। पिङ्गलादिभिराचार्यैर्यदुक्तं लौकिकं द्विधा । मानावर्णधिभेदेन छन्दस्तदिह कथ्यते ॥ पड़ध्यायनिबद्धस्य छन्दसोऽस्य परिस्फुटम् । प्रमाणमपि विज्ञेयं षट्त्रिंशदधिकं शतम् ।।
End:
वंशेऽभूत् कश्यपस्य प्रकटगुणगणः शैवसिद्धान्तवेत्ता विप्रः पदः (१)कनामा विपुलतरमतिः शैवतवावबोधः । केदारस्तस्य सूनुः शिवचरणयुगाराधनैकाग्रचित्तसश्छन्दस्तेनाभिरामं प्रविरचितमिदं वृत्तरत्नाकराख्यम् ।।
Colophon :
इति श्रीभट्टकेदारविरचिते वृत्तरत्नाकरे प्रत्ययाध्यायः पष्ठः सर्गः समाप्तः।
Post-colophon :
श्रीसम्वत् १८४३ अगहणमासे कृष्णपक्षे दशम्यां १० गुरुवारे । श्रीसच्चिदानन्दरूपाय नमः ।
Some marginal notes are found to occur in some of the folios.
Published by the Nirnaysagar Press, Bombay. An English translation of this treatise appeared in the Pandit, Vol. IX.
[
227
]

Page #235

367 I. M. 9177. The Same Substance : Country-made paper. Size : 10; 4 inches. Folios 1-7. Lines 9. Script : Nāgara. Appearance: Fair. Complete.
368
I. M. 257. The Same Substance : Country-made paper. Size : 11x41 inches. Folios 1-13. Lines 8. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete.
369
1. M. 239. The Same Substance : Country-made paper. Size 9x4, inches. Folios : 1-7. Lines 11-13. Script : Nagara. Appearance : Fair. Complete. Date : Sam. 1882 (A. D. 1825). Post-colophon :
aa see fh. a. J. & Tat T T T...(?) 6. f.
370
I. M. 512. The Same Substance : Country-made paper. Size : 10 x 42 inches. Folios 1-8. Lines 9. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Complete. Date : Sam 1907 (A. D. 1850).
371
I. M. 412. The Same Substance : Country-made paper. Size 11 x 41 inches. Folios 1-18. Lines 5. Script : Nagara, Appearance : Fair. Complete.
[ 228 ]

Page #236

372
I. M. 4679. The Same Substance : Country-made paper. Size : 11 x 44 inches. Folios 2-10. Lines 8. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete Date : Saka. 1757 (A. D. 1835).
Post-colophon :
शुक्लपक्ष प्रतिपदा भौमवासरे । Only the first folio is missing.
373 I. M. 9869. The Same Substance : Country-made paper. Size 8x 4 inches. Folios 1-10. Lines 10-12. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete.
Commences from the beginning and continues upto the end of Chapter III.
374
I. M. 2756. वृत्तरत्नाकरसेतु Vrttaratnaka-setu
Haribhaskara
Substance :Country-imade paper. Size: 121x61 inches. Folios 2-20. Lines 11-15. Script : Nagara. Appearance : Fair. Incomplete. Beginning :
लक्ष्येति। लक्ष्यं च लक्षणं चेति द्वन्द्वः, ताभ्यां संयुतं युक्तम् । यत्तु मूले लक्ष्यलक्षणयोरभिन्नत्वादत्र द्वन्द्वो न युक्त इति सुधायामुक्तं तन्न, पदार्थयोरभेदेऽपि पदार्थतावच्छेदकभेदे द्वन्द्वस्य प्रमाणप्रमेयेत्यादौ बहुशो दर्शनात् ।
[ 229 ]

Page #237

End :
अक्षिवह्रियभीम (भूमि ?)तवर्षे सद्वसन्तसमये मधुशुक्रे (क्ले) । आगतः प्रतिपदीह समाप्ते (प्ति) सेतुरेष बुधसंघमुद ( s) स्तु ॥
Colophon :
इति श्रीमदग्निहोत्रकुलतिलकायमानश्रीमदापानिभट्टसुनुपराभिध्यान- हरिभास्करविरचिते वृत्तरत्नाकरे सेतुः माघ शुक्ल ( १ ) नवम्यां लिखित (मि) दं शौरिदिने भाग्यसिंहेन पीयूषपरपरमसुन्दरे ।
The commentary was composed in Samvat 1732 (A. D. 1675). The author was a resident of Benares. The ms. is full of errors. Only the first folio is wanting. For details, see Bombay University Ms. Catalogue, Part I, No. 138.
375
I. M. 655. वृत्तरत्नाकरसुधा Vrttaratnakara-sudhā
Cintamani
Substance : Country-made paper. Size: 52 × 32 inches. Folios 2-30. Lines 10. Script : Nāgara. Appearance : Fair. Incomplete. Date : Sam. 1843. (A. D. 1786).
Beginning :
क्रियते प्रारभ्यते। वृत्तं पदे चारित्रे च इत्युक्तेर्वृत्तशब्दो पद्यवाची तथापि लक्षणया वृत्तशब्देन वृत्तलक्षणान्युच्यन्ते तान्येव रत्नानि तेषमाकरः समूहः खनिर्वा यत्रेत्यर्थः ।
End :
रत्नाकरपदोपादानमेतस्याध्येतॄणामध्यापकानाञ्च
अन ग्रन्थे रत्नाकरत्वं रत्नसमुदायवत्र्त्रं यथा स्यात् तदित्येतदर्थमिति शिवम् ।
[230]

Page #238

Colophon:
इति श्रीविद्वदैवज्ञमुकुटभूषणगोविन्दज्योतिर्वितसूनु-चिन्तामणिधिरचितायां वृत्तरत्नाकरटीकायां प्रस्ताराध्यायः षष्ठः समाप्तः । संघत् १८४३।
The first folio is missing. This commentary is referred to by the author of the Vșttaratnākara-setu.
376 I. M. 5067. वृत्तरत्नाकरदीपिका Vrttaratnakara-dipika
Sadasiva
Substance : Country-made paper. Size 10.1 x 5 inches. Folios 1-14. Lines 13-14. Script : Nagara. Appearance : Old. Incomplete.
Beginning:
स्वच्छन्दोविधिनिर्माणहेतवे शेषरूपिणे ।
नमो दीप्तकृपावृन्द-जगदानन्दभूतये ॥ अथ केदारनामा कविः काव्यं यशसेत्यादिना काव्यस्य सर्वोत्कृष्टतां पश्यन् तदङ्गभूतं छन्दःशास्त्रं चिकीर्षः चिकीर्षितार्थाविघ्नपरिसमाप्ति-संप्रदायप्रचयनमनफलसाधनत्वान्नमस्काररूपं मङ्गलमाहरन् प्रयोजनं प्रतिजानीते सुखेत्यादिश्लोकत्रयेण ।
End:
एवमन्येषामपि वृत्तानामेकद्वयादिलघुक्रिया ज्ञेया। मेरुपताकादिकमन्यत्र ज्ञेयम्।
The text of Vșttaratnākara appears in the middle while it is bounded by the cominentary on both the sides. The last folio is missing. The following colophon appears at the end of chapter IV (fol. 11a).
[ 231 ]

Page #239

श्रीमद्विश्वनाथात्मज - सदाशिवविरचितायां वृत्तरत्नाकरदीपिकायां
चतुर्थोऽध्यायः ।
End :
377
I. M. 4681. वृत्तरत्नाकरटीका Vrttaratnākara-tikā
Nārāyaṇa Bhaṭṭa
Substance : Country-made paper. Size: 82 x 42 inches. Folios 2-92. Lines 10-12. Script: Nagara. Appearance: Fair. Incomplete.
भट्टश्रीनागनाथात् समजनि विवुधश्चाङ्गदेवाख्यभट्टः । प्रासोष्टासौ तनूजं रघुपतिनिरतं भट्टगोविन्दसंज्ञम् । विश्वामित्रान्ववायाम्बुधिविधुरधिकं वर्द्धते तत्तनूजो fast osपारः प्रथितपृथुयशा भट्टरामेश्वराख्यः ॥
नारायणेन सुधिया काश्यां निवसता सता । वृत्तरत्नाकरे टीका तद्गुघा रचितोचिता ॥ ग्रन्थेऽस्मिन् गुणगणवत्र्वमुच्यते चेत् स्वकार्यं गुणगणवन्न मन्यते कः । तत् सन्तः शिरसि कृताञ्जलिस्तु याचे शोध्यत (?) सदसदिहोच्यते मया यत् ॥
Only the first folio is wanting. Printed at Benares.
378
I. M. 426. वृत्तरत्नावली Vrttaratnāvali Cirañjiva Bhaṭṭācārya
Substance: Country-made paper. Size: 8 x 3 inches. Folios 1-13. Lines 8-7. Script : Nagara. Appearance : (A. D. 1707). Fair. Complete. Date : Sari. 1764.
[232]

Page #240

End :
378
I. M. 426. वृत्तरत्नावली Vrttaratnāvali
Ciranjiva Bhaṭṭācārya
Substance : Country-made paper. Size: 82 x 32 inches. Folios 1-13. Lines 8-7. Script : Nagara. Appearance : Fair. Complete. Date : Sain. 1764 ( A. D. 1707).
Beginning :
तमोगुणविनाशिनी सकलकालमुद्योतिनी धरातलविहारिणी जड़समाजविद्वेषिणी । कलानिधिसहायिनी लसदलोलसौदामिनो मदन्तरवलम्बिनी भवतु कापि कादम्बिनी ॥ विद्वद्भिः परिवारभारकलनप्रोस तचिन्तालसभूपाल : कमलाविलासरसिकैः सन्त्यज्यमानादरा । गौड़श्रीयशवन्त सिंह नृपते त्वां बद्धशुद्धादरं कालेऽस्मिन्नधिदेवता खलु गिरां संभारयत्याशिषा ॥
द्वैताद्वैतमतादिनिरायिविधि (मतादिभिर्नयविधि)
प्रोदबुद्धबुद्धिः श्रुतो
भट्टाचार्य्यशतावधान इति यो गौड़ोद्भघोऽभूत् कविः I नानाशास्त्रविदात्मजचिरंजीवेन दत्ता मुदे गौड़श्रीयशवन्तनृपते श्रीवृत्तरत्नावली ॥
Colophon :
इति श्रीचिरंजीव भट्टाचार्यकृत वृत्तरत्नावली समाप्ता ।
Post-colophon:
शुभमस्तु | लिखितं श्रीमाधवरा (१) शर्मराय । संवत् १७६४ मीति माघ कृष्णतृतीया मंगलवारे ।
[ 233 ]

Page #241

ALPHABETICAL INDEX
(The numerals indicate serial number of the Mss.)
Grammar
179
lon
25
24
Anit-kārika Avyaya-prakarana Avyayārtha
170 Astādhyāyi
3-22,155 Unādi-sutra Upasargārtha-vștti 240 Kavikalap-druma 224-25 Kavikaepa-latā
250 Kavirahasya
248-49 Kātantra-vistara 219 Kātantra-vrtti
217 Käsika-vrtti Käsikā with
Padamañjari 38 Kasika
vivaranapañjikā 157 Kaumudi-prakāśa 151 Ganapātha
165-66 Ganaratna-mahodadhi 167 Gairikasūtra (I.M. 231) 41 Catubsloki-rūpāvali 245-47 Cārūccārana-cāturi 254 Cidasthimālā
114 Tattva-dipika 215-16 Tattva-bodhini 78-96 Tattva-vivrti Dhātupātha
173-78 Dhātu-rūpāvali 184-85 Dhấtu-vrtti
180-83 Dhātvādarśa
186 Nakşatramālā 251-52
[ 234
Nandikeśvara-käsikā 1-2 Pada-candrika
194 Paribhāṣā-pātha 159-64 Paribhāsā vịtti
218 Paribhāṣendu-sékhara
115-17 Do-tikā
118 Pāņinīyasūtra-vrtti 28, 156 Pārasika-prakāśa 266 Purvapakşāvali 121-22 Prakriya-kaumudi 187-90 Do-prakāśa
193 Do-prasāda 191-92 Prayoga-pallava 235 Prabodha-candrikā 229-33 Prāk rta-prakasa 256-58 Praudha-manoramā 99-104 Bịhad-vaiyākaraḥa
bhūsana-sāra 50-51 Brhat-sabdendusekhara 113 Madhya-manoramā 143-44 Madhyasiddhantakaumudi
130-42 Manoramā-kliandana
107-9 Mahābhāsya
29-30 Do-pradipa - 31-36 Do-siddhāntaratna
prakāśa 53 Mugdhabodha-sūtra 220-23
1
52

Page #242

Ra-pratyāhāra-mandana
39
152
Laksaņāvali
244 Laksminivāsābhidhāna 253 Laghukaumudi 146-150 Laghu-mañjūsā 119-20 Laghu-vaiyākarna
bhusaņasāra 47-49 Laghu-sabdaratna 105 Laghu-sabdendusekhara
111-12 Lingānusāsana
168 Do-vștli
98,163 Vädighatamudgara-bhāsya
205 Viparītagrahaņa
sārasvatasūtra-pātha 206 Vibhaktyartha-nibandha
238 Vaiyākarana-prakīrņakagranthah
110 Vaiyakaraṇa-sabdamāla
243 Vaiyakarana-siddhanta
ratnākara 125-29 Vyakarana-prakirnakagrantha
160 Sabdakaustubha 42-45
Do-vişamapadi Śabda-darpaņa
265 Sabda-ratna
106 Śabda-rūpamālā
208 Śabda-rūpa-mālikā 171 śiśubodha-vyākarana 241 Śighrabodha-vyākaraņa
242 Śloka-vārttika (Kātyāyana)
Șat-kāraka-prakriya 236 Sat-kāraka (with commentary)
237 Sandhi-kadacā
226 Sambandhopadeśa
239 Samskrta-manjari Samskệta-ratnākara 259-63 Sārasiddhānta-kaumudi
145 Sarasvata-prakriyā 196-202 Sarasvata-tikā
203 Sārasvata-sūtrapatha 195 Siddhanta-kaumudi
54-77,97 Siddhanta-candrikā 209-14 Siddhanta-ratnāvali 158 Supadma-vrtti
227 Subanta-rūpāvali 172 Subodhini
204 Set-anit-kārikā
207 Sphoța-candrikā Sphota-tattva-nirūpana
154 Svaraprakiyā-subodhini
26,27,123-24 Harināmāmsta-vyakrana
228 Sanskrit-Persian primar
264 Stray leaves
15€
46
255
Kosa
Anekārtha-dhvani-manjari
313-19 Abhidhāna-cintamani
308-11 Amarakośa
267-99
23
[ 235 ]

Page #243

Fragment of a Kośa
(with commentary) 332 Kosa without any title 341
Chhandas
Do with Amarakośodghatana
301 Do with Nāmaliñgākhyakaumudi
304 Do Padacandrikā 305-7 Do Mugdhabodhini 302-3 Do Vyakhya-sudhā 300 Ekākşara-ratnamālā 334 Ekāksari Namamala 336 Ekakşari Namamālikā 337 Nānärtha-ratnamālā 333 Nānārtha-sabdakośa 330-31 Namāmāla
312 Ratnakosa
323 Varnartha-nirnaya 335 Visvaprakasa
322 Śabdaprabheda 320-21 Sabdabheda-prakāşa
339-40 Sabdasandarbha-sindhu
342 Sabdārtha-nighantu 324-26 Hārāvali
327-28
Chhandah-sūtra 343-49 Do-śañjivani
355-56 Prākṣta-Pingala 350, 353 Do Pingala-tatttvaprakaśikā
354 Do-Pingalasāra-vikāśini
352 Do-Bhogavati
351 Vrttaratnākara 366-73 Do with Dipikā
376 Do-ţikā
377 Do-Sudha
375 Do-Setu
374 Vrtta-ratnávali
371 Śrutabodha
357-63 Do with commentary 361-2 Do with Bāla-vivekini 355 Do with Subodhini 363-64
[236
]

Page #244