Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________ SEKSHEESERECERENESE moharite saccavayaNassa palimaMthU ('ThANaMga'sUtra, 529) 'mukharatA satyavacananI vighAtaka che' anusaMdhAna prAkRta bhASA ane jaina sAhitya viSayaka saMpAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA KHE saMkalanakAra : muni zIlacandravijaya harivallabha bhAyANI DECEDEPENDEDNEDESESER TUSHITUTERIATTARAINE 000 TANDEDNESKSEEDEDESEEM zrI hemacaMdrAcArya kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi amadAvAda 1993 MEENERSEENESERECENER ,
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________ moharite saccavayaNassa palimaMthU (ThANaMga-sUtra, 529) 'makharatA satyavacananI vidhAtaka che anusaMdhAna prAkRta bhASA ane jaina sAhitya viSayaka saMpAdana, saMzodhana, mAhitI vagerenI patrikA saMpAdaka : muni zIlacaMdravijayajI harivallabha bhAyANI zrI hemacaMdrAcArya kalikAlasarvajJa zrI hemacaMdrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi amadAvAda
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________ 1994 anusaMdhAna : 2 saMparka : harivallabha bhAyANI 25/2, vimAnagara, seTelAiTa roDa amadAvAda - 380 015 prakAzaka : kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti saMskAra zikSaNanidhi, amadAvAda 1994 kiMmata : rU. 20 -00 prAptisthAna : sarasvatI pustaka bhaMDAra 112, hAthIkhAnA, ratanapoLa, amadAvAda-380 001 mudraka : kaMcanabena ha. paTela tejasa prinTarsa 966, nAraNapurA jUnA gAma, amadAvAda-13 phona : 484393
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________ prAkkathana anusaMdhAna-1 mAM A prakAzananaM zaM prayojana che te nivedita karya hataM. jaina paraMparA ane prAkRta bhASA-sAhityanA viSayamA cAlI rahelA saMzodhanakArya vize, te pachInA DhUMkA gALAmAM kazI vadhu jANakArI ApavAnI na hoIne, prastuta anusaMdhAna-2 mAM keTalAka saMzodhana-lekho ane saMpAdita karela aprakAzita jUnI gujarAtI kRtio ApI che. A rIte aDhaLaka aprakAzita sAhityamAthI thoDAkano paNa uddhAra thato rahe ane prakAzitanAM aneka pAsAMnI taratapAsa thatI rahe to ja TIpe TIpe sarovara bharAtuM jAya. zIlacaMdravijaya
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________ anukramaNikA vAcaka yazovijayaracita mani zIlacaMdravijaya 1 samudra-vahANa-saMvAda zraddhA, prasAda ane adhyAtmaprasAda nagIna jI. zAha keTalAka madhyakAlIna jayaMta koThArI gujarAtI zabdaprayogo jaina prAkRta-saMskRta prayogonI pagadaMDIe harivallabha bhAyANI 25 'siddhahema-zabdAnuzAsana prAkRta adhyAyanAM harivallabha bhAyANI 25 udAharaNonA mULa srota 'vyAzraya kAvyanA eka padyAnI muni zIlacaMdavijaya 50 __ vRtti paratve 'gAMgeyabhaMga prakaraNa-sastabaka nA muni zIlacaMdravijaya 52 kartA vize 'yatidinacaryA ' : vRttinI gaveSaNA muni pradyumravijaya vardhamAna sUri-racita 'dharmaratnakaraNaDaka vize muni municaMdravijaya 'dharmasUri-bAramAsA saMpA. ramaNIka zAha 69 'subhadrA-satI-catuSpadikA saMpA. kanubhAI zeTha 78 saMzodhana-vartamAna
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________ "vAcaka yazovijayaracita samudra-vahANa saMvAda" [kartAnI svahastalikhita prati(kharaDA)nA AdhAre pATha-saMzodhana ] - muni zIlacandravijaya madhyakAlIna sAhitya, vizeSataH jaina sAhitya saMvAda prakAranI aneka racanAothI samRddha che. 17-18 mA zatakanA samartha jaina granthakAra upAdhyAya zrIyazovijayajIe paNa, vi.saM. 1717 mAM, dariyAkinAre AvelA ghoghA baMdare potAnA cAtarmAsa daramiyAna "samada-vahANa saMvAda nAme eka sa-rasa kRti racI che. A kRti I.sa. 1936mA prakAzita garjara sAhitya saMgraha -prathama vibhAga mAM zrI mohanalAla dalIcaMda desAIe saMpAdita karIne mudita karAvI che. temAM prAnte jovA maLatI noMdha pramANe te saMpAdana kheDA bhaMDAra nI pratinA AdhAre thayAna jaNAya che. paMkti - tAjetaramA ja A kRtinI kartAe svahaste AdyA kharaDA (Draft) rUpe lakhelI prati jovAmAM AvatAM tenA tathA maditanA pATho meLavavAnaM mana thayaM. bhASAnI rIte to ghaNAvadhA bhedo che ja, je mATe avasare A kRtine tenA kartAnI ja bhASAmA prakAzita karavA joga gaNAya; paraMtu pAThonI dRSTie paNa keTalAka taphAvato najaramA AvatAM te taphAvato ahIM rajU karyA che. mudrita prati (1) dUhA : 4-1 ehane ehonaI mAMho mAMhe mAhomAhiM thai DhAla 1 naM mukhaDu - mu. phAganI; - thAharAM mohalAM upara meha jharokheM vIjaLI re ke vIjaLI e dezI. // pratimAM-tribhuvana tAraNa tIratha pAsa ciMtAmaNI re 2 e dezI DhAla 1 : tUrahi vAje tUra divAjai sura bahU re suravahU re sAhya sAI taNaI garve caDhAve parvata garva caDAvai parvati para-ko para-kahiyA grahyA tiNe grahyo [1]
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________ 3-4 (2) dUhA : DhAla 2 : jANe jANo dezInU sUcaka pada pratimA che nahi. moTAI re moTAI chai re samRddhi samRddha dIpa jihAM dIpai jihAM jAtiphala jAtIphala macakuMda mucukuMda kuMda kaMda sAcI 0 kAraNe lAbhaMta zuci 0kAraNa tejaMta bale baliI 9-1 mujathI mati tujhathI mata 1-4 (3) DhAla 3 : 2-3 vAdhyAjI vAdhIre sAdhyAjI sAdhIre moTAI moTAII loga logAIjI loka naI loI re =(mArjinamA svahaste lugAI lakhyaM che. 8-1 vaharojI caharojI 9-2 gokhyujI ghoSyuMjI 10-3 bahiyo0 vahayo0 (4) DhAla 4 : 7-1 kula zyo kulano zyo (5) DhAla 6: AMkaNI pachI "je jAcikane dhana chetare lo - e paMkti pratimAM nathI. che nahi chatai 2-3 bhAraNI bhAriNI macchAdi mAchAdika [2]
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________ kRSi gopyo jima kRSi gokhyo (6) dUhA : male DhAla 7 : -5 0 m utpati tima sahuM huM chu jalahare puNya bhava0 dekhatA vIci khaMpe ThAmano dAdhe dhana vRSTi re malaI Upati mani sahUM chu hUM jala haraI puNya e bhava0 dekhato vIci paMkhaiM ThAmanA dAdhI ghananuM vRSTiM re 5 6-4 8-1 8-2 dRSTi re dRSTiM re dRSTiM (7) dUhA : 5-4 dRSTi mAnanI sAtha tUM mAnini sAcalaM 7-4 DhAla 8: uva saMgI re biMdu ucasaMgI re rahatai (8) dUhA : 2-1 saNAjA jAtino saNIjA nAtino je paNi paNi je divase divasa (9) dUhA : 4-2 DhAla 10 : 4-4 nizrUka nizUka saramohatA saraDohatA UdhAMNa valiyAM UdhANa baliyAM meLavI bheLavI nizitazira dhAra nizitazara dhura [3]
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________ osarI 11-6 usarI khAlato bALato bAlato gAlato pherave phoravai bhoga yoga (10) dUhA : DhAla 11 : kRSa kRkhi bhacake bhakai nIti RjumArga teM nItimArga te tiM sabala sayala jhakole chakolai pADIna pAThIna bole bolI (11) DhAla 12:4-3 10-1 (12) dUhA : 2-2 lai lahai rUso pari rUso para zokanI pari nIta zAkini pari niti Ugarasyai to paMka Ugarasyai paMka vRthA yathA piThi piTThi viMdhya vaMdhya viMdhyAcala vaMdha cala vanane kuMja vananikuMja bholiDA re haMsA re bholUDA re haMsA dekho dekhI te utpatti re te utpAtiM re DhAla 13: 10-1 (13) dUhA : tAlakkha nAlakkha 1-4 2-4 3-4 9-3 mUkane kare sAgarasyu phiria pAo muMjhai kari samudrasyu phiri nIMpAuM DhAla 14 : .. [4]
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________ saghalo 0 DhAla 16: 20 mAnaM vasANe (14) dUhA : sabalo vAhaNathI vAhaNanI phirata aMbara aMbara phirata phiratI kIrati pavanahIMthe pavanahIM thaI pratimA - "mAna vyavahArItaNAM ho evA pATha lakhela cha, pachI pote ja mArjinamA mAna jihAjanA lokanA ho ema umeryu che. copAi copar3a tihAM sohe sohai tihAM mAvaM 10-1 kesara chavi aniM kesara chavi aganiM 14-3 vasANAM (15) DhAla 17: 4-4 kesara vaci kesara chavi harakha na mAi na harakha mAi 9-2 karyA dhariyA 10-2 mehali melhI 11-1 vAjyAM vAjA vAjA vAgAM 13-3 huA vadhAmaNAM huAM ho vadhAmaNAM AMgI aMgI 15-4 vaLika kalasa. valI kanaka kalasa vidhu muni saMvata "muni "vidhu saMvata 19-3 pahelA "kavi jasavijayaI e racyoM ema lakhela cha, pachI svayaM mArjinamA ghoghA baMdiri e racyoM umeyaM che.. noMdha :- madita pratimA dareka DhAlanA mathAle alaga alaga "dezI nI paMkti che. jyAre kartAnI pratimA DhAla 1, 6 (mAtra DhAla lo nI eTalaM ja), 7, 9, 13, 14 (mAtra samario sAda diI e deva e desI eTalaM ja), 15, 16, 17 (mAtra gachapati rAjio ho lAla eTalaM ja), e nava DhAlomA ja te jovA maLe che. / / / /
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________ puravaNIrUpa noMdha "samudra vahANa saMvAda no rasAsvAda karAvatAM tathA tenI vividha racanAkhUvIne carcatAM lekho pUrve lakhAyA ja che. kartAnI anuvAda - kuzalatA pratye paNa abhyAsIonaM dhyAna gayelaM che, chatAM prastuta nodhamA upAdhyAya yazovijayajInI anuvAdanipuNatAnAM keTalAMka vadhu udAharaNo samada vahANa saMvAdamA jaDI Ave che, tene raja karavAnI lAlaca roko zakAtI nathI. saMskRtaprAkRta subhASito tathA lokoktio - kahevatono ucita rIte ane lAghavapUrNa zailImA viniyoga karavAnI upAdhyAyajInI kSamatA sAce ja anupama che. vidvAneva vijAnAti vidvajjanaparizramam / nahi vandhyA vijAnAti, guvI prasavavedanAm / A subhASitano viniyoga temaNe A rIte karyo che : "vAMjhi na jANai re vedanA, je hui prasavatAM putra; mUDha na jANai parizrama, je hui bhaNatAM sUtra (DhAla 2/10) to 9mI DhAlanA cothA dUhAnA uttarArdhamAM - ane vastataH te dUhAmA ja jima vidyA pustaka rahI, jima vali dhana para-hattha - ahIM "pustakasthA tu yA vidyA, parahastagataM dhanam (kAryakAle samutpanne, na sA vidyA na taddhanam // ) A subhASitano bhAva temaNe sarasa rIte gUMthI dIdho che. jaina dArzanika graMthomA eka prAkRta sUkti Ave cha : rUsaU vA paro vA mA, visaM vA pariyattaU / bhAsiyavvA hiyA bhAsA, sapakkhaguNakAriyA // Ano bhAva upADIne upAdhyAyajI kahe che : "nija hita jANI boliI navi zAstravirudha; rUso para vali viSa bhakho, paNi kahiiM zuddha // (DhAla 12/3) harakha nahIM vaibhava lAi, saMkaTi dukha na lagAra; raNasaMgrAmiM dhIra je, te viralA saMsAri" (DhAla 16 nA dUhA-3) AmAM - sampadi yasya na harSo [6]
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________ vipadi viSAdo raNe ca dhIratvam / taM bhuvanatrayatilakaM janayati jananA sutaM viralam / / A sabhASitanA tAtparyane keTalI khUbIthI vaNI levAmAM AvyaM che ! "Avazyaka - niryakti" mAM eka gAthA Ave che, temA "tIrtha"nI vyAkhyA vAMdhavAmAM AvI cha : "dAhovasamaM taNhAiche aNaM malapavAhaNaM ceva / tihi atthehi niuttaM tamhA taM davvao titthaM // have A ja vAta jarA jadI rIte, "mahAbhArata mAM paNa karavAmAM AvI che. -(darbhAgye, mahAbhAratanA sandarbhasthAnanaM atyAre vismaraNa thayaM che. paNa te padya A pramANe che :) - paGka-dAha-pipAsAnA - mapahAraM karoti yat / taddharmasAdhanaM tathyaM tIrthamityucyate budhaiH / / ane A vAtane upAdhyAyajIe A rIte DhALI che : "TAlai dAha, tRSA harai, mala gAlai je soi; trihuM arathe tIratha kahiuM, (te tujhamAM nahiM koI). (DhAla 7 nA dUhA -6) ane have thoDIka kahevato - lokoktio paNa joIe : "khaMDa bhalo caMdana taNo re lo, syo lAkaDamo bhAra re sajjana saMga ghaDI bhalI re lo, syo mUrakha avatAra re" (DhAla 6/8) A vAMcatA ja - caMdana kI caTakI bhalI, jhAjhAM kASThanAM bhArA; caturakI ghaDI bhalI, mUrakhanAM janmArA - e lokokti saheje ja yAda AvI jAya. ane emanI A uktio - " mA Agali mUMsAla, e savi varNana sAca (DhAla 3, dUho 1), garaje kahiI khara pitA (DhAla 7, dUho 8) chorU kuchorU hoi to paNi, tAta avaguNa navi gaNai (DhAla 7/2) "ima citta ma dhare zakaTa heThiM, zvAna jima manamA dharaI (7/9) vAMcatAM te te lokabhASA-prasiddha rUDha prayogo anAyAse dhyAnamAM Ave che. yazovijayajInI vilakSaNatA e che ke jyAM anya kavione potAnI vAta, vidhAna ke
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasaMgane dRDha/paSTa vanAvavA mATe uktaM ca ke yaduktaM - kahIne nItizAstrAdinA sAkSAta zloko TAMkavA -- udhdaravA paDe cha, tyAM yazovijayajI, tevaM na ka tAM, upara joyaM tema, je te nItivacana vagerene potAnI zailIthI bhASAmAM ja DhALI raI potAnA pravAhane askhalita cAla rAkhe che. zraddhA, prasAda ane adhyAtmaprasAda __nagIna jI. zAha bauddha dharmadarzana ane yogadarzana baMne cittazAstra che. temanI mahattvanI vibhAvanAo ane pAribhASika zabdona sAmya noMdhapAtra che. abhidharmakozabhASyamAM zraddhAnI vyAkhyA A pramANe che - zraddhA cetasaH prasAdaH / (2.25). pAMtajala sUtra (1.20) uparanA potAnA bhASyamAM vyAsa zraddhAnaM lakSaNa nIce majaba Ape che - zraddhA cetasa : sNprsaadH| A baMne vyAkhyAo zabdazaH eka ja che. prasAda zabdano artha anAsravatva che, nirmalatA che, zuddhi che. prsaado'naamrvtvm| sphaTArthA TIkA 8.75. yaddhi nirmalaM tat prasannamityucyate / abhidharmadIpavRtti, pR. 367. tattvapakSapAta cittano svabhAva che. tattvapakSapAto hi dhiyAM (cittasya) svabhAvaH / yogavArtika 1.8. rAga-dveSa-moha e cittanI azaddhio che. te cittanA A svabhAvane Avare che. e azuddhionaM dUrIkaraNa cittane zuddha kare che. cittanI AvI zuddhi cittano saMprasAda che, te ja zraddhA che. bauddha dharmadarzana ane yogadarzana baMne e nirvitarka - nirvicAra dhyAna yA samApattinI bhUmikAe cittamA je vaizAradyA yA zuddhi pragaTa thAya che tene mATe 'adhyAtmaprasAda padano prayoga karyo che. baMne svIkAre che ke A dhyAnamA vitarka ane vicArarUpa kSobha cittamAMthI dUra thatAM cittamAM vizeSa zuddhi, vaizA, vaizArA pragaTe che. te ja adhyAtmaprasAda che. vitarkavicArakSobhavirahAt prazAntavAhitA santateradhyAtmaprasAdaH / abhidharmakozabhASya 8.7. "nirvicAravaizAro'dhyAtmaprasAdaH / yogasUtra 1.47 prazAntavAhitA pada paNa baMne cittazAstramA pAribhASika arthamA prayakta che ane baMne sthAne aka ja artha che. [8]
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________ keTalAka madhyakAlIna gujarAtI zabdaprayogo jayaMta koThArI jayata 1. aule khAle vahai jinarAjasUrikRta zAlibhada dhannA copAI (ra.i. 1622)mAM zAlibhadanI riddhinA varNanamAM nIcenI paMkti Ave cha : jIho aule khAle vahai, jIho kastUrI ghanasAra. (4,11) saMpAdaka agaracaMda nAhaTA (jinarAjasUrikRtikusumAMjali, saM. 2017) aule nA tarala, avaleha evA artho Ape che, je ahIM koI rIte besatA nathI. aule khAle vahai e rUDhiprayoga hovAnaM samajAya che. avaLI khALe vahevaM eTale UbharAvaM, chalakAvaM. zAlibhadane ghare kastUrI ane kapUra aMgalepamA eTalAM vaparAya che ne dhovAIna khALamAM eTalAM vahe che ke khALa enAthI UbharAya che. e noMdhapAtra che ke Avo rUDhiprayoga rAjasthAnI zabdakoza ke rUDhiprayogakozamAM noMdhAyelo nathI. 2. aulhAi jinarAjasUrinA goDI pArzvanAtha stavana mAM nIcenI paMktio Ave cha : deva ghaNAi devale, gauDecA rAya, dITA te na suhAi re, gauDecA rAya, ika dIThA mana hulasai, gauDecA rAya, ika dIThA aulhAi, re gauDecA rAya, olAvU zabda bajhAvaM, TharavaM evA arthamA jANIto che. paNa e artha ahIM nathI e spaSTa che. hulasaI (ullAsa pAme) nA virodhI arthano ja e zabda hoI zake. nAhaTA saMkacita thavaM evo artha le che. paNa ullAsa pAmeM nA barAbara virodhI arthamAM A zabda nAMdhAyelo maLe che. 'dezIzabdasaMgraha ohulla eTale khinna ane ohulliya eTale 'mlAna artha Ape che. to ahIM paNa eka devane jotAM mana ullAsa pAme, eka devane jotAM mana khinna thAya ema artha barAbara bese. 3. auganAi sAdhusundaragaNi (I. 17 mI sadI pUrvArdha) kRta uktiratnAkara' (saMpA. muni jina vijaya)mA auganAi zabda nodhAyelo che te dhyAna kheMce che. eno saMskRta paryAya emAM 'apakarNayati apAyelo che.
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________ A auganAi te avagaNe ? uktiratnAkara mAM saMskRta paryAyo ghaDI kADhelA maLe che ane saMskRta kozo apakarNayati zabda noMdhatA nathI. paNa uktitnAkara ne 'avagaNe ja abhipreta hoya to saMskRta 'avagaNayati e na ApI zake ema mAnavaM mazkela che. vIjI vAjuthI, avagaNe nuM jUna rUpa augaNaI hoya ane e ja avagaNayati parathI Ave, auganAI nahIM. eTale auganAie augaNaI thI jado zabda hovAno saMbhava rahe che. eno apakarNayati e paryAya ApavAmAM Avyo che to teno artha sAMbhaLe nahIM, dhyAnamAM na le evo abhipreta hovAna saMbhavita che. 4. augau, ugau 'uktiratnAkara mAM augau-magau ane 'ugaumagau e zabdo noMdhAyelA che ane eno paryAya avAGmakaH ApavAmAM Avyo che. dekhItI rIte ja UgomUgo e dvirukta zabda che. eno artha to mUgo' ja. Ugo ne avAGparathI vyutpanna karI zakAya ? augau ke ugau zabda ekalo paNa mUgo nA arthamAM vaparAyo che. jemake, augI acchi, sakhi jhakhi ma-na Ala, (vinayacaMdrasUrikRta neminAtha -catuSpadikA, I. 13 mI sadI uttarArdha gure bhaNiuM - ma vaccha ! ugau rahi ko kAMi nahIM kahaI (taraNaprabhasUrikRta 'SaDAvazyaka-bAlAvabodha', ra. I. 1355) bIjA udAharaNa paratve saMpAdaka prabodha paMDite Agitated, alarmed ' evo artha Apyo che. paNa tyAM bIjA sAdhue daDavaDAvatAM celo lAgaNInA AvezamA AvI dhrusakA bhare che tyAre guru ene vatsa, raDa nahIM. mUgo rahe ema kahe che tevo artha levAno che.' 5. akhADo akhADo zabda kastI, vyAyAma ke spardhA mATenI jagyAnA arthamAM jANIto cha. saM. akSapATakaM parathI e UtarI Avyo che. uktiratnAkara', 'akSapATaka evo paryAya ApI akhADau zabda noMdhe che. madhyakAlIna gajarAtInA betraNa prayogo A saMdarbhamA noMdhapAtra che. pArthe eka dala koDi vihADai, iNi syauM koi milai na akhADai 2.53 (zAlisUrikRta virATaparva, I. 1422 pahelAM) saMpAdako cimanalAla trivedI ane kanubhAI zeTha akhADaI no artha mallayuddhamA ane gurjara rAsAvalI nA saMpAdako (ThAkora, desAI, modI) 'a wrestling ground' ama artha Ape che. AmAM kastI ke kastInaM medAna evo artha abhipreta hoya to te yogya nathI. sarva prakAranI zauryaspardhAmA pArthanI tole koI na Ave ema ja artha hoI zake. pArtha kastIbAja nathI, bANAvaLI che. [10]
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________ garjara-rAsAvalI mAM anya traNeka sthAna A zabda vaparAyelo cha : tumhi maMDAvau navau akhADau, navanava bhaMgi putra ramADau. 4.1 rAdhAvedhu karIu dikhADai, tisau na koI tINa akhADai. 4. 8 ima parIkSA huI akhADai, tIche arajunu caDIu pavAui 4.20 (zAlibhadasUrikRta paMcapAMDavacaritrarAsa, ra. I. 1354) ahIM prasaMga kaurava-pAMDavonI zastravidyAnI parIdhanAno che. tethI akhADau eTale 'zauryaspardhA evo artha badhe spaSTa che. zauryaspardhAnaM sthAna evo artha paNa laI zakAya. vadhAre rasaprada che te to akhADau nA vIjA be prayogo. SaDAvazyaka -bAlAvabodha mAM caityavarNananA prasaMge dvAre dvAre akhADAmaMDapa sAthe prekSAmaMDapa hovAno ullekha Ave che. saMpAdaka pravodha paMDite akhADAmaMDapa no artha 'pavilion' Apyo che te to dekhItI rIte ja bhUlabharelo che. paNa ahIM akhADAmaMDapa eTale 'zauryaspardhAna sthAna evo artha hovA karatA ramatanuM sthAna, krIDAbhami evo hovA vadhAre saMbhava che. caityamAM zauryaspardhA hoI zake ? narasiMha mahetAnA eka padamAMno akhADo, zabdano prayoga A saMdarbhamAM upayogI nIvaDe tevo cha : vRMdAvanamAM racyo akhADo, nAce gopI govAla. 54.1 ___ (narasaiM mahetAnAM pada, ke. kA. zAstrI) akhADoM zabda ahIM zauryaspardhA nA arthamAM nathI te spaSTa che.gopI-gopAla nRtya kare che, eTale krIDAbhUmi evo artha ja levAno rahe. SaDAvazyaka - bAlAvabodha mAM paNa nRtyAdi krIDAonaM sthAna evo artha baMdha vese. A akhADo zabdano jarA judo paDato prayoga gaNAya.' 6. achivauM, achIuM achaI, chaI madhyakAlIna sAhityamA vyApakapaNe maLatAM kriyArUpo che, paNa uktiratnAkara', achivauM evaM vidhyarthakRdaMtanuM ane achIu e karmaNirnu rUpa noMdhe che e viralapaNe prApta rUpo che. achivauM no paryAya sthAtavyam hovaM, rahevaM apAyo che ane 'achIuM no paryAya sthIyamAnam (thae~, rahevAvaM, rakhAvU) ApavAmAM Avyo che. 7. achUtau achUta zabda aspRzya, halakI jAtino mANasae arthamAM khUba jANIto cha. uktiratnAkara mAM achUtau zabda judA arthamAM hoya ema samajAya che.emAM paryAya acchupta apAyelo che, jeno artha aspRSTa thAya. paNa mailau, choti, achutau ema zabdakrama che ne uktiratnAkara mAM zabda kayA jUthamA makAyo che temAthI keTalIka vAra enA arthanI cAvI maLe che. ahIM mailau no viruddhArthI zabda achUtau samajIe eno artha sparzadoSanA abhAvavALo, nirmala ema karavo joIe. choti no artha sparzadoSa thAya ja che.5 [11]
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. kaTari 'anasaMdhAna : 1 mA harivallabha bhAyANIe noMghelA prAkRtanA AzcaryavAcaka 'kaTarino jUnI gujarAtImAM paNa eka prayoga sAMpaDe che : / kaTari gaMbhIrimA, kaTari vaya - dhIrimA, kaTari lAvanna - sohagga jAyaM, kaTari guNa-saMciyaM, kaTari iMdiya jayaM, kaTari saMvega - nivveya-raMgaM. 37-38. (merunandanagaNikRta jinodayasUri vivAhalau, ra. I. 1376 pachI) aitihAsika jaina kAvya saMgraha nA saMpAdaka agaracaMda nAhaTAe kaTariM no artha Azcarya aura prazaMsAvodhaka avyaya ema Apelo ja che. aho gAMbhIrya / e prakAranA A udgAro hovArnu dekhAya che. pUraka noMdha 1. 'moM karamAyaM jevAmAM karamAvaM jema, olAvaM no lAkSaNika artha nisteja tharbu laIe to artha kadAca bese. ohulla - ne mULa tarIke letAM paNa artha ghaTe che. ohulla- nA mULamAM ava + phulla-'karamA che. apabhraMzasAhityamA te vaparAyo che. jema ke svayaMbhUkRta paumacariu mAM, puSpadaMtakRta mahApurANa'mAM. tyAM mukha'nuM te vizeSaNa che. TIkAkAre mlAna', sukAyelaM artha karela che. ohall - evo pATha lipidoSa jaNAya che. ohura- paNa maLe che. vizeSa mATe juo ratnA zrIyan 'Des'ya and Rare words, pR. 61, 62. 2. nAmadhAtu avakarNaya - dhyAnamAM na levU bANanI kAdaMbarI mAM vaparAyAna moniara viliamjhe noMdhyaM che. 3. meM 'anuzIlano' (1965, pR. 93-95)mAM augau, ugA vize noMdha ApelI che. temA prAkRta, jUnI tathA madhyakAlIna gujarAtInA 11 mIthI 17mI zatAbdImAM maLatA prayogo, tathA marAThI prayoganI noMdha lIdhI che. 'anusaMdhAna nA prastuta aMkamA ja kanubhAi zeTha saMpAdita 'subhadrAsati- catuSpadikA' (13mI sadI)mAM paNa A zabdano prayoga maLe che : 'augI Achu na bolisi mAe' (kaDI 34). [12]
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________ 4. puSTimArgIya vaiSNava kavi haridAsanA mukha-paraMparAmAM paNa maLatA eka dhoLamAM 'kIDAbhUmi' (rAsakrIDA mATenI raMgabhUmi) evA arthamAM 'akhADo'no prayoga maLe cha : 'eka racyo akhADo re, sajja thayA pote ' (saMdarbha kRSNa-gopIonI rAsalIlAno : juo 'hari veNa vAya cha re ho vanamA', pR. 74, kaDI 2). 5. saM. 'chupta-', prA. chutta- = 'spRSTa', pachIthI, 'dRSita sparzavALaM'. prAkRtamA paNa chutti 'azauca' evA arthamAM vaparAyelo cha, jenA parathI ja. guja. 'choti', hiM. 'chUta' thayA che. 'achUta' zabda 'aspRSTa' (hiM. 'achUtA'), tema ja 'aspRzya' (hiM. achUta) baMne arthamAM rUDha che. 'chUtAchUta' mAM dhAtvartha jaLavAyo che. prastuta noMdha kramAMka 7mAM paNa 'achUtau' 'aspRzya' e arthamA hovAnI zakyatA che. 6. e ja pramANe 'vapari'no prayoga paNa prAcIna gujarAtImAthI TAMkI zakAya. 'anusaMdhAna'nA prastuta aMkamAM ramaNIka zAha saMpAdita 'dhamasUri-bArahanAmauMmA 35 mI kaDI- paheluM caraNa A pramANe che. 'bApuri sahai kusuMbhaDIya.' AthI meM sUcavelI vyutpatti paNa samarthita thAya che. - ha. bhAyANI [13]
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________ jaina prAkRta-saMskRta prayogonI pagadaMDIe - harivallabha bhAyANI 1. zabdaprayogo (1) saM. celaknopam, (2) prA. pANaddhi, (3) de. moraullA, (4) prA. uTThabbha ke uTaThubbh ? (5) de. sAitaMkAra, (6) guja. caNavaM, hiM. cuganA. (1) saM. celaknopam kapaDA taraboLa banI jAya teTaluM (varasa) hemacaMdrAcAryanA yogazAstramA yoga dvArA kevalajJAnanI prApti thatI hovAnA saMdarbhe vRttimA ApelI bharata cakravartInI dRSTAMtakathAmAM RSabhadevanA vivAhavarNanamAM, devagaNa sahita iMdra vivAha mATenI je vividha taiyArI kare che temAM vivAhamaMDapanA dvAre vAdaLAe jaLa varasAvyAno nirdeza nIce pramANe cha : vavaSarmaNDapa-dvAre celaknopaM payomucaH / (yogazAstra', 1-10; vRtti-zloka 1,76.) maMDapanA dvAra pAse vAdaLo kapaDAM taraboLa banI jAya teTaluM varasyA. saM. knay dhAta bhInaM thavaM (undana) arthamAM noMdhAyo che. (pANinIya dhAtupATha, 14, 14; haima dhAtupATha, (02). tenA preraka aMga knopay (aSTAdhyAyI - 7-3-36, 86) parathI am - pratyayavALaM saMbaMdhaka bhUtakRdaMtanuM rUpa knopam, jyAre vastravAcaka pada sAthe samasta thaIne vaparAya che, tyAre te keTalA moTA pramANamAM varasAda paDyo te sUcave che. jema ke celaknopaM / vastraknopaM / vasanaknopaM vRSTo devaH / meghaH ('aSTAdhyAyI - 3-4-33 uparanI vRttimA; siddhahema" paranI laghavRttimAM). ___zizupAlavadha mAM vastraknopam no prayoga thayo che. paNa saMskRtasAhityamAthI celaknopamno koI prayoga noMdhAyo nathI. vaiyAkaraNa hemacaMdrAcArye karelA tenA prayogane bIjA koI prayoga dhyAnamA na Ave tyAM sudhI ananya gaNavAno raheze. 1. celArtheSu karmasUpapadeSu vanopeNamula syAd varSapramANe / yathA varSaNena celAni knopyante tathA vRSTa iti celaknopaM vRSTaH // tathA celArthAd vyApyAt parAt knopayatestubhyakartRkArthAd vRSTimAne gamye dhAtoH sambandhe Nam vA syAt // 2. upayukta saMdarbha :- saMskRta aMgrejI koza. moniara viliamjha. dhAturUpakoza. dharmarAja nArAyaNa gAMdhI. yogazAstra. saMpAdaka, muni jaMbUvijayajI. [14]
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________ (2) prA. pANaddhi 'zerI', 'galI'. hemacandrAcAryakRta 'dezInAmamAlA' mAM (6-39) pANaddhi zabda rathyAnA arthamA Apelo che. prAkRtakozamAM teno sAhityamA thayelo koI prayoga noMdhAyo nathI. paNa bhojakRta sarasvatIkaMThAbharaNa N (pR. 635) ane 'zRMgAraprakAza' (pR. 790, 1197) mAM TAMkelI nIcenI udAharaNagAthAmAM teno prayoga maLe chaM. (juo, vI. ema. kulakarNI, graMtha - 1, pR. 160 (kramAMka 592), 2, pR. 65, 805.). graMtha - ho kaNNulINA bhaNAmi re kiMpi suhaa mA tUra / saMkaDammi puNNehiM laddho si // NijjaNa - pANaddhI "are subhaga, javAnI utAvaLa na kara. mAre tane kAMIka kAnamAM kahevuM che. AgalA bhavanAM puNye tuM sAMkaDI nirjana galImAM bhego thayo che. * (3) de. moraullA 'vyartha' sihe. 8-2-214 mAM moraullA kriyAvizeSaNa mudhA nirarthaka, nakAmuM evA arthamA Apyo che. pAsama. mAM morakullA evaM rUpa paNa noMdhyuM che, ane teno prayoga 'caupanna - mahApurisacariya', 'kumArapAlacarita N (mA tamma moraullA 'tuM nirarthaka duHkhI na thA, 4, 20) ane sumatijina-caritra' mAM thayo hovAnaM jaNAvyuM che. ratnaprabhasUrikRta upadezamAlA - doghaTTIvRtti (I.sa. 1182 ) mAM paNa eno prayoga maLe che : maresu mA moraullAe nirarthaka na mara N (pR. 8, padya 87 ). * kaMThaparaMparAnA eka vaiSNava dhoLanI paMktio sarakhAvo : sAMkaDI zerImAM zrI vallabha maLyA, bolyA kAMI veNa - kaveNa, zrI vallabha vinA ghaDI nahIM cAle. (4) uTThabbh- ke uTThabbh- ? 'siddhahema N 8, 4, 365 nIce ( apabhraMza - vibhAgamAM), saM. idam nuM sthAna apabhraMzamAM Aya le che te darzAvavA ApelAM traNa udAharaNomAM trIjuM nIce pramANe che : Ayaho daDDha-kalevaraho, jaM vAhiu taM sAra / jai uTThabbhai to kuhai, aha Dajjhai to chAru // zarIranuM asArapaNuM darzAvavA A dohAmAM kahyaM che ke mRtyu thatAM zarIra kAM to saDI jAya che, nahIM to (jo tene bALI mUkavAmAM Ave to) rAkha thaI jAya che. AmAM uTThabbhaino ( 1 ) [15]
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'dodhakavRtti mAM AcchAdyate (= DhAMkI rakhAya) sthApyate (= rAkhI mukAya) evo artha karyo che. vaidye ane meM paNa tenuM anusaraNa karya che. pizele 'dATI devAya' evo je artha karyo che, tenI TIkA karatA AlsDorphe sUcavyuM che ke rAkhI mUkavAmAM Ave ( eTale ke 'dATI devAmAM na Ave ) to zarIra saDI jAya - evAM artha ja baMdha bese. vyAse AnI noMdha lIdhI che. yogIndudevanA 'paramappapayAsa mAM A dohAnuM rUpAMtara nIce pramANe maLe che : bali kiu mANusa - jammaDA, dekkhaMtahaM para sAru / jai uTThabbhai to kuhai, aha Dajjhai to chAru // uttarArdha uparanA dohA sAthai samAna che. pUrvArdha thoDoka judo che, paNa saDavAnI ke rAkha thavAnI vAta manuSyazarIrane lAgu paDe tema manuSya janmane sIdhI lAgu na paDI zake - eTale uparanA susaMgata artha vALA dohAnaM A kAMIka nabaLaM rUpAMtara jaNAya che. ahIM brahmadevanI saMskRta vRttimAM uTThabbhainI avaSTabhyate evI chAyA ApIne bhUmau nikSipyate evo artha karyo che. paraMtu uTThabbha - no rAkhI mukavu, paDyuM rahevA devaM' ke 'dATI devu evA arthano koI anya prayoga noMdhAyo nathI. hakIkate uTThabbhai pATha bhraSTa che. tene vadale uTThabbhai joIe. saM., stubh uparathI thayelA chubh no artha 'bahAra phagAvI devu evo thAya che. pAli nichubhati, niTTThahai no artha gaLaM khakhArIne thuMkI kADhavaM evo che. dhAtupAThamAM stubhy dhAtu niSkAsana nA arthamA Ayo che. prAkRta uTTubh no paNa evo artha che. paNa prA. ucchUDha ( uTThabh nuM bhUtakRdaMta ) no 'tyakta, niSkAsita, ujjhita evo artha pAsama. mAM Apyo che ane prayoganAM udAharaNa tarIke ucchUDhasarIra-dharA Apela che. A saMdarbhamAM zarIrane saMskArathI - parikarmathI vaMcita rAkhavuM, sAphasUphI ane sajAvaTa pratye upekSA sevavI evo artha che. paNa uparyukta badhA saMdarbhe jotA nAkhI deva, 'upekSAbhAve emane ema paDyuM rahevA deveM evo artha saheje laI zakAze, ane te hemacaMdrAcArye uddhRta karela dohA mATe baMdhabesato thAya che, eTale pATha uTThabbhai nahIM, paNa uTThabbhai hovo joIe. (pU) de. sAitakAra vizvasta, sapratyaya' haribhadrasUrinI 'Avazyaka - vRtti mAM sAitaMkAra (2, pR. 142 ) ane piMDaniryuktibhASyaM mAM sAiyaMkAra ( 33mAM) vizvasta', 'sapratyaya evA arthamAM vaparAyo hovAnuM 'dezI zabdakoza mAM noMdhyuM che ane te mATe nIce pramANe uddharaNo Apela che : (1) jaM ca rAeNa ullaviyaM sAitaMkAro teNa taM pattae lihiyaM / (2) pucchA samaNe kahaNaM sAiyaMkAra - sumiNAI / [ 16 ]
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________ AvR. mAM je zabdarUpa maLe che te tzruti vALaM che. eTale mULa sAiyaMkAra ja che. pAsama. mAM sAiyaMkAra mATe piMbhA. 42 no nirdeza che. apabhraMzamA sAiu zabda AliMgana nA arthamA vaparAyo che. sAiu dei eTale 'snehIjanane maLatAM tene 'bheTe che. gajarAtImAM sAMI A ja arthamA pracalita che. paragAma rahetA svajanane mATe te gAma janArane emane mArA vatI sAI dejo kahevAno rivAja che. kahevata che ke nahIM saMdezo ke nahIM sAMI, tame tyAM ne ame AMhI . eTale kuzaLaprazna, kuzaLavArtA evo artha vicAraNIya che. __ (vigata mATe juo ratnA zrIyAna, Des'ya and Rare Words from Puspadanta's Mahapurana 1969). (6) guja. caNavU, hiM cuganA ga. caNavaM no eka artha che 'cAMcathI eka eka dANo pakaDI gaLI javAnI pakSInI kriyA. caNa (strI.) eTale 'pakSIone mATe A sAru nakhAtA anAjanA dANA. vR.ga.ko. mAM enA mULa tarIke saM. cinoti ekaLaM karavaM, Dhagalo karavoM, Apyo che. prA. ciNaino paNa 'phUla vagere cUMTIne ekaThAM karavA evo artha che. prAkRtamA ciNai uparAMta cuNai paNa maLe che. hemacaMde aniyamita rIte eka svara- sthAna bIjo svara leto hovAnaM gaNIne caNaine ciNai uparathI thayelo mAnyo che (sihe. 4.228). Tanara tunna jevAnA prabhAve i no u thayAnaM sUcavyaM che (i leM. '4814). artha thoDoka badalAyo che. kAo liMbohaliM cuNai (pAsama.) evA prayogamA 'cAMcathI TholIne khAvaM evo artha cha, je caNavA nA arthanI nikaTa che. ethI caNavU nA mULa tarIke prA. ciNai nahIM paNa cuNai ja svIkAravAno rahe. AnaM samarthana caudamI zatAbdI lagabhaganA eka jaina parAtana prabaMdhathI maLe che. (mani jinavijaya saMpAdita parAtana prabaMdha saMgraha mAM G saMjJaka hastapratamAthI Apela bhojarAjAnA vRttAntamAM, pR. 22 uparano, pariccheda 41 nIce Apelo prasaMga). bhojarAjAnI savArI nIkaLI tyAre sau tene namaskAra karatA hatA, paNa eka hATamA ubhelA eka mANase namaskAra na karyA. rAjAe tenI sAme joyaM eTale teNe traNa AMgaLI UMcI karIne batAvI. rAjAne e saMketa samajAyo nahIM. bIje divase tyAMthI rAjAnI savArI nokaLI tyAre pelAe be AMgaLI ane trIje divase eka AMgaLI UMcI karIne rAjAne batAvI. pachI bhoje tene bolAvIne saMketono khulAso pUchayo. eTale te mANase kahayaM pahelI vAra ApanAM darzana karyA tyAre mAre ghare traNa divasanI cUNi hatI, pachI be divasanI, pachI eka divasanI. rAjAne namaskAra karIne paNa zaM? ahIM cUNi eTale 'caNa - eTale ke 'peTa pUrata anAja. eTale bhoje tene varSAsana bAMdhI ApyuM. ahIM cUNi roja khAvAnA anAja mATe lAkSaNika arthamA vaparAyo che. cuNai uparathI madhyakAlIna gajarAtImAM thayelA u > a evA parivartanane pariNAme caNavaM thayo. paNa ahIM to
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________ dIrgha U vALo cUNi che, ane gujarAtI kozomAM paNa cUNavU, cUNa ema dIrgha svaravALAM rUpa noMdhAyAM che. Ano khulAso meLavavAno rahe che. cuNi uparathI caNa thAya, cUNi uparathI cUNa. hiMdI vageremA caNavAnA arthamAM cuganA ke cUMganA che. paMjAvImA coggA eTale caNa. Tanara e dhAtao ane temAthI sAdhita zabdo mATe mULa tarIke cugyati ke cuMgati hovAnaM mAnyaM che. ('ileM 4852, 4853, 4919, 4920). paNa sAdRzyano AdhAra laIne e dhAtane ane sAdhita zabdone cuNai sAthe joDI zakAya tema che. ciNai uparathI karmaNi civvai, cimmai ane cijjai thAya che. te anusAra cuNai uparathI karmaNi cujjai. ane pachI jema prAkRta bhajjai, bhU. kR. bhagga, rajjai - ragga, vajjai - vagga vagere tema cujjai - cugga. ane e bhUtakRdaMta parathI dhAtu cuganA ane nAma coggA vagere sadhAyA. 2. chaMdacarcA, pAThacarcA vagere (1). sihe. 8-4-330 nA udAharaNano pATha ane chaMda 'siddhahema nA apabhraMza vibhAganA 330 mA sUtra pramANe nAmika vibhaktinA pratyaya pUrve nAmanA aMgano aMtya svara hUsva hoya to dIrgha thAya che, ane dIrgha hoya to husva thAya che. tenaM udAharaNapadya nIce pramANe cha : DhollA sAmalA dhaNa caMpAvaNNI / NAI suvaNNa-reha kasavaTTai diNNI / 'nAyaka zAmaLo cha, nAyikA caMpAvaNI cha. jANe ke kasoTInA paththara para sonAnI rekhA paDI hoya (tevAM te zobhe che.). dogdhakavRtti anusAra ahIM nAyaka - nAyikAnA viparIta ratanI paristhitinaM varNana che. __ ahIM samasyA e che ke udAharaNapadyano chaMda je rUpe pATha sacavAyo che te rUpamA aniyamita che. ekI caraNomAM kA nava mAtrA joIe, kAM to dasa. paNa upara ApelA pAThamAM pahelA caraNamA nava mAtrA che, paNa trIjA caraNamA dasa. A bAbata tarapha apabhraMza vyAkaraNanA saMpAdako - saMzodhakonaM dhyAna nathI gayaM. 'parAtana prabaMdha saMgraha (saMpA. jinavijaya mani, siMjaina., 2, 1936)nI I. sa. 14 mI zatAbdInI G hastapratamAM Apela bhojacaritramA evo prasaMga che (pR. 20-21 pariccheda 36) ke mAlavapati muMje jyotiSIne pUchatAM teNe jaNAvyu ke tamane putra thaze nahIM, paNa zrAvaNa suda pAMcamanA pahelA prahare je tamArI samasyA pUraze te tamArA pachI rAjA thaze. te divase maMje koIka prAsAdamA rahelA zyAma pati ane gorI patnIne joyAM ane tene padyArdha sphurya : Dhullau sAmalau dhaNa caMpAvannI / enI samasyApUrti bIjA koIthI na thaI zakI, paNa bhoje te karI : chajjai [18]
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________ kaNayAraha kasavaTTai dinnI. AmAM be-traNa bAbata dhyAnapAtra che. pahelaM to e ke hemacaMdanA udAharaNamAM DhollA sAmalA che tyAre ahIM che Dhullau (ke Dhollau) sAAmalau. aMtya a no A thayAnaM udAharaNa ApavAnaM hovAthI hemacaMdrAcArya samakSa DhollA sAmalA evo pATha ja hoI zake. paNa A prakAranAM kaMThaparaMparAmA pracalita rahelAM padyono pATha keTaleka aMze pravAhI raheto. temAM zabdasvarUpanI paNa ekavAkyatA ghaNI vAra nathI jovA maLatI. prathamA ekavacana je bolI-pradezamA au pratyayavALu hatuM te pradezano A pATha che. bIjaM kaNayAraha pATha bhraSTa che. tene sthAne kaNaya-reha joIe. ranI paDimAtrA ya no kAno banI gaI che. trIjaM, hemacaMdrIya udAharaNanA utprekSAvAcaka NAI ne sthAne ahIM chajjai che. e pAThamAM, saMdarbhathI samajAi jatuM je anukta rAkhyaM che te khulluM vyakta thayu che. eTale ene pAchaLano pATha gaNI zakIe. Ama DhollA sAmalA (ke Dhollau sAmalau), dhaNa caMpAvannI / nAI kaNaya-reha, kasavaTTai dinnI // evA pAThamA chaMdanI azuddhi rahetI nathI. 9+ 10, 9 + 10 mAtrAnA mApavALI A malayamAruta nAmanA chaMdanI AMtarasamA catuSpadI che. 'svayaMbhUchaMda nuM malayamArutatuM udAharaNa : gorI aMgaNe, suppaMtI diTThA / caMdaho appaNI, joNha vi uvviTThA // (svachaM0 6 - 42, 91) (svayaMbhUchaMda mAM viuviTThA pATha bhraSTa che.) 'AMgaNAmAM sUtelI gorIne joI eTale pachI caMdane potAnI jyotsnA paNa abakhe paDI. 'chaMdonuzAsana ne udAharaNa : dekkhivi vellaDI, malaya-mArua-dhuA / sumarivi goraDI, paMthia-sattha muA / / (chaMdo0 6-19, 20) malayapavane kaMpatI velaDIne joIne potAnI gorI sAMbharI AvatAM pathiko maraNazaraNa thayA.' ___'kavidarpaNa' (13mI zatAbdI lagabhaga)mAM ApelaM malayamArutana udAharaNa ('koIkanu che evA ullekha sAthe) paNa joIe : tattI sIyalI, melAvA kehA / dhaNa uttAvalI, priya -maMda-siNehA / / (velaNakara-saMpAdita pR. 23, 14-2). [19]
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________ tapta ane zItala vastu vacce meLApa kyAthI hoya ? nAyikA utAvaLI, paNa nAyakano sneha maMda. (2). sihe. 8-4-395(1)no pATha, artha sihe. 8-4-395(1)mA, saM. takSa nA cholla evA Adeza mATe nIce udAharaNa ApalaM che (bIjI AvRttimA Apela pATha ane anuvAda sudhAravAno che) : jiva~ jiva~ tikkhAlevi kira, jai sasi chollijjaMtu / to jai gorihe muha-kamali, sarisima kA-vi lahaMtu // 'game tema karIne, mAno ke, caMdrane vadhu cakacakato karavAmAM Avata to te kadAca A gorInA makhakamaLa sAthe kiMcit samAnatA prApta karata. ratnaprabhasUrikRta 'upadezamAlA-doghaTTI-vRtti (I.sa. 1182)mAM jinazAsananI ujjvaLatA darzAvataM vizeSaNa cholliya-chaNa-maya-laMchaNa-cchAya cakacakita karelA (kalaMka ghasI kADhelA) pUnamanA caMdranI kAntivALaM vaparAyaM che (pR. 111, padya 41). (3). sihe. 8-4-422 (2)no pATha, artha sihe. 8-4-422 (2) mAM, jhakaTa (kharekhara to saMkaTa)nA ghaMghala evA Adeza mATe nIcena udAharaNa ApeluM che : jiva~ sa-purisa ti ghaMghalai~, jiva~ naI tiva~ vlnn.ii| jiva~ DuMgara tiva~ koTTara, hiA visUrai kAi~ // ratnaprabhasUrikRta upadezamAlA-doghaTTI-vRtti (i.sa. 1982)mAM te ja (thoDA pAThAMtarathI) ApalaM che (pR. 98, pA 51) : jahiM su--purisa tahiM ghaMghalaI, jahiM nai tahiM vlnnaaii| jahiM Dugara tahi khoharaI, suyaNa visUrahi kAI / / ahIM khoharaI pATha (koTTaraI ne badale) zaMkAspada lAge che. prAkRtamA khohara zabda maLato nathI. hiMdImA khoha (guja. kho) che kharo, jyAre guja. mAM kotara (takAra sAthe) to maLe ja che. [20]
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________ (4). 'chaMdonuzAsana' gata prAkRta chaMdaprakAra dvibhaMgInAM udAharaNonI pAThacarcA 1. chaMdonuzAsana mAM hemacaMdrAcArye sAmAnya rIte svaracita udAharaNo ApyAM che. jyAM koI pUrvavartI graMthanA udAharaNano upayoga karyo che, tyAM paNa udAharaNamAM chaMdanaM nAma gUMthavAnaM hovAthI temaNe jarUrI pheraphAra karyA che. paNa keTalIka vAra koI pUrvavartI srotamAthI udAharaNa uddhRta karela che. jema ke cothA adhyAyanA 87mA sUtra nIce vividha chaMdonA saMyojanathI thatI dvibhaMgIo tarIke (1) gAthA + bhadrikA, (2) vastuvadanaka + karpUra, (3) vastuvadanaka kuMkuma, (4) rAsAvalaya + karpUra, (5) rAsAvalayaka + kuMkuma, (6) vastuvadanaka ane rAsAvalayanuM mizraNa + karpUra, (7) vastuvadanaka ane rAsAvalayanaM mizraNa + kuMkuma, (8) rAsAvalaya ane vastuvadanakanaM mizraNa + karpUra, (9) rAsAvalaya ane vastuvadanakanuM mizraNa kuMkuma, (10) vadanaka + karpUra, (11) vadanaka + kuMkuma eTalA chaMdaprakAronAM udAharaNa saMbhavataH koI pUrvavartI chaMdograMthamAMthI lIghelAM che. AmAMnA ATha udAharaNa kavidarpaNa mAM paNa maLe che. 'kavidarpaNakAre `chaMdonuzAsana mAMthI te lIdhAM hoya evo prabaLa saMbhava che, kema ke keTaleka sthaLe te 'siddhahema nA prAkRta vibhAgamAMthI prayoganA samarthana mATe uddharaNa ApyAM che. jo ke thoDAka pATha bhinna che. AmAMthI rAsAvalaya ane karpUranI dvibhaMgInaM udAharaNa nIce pramANe che. + parahua - 1-paMcama-savaNa-sabhaya mannauM sa kira tiNa bhai na kiMpi muddha kalahaMsa - gira | caMdu na dikkhaNa sakkai jaM sA sasi vayaNi dappaNi muha na paloara tiMbhaNi maya - nayaNi || vairiu maNi mannavi kusuma-saru, khaNi khaNi sA bahu utta / acchariu rUva-nihi kusuma - saru, tuha daMsaNu jaM ahilasai || ('kavidarpaNa N mAM kalayaMThi-gira N ane 'mannivi pATha che te vadhu sArA che. chellI paMktimA kusuma - sara evo pATha joIe, te saMbodhana hovAthI ). 'huM mAnuM chaM ke te mugdhA kokilano paMcama sUra sAMbhaLavAthI Dare che, ane te kAraNe ja te kokilakaMThI pote kazuM ja bolatI nathI. e caMdravadanA caMdra joI zakatI nathI, te kAraNe e darpaNamA potAnaM mukha jotI nathI. manamA rahelA kaMdarpane zatru mAnIne te kSaNe kSaNe ghaNo trAsa pAmI rahI che, ne tema chatAM e eka acaraja che ke he rUpanidhi kaMdarpa, e tAraM darzana karavAnI abaLakhA seve che. ' + [21]
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________ have dasamI zatAbdImAM racAyelI dhanaMjayanA dazarUpaka uparanI dhanikanI avaloka TIkAnI eka hastapratamA cothA prakAzanI 66mI kArikA uparano je pATha maLe che temA pravAsaviprayogamA pravAsacarcAna nIce eka udAharaNa maLe che. (e ja padya I.sa. 1258 mAM racAyela jalhaNakRta 'sUktimuktAvali mAM paNa maLe cha) : nIrAgA zazalAMchane mukhamapi sve nekSate darpaNe trastA kokilakUjitAdapi giraM nonmudrayatyAtmanaH / citraM duHsaha-duHkha-dAyini kRta-dveSA'pi puSpAyudhe mugdhA sA subhaga ! tvayi pratikalaM premANamApuSyati / / spaSTapaNe A be apabhraMza ane saMskRta padyomAna koI eka bIjAno cokhkho anuvAda ja che. kayu pUrvavartI ane kayu pazcAdvartI eno nirNaya duSkara che. AnuSaMgika noMdha : upara chaMdonuzAsana mAM ApelAM je dvibhaMgIprakAronAM udAharaNono nirdeza karyo che tenA prA. velaNakaranA saMpAdanamAM ApelA pAThamAM keTalAka sadhArA karavA iSTa che. te nIce pramANe cha : 1. trIjA prakAranaM udAharaNa : pahelI paMktimA kinari vikkharahi ne badale ki na ri vikkhirahi (pAThAMtara) joIe. 2. cothA prakAranaM udAharaNa : upara sUcavyaM che tema bIjI paMktimA kalayaMThi-gira (kavidarpaNa no pATha) ane mannivi (pAThAMtara) joIe, ane arthane anusarIne kusumasara joIe. 3. pAMcamaM udAharaNa : pahelI, trIjI ane pAMcamI paMktine AraMbhe jai a ke jai che tyAM jaia (= yadA) joIe. Ane eka pAThAMtaranaM paNa samarthana che. TIkAkAre paNa saMpAdakanI jema yadi artha karyo che te varAvara nathI. siddhahema8-4-365 nIce yadAnA arthamAM prAkRtamA jAhe, jAlA, jaiAno prayoga thato hovArnu noMdhyu che. bIjI paMktimA kusumadalammi pATha karatA dalaggi pATha vadhu sAro che. pAMcamI paMktimAM vayaNaguMphane badale ukAra jALavato vayaNaguMpha pATha vadha sAro re.. 4. chaThaM udAharaNa : karihi ne badale karahi, icchi mancha i paNayamuhaM ne badale icchi ma icchi paNayau-suhu (kavidarpaNa no pATha), ane aMtima kti mANikkimaNaMsiNi kariva valu, helli khelli tA jUu tuhaM ne badale mANikki maNaMsiNi kari Thavalu, helli khelli tA jUu tuhaM joIe. A chellI paMktino artha TIkAkAra paNa khoTA pAThane kAraNe samajyo nathI. teNe tadA he hastigamane praNatamukhaM bhartRmukhaM icchi dRTvA he mAnaka-manasvinI he sakhi balaM api kRtvA krIDituM yuktaM tava / evo artha ko che, je taddana prAnta che. mAnam ekaM (zleSathI mANikyam) he manasvini kRtvA dAyam, he sakhi ramasva tAvat dyUtaM tvam / ahIM Thavalu eTale 'jugAranI bAjImA je hoDamA mukAya te, dAva. e arthamA Thaulu [22] --
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________ zabdano prayoga svayaMbhUkRta umacariu mAM paNa maLe che. tyAM paNa raNabhUmine zAripaTTanaM upamAna ApIne temAM jIvanane hoDamA mUkavAnuM rUpaka che. 5. sAtama udAharaNa : trIjA paMktimA lhasaDau ne badale lhusaDau (= luNTAkaH) joIe. chellI jhulakkar3a ne badale jhulukkau joIe. (AThamA udAharaNanI bIjI paMktimA e ja pATha che.) 6. AThama udAharaNa : sahi i ne badale sahii joIe. chellI ve paMktino artha TIkAkAra samajyo nathI. tuhane badale taha, mayaNabANaveyaNa kalaha ne badale mayaNabANa - veyaNa-- kalahi ane tulahane badale tulahi pATha joIe. "he tanvaMgI, taM jemA madanavANanI vedanA che tevA premakalahamA lathaDatI paDa nahIM. he mAninI, vallabha sAthenu mAna tajI de, tArA prANanI saMzayatulA upara caDa nahIM. ___7. navamuM udAharaNa. pAMcamI paMkti. payaDa dhAine vadale payaDatthaya (kavidarpaNa no pATha) joIe. 8. dasamuM udAharaNa bIjI paMktimA pahillaya ne badale pahalliya (pAThAMtara)ane chellI paktimAM jAi jAya' ne badale jAijAya' joIe / (5). kAvya-guMpha kAvya racavAnI kriyA-prakriyA mATe saMskRta kAvya ane kAvyazAstranI paraMparAmAM vastra gUMthavA ke vaNavAnaM upamAna ghaNaM jANItaM che. saMskRta kAvyazAstramA kAvyanI racanA ane baMdha vizenI carcAmA guMpha saMjJA vaparAI che. guMpha nAmanA alaMkAramA varNa, artha, pada, vAkya vagerenI viziSTa pasaMdagI ane kramamA goThavaNI karavAno khyAla samAviSTa thayo che. rAghavane zRMgAraprakAza nA potAnA adhyayanamA A viSaya vigate carko che. anAmi kAvya-zazinaM vitatArtha-razmim / ('artharUpI kiraNonA vistAravALo kAvyarUpI caMdra haM gUMthI rahyo chaM)e caraNa jo ke vAmane (ane tene anusarIne mammaTe), upamAdoSo gaNAvatA, sAdRzya nirAdhAra hovAthI utpanna thatA anaucitya-doSanA udAharaNa tarIke ApyaM che, to paNa temAM kAvya gUMthavAnI vAtano ullekha cha e noMdhavaM ghaTe. A saMdarbhamA prabhAcaMdrakRta prabhAvakacarita mAM Apela hemacaMdrasUricaritamAM maLataM (pR. 190) tatkAlIna devabodha kavina nIce padya paNa noMdhapAtra che. e eka anyokti che. vAcyArtha che -gAmaThI vaNakara, tenAthI vaNAtAM vastra, ane vastra paheranArI suMdarI. gamyArtha che - kavi, racAtAM kAvyo ane sahRdaya bhAvako. [23]
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________ bhrAtar grAma - kuvinda kandalayatA vastrANyamUni tvayA goNI - vibhrama- bhAjanAni bahuzo'pyAtmA kimAyAsyate : apyekaM ruciraM cirAdabhinavaM vAsastadAsUtryate yan nojjhanti kuca - sthalAt kSaNamapi kSoNIbhRtAM vallabhAH // 'he bhAI ! gAmaThI vaNakara, AvAM guNapATa samAM DhagalAbaMdha vastroM vaNIne tuM zA mATe nakAmuM kaSTa veThI rahyo che ? tuM joIe teTalo samaya laIne paNa mAtra eka ja evaM suMdara avanavuM vastra vaNa ne, je mAnItI rAjarANIo potAnA kucapradeza parathI kSaNamAtra paNa aLaguM na kare ! bhojacaritramAM ApelA eka prasaMgamAM kAMIka etrA ja tAtparyavALA ane racanAcAturIvALA nIcenA padya pratye zIlacaMdravijayajIe mAraM dhyAna dorya : kAvyaM karomi na ca cArutaraM karomi yatnAt karomi yadi cArutaraM karomi / bhUpAlamaulimaNiluNThitapAdapITha ! he sAhasAGka ! kavayAmi vayAmi yAmi / / 'huM kAvya karaM chaM, paNa te suMdara banataM nathI prayAsa karuM huM to (kadIka) suMdara banI Ave che. jenA pAdapITha pAse (namatA sAmanta rAjavI onA ) mukuTamaNi ALoTe che (AmathI tema gati kare che) evA he sAhasAMka, huM kAvyaracanA karaM chaM, vastra vaNuM huM, jauM chu. [24]
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________ siddhahema zabdAnuzAsana prAkRta adhyAyanAM udAharaNonA mULa srota - harivallabha bhAyANI prAkRta adhyAyamAM nirUpita prAkRta, zaurasenI, mAgadhI, paizAcI, cUlikApaizAcI ane apabhraMza bhASAnA vyAkaraNanA niyamone udAhRta karavA hemacaMdrAcArye pracalita sAhityamAthI udAharaNo prastuta karelAM che. e svayaM pasaMda karelAM hoya, athavA to pUrvavartI prAkRta vyAkaraNomAthI apanAvelAM hoya (vararuci, caMDa, namisAdhuna ane kadAca lupta thayela svayaMbhUvyAkaraNa eTalAM to ApaNe AdhArabhUta hovAno saMbhava cIMdhI zakIe) / emAM ApaNane hAla maLatAM prAkRtaapabhraMza sAhityamAMthI e udAharaNonAM yathAzakya mULa zodhavAno prayAsa aneka kAraNe muzkela bane che. eka to keTalIka mULa kRtio lupta thaI gaI hoya; bIjaM, prAkRta sAhitya atizaya vizALa hovAthI paNa e kAma vikaTa bane; trIjaM, jyAM udAharaNa mAtra eka-ve zabdanuM hoya tyAM tene bIjethI oLakhavAna asaMbhavaprAya gaNAya. tema chatAM evo prayAsa ghaNo mUlyavAna e rote gaNAya ke te dvArA hemacaMdrAcAryanA samaya sudhImA je prAkRta-apabhraMza sAhitya ziSTamAnya lekhAtuM hatuM tenuM citra ApaNane prApta thAya. A dizAmAM A pahelAM thayelA keTalAka prayAsonI UDatI noMdha laIe to vebare 1881 mAM potAnI hAlanA saptazataka (= gAthA-saptazatI)nI AvRtti uparanI noMdhomAM 'siddhahema mA udadhRta thayela keTalAka zabdo - khaMDo oLakhAvyA che. pizele potAnA prAkRta vyAkaraNamA si. he. nA ghaNAkharA zabdo noMdhyA che, ane keTaleka sthaLe mULa srota darzAvyA che. nItI dolcIe temanA phrenca bhASAmAM lakhelA The Prakrita Grammarians, 1938 (prabhAkara jhA kRta aMgrejI anuvAda, 1972 )mA vararucithI laIne paurvAtya saMpradAyanA prAkRta vyAkaraNakAronI sAthe siddhahema' nA prAkRta vibhAganI tulanA karIne samAna sUtro ane udAharaNo vigate darzAvyAM che. (AmAthI rudaTakRta "kAvyAlaMkAra" uparanA namisAdhunA TippaNamA Apela prAkRta vyAkaraNanI rUparekhA ane si. he. nA prAkRta vibhAga vaccenI samAnatA darzAvato aMza, Apela pariziSTamAM uddhRta karyo che.) e pachI si. he. nA apabhraMza vibhAganA anavAdamAM meM keTalAMka apabhraMza udAharaNonA mULa srota, ke samAntara bhAvArthavALAM uddharaNo saMskRta-prAkRta-apabhraMza [25]
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________ sAhityamAthI tathA uttarakAlIna jUnI gujarAtI, hiMdI, vagairemAthI ApelA'. te pachI muni vajrasenavijaye prAkRtaadhyAyanI temanI AvRttimA eka pariziSTamAM, pratyeka pAdanAM sUtravAra je udAharaNo ApelAM che, temAthI ghaNAMnI sUci ApI che, ane temAMthI jeTalAMnAM mULa sthAna temane maLyAM, teTalAM darzAvyAM che. meM ApelI apabhraMza udAharaNone lagatI mAhitIno paNa temaNe samAveza karyo che. paraMtu temanI adhUrI udAharaNa-sUci pUrI karIne bane teTalAM vadhu mULa sthAno zodhavA mATe ghaNo avakAza che. zaurasenI ane mAgadhI udAharaNo ghaNAM ochI hovAthI temanA pUrataM AvaM kAma pramANamAM ocho zrama mAgo le tema che. paizAcI ane cUlikApaizAcInAM koI mULa srota bacyA na hovAthI temane mATe kazo zrama levAno avakAza nathI. bAkI rahelAM sAmAnya prAkRtanAM udAharaNonAM mULa zodhavA sArI evI mahenata karavAnI rahe che. 'gAthAsaptazatI', 'harivijaya, 'vajjAlagga, 'setubaMdha, 'gauDavaho, 'lIlAvaIkahA, 'tArAgaNa vagere prAkRta kRtio uparAMta alaMkAra-graMthomAM uddhRta prAkRta udAharaNo (traNeka hajAra jeTalAM zuddha karIne, DaoN. kulakarNIe The Prakrit Verses in Works on Sanskrit Poetics mAM Apela che.) paNa jovAM joIe. prastuta prayAsane AgalA prayAsonI eka pUrti tarIke gaNavAno che. nIce makhya prAkRta, zaurasenI, mAgadhI, ane paizAcI(cUlikA paizAcI)nAM si. he. mAM ApelAM udAharaNonI sUcI bhASAbheda anusAra varNAnukrame ApI che. temAthI jeno mULa srota oLakhI zakAyo che te tyAM darzAvyo che. apabhraMza udAharaNonA mULa strota vize mArA apabhraMza vyAkaraNamAM vivaraNa ApyaM che. nIcenI sUcImAMthI kramAMka 2, 8, 18, 22, 34, 34 ka, 35, 36, 45, 50, 51, 70, 74, 75, 95, 101, 102, 106, 111, 120, 121, 122, 130, 141, 142, 156, 167, 170, 175, 176, 206, 215, 220, 221, 226, 231, 232, 240, 243, 247, 259, 268, 271, ane 297 nAM mULa vajrasena vijayajInA 'prAkRta vyAkaraNa mAM darzAvelAM che. kramAMka 222, 239, 255, 258, 259, 260, 265, 272, 277, 278, 279, 288, 292, 295 eTalAMnA mULa srota prA. vijaya paMDayAe khoLI kADhyA che. bAkInA meM oLakhAvyA che. (gA. = vebara saMpAdita saptazataka' = 'gAthAsaptazatI.) 1. apabhraMza vyAkaraNanI navI AvRttimA pacAseka AvAM uddharaNo umeryA che. [26]
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________ mukhya prAkRta (8-1-1 thI 8-4-259) * " * ai ummattie 1-169 ai diara kiM na pecchasi 2-205 ___ gA. 571 (prathama dala, AraMbhanI 12 mAtrA) ai sappai paMsali NIsahehiM aMgehiM panaruttaM 2-179 ajja mmi hAsiA mAmi teNa 3-105 gA. 264 (prathama dala, AraMbhanI 16 mAtrA) ajja vi so savai te acchI 1-33 aNaciMtiamamuNaMtI 2-190 ____ 'tArAgaNa, 71 (prathama dala, AraMbhanI 12 mAtrA) aTThArasaNhaM samaNa-sAhassINaM 3-123 aNuvaddhaM taM cia kAmiNINaM 2-184 atthAloaNa-taralA vagere 1-7 'garuDavahA~ 86. appaNiA pAuse uvagayammi 3-57 appaNiA ya viaDDi khANiA 3-57 (vaitAlIyana sama caraNa) ammo kaha pArijjai 2-208 ammo bhaNAmi bhaNie 3-41 sarakhAvo : attA bhaNAmi bhaNie : gA0 676mA 'bhaNie bhaNAmi attA (bIjA dalanI AraMbhanI 12 mAtrA)naM pAThAMtara. are mae samaM mA karesa uvahAsaM 2-201 alAhi kiM vAieNa leheNa 2-189 avvo kimiNaM kimiNaM 2-204 avvo taha teNa kayA vagere 2-204 avvo dalaMti hiayaM 2-204 avvo dukkara-kAraya 2.204 gA0 273 avvo na jAmi chettaM 2.204 gA. 821 (pahelA dalanI AraMbhanI 12 mAtrA) avvo nAseMti dihiM vagere 2-204 avvo sapahAyamiNaM vagere 2-204 avvo haraMti hiayaM vagere 2-204 gA. 541. asAhejja devAsurA 1-79 * :: M [27]
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________ 25. 28ka. aha kamalamahI 3-87 aha Ne hiaeNa hasai mAruya-taNao 3-87 25ka. aha pecchai rahutaNao 4-447 'setuvandha 2-1 (pUrvArdhanI AraMbhanI 12 mAtrA) aha moho para-gaNa-lahuayAi 3-87 ahayaM kaya-ppaNAmo 3-105 28. ahavAyaM kaya-kajjo 3-73 . aho acchariaM 1-7 'ratnAvalI, trIjA aMkamAM 11 mA padya pachI vAsavadattAnI uktimAM ) aMkolla-tella-tappaM 1-200 aMge cia na pahuppai 4-63 aMtAveI 1-4 32. aMteure ramiumAgao rAyA 3.136 aMto vIsaMbha-nivesiANaM 1-60 AuMTaNaM 1-177 AuMTaNAe (Avazyaka sUtra, pratikramaNAdhyayana 2-20) 3 4ka. 34ka. AbhAsai rayaNIare 4-447 _ 'setabandha 11-34 (pATha. 'AhAsai a Nisiare : pUrvArdhanI AraMbhanI 12 mAtrA) Ama bahalA vaNolI 2--177. gA0 578 (prathama dala, AraMbhanI 12 mAtrA) AraNNa kaMjarovva velano 1-66 ___ 'setubandha 8.59 AleThThaaM 1-24 AhiAI 1-44 gA. 24 (aMtima 7 mAtrA. pAThAMtaro-AhijAIe, AhiyAie, ahijAie) ia jaMpiAvasANe 1-91 iarAiM jANa lahuakkharAiM pAaMtimilla sahiANa 3-134 _ 'vRttajAtisamuccaya 1-13 (gAthArnu pUrva dala) ia viasia-kusumasaro 1-91 ia viMjha-guhA-nilayAe 1-42 __'garuDavahoM-338 (pUrva dalanI AraMbhanI 13 mAtrA) [28]
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________ imiA vANia-dhUA 3-73 iharA nisAmannehi 2-212 ua niccala-nipphaMdA 2-211 gA0 -4 (pUrva dalanI AraMbhanI 12 mAtrA) unnama na ammi kaviA 3--105 uppajjate kai-hiaa-sAyare kavva-rayaNAI 3-1 42. 'vajjAlagga, 19 (uttara dala) ummIlaMti paMkayAI 3-27 / uvakaMbhassa sIalattaNaM 3-10 uvamAsa apajjatema vagere. 1-7 _ 'garuDavahoM-188 usabhamajiaM ca vaMde 1-24 _ 'Avazyaka-sUtra, caturvizatistava-2 U kaha muNiyA ahayaM 2-199 U kiM mae bhaNiaM 2-199 U keNa na viNNAyaM 2-199 U nilajja 2-199 eaM khu hasai 2-198 gA0 6 (pAThAMtara-uttara dalanI AraMbhanI 6 mAtrA) evaM kila teNa siviNae bhaNiA 2-186 evaM doNNi pahU jia-loe 3-38 esa sahAo ccia sasaharassa 3-85 ai bohemi 1-169 o aviNaya-tattille 2-203 o na mae chAyA ittiAe 2-203 omAlayaM vahai 1-38. | gA0 2-98 (uttara dalanI aMtima 10 mAtrA : pATha0 omAliya) o viraemi Nahayale 2-203 kallaM kira khara-hiao 2-186 gA0 86. (pUrva dalanI AraMbhanI 12 mAtrA) kiNo dhavasi 2-116. gA0 369; 'prAkRtaprakAza, 9-9 [29]
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________ 66. 66ka. 67. 68. 68ka. 69. 71. 71ka. 73ka. kilitta-kasamovayAresa 1-145 kiM ullAveMtIe vagaire 2-193 kiM pamhuTThamhi ahaM 3-105 kuMkuma-piMjarayaM 2-168 keli-pasaro viaMbhai 4-157 ko kha eso sahassa-siro 2-198 khAsiyaM 1-181 'Avazyaka-sUtraM kAyotsargAdhyayana khIroo sesassa va nimmoo 2-182 kheDDayaM kayaM vagere 4-422 gaIe Nai 2-184 gajjaMte khe mehA 1-187; 3-142 ('kavidarpaNa-vRtti, pR. 16, 2-16 pUrva dalanA AraMbhanI 12 mAtrA; pAdaliptasUrikRta gAthA.) gAme vasAmi nayare na yAmi 3-135 'sarasvatIkaMThAbharaNa, 3-153 gUDhoara-tAmarasANasAriNI bhamara-paMti-vva 1-6 ___ 'gauDavahoM, 188 uttara dala, 'gAhArayaNa--kosa-9 geNhai ra kalama-govI 2-217 cauvIsaM pi jiNavarA 3-137 pizela-pere0 34, pR. 39 cirassa mukkA 3-138 ciMcavva kUra-pikkA 2-129 cI-vaMdaNaM 1-151 chiMchaI 2-174 gA0 301 : Aao ajja kulaharAo tti chechaI jAraM / (pAThA. chiMchaI) jau~NayaDaM, jau~NAyaDaM 1-4 jalaharo khu dhUmapaDalo khu 2-198 jahiM maragaya-kaMtie saMvaliyaM 4-349 jaM cea maulaNaM loaNANa 2-194 jaM jaM te roitthA 3-143 jAi visuddheNa pahu 3-38 74ka. 75 76. 77. 81. 81 ka. 82. 83. 84. [30]
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ jAI vayaNAI amhe 3-26 __gA0 651 (pUrva dalanA AraMbhanI 12 mAtrA) jAlA te vagere 1-269 (jao kramAMka-98) jiNNe bhoaNamatteo 1-102 'AvazyakasUtra-cUrNi (anuSTubhnaM prathama caraNa) jamhadamha-payaraNaM 1-246 jeNa haM viddhA 3-105 taddiasa nihaTThANaMga 2-174 tariuM Na hu Navara imaM 2-198 tassa ira 2-186 taha manne kohalie 1-171 gA0 768 (uttara dalanA AraMbhanI 12 mAtrA) taM khu sirIe rahassaM 2-198 taM tiasa-baMdi-mokkhaM 2-176 "setabandha-1-12 (AraMbhanI 12 mAtrA) taM pi hu acchinna-sirI 2-198 tAo eAo mahilAo 3-86 tAlA jAaMti guNA vagere 3-65 ('dhvanyAloka bIjo udyota, bIjaM udAharaNa; AnaMdavardhanakRta 'viSama bANalIlA mAMthI; 'kAvyaprakAzamAM paNa uddhRta; gA. 989) tiricchi pecchai 2-143 tisu tesu alaMkiyA puhavI 3-135 tissA muhassa bharimo 3-138 te ccia dhanA vagere 2-184 'svayambhUcchandasa 1-1-5; 'paramappapayAsa 2-117 mAM uddhRta tesimeamaNAiNNaM 3-134 'dasaveyAliya-suttaM 3-1 to NeNa karayala-TThiA 3-70 thANaNo rehA 2-7 thU nilajjo loo 2-200 daNuiMda-ruhira-litto vagere. 1-6 (sarakhAvo 'setubandha-102) 98ka. 100. 101 102. 103. 104. 105. 106. [31]
Page #37
--------------------------------------------------------------------------
________________ 107. 108. 109. 110. 111ka. 111. 112ka. 112. 113. 114. 116. 117. dara viasiaM 2-215 daria-sIheNa 1-144 gA0 175 ('dhvanyAloka mAM uddhRta) dAso vaNe na muccai 2-206 dia-bhUmisu dANa-jalolliAI 3-16 diThikka-thaNavaThaM 1-84 vAlasaMgo 1-244 'naMdisatta-115 dussaho viraho 1-115 duhAvi so sura-vahU-sattho 1-97 dahiae rAma-hiae 2-164 de A pasia niattasu 2-196 de pasia tAva saMdari 2-196 devaM-nAga-savaNNa 1-26 'Avazyaka-sUtra', zrutastava deviMdo idamabbavI 3-162 'uttarajjhAyA, namipavajjA doNNi vi na pahappire bAhU 3-142 dhaNassa laddho 3-134 dharaNIhara pakkhumbhaMtayaM 2-164 'setabandha 2-24 (galitakanA bIjA caraNanI pAchaLanI 15 mAtrA) dhArA-kilinna-vattaM 1-145 'garuDavaho, 410 (prathama dalanI AraMbhanI 12 mAtrA) dhIraM harai visAo 1-155 'setabandha 4-23 (pUrvArdhanI AraMbhanI 12 mAtrA) na uNAi acchII 2-217 naccAviyAI teNamha acchII 1-33 natthi vaNe jaM na dei vihi-pariNAmo 2-206 na maraM 3-134 namimo hara-kirAyaM 1.183 'garuDavahIM, 35 (uttara dalanI aMtima 11 mAtrA) nayare na jAmi 3-135 118. 119. 120 0121. 122. 122ka. 123. 124. 125. 126. 126ka. [32]
Page #38
--------------------------------------------------------------------------
________________ 128. 129. 130. 133. 134. 135. 136ka. 137ka. 138. navara piAI cia nivvaDaMti 2-187 Navari a se rahavaiNA 2-188 'setuvandha, 15-79 (pATha0 : so. pUrvArdhanI AraMbhanI 12 mAtrA) Navi hA vaNe 2-178 na veri-vagge vi avayAso 1-6 'garuDavahIM - 220 (uttaradalanI aMtima 15 mAtrA) na ha NavaraM saMgahiA 2-198 niaMva-sila-khalia-vIi-mAlassa 1-4 niei kaha so sakammANe 3-56 nijjiAsoa-pallavilleNa 2-164 niThTho jaM si 3-146 nisamaNappia-hiassa hiayaM 1-269 nissahAI aMgAI 1-93 nIlappala-mAlA iva 2-182 nIsAsUsAsA 1-9 paNavaha mANassa halA 2-195 gA0 893 (pUrvadalanI AraMbhanI 12 mAtrA) paradakkhe dakkhiA viralA 2-72 (uttara dalanI aMtima 15 mAtrA) pariaDDhai lAyaNNaM 4-220 pahINa jaramaraNA 1 -103. 'Avazyaka sUtra, caturviMzatistava 5 (pUrva dalanI aMtima 10 mAtrA) paMthaM kira desittA 1-88 'Avazyaka-niyukti 146 pia-vayaMso hira 2-186 piTThi-pariTThaviaM 1 -129 piTThie kesa-bhAro 3-134 panAmAI vasaMte 1-190 bale puriso dhaNaMjao khattiANaM 2-185 bale sIho 2-185 139. 140. 141. 142. 143. 144. 147 148.
Page #39
--------------------------------------------------------------------------
________________ 149. 150. 151. 151ka. 152. 152ka. 154. 155. 156. 157. 158. 159. 160. 161. 162. bahu-jANaya rusiuM sakkaM 3-141 baMdheuM kujjaya-pasUNaM 1-181 bAha-salila-pavaheNa ullei 1-82 gA0 541 (pAThA0 NivaheNa ollei : uttaradalanI aMtima 17 mAtrA) visataMtu-pelavANaM 1-238 vIhate rakkhasANaM ca 3-142 bhaNiaM ca NAe 3-70 bhamara-ruaM jeNa kamala-vaNaM 2-183 bhamararuaM teNa kamala-vaNaM 2-183. bhuA-yaMta, bhua-yaMtaM 1-4 bhoccA sayalaM picchiM vagere 'zAntinAthacaritraM mAthI mai vevirIe maliyAI 3-135 mauattayAi 2-172 malaya-sihara-khaMDaM 2-97 mahaNNava-samA sahiA 1-269 maha piullA o 2-164 mahamahai mAlaI 4-78 mahamahia-dasaNa-kisaraM 1-146 mahare-vva pADaliutte pAsAyA 2-150 maMdarayaDa-parighaTuM 2-174 mAI kAhIa rosaM 2-191 mAmi sarisakkharANa-vi 2-195 gA0 850 (prathama dalanI AraMbhanI 12 mAtrA) muddha-viailla-pasUNa-paMjA 1-166 'karpUramaMjarI, 1-19 : vasaMtatilakAnA chellA caraNanA aMtima 11 akSara re hiaya maDaha-sariA 2-201 gA0 105 (prathama dalanI AraMbhanI 12 mAtrA) lajjAluiNI 2-174 gA. 127 (prathama dalanI AraMbhanI 12 mAtrA : ahaaM lajjAluiNI) logassajjoagarA 1-177 'Avazyaka sUtra, caturvizati-stava 1 [34] 163ka. 164. 165. 166. 167. 168. 169. 170.
Page #40
--------------------------------------------------------------------------
________________ 71. 172. 173. 174. 175. 176. 177. 178. 179. 180. 181. 182. 183. 184. 185. 186. 187. 188. 189. 190. vakkaMtaresu a puNo 2-174 vacchehiM kayA chAhI 3 - 7. vaDDhai pavaya- kalayalo 4-220 vaNe demi 2- 206 bahuAI nahullihaNe vagere. bahuAi nahullihaNe AbaMdhaMtIe kaMcuaM aMge / mayaradhdaya-sara- dhoraNi-dhArA-chea-vva dIsaMti // vaMdAmi ajja - vairaM 1-6 'naMdisUtra vaMde usa ajia 1-24 1-36 vAmearo bAhU vArImaI, vArimaI 1-4 'lIlAvaI - kahA - 423 ( uttaradala) : sasimaNi ghaDiyA vAulliyavva vArImaI jAyA; 'gAhArayaNakosa' - 329: pAThA0 sA tassa) diTTIe tassa sasahara - kara-salila jhalajhalA saloNAe bAlA sasimaNi-dhIulliya-vva seulliyA jAyA // (subhAsiya pajjasaMgaho, 3) 2120 vAsesI 1-5 viaDa-caveDA - viNoA 1-146 viddha-kai-nirUviaM 2-40 sarakhAvo 'vRttajAtisamuccaya, 2, 8 : vuDDha - kai-nirUviyaM visayaM viasaMti appaNo kamala-sarA 2- 209 visasijjaMta mahA - pasu vagere 1-8 'garuDavahoM' 319 vihavehiM guNAI maggati 1-34 'garuDavahoM, 866 (pATha0 : vihavAhi guNe vimaggati : uttaradalanI aMtima 15 mAtrA) . velUvaNaM, veluvaNaM 1-4 vevva gole 2 - 194 veLave tti bhae vagere 2-193 veve muraMdale vahasi pANiaM 2-194. vodaha - drahammi paDiA 2-80. [35]
Page #41
--------------------------------------------------------------------------
________________ te ccia sahaA te ccia, sapparisA te jiaMta jialoe / vodahi-dahammi paDiA, taraMti je zvea helAe / ('svayambhUcchandas, pUrvabhAga 1-1-5; vidagdha-kavi-kRta) A gAthA 'paramappapayAsa mAM uddhRta karela che (2-127). tyAMnA pAThAMtara : te cciya dhannA; te jiyaMta, voddaha-dahammi; lIlAe. 'chandonuzAsana mA paNa (1-7-6)mA, laghu akSara pachI 'hU Ave tyAre prAkRta chandamAM te garu nathI thato tenAM ve udAharaNa ApelA che. 'vodaha-dahammi paDiA, ane 'kavalaya khitta dahi. AmAthI pahelA udAharaNa uparanA 'paryAya-TippaNa mAM pUrI padyo ApelAM che. temAthI uparyakta gAthAnAM pAThAMtara : te ccia paMDiA te jayaMti; 'lIlAe. vaLI 'vodahadahammino artha 'grAmINa-taruNa-samUha-hadeM e pramANe Apyo che. paraMtu 'vodahi pATha vadha sAro che. vIjA padyano paryAya-TippaNa mAM Apelo pATha ghaNe sthAne bhraSTa che. tenA zuddha pATha mATe juo vA. ma. kulakarNI PRAKRIT VERSES IN SANSKRIT WORKS ON POETICS bhAga-1, mAM zuddha karela apabhraMza udAharaNonI sUci, pariziSTa1, kramAMka-41 . e padyA bhojakRta sarasvatIkaMThAbharaNa tathA zRMgAraprakAza mA udadhRta thayela cha. paNa baMne sthaLe 'dahiM ne vadale hastapratomA 'dahiM -ema ra-kAra vagarano pATha maLe che. mULa pATha 'chandonuzAsana mA sacavAyo che. zRMgAraprakAza pR. 893 upara uddhRta eka gAthAmAM paNa 'vodaha zabda maLe che. __gAme vAdaha-pararammi (kalakarNInaM uparyukta pustaka, 2, pR. 437, kramAMka, 30) 191. sacca ya sveNa sacca 4 sIleNa 2-184 191ka. maNiyamavagUDho 2-168 sattAvIsA 1 -4 192ka. saddahamANo jIvo 4-9 sabhikkha 1-11 'uttarajhAyA-satta, yayana 15 sayaM cea gaNasi karaNijja 2-209 / / gA0 851 (uttaradala aMtima 15 mAtrA) 194ka. savvassa vi esa gai 3-85 195. saJcaMga-sijjirIe 4-224 / 195ka. sahi erisi ccia gaI 2-195. gA0 10 (prathama dala, AraMbhanI 12 mAtrA) sAUayaM 1-5 197. sAlAhaNI bhAsA 1-211 192. [36]
Page #42
--------------------------------------------------------------------------
________________ 199. 200. 201. 201 ka. 202. 203. 204. 204ka. 205. 0206. sikkhaMtu vodahIo 2-80 gA0 392 (uttaradala, AraMbhanI 12 mAtrA) sImAdharassa vaMde 3-174 'Avazyaka-sUtra, zrutastava-2 sua-lakkhaNANusAreNa 2-174 sarahi-jaleNa kar3aellaM 2-155 saMdara-savvaMgAu vilAsiNIo pecchaMtANa 4-138 sUriso 108 sUsaire gAma-cikkhallo 3-142 soai a NaM rahavaI 3-70 'setabandha, 1-41 (pUrvArdhanA AraMbhanI 12 mAtrA) sosau ma sosau vagere 4-365 hatthannAmia - mahI NaM (bhaNai) tiaDA 3-70 ___ 'setubandha-11-87 (uttarArdhanI aMtima 20 mAtrA) hayaM nANaM kiyA-hINaM 2-104 'Avazyaka-niryakti, 101 (anuSTubhnaM prathama caraNa) harae maha-puMDarie 2-120 harassa egA gAI 1-158 hariNa-TThANe hariNaMka vagere 3- 180 'gAhArayaNakosa, 552: 2 / 20 sasahara hariNa-TThANi jai, sIha-siliMba dharaMta / tA dakkata tuha rAhu jai, mANummalaNu karaMtu / / 'subhAsiyagAhA-saMgahoM, 88 hare nillajja 2-202 hare baha-vallaha 2-202 hale hayAsassa 2-195 gA0 430 : halA hayAsassa : pUrvadalanI aMtima 9 mAtrA) haMda paloesu imaM 2-181 gA0 200 (pAThA0 geNhaha/giNhai/geNha; haMda, haMdi, paloaha) haMdi calaNe Nao vagere. 2-180 haMdi calaNe Nao so Na mANio haMdi ... ettAhe / haMdi na hohI bhaNirI sA sijjai haMdi taha kajja // hAsAvio jaNo sAmalIe 3-153 207. 208. 209. 210. 211. 212. 213. 214. [37]
Page #43
--------------------------------------------------------------------------
________________ 216. 217. 218. 219. 220. 221. 222. 223. 224. 225. 0211. anaMta - karaNIyaM dANiM ANavedu ayyo 277 ('abhijJAna zAkuntala, pahelo aMka) apuravaM nADayaM 270 226. 227. 228. 229. 230. 231. 232. gA0 123 ( pUrvadalanI AraMbhanI 16 mAtrA) hiae ThAi 1-199 huM geha appaNo ccia 2-197. ('prAkRtaprakAza 9-2) huM nilajja samosara 2 - 197 gA0 946 ( pUrvadalanI AraMbhanI 12 mAtrA) huM sAhasa sambhAvaM 2-197 gA0 453 pATha0 : sahi sAhasa sabbhAveNa / sabbhAvaM ) ('prAkRtaprakAza', 9-2) heTTha-TThia - sUra- nivAraNAya vagere. 4-448 'gauuvahoM, 15. hoi vaNe na hoi 2- 206 zaurasenI (8-4-260thI 286 ) 'abhijJAna zAkuntala, pahelo aMka, prastAvanAmAM padya cotho pachInA naTInA saMvAdamAM) ammahe eAe summilAe supaligaDhido bhavaM 284 ayyautta payyAkulIkadamhi 266 asaMbhAvida-sakkAraM 260 'abhijJAna zAkuntala, pahelo aMka, 30 mA padya pachI cotho saMvAda; pAThabheda adihi-sakkAraM 1) : edu bhavaM 265 kayavaM karemi kAhaM ca 265 kiM etthabhavaM hidaeNa ciMtedi 265 juttaM miM 279 aphalodayA 283 NaM ayyamissehiM puDhamaM yyeva ANattaM 283 'abhijJAna zAkuntala, pahelA aMkamA NaM bhavaM me aggado caladi 283 'abhijJAna - zAkuntala', bIjA aMkamA [38]
Page #44
--------------------------------------------------------------------------
________________ 240. 241. 242. 243. 244. 245. 246. tado pU ida-padizeNa mArudiNA maMtido 260 tadhA karedha jadhA tassa rAiNo aNukaMpaNiA bhomi 260 tA alaM ediNA mANeNa 278 tA jAva pavisAmi 278 namotthuNaM 283 (ArSe) paMjalido bhayavaM hudAsaNo 265 bhayavaM kusamAuha 264 (ratnAvalI, bIjo aMka, sAtamo sAgarikAno saMvAda) bhayavaM titthaM pavatteha 264 maghavaM pAgasAsaNe 265 mama yyeva baMbhaNassa 280 samaNe bhayavaM mahAvIre 265 'kalpasUtra 1 sayala-loa-aMteAri bhayavaM hudavaha 264 saMpAiavaM sIso 265 so yyeva eso 280 halA sauMtale 260 'abhijJAna-zAkantala, pahelA aMkamAMthI. haMje carike 281 hImANahe jIvaMta-vacchA me jaNaNI 282 'udAttarAghavaM mAthI hImANahe palissaMtA hage edeNa niya-vidhiNo 282 duvvasideNa 282 'vikrAntabhIma mAthI hIhI bho saMpanA manorathA piya-vayassassa 285 mAgadhI (8-4-287 thI 302) amacca-la-kazaM pikkhi, ido yyeva Agazcadi / ___ 'madArAkSasa', cotho aMka, cothA padya pachInA bIjA saMvAdamA ammahe eAe zummilAe zupaligaDhide bhavaM 302 (= 284) ayya eze khu kumAle malayakedU 302 247. . 240 249. 250. 251. 252. 253. 254. 255.
Page #45
--------------------------------------------------------------------------
________________ 256. 259. 260. 261. 262. 263. 264. 265. 266. ayya kila viyyAhale Agade 292 'madArAkSasa, cotho aMka, cothA padya pachI vIjo saMvAda ale ki eze mahaMde kalayale 30 'veNIsaMhAra trIjo aMka, trIjA padya pachI soLamo saMvAda ) ale kiM eze mahaMde kalayale zuNIade 302 'veNIsaMhAra trIjA aMkanA. pravezakamAM. ale kaMbhilA kadhehi 302 'abhijJAna zAkuntala mAthI ahaMpi bhAgalAyaNAdo maI pAvemi 302 'madrArAkSasa pAMcamo aMka, pravezakanI aMtima paMkti ahimaJja-kumAle 302 Apanna-vazcale 295 eze palize 287 eze meze (287) ozaladha ayyA ozaladha 302 'madArAkSasa, cotho aMka, cothA padyanI pahelAM kayare Agacchai 287 karemi bhaMte 287 kaM kha zobhaNe bamhaNe zi tti kaliya lA paliggahe diNNe 302 'abhijJAna-zAkantala, chaThTho aMka, pR. 182 khaya-yalahalA 296 gimha-vAzale 289 NaM avazalopazappaNIyA lAyANo 302 / / 'abhijJAna-zAkantala, chaThTho aMka, pR. 185 tA kahiM na gadai lahilappie bhavissadi 302 'veNIsaMhAra', pahelo aMka, pahelA padya pachI trIjo saMvAda. tA yAva pavizAmi 302 paJjA-vizAlaM 293 pavizada Avatte zAmi-pazAdAya 302 'abhijJAna--zAkuntala mAthI porANamandra-mAgaha-bhAsA-niyayaM havai sattaM 287 prakkhaladi hastI 289 bhagadatta-zoNidAha kabhe 299 'veNIsaMhAra, trIjo aMka, trIjA padya pachI 5mo savAra [40] 268. 269. 270. tara. 272ka. 273. 275. 276. 277.
Page #46
--------------------------------------------------------------------------
________________ 78. 379. 280. 281. 282. 283. 284. - 285. 286. 287. 288. 289. 290. 291. 292. 293. 294. 295. 296. 297. 298. bhayavaM kadaMte ye appaNI pa=kaM ujjhiya palassa pa=kaM pamANIkalezI 302 'mudrArAkSasa' cotho aMka, 21mA padya pachIno chaDo saMvAda bhImazeNassa pazcAdo hiMDIyadi 299 'veNIsaMhAra, trIjo aMka, trIjA padya pachIno 13mo saMvAda bho kaMcuiA 302 mAledha vA ghaledha vA ayaM dAva ze Agame 302 ttaM maM 302 lahaza - vaza - namila- zula- zila- vialida-maMdAla - lAyidaMhi-yuge / vIla- yiNe pakkhAladu mama zayalamavayya-yaMbAlaM // 288 zamaNe bhayavaM mahAvIle 302 zayaNAha~ suhaM 300 zalizaM NidaM 302 zaspa-kavale 289 zudha dANiM hage zakkAvayAla-1 la-tista- NivAzI- dhIvale 302, 301 'abhijJAna - zAkuntala', chaTTho aMka, pravezaka, bIjo saMvAda, cotho saMvAda zaska - dAlu 289 zuTu kadaM 290 se tArise dukkhasahe jiiMdie 287 'dazavaikAlika sUtra, adhyayana 8, gA0 63, prathama caraNa hage na elizAha kammAha kAlI 299 'hage zakkAvayAla' vagere (= 302) hage cadulike 302 hiDiMbAe dhaDukkaya-zoke Na uvazamadi / 299 'veNIsaMhAra, trIjo aMka, trIjA padya pachIno pAMcamo saMvAda hImANahe jIvaMta / vazcA me jaNaNI 302 'udAttarAghava' : rAkSasanI ukti hImANahe palissaMtA hage edeNa- Niya-vidhiNo duvvavazideNa 302 'vikrAntabhIma' : rAkSasanI ukti hIhI saMpatrA meM maNoladhA piya-vayassassa 302 [41]
Page #47
--------------------------------------------------------------------------
________________ 299. 300. 301. 302. 303. 304. 305. 306. 307. 308. 309. 310. 311. 312. 313. 314. 315. 316. paizAcika (8-4-303thI 328) adha sa- sarIro bhagavaM makaradhajo ettha paribbhamaMto huveyya 323 A paizAcI 'vRhatkathA' mAMthI hovAnI aTakaLa karI zakAya. : tau ca dRSTvA tamutthAya pravau madana - zaGkayA / avocatAM namastubhyaM, bhagavan kusumAyudha // sarakhAvo ('kathAsaritsAgara, 13, 104, 12) evaM ciMtayamAno gato so tAe samIpaM 322 evaMvidhAe bhagavatIe kadhaM tApasa-vesa- gahanaM-kataM 323 etisaM atiTTha- puravaM mahAdhanaM taddhUna 323 kiMpi kiMpi hitapake atthaM ciMtayamAnI 310 tattha ca nena kata - sinAnena 322 taM taddhUna ciMtitaM rajJA kA esA huveyya 320 tAva ca tIe tUrAto yyeva tiGTho so AgacchamAno rAjA 323 pudhumataMsane savvassa yyeva saMmAnaM kIrate 316 pUjito ca nAe pAtagga - kusuma - ppatAnena 322 bhagavaM yati maM varaM yacchasi rAjaM ca dAva loke 323 makaraketU 324 matana - paravaso 307 rAcitrA lapitaM 308 sagara - patta-vacanaM 324 vatanake vatanaka samappetUna 2.264 vijayasenena lapitaM 324 sarakhAnro : suhRd vijayaseno mAM sapraharSo'bravIdidam / ('kathAsaritsAgara, 13, 104, 36 ) cUlikA - paizAcika (8-4-325 thI 328 ) panamatha panaya-pakuppita-golI calanagga - lagga - patibiMba | tasa su nakha - tappanesuM ekAtasa-tanu-thalaM luddaM // naccaM tassa ya lIlA-pAtukkhevena kaMpitA vasuthA 1 ucchallaMti samajha sailA nipataMti taM halaM namatha / / 326 [ 42 ]
Page #48
--------------------------------------------------------------------------
________________ A vaMne gAthAo gAthAmuktAvalI mAM uddhRta; bhojakRta sarasvatI kaMThAbharaNa mAM pahelI uddhRta (2-4). gAthA mu0 mAM pAThAMtara : 'panaa-ppakupita; 'kolI; 'paTibiMba. 'sarasvatIkaMThAbharaNa uparanI AjaDanI TIkAmAM pahelI gAthA guNADhyanI vRhatkathA (= 'vaDDakahA )nA maMgaLAcaraNanI gAthA hovAna jaNAvyaM che. bIjI gAthA paNa te ja saMdarbhanI hovAthI temAthI hovAno ghaNo saMbhava che. bRhatkathA nI bhASA paizAcI hovAnU jANItuM che. paraMtu hemacaMdrAcArya pAse je paraMparA hatI te anusAra te paizAcIno eka prakAra-cUlikApaizAcika ke cUlikApaizAcI che. pariziSTa nittI-dolcIe potAnA prAkRta vyAkaraNakAro viSenA pastakamAM namisAdhanA TippaNamAM Apela prAkRta vyAkaraNano sAra ane siddhahemano prAkRta vibhAga - e bemA je samAna sUtro ane udAharaNo maLe che tenI je sUcI ApI che, te ahIM nIce rajU karI che. mAgadhI namisAdhu hemacaMdra 1. rasayor la-zo mAgadhikAyAm / rasor la-zau (288) (rephasya lakAro dantya-sakArasya (mAgadhyA rephasya dantya-sakArasya tAlavya-zakAraH) ca sthAne tAlavya-zakAraH / yathAsaMkhya lakArastAlavya-zakArazca bhavati / ) 2. etvamakArasya sau paMsi / ata etsau puMsi mAgadhyAm (287) (eso puriso : eze pulize / (eze palize / syevaitvam : taM zalilaM) puMsIti kim : jalaM / ) 3. ahaM vayamor hage AdezaH / ahaM vayamor hage / (301) (hage zaMpatte / hage zaMpattA / ) (hage zaMpattA) 4. jadyayor yakAro bhavati / yasya ca / ja-dya-yAM yaH (292) (yANadi / yANAvadi / mayyaM / (yANadi / yaNavade / mayyaM / ayya viyyAhale / ) kila viyyAhale Agade) 5. kSasya sko'nAdau / kSasya-kaH / (296) (yazke / lazka-ze / (mAgadhyAmanAdau vartamAnasya kSasyako [43]
Page #49
--------------------------------------------------------------------------
________________ anAdAvityeva / kSaya-jaladhara : jihvAmUlIyo bhavati / khaya-yalahale iti na syAt / ) yake / la-kaze / anAdAvityeva / khaya-yalahalA / kSayajaladharA ityrthH|) 6. skaH prekSAcakSyoH / skaH prekSAcakSoH / (297) (prekSAcakSyor dhAtvoH kSasya skaadeshH| (mAgadhyA prekSerAcakSezca kSasya sakArAkrAntaH peskadi / Acaskadi / ) ko bhavati / jihvAmUlIyApavAdaH / peskadi / Acaskadi / ) 7. chasya zco bhavati / chasya zco'nAdau (295) (pizcile / AvaNNavazcale / ) (pizcile / lAkSaNikasyApi / Apabavatsala:- Avanavazcale) 8. saSo : saMyogasthayostAlavya-zakAraH / saSoH saMyoge so'grISme (289) (viznU / vihazpadi / kAzyagAlaM / ) (mAgadhyA sakAra-SakArayoH saMyoge vartamAnayoH so bhavati / grISmazabde tu na bhavati / uurdhvlopaadypvaadH|| bahaspadI / visnu / ) 9. arthasthayoH sthasya stAdezaH / stha-rthayostaH / (291) (eze aste / eSo'rtha / ) (uvastide / astavadI / zastavAhe) 10. Ja-Nya-nya-vrajinA jo bhavati / nya-Nya-jJa-jA JaH / (293) anyli| anyjliH| puJakamme / vrajoH jaH / (294) paNyakarmA / pajAhaM / pnnyaahm| mAgadhyAM nya-Nya-jJa-Ja ahimaJa / abhimnyH| kaJakA / ityeteSAM dvirukto jo bhavati / / kanyakA / vrajeH kRtAdezasya / vaccai ahimamaJa-kamAle / kaJakA valaNaM (? vaccadi) // vaJjai - / puJavaMte / puJjAhaM / zavvajhe / aJjalI / vaJjadi / ) 11. tasya dakAro'nte / to do'nAdau zaurasenyAmayuktasya / (260) ('zeSaM zaurasenIvat / 302nI nIce) [44]
Page #50
--------------------------------------------------------------------------
________________ zaurasenI namisAdhu hemacaMdra asva-saMyogasyAnAdau tasya do bhavati / to do'nAdau zaurasenyAmayuktasya / (260) (tado / dIsadi / hodi / aMtaridaM / adhaH kvacit / (261) asva saMyogasyeti kim ? matto (anAdau vartamAnasya / pasutto / sva-grahaNAt - nicciNdo| takArasya dakAro bhavati na cedasau aMdeuraM iti syAdeva / anAdAvityeva / varNAntareNa saMyakto bhavati / tena tadetyAdau na bhavati / ) edAhi / edAo / anAdAviti kim / ayuktasyeti kim / matto / ayyutto| halA sauMtale // mahaMdo / nizciMdo / aMdeuraM / ) 1. yasya yyo bhavati / yathAlakSyam / na vA ? yya : / (266) (ayyautta payyAkulIkadamhi / (zaurasenyA ryasya sthAne yyo vA bhavati / yathAlakSyamityeva / tena kayya- ayyautta payyAkulI kadamhi / pakSe / paravaso vajja-kajja-ityAdau ajjo / pajjAulo / kajja-paravaso / ) na bhavati / ) . iha-tha-dhAnAM dho vA bhavati / tho dhaH / (267) / iha-hacor hasya / (268) (idha / hodha / parittAyadha / pakSe / idha / hodha / parittAyadha / pakSe-iha / iha / hoha / parittAyaha / ) hoha / parittAyaha / ) 4. pUrvasya puravo vA / pUrvasya paravaH / (270) (na kovi apuravo / (apuravaM nADayaM / apuravAgadaM / pakSepakSe apuvvaM pdN|) apuvvaM padaM / apuvvAgadaM / ) 5. kaduya kariya / gadya gacchiya / / mtva iya-dUNau / (271) iti ktavAntasyAdezaH / (bhaviya / bhodUNa / haviya / hodUNa / paDhiya / paDhidUNa / ramiya / raMdUNa / ) 6. eda bhayavaM / jayada bhavaM / mo vA / (268) tathA AmantraNe bhayavaM (zaurasenyAmAmantrye sau pare nakArasya mo
Page #51
--------------------------------------------------------------------------
________________ kusumAuha ityAdi / vA bhavati / bho rAyaM / bhayavaM kasamAuha bhayavaM titthaM pavatteha / ) 7. inaH A vA / A Amantrye veno naH / (263) bho kaMcuiyA / atazca bho vayassA / (bho kaMcuiA / bho suhiA / pakSe bho vayassa / ) bho tavassi / bho maNassi / ) 8. i-lopa idAnImi / idAnImo dANiM / (277) kiM dANiM karissaM / anaMtara-karaNIyaM dANiM ANaveda ayyo nilajjo dANiM so jaNo / 9. antyaniyamAdi-(?antyAdamAdi-) __mo'ntyANNo vedetoH / (279) detora No bhavati / (jattaM NimaM / sarisaM NimaM / kiM NedaM (jattaM NimaM / kiM NimaM / evaM NedaM / ) evaM NedaM / ) / 10. tadas tA bhavati / tasmAt tAH / (278) (tA jAva pavisAmi) (tA jAva pavisAmi / tA alaM ediNA mANeNa / ) 11. evArthe yyeva / evArthe yyeva / (280) (mama yyeva ekassa / ) mama yyeva baMbhaNassa / so yyeva eso / ) 12. haMje ceTayAhvAne / haMje ceTayAhvAne / (281) (haMje cturie|) (haMje cadurike / ) 13. hImANahe nirveda-vismayayor nipaatH| hImANahe vismy-nide| (282) (hImANahe palissaMtA hage ediNA (hImANahe jIvaMta-vacchA me jaNaNI niyavihiNo duvvilasideNa / hImANahe palissaMtA hage edeNa hImANahe jIvaMta-vacchA me jaNaNI / ) niya-vidhiNo duvvavasideNa / ) 14. NaM nipAto nanvarthe / NaM nanvarthe / (283) (NaM bhaNAmi / ) 15. ammahe harSe nipAtaH / ammahe harSe / (284) 16. hIhI bho vidUSakANAM harSe / hIhI vidUSakasya / (285) [46]
Page #52
--------------------------------------------------------------------------
________________ (hIhI iti nipAto vidaSakANAM harSe dyotye prayoktavyaH / hIhI bho saMpanA maNoradhA piya-vayassassa / ) zeSaM prAkRtavat / (286) paizAcI 17. zeSa prAkRtasamaM dRSTavyam / namisAdhu 1. Nanor nakAraH paizAcikyAm / (AgaMnU / naya / namati / ) hemacaMdra No naH / (306) (guna-gana-yuto / gunena) tadostaH (307) (bhagavatI : phakavatI / pavvatI / sataM / matana-paravaso / tAmotaro / vatanakaM / 2. dasya vA takAraH / (vatanaM : vadanam / ) 3. Tasya na DakAraH / (pATaliputraM / ) na ka-ga-ca-jAdi-SaTzamyanta -sUtrotkam / (309) 4. pasya na vakAraH / (padIpo / anekapo / ) 5. ka-ga-ca-ja-da-pa-ya-vAnAM anAdau yathAprayogaM lopaH svara-zeSatA ca na kartavyA / (AkAsaM / migaMko / vacanaM / rajataM / vitAnaM / madano / sapariso / dayAlU | lAvaNNaM / sako / subhago / sUcI / gajo / nadI / ) 6. kha-dha-tha-dha-pha-bhAnA hoM na bhavati / (makhaM / megho / ratho / vidyAdharo / viphalaM / sabhA / ) 7. tha-Thayor Dho'pi na bhavati / (pathamaM / pathavi / maTho / kamaTho / [47]
Page #53
--------------------------------------------------------------------------
________________ 8. jJasya jo bhavati / ( yaJakosalaM rAjA lapitaM ) 9. hRdaye yasya paH / ( hitaparka 1) 10. sarvatra takAro na vikriyate / (eti biMbaM (?) 1) jJo JJaH paizAcyAm / (303) (paJa / saJja / savvajJa / janaM / vijJAnaM ) rAjJo vA ciJ / (308) rAcitrA lapitaM / rajJA lapitaM / rAcijo dhanaM / rajJo dhanaM 1) hRdaye yasya paH / (310) (hitapakaM / kiMpi kiMpi hitapake atthaM ciMtayamAnI / ) niSkarSa siddhama nA AThamA adhyAya gata sAmAnya prAkRta, zaurasenI ane mAgadhIne lagatAM udAharaNomAMthI je oLakhI batAvyAM che tane AdhAre keTalAMka tAraNo kADhI zakAya che. 2 sAmAnya prAkRta mATenAM udAharaNo mukhyatve 'gAthAsaptazatI', 'setubandha' ane 'uDavato mAthI, vajjalagga 'vRttajAtisamuccaya, lIlAvaIkahA, 'viSamabANalIlA, 'zAntinAthacaritra jevA graMthomAMthI ke 'svayaMbhUchaMda ane 'prAkRtaprakAza mAM TAMkelA udAharaNo parathI levAyAM che. zaurasenInAM udAharaNo 'zAkuntala, ratnAvalI', 'karpUramaMjarI', 'vikrAntabhIma' jevAM nATakomAMthI, to mAgadhInA 'zAkuntala', 'mudrArAkSasa', 'veNIsaMhAra', 'vikrAntabhIma', 'udAttarAdhava' jevAM nATakomAthI levAyAM che. mukhya prAkRta vibhAgamAM ArSaprayoga tarIke noMghelAM udAharaNo 'dazavaikAlika', 'uttarAdhyayana', 'naMdisUtra', 'AvazyakasUtra nAM vividha adhyayano ke vibhAgo, Avazyakaniryukti ane Avazya cUrNi mAthI levAyAM che. zaurasenI vibhAgamAM kalpasUtra mAthI ane mAgadhI vibhAgamAM dazavaikAlika mAMthI ArSa udAharaNa Apela che. prAkRta vibhAgamAM Apela ArSa udAharaNo sAmAnya prAkRtanAM zabdo ane rUpo uparAMta vaparAyelA hovAnuM 'api dvArA darzAvyuM che. mAgadhInA nirUpaNanA AraMbhe ja hemacaMdrAcArye spaSTa karyu che ke AgamasUtronI bhASA ardhamAgadhI hovAnuM vRdhdho e je kahyuM che te mukhyatve to akArAnta-nAmonI prathamA vibhaktinA ekavacanamAM rUpa ekArAnta hoya che e lakSaNa pUrataM ja samajavuM [ 48 ]
Page #54
--------------------------------------------------------------------------
________________ caLI sAmAnya prAkRtanA nirUpaNamAM AraMbhe ja hemacaMdrAcArye spaSTa kahayuM che ke ArSa prAkRtamA AgaLa upara je niyama apAze te badhA vikalpe pravartatA hovAna samajavaM. AnuM tAtparya evaM samajI zakAya che ke hemacaMdrAcAryanI pAse je AgamagraMthonI hastaprato hatI tenI bhASAmA sAmAnya prAkRtanAM, zaurasenInAM ane mAgadhInAM je viziSTa lakSaNo vyAkaraNakAroe mAnyAM hatA, te badhAM lakSaNo vadhateoche aMze dharAvatA prayogo hatA. eTale ArSa prAkRta ke ardhamAgadhInU AgavaM, svataMtra lakSaNa bAMdhI zakAya tevU bhASAsvarUpa hemacaMdAcAryane jaina AgamasAhityamA jovA maLatuM na hA~.* *kayA hetuthI prAkRta bhASAonAM vyAkaraNa racAtAM hatA, ane te anusAra hemacaMdrAcArya- lakSya zuM hatuM te samajyA vinA nittI dolcIe potAnA pustaka The Prakrit Grammarians (aMgrejI anuvAda)mAM hemacaMdrAcAryanA prAkRta vyAkaraNanI je TIkA karI che, te ajJAnamUlaka ane anyAyI ja kahI zakAya. paNa tenI vigate vicAraNA karavAnuM ahIM aprastuta che. pizele paNa hemacaMdrAcArye dezInAmamAlA mAM je udAharaNapadyo ApelA che tenI vagara samajye TIkA karI hatI. e vidvAnoe prAkRta bhASAnA adhyayanakSetre je mahattvanuM yogadAna kareluM che te AdaraNIya cha, paraMtu A bAbatane lagatAM temanA vicAro ane maMtavya bhUla bharelA che. [49]
Page #55
--------------------------------------------------------------------------
________________ 'yAzraya' kAvyanA eka padyanI zaMkAspada vRtti paratve vicAraNA - zIlacandravijaya gaNi 1. zrI hemacaMdAcArye gujarAtanA cAvaDA - solaMkI - rAjAonA cAritravarNana sArtha svaracita 'siddhahemacandazabdAnasAsana dvArA siddha thatA zabdaprayogone gUMthI letA 'vyAzraya mahAkAvya upara zrIabhayatilakagaNie vRtti racelI che / A vRtti kAvyanA arthAne tema ja vyAkaraNanA prayogone paNa kholI Ape tevI sugama cha / jo ke A vRttine sarvagrAhI vRtti kahevAnaM sAhasa na karI zakAya / kema ke hajI kAvyatattva tathA alaMkAra-vargonI dRSTie 'yAzraya upara vivecana thavAnaM bAkI ja rahe che / Ama chatA, Aje to 'druyAzraya nA arthodghATana mATenaM ekamAtra sarasa sAdhana A vRtti ja che / / 'vyAzraya nA prathama sargamA aNahillaparapattananaM nagaravarNana thayaM che. cothA pAthI AraMbhIne kala 130 padyomA patharAyelaM e nagaravarNana atyanta rocaka ane kalpanottejaka che / vRttikAre e rocakatAne jhIlavAno potAnI kSamatA anusAre sAro prayatna karyo che / paraMta A varNanamA 58 mA padyanI vRtti, mUla padyanA rahasyathI viparIta jatI hoya tevaM jaNAya che / e padya tathA tenI vRtti A pramANe cha : na yathA ko'pi saMskartA saMcaskAra yathA na ca / ___ arocakI guNeSvA saMskatu yatate tathA / / 58 / / vRtti : - atra pure na rocate dhAnyaM kSudho'bhAvAdasmin "nAmni puMsi ca" (pU. 3.1 22) iti Nake arocako babhakSAyA abhAvaH so'styasya" prANIsthAda0" (7.2.60) ityAdinA rugvAcitvAdini arocakI naro guNeSa vyaJjaneSu viSaye saMskartu hiGgakarpUrAdikSepeNa tathA tena prakAreNa yatate pravartate yathA ko'pi pamAn na saMskartA na saMskariSyati yathA ko'pi na ca saMcaskAra saMskRtavAn / vRttino sAra e samajAya che ke "A nagaranA lokone 'arocaka nAmano roga hovAthI, athavA ahIMnA lokone baha bhUkha na lAgatI hovAthI, bhUkha lAge te khAtara, teo gaNo eTale zAka-dALa prakAranAM vyaMjanomAM hiMga ane kapUra Adi saMskAra (vaghAra va.) karatA hatA, ke jevo koIe kyAreya karyo na hoya ke karaze paNa nahi / " atyaMta grAmya, behUdo ane nagaranI prazastine badale apakIrti gaNAya tevo - Avo artha vRttikAre A padyano kevI rIte ane kema tAravyo haze ? te samajamAM Ave tema nathI / vAstavamAM A padya eka ucca kakSAnaM dhvanikAvya gaNI zakAya tevaM padyA che| A padyamAM AvelA 'gaNa' zabdano 'gaNa artha ja karavAthI, ane 'arocakI no artha AyarvedamA varNavela 'arocaka nAmanA rogathI pIDAtoM 'evo na karatAM gaNo pratye ja jene aruci che te guNono arocakI' evo karIe to A padyAmAMthI evo dhvani nIkaLe che ke : [50]
Page #56
--------------------------------------------------------------------------
________________ | "A nagaranA loko evA to guNavaMta hatA, ke jemane dekhIne guNono arocakI- avaguNI darjana jaNa paNa, potAnAmAM AvA gaNo pragaTAvavA mATe evo pracaMDa udyama karato ke jevo sama pUrve koIe karyo na hoya tema bhaviSyamAM koI karaze paNa nahi "! / A arthane jo yathArtha svIkArIe to A padyanI vyAkhyA A pramANe karavI ghaTe : vRtti : atra - pure, guNeSu - guNAnAM - sadguNAnAM prAptiviSaye, arocakI- saduNAn prati rucimAn - durjano nirguNo vA jana ityartha, 'apiH adhyAhArya : ato nirguNo'pi janaH; skarta 'nijaM iti zeSaH, nijAtmani gaNAnAM saMskAramAdhAtamityartha; tathA - tena prakAreNa tvarayA tatyena tIvrabhAvAdinA vA - yatate - yatnaM kurute, yathA - yena prakAreNa ko'pi - kazcidapi janyo janaH na saMcaskAra- nijAtmAnaM na saMskRtavAn 'pUrva 'gaNairiti ca zeSaH / na ca - nA 'ko'pi iti atrApyapAdeyaM; ato na kazcidapi janaH saMskartA ca -bhaviSyakAle nijAtmAnaM skariSyatyapi / ayaM bhAvaH -etAdRzo'tratyo jano gaNavAn, yaM daSTvA anyo nirgaNo jano ajanirgaNatvena lajjitvA nijAtmAnaM gaNasaMskRtaM nirmAtaM tathA sayatno bhavatyatra, yathA bhUtakAle kinApi janena nodyAtaM, na vA bhaviSyatkAle'pi ko'pi tAdRk prayatnazIlo bhAvI / / [51]
Page #57
--------------------------------------------------------------------------
________________ "gAMgeyabhaMga prakaraNa - sastabaka" nAme kRtinA kartA viSe UhApoha zIlacandravijaya gaNi jaina AmagamagraMtha zrI vivAhaprajJapti (bhagavatI) sUtranA navamA zatakanA 32mA uddezamAM zrI pArzvanAtha- - paramparAnA gAMgeya RSie bhagavAna mahAvIrane pUchelA bhaGagaprazno tathA tenA uttarona virAda svarUpa varNaveluM che. A viSaya bhazagajAlamaya hovAthI abhyAsIone teno bodha sulabha bane te hetuthI vividha nAnAM prakaraNo racAyAM che, jemAnaM eka zrI vijayagaNie racelaM "avacUriyukta gAGgeya bhaGga prakaraNa" I.sa.1916 mAM bhAvanagarathI prakAzita che. tAjetaramAM vikhyAta jaina manISI upAdhyAya zrIyazovijayajIe racelaM "gAMgeyabhaMga prakaraNa" maLayuM che. A prakaraNamA 35 gAthA che. A prakaraNanI prathama gAthAmA 'puvvappagaraNasesa - padathI samajAya che ke pUrve paNa kartAe A viSayanuM koI prakaraNa racyuM ho, jemAM nahi kahelo zeSa vicAra prastuta prakaraNama gUMthyo che. 35mI antima gAthA jotAM "zrInayavijayagurunA ziSya suyaza (yazo) - vijaye" A prakaraNa racyuM che te spaSTa che. A prakaraNano 'TaboM paNa maLela che. TavAnI vividha pratio, je lagabhaga 19 / 20 mA zatakamA ja lakhAI hovAnuM tenI lakhAvaTa uparathI kalpI zakAya tema che, temAM TavAnA racanAra ke lakhanAra vize koI nirdeza prApta thato nathI. TavAno prAraMbha Ama thAya che - zrImat zAntijinAdhIzaM natvA vIrasya vArtikam / pRSTaM bAlopakArAya gaMgeyAkhyena buddhi naa|| 1 / / kiJcinmaddhI pramANena zrutadharmAnusArataH / kurve svopajJagAthAyA yantrayuktaM punastathA || 2 || A uparathI mUla gAthAkAra pote ja TabAkAra hoya tenuM mAnavAnaM ucita lAge che. TabAsahita A prakaraNAnI mArI samakSa paDelI 5 pratiomA janAmAM jUnI prati saMvata 1850nI che temAM 35mI gAthAno TabArtha A pramANe che" zobhAvaMta mahat buddhanidhAna paM. zrI nayavijayaguruna ziSya mahopAdhyAya zrI zrI jasavijayajI naiyAyikaziromaNIiM teNe A prakaraNa zAstrapramANe racyaM tIkSNa mativaMta prANIneM mana rUpa markaTa capala cheM te vazya ANavAneM mATeM 35 iti gaMgeyakRtapRcchAprakaraNArtha : / / saM. 1850 / paM. zrI 108 paM. gurujI sAhabajI paM. zubha vijayajI ziSya muM. vIravijayena li. mAgazira sudI 10 dIne nirjArthe khaMbhAtabiMdare ||M ** A vivaraNa TabAnA praNetA koNa che te nakkI karavAmAM koI rIte paNa spaSTa mArgadarzana karatuM nathI. mAtra "paM. vIravijayajI ('zubhavIra' tarIke jANItA kavi - sAdhu ) e A TavArtha-yu prakaraNa lakhyuM che" eTalaM ja AthI samajI zakAya che| ane anya 4 pratio paikI 3 [52]
Page #58
--------------------------------------------------------------------------
________________ pratio maLI che temA lekhaka tathA saMvatane bAda karatA upara pramANe ja antima lakhANa jovA maLe che. have mahattvanI paNa vicitra lAge tevI vAta e che ke Aja prakaraNanI TavArahita mUlagAthA - mAtranI pratio paNa pAMceka maLI AvI che. e tamAma pratiomA 41 gAthAo che, e to ThIka, paraMta tenI chellI - 41 mI gAthAmAM A prakaraNanA praNetA zrIuttamavijayanA ziSya zrIpadmavijayajI che tevo spaSTa ullekha che. te gAthA A pramANe cha : siriuttamavijayANaM sIso nAmeNa paumavijao tti / teNa pagaraNa raiyaM maNamakkaDa vassamANeuM // 41 / / mUlamAtra pAThanI pratiomA, TavAvALI pratio karatAM je 6 gAthA adhika che, te A pramANe che :- 35 gAthAvALI vAcanAgata - gAthA 27 pachI - jaisaM khA jIvANaM bhaMgA kAuM maNaM mi icchijjA / tatto ikke kkahiyA- rAsIchakkaM Thave yavvaM / / 28 tassAho dugamAI chagapajjatA dhuvA ya paNa aMkA / uvariahosamaaMkA phusiyavvA niyamao te u / / 29 pacchA dhuva aMkehiM dijjai bhAgo ya jassa aMkassa / taTa ThANe jaM laddhaM taM aMkaM Thavasu niyame NaM / / 30 pacchA guNasu paruppara -- sesa dhuvaM ke Na bhAiyaM saMtaM / / jaM labbhai tassaM khA bhaMgapamANaM muNe yavvaM / / 31 aha jai sesadhuvaMko natthi tao jaM parupparaM guNaNe / laddhaM taM ciya mANaM icchiyajIvANa vinne yaM / / 32 ATalI (5) gAthA adhika che; tathA 35 mAMnI 38mI gAthA pachI - siripujjo da yasAyarasUriNA guNavayA ya buddhi mayA / kAUNa suhiyaM teNa visohiyaM gaNi ya nANe Na / / 40 Ama samagra rIte jotAM A kRtinA kartA koNa ? te prazna ApaNI sAme upasthita thAya che. majAnI vAta e che ke jadA jadA bhaMDAronI 5 mULa pATha dharAvatI ane 5 TavAyakta pATha dharAvatI kula 10 pratio bhegI karI che; temAM mULa pAThavALI badhI pratio 41 gAthAno pATha Ape che, je padmavijayajI-racita che. jyAre TavAvALI badhI pratio 35 gAthAno pATha Ape che, je yazovijayajI-kRta che. [53]
Page #59
--------------------------------------------------------------------------
________________ bIjI vAta, upara jaNAvelI, 41 gAthAvALI pratiomAMnI 5 + 1 = 6 gAthAone bAda karatAM zeSa 35 gAthAono pATha tathA krama TavAvALI ane TabA vinAnI - ema dase pratiomAM samAna che. AthI sahaja ja prazna thAya ke A prakaraNano kharo kartA koNa ? A viSe UhApoha karatAM keTalAka vicAraNIya muddA udbhave che : 1. yazovijayajInI racanA hoya, ne bIjA kartAe te potAnA nAme caDAvI hoya. 2. athavA evaM ya bane ke padmavijayajInI racanA. hoya ane tene temanA pratye aruci dharAvatA koIe yazovijayajInA nAme caDAvI dIdhI hoya. 3. athavA to khada padmavijayajIe ja koI kAraNasara potAnI racanAne yazovijayajInaM nAma ApI dIdhaM hoya. A traNamA vIjI aTakaLa tathyathI vadhu najIka hoya tevU anumAna A saMpAdakanA manamAM che. jo ke vIravijayajIno Tabo cha, ane teo paNa A kRti yazovijayajInI hovAnaM jaNAve cha; to paNa, saMvata 1850 mAM to vIravijayajIno dIkSAkAla hajI mAMDa ve varSano ja hovAna (dIkSA saM. 1848 mAM thaI)arthAt te samaye temano adhyayanakAla ke AraMbhakAla hovAnaM temanA vize prApta aitihAsika sAdhanothI jJAta che, eTale temaNe pote potAnI sAmenI pUrva-pratinaM ja mAtra anusaraNa karyu hoya tema vicAravaM vadhu yogya jaNAya che. pU. yazovijayajInI prApta ane jJAta grantha racanAonI adyatana sUciomAM A prakaraNano kyAMya nirdeza nathI. A prakaraNanI prathama gAthAmAM nirdezyA pramANenI Aja viSayanI pUrvaracanA paNa maLI - malatI nathI. vaLI, Aje je pratio A prakaraNanI maLI che te tamAma 1920mA zatakanI ja cha; ane 17-18mAnI eka paNa prati hajI prApta thaI nathI. vaLI, A racanAmAM upAdhyAya yazovijayajInI udbhara vidvattAno ekAda paNa unmeSa jovA nathI maLato. 'emanI A AraMbhika racanA hoI zake - evaM mananA saMtoSa khAtara vicArIe, to paNa, temAM vaha vajUda nahi Ave. kema ke prakaraNanA TabAnA maMgalAcaraNa parathI mULakAra ane TavAkAra eka ja hovAna siddha thAya che, ane e maMgalAcaraNanA be zlokona saMvidhAna ane zabdo jotAM ja 'A yazovijayajInaM na ja hoya ema koI paNa abhyAsI tatkSaNa kahyA vinA nahi ja rahe. badhI vAtono sAra eTalo ja ke yazovijayajInA nAme maLI AvatI prastata kRti,vastataH padmavijayajIkRta hovI joIe, ke je potAnI kRti padmavijayajIe zrIpUjya udayasAgarasUri pAse saMzodhita paNa karAvI che. Ama chatA A kRtinI pratio 'yazovijayajInI racanA tarIke maLe che, te padmavijayajI pratye koInI abhakti ke pachI yazovijayajI pratyenI koInI atibhaktinaM ja pariNAma jaNAya che. [54]
Page #60
--------------------------------------------------------------------------
________________ upAdhyAya zrIyazovijaya kRta (?) gAMgeya-bhaGga-prakaraNam / / namiUNa mahAvIraM gaMge yasu puTa ThabhaMgaparimANaM / pusvappagaraNase saM vucchaM sugura va ese NaM // 1 vANiyagAme nayare bhayavaM vIro samosaDho nANI / pAsAvaccijjo aha gaMge o Agao tattha / / 2 tassAsaM kA jAyA eso kimu asthi iMdajAlu tti / pasiNAI mahatthAI paDipucchai he uNA te Na / / 3 pacchA--uttara sayalaM nAyavvaM paMcamaMga-navamasayA / iha uNa saMkhe vattho bhaNAmi niccaM sasaraNa ThA / / 4 egammi u naragammi bhaMgA saga hu~ti jai asaMkhejjo / igavIsA duga nirae paNatIsA tinni naragammi / / 5 ca usu vi paNatIsAo paMcasu igavIsa bhaMgasaMkhAo / chaga narage saga bhaMgA sattasu puDhavI su ego a / / 6 je egammi u narae saga bhaMgA chagguNA biyAlIsaM / duga nirayAo dubhAge havaMti hariyA hu igavIsA / / 7 egUNA uNa kijjai nirayapamANeNa dijjaI bhAgo / igavIsA paNaguNiyA jAyai paMcuttara sayaM ca / / 8 te ya tibhAge hariyA huMti paNatIsa tinni naragammi / cattasayaM cau bhAge hariyA paNatIsabhaMgAo // 9 ti guNA paMcuttarasaya - bhaMgA igavIsa paMcabhAgammi / bAyAlIsaM duguNA chaga bhAge satta bhaMgA ya / / 10 aha uNa vigappamANaM egavigappo a dunni jIvANaM / tiga jIvANaM du jo gA dunni tigajo ga egeva / / 11
Page #61
--------------------------------------------------------------------------
________________ caujIvANa dujogA tinni a tiga joga taha ya tinneva / cau jogo egeva ya aha paNajIvANa suNasu kamA / / 12 du ti cauM paMca ya jogA cau cha ccau ega aha cha jIvANaM / du ti cau paMca cha jogA paNa dasa dasa paNega neyaM ca / / 13 cha paNa dasa vIsa paNa dasa chagadu gAi saMgata sattaNhaM / aTa ThaNhaM jIvANaM dugAi aTThaM tasaM jo gA / / 14 saga igavisa paNatIsA paNatIsigavIsa satta ego a / nava jIvANa du gAI- navaMta saMyoga kAyavvA / / 15 aTTha vIsa chappanna sayarI chappanna aTaTha vIsaTThI / egavigappo esiM aha daha jIyANa saMjogA / / 16 nava chattIsaya culasI chavvIsuttarasayaM ca paNa jogA / puNa chavvIsuttara saya culasI chattIsa nava ego / / 17 iccAI ya vigappA jIvapamANena akkha cAlaNayA / kAyavvA puNa esiM suNasu uvAyaM samaggANa / / 18 jaisaM khA huM ti jI yA du gasaM jo gA havaM ti egUNA / saMjo gatigAI NaM tigAIrAsI u ve yavvA / 19 puvvavigappA paDha maMka guNA ya kAUNa se saaMkANaM / bhAijjai jaM labbhai muNas pamANaM tigAINaM / / 20 A jaha paNajIvANaM iha dugasaM jo gA havaM ti cattAri / tigasaM jo gANaM puNa Thavijja rAsI vi tinneva / / 21 tinni ya ego ego duga jogA paDhama aMka guNiyavvA / bArasa se sa dubhattA tiga jo gA hu~ti chacce va / / 22 bhaMgA ya paivigappe puvvuttA naragabhaMga guNi yavvA / aha puNa savva vigappA jIvANaM hu~ti te bhaNimo // 23
Page #62
--------------------------------------------------------------------------
________________ tigajIyANa vigappA du guNe gahiyA cauNha jIvANaM / te puNa du guNe gahiyA paMcajiyANaM muNe yavvA / / 24 evaM kameNa savvattha aha bhaMgA savva jIyarAsINaM / ege gahiyA kijjai saMkhAmANaM vibhattAo // 25 saga paDhamapuDhavibhaMgA aguNA te vi jIvapavibhattA / aTThAvIsaM bhaMgA dugajIvANaM viANAhi // 26 te vi a navaguNiAo evaM ikkikkirUvavuDDhIe / jIvapamANavibhattA saMkhA (vi) buhe hiM nAyavvA / / 27 puvvasUrIhiM naThu -ddiT ThapatthAra bhAsio ne o / vitthara o puNa suttA nAyavvo suhu madiTThIhiM // 28 gaMge o aha succA bhayavaM vIrAo bhaM gajAlamiNaM / bhayavaM - uvariM jAo savvannU paccao tassa // 29 vaM dai namasai aha Ayara -bahu mANa-bhattipuvvaM ca / gaMge o saMjAo sAmio gutto vise se NaM / / 30 caujA mAo dhammA paDivajjai paMcajAmadhammaM ca / nANa-kiriyAhiM jutto viharai niccaM gurusagAse // 31 jassaT ThAe kIrai sunaggabhAvo ya muMDabhAvo a / ArAhio tamaTho siddho parinivvuDo buddho // 32 dhanno so gaMgeo jeNevaM vIra-jagagurU puTTho / dhannA te cciya purisA diTTho pahu vAgaraM tassa / / 33 dhannA ciya maha jIhA tilokanAho hu vIrapahu thuNio / dhannA gurUNa buddhi attho jeNesa parikahio / / 38 sirinayavijayagurUNaM sIso nAmeNa sujasavijaotti / teNa pagaraNa raiyaM maNamakkaDa vassamANe uM / / 35 [57]
Page #63
--------------------------------------------------------------------------
________________ yatidinacaryA : vRttinI gaveSaNA. - paM. pradyumravijayagaNI 'yatidinacaryA nAmanI be kRti prasiddha che. eka zrI devasUrikRta ane eka zrI bhAvadevasUrikRta. temAM zrI bhAvadevasUri kRta 'yatidinacaryA -tenA uparanI zrI matisAgarasUrikRta vRtti sahita-pUjyapAda sAgarajI mahArAje saMpAdita karIne prakAzita karI che. ane vIjI zrI devasarikRta 'yatidinacaryA hajI aprakAzita che. jo ke te mUlamAtra mani jinavijaya dvArA saMpAdita thaI prakAzita thanAra hatI paNa tenA pharmA chapAI gayA ane pachI prastAvanA na lakhavAnA kAraNe e e rIte aprakAzita ja rahI gaI. tenA upara paNa zrI matisAgarasUrikRta vRtti maLe che. A matisAgarasUrijI konI paraMparAmAM Ave, teono gurupUrvakrama zaM che, teono sattAsamaya kayo, teonI A be sivAya kaI kaI racanA che, vagere bAbato jANI zakAI nathI. amAre atyAre A zrI devasUrikRta 'yatidinacaryA nuM saMpAdana cAle che. AnA mATenI sAmagrI bhaMDAromAthI sArA pramANamAM maLI che. prAcInamAM prAcIna eka pothI chANInA zrI vIravijayazAstrI saMgrahanI tADapatranI maLI che. lekhanasaMvata vi. saM. 1301 che. prati zuddha che. AmAM gAthA 389 che. zrI jinavijaya-saMpAdita kRtimA 336 gAthA ja maLe che. temane paNa ghaNI ghaNI pratomA anyAnya gAthAo to maLI che paNa teoe eka vAcanA svIkArIne anya pratonI gAthAne pAdanoMdhamAM mUkI che. ame to A chANInI tADapatrapothIne ja AdhAre saMpAdana karya che. bIjI kAgaLanI sattaramA saikAnI ghaNI prato alaga alaga bhaMDAromAMthI maLI che. eka saMvegInA upAzrayanA bhaMDAranI pothI to "vi.saM. 1644 varSe jagadguru- zrIhIravijayasUrivAcanakRte munimAnavijayena likhitA- evI paSpikAvALI maLI che. jo ke amane maLelI. pothIomAM paNa gAthAnI saMkhyA to ochI-vadhAre maLI ja che. zrI bhAvadevasUrikRta 'yatidinacaryA nI gAthA to mAtra 154 ja che. eTale pU. sAgarajI mahArAje teno mitAkSarI prastAvanAmA noMdhyaM ja che ke "eka zrI devasUrikRta ya.di.ca. maLe che paNa te moTI che mATe saMkSiptaruci jIvo mATe A nAnI prakAzita karIe choe." zrI bhAvadevasUri karatAM zrI devasUrijI prAcIna che. devasUrikRta ya.di.ca. nI Adi-antima gAthA A pramANe che. Adi gAthA - taM jayai suhaM kammaM nimbhi asamma jayammi jaM sUro, avirAmaM picchaM to ajjavi na karei vIsAmaM / / 1 / / [58]
Page #64
--------------------------------------------------------------------------
________________ antimagAthA saMvigga - vagga - sAyara- pabhaNiya-siridevasUri- uddhariyA / jAva ravi-divasa- cariyA tA jayau jaINa diNacariyA / / 689 // AnA upara matisAgarasUrinI vRtti che. teono sattAsamaya aDhAramA saikAno lAge che. vadhIne sattaramo saiko - ethI jUnA hoya tema jaNAtuM nathI. bhAvadevasUrikRta ya.di.ca. uparanI vRttimAM to teoe prAraMbhamAM ja kahayuM che kedinacaryA zratadharyA kRtavAn zrI bhAvadevasUrivaraH / sukarAM tanute ramyAM matisAgara eSa tadvRttim // A rIte zrIdevasUrikRta ya. di. ca.nA Adi bhAga ke anta bhAgamAM teono nAmollekha maLato nathI. bhaMDAranI nAmAvalimAM 'TIkAkAra matisAgarasUri e rItano ullekha che- 4144 granthAgranI vRttinI racanA ghaNI ja zithila baMdhavALI ane koI zikhAu vyaktie A prathama prayatna karyo hoya tevuM pratIta thAya che. vaLI A TIkAnI jeTalI pothI maLI te badhAmAM gAthA - 64 thI 69 upara vRtti nathI. kyAMka kyAMka vRtti adhUrI paNa mUkI che ane Azcarya to e che ke jeTalI pothIo maLe che te badhI jANe eka ja lahiyAnA hAthe lakhAyelI hoya tema lAge. patrasaMkhyA, kAgaLanI sAija, jAta, akSara-maroDa badhuM ja ekasarakhaM. ane je pAnAnI jeTalI lITIthI, je akSarathI vRtti adhUrI che te ja rIte bhAvanagara, lIMbaDI, ama. DelA nI ema badhI pothIomAM che. AvI paristhitimAM eka AzAnaM kiraNa che. DelAnA upAzrayanI ya. di. ca.nI matisAgarasUri kRta TIkAnI je pothI che tenI pahelI pUMThImAM jhINA akSare AkhuM pAnuM bharIne lakhANa che. sUkSma najare jyAre e lakhANa vAMcyuM - ukelyuM tyAre khyAla Avyo ke A to zrI devasUrikRta. ya. di. ca. nI pahelI gAthAnI vRttinI kAcI nakala che. e vRttinI zailI joIne thayuM ke zrI devasUrikRta ya. di.ca. nI garimAne nyAya Ape tevI A TIkA che. paNa Aja dina sudhI ghaNAM bhaMDAromA A dRSTie tapAsa karI paNa hajI najare caDhI nathI. koI paNa vidvAna mitrane e jovAmAM Ave to jarUra jANa kare. atyAre mULa ane vRttinuM saMpAdana thaI gayuM che, paNa kadAca A vidvattApUrNa vRttimaLI Ave to tenuM ja saMpAdana karavuM e AzAe AnuM prakAzana rokI rAkhyuM che. vidyApremI sahRdaya vidvAnone khyAla Ave te mATe bane vRttino prAraMbha bhAga A sAthe Apyo che te jovAthI banenI zailIno paNa paricaya maLI jaze. [ 59 ]
Page #65
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajJAtakata vatti 'yatidinacaryA nI TIkAvALI pratanA pahelA pAnAnI pahelI pUMThI uparanA pAThano A utAro che. prata naM. 11254. A pATha DelAnI pratamA pahelA pAnAnI AgaLa che. poj pAnaM lakhelaM che. zreyAMsi bahuvighrAni mahatAmapIti kRtamaGgalopacAraireva zAstrAdau pravartitavyam / tanmaGgalaM nAmAdibhedatazcatarvidham / tadyathA-nAmamaGgalaM sthApanAmaGgalaM davyamaGgalaM bhAvamaGgalaM ceti / yanmaGgalArthazUnyAnAM jIvAjIvobhayAnAM jvalanAdInAM dezIbhASayA maGgalamiti nAma rUDham / tatra jIvasyAgrermaGgalamiti nAma rUDhaM sindhuviSaye, ajIvasya davarakacalanakasya maGgalamiti nAma rUDhaM lATadeze, jIvAjIvobhayasya su-maGgalamiti nAma rUDhaM candanamAlAyA davarikAdInAmacenatvAt patrAdInAM sacetanatvAjjIvAjIvobhayatvaM navaM vA kriyate tad vastu = nAmnA nAmamAtreNa maGgalamiti kRtvA = nAmamaGgalaM svastikAdInAM ta yA sthApanA loke sA sthApanA maGgalaM citrakarmAdi gataH paramamunyAmapi sthaapnaamngglm| dravyamaGgalaM ta dvidhA Agamato noAgamatazcAtrAgamo maGgalazabdArthajJAnarUpo'bhipretastadAvaraNakSayopazamavAnapi yo maGgalazabdArthe'nupayuktaH sa Agamato dravyamaGgalamanapayogo dravyamiti vacanAt / noAgamatastu tad jJazarIra-bhavyazarIra-tadvayatiriktabhedAt trividhaM tatrAdye nigadasiddhe tayA jinapraNItA maGgalyA pratyupekSaNAdi kriyA anupayuktena kriyate sA athavA zobhanavarNAdigaNaviziSTa savarNaratnadadhyakSatakasamamaGgalakalazAdikaM tatsarvaM tadvayatiriktaM no Agamato dravyamaGgalam bhAvamaGgalamapi dvividhaM Agamato noAgamatazca / tatrAgamatastAvanmaGgalapadArthajJa upayuktazca / noAgamatasta AgamavarjajJAnacataSTayaM darzanacaritraNi cAthavA pratikramaNapratyupekSaNAdikriyAM kurvANasya yo jJAnadarzanacAritropayogaparinaNAmaH sato Agamato bhAvamaGagalamucyate / tadatracaturvidheSu maGgaleSvAdhatrayamanupayogitvAt anAdRtya zAstrArambhe zAstrakAraH vighnavighAtakaM dvitIyaM ta bhAvamaGgalarUpaM zabhaM karma-sAdhvAdeH statidvAreNopanyasannAha-taM jayai ti tat zubhaM prazastaM niravadyatvAt karmacaraNAdyAsevanaM jayati prakarSavattayA vyApnoti yattadornityasambandhAt yat zabdaghaTanAmAha-yat karma nimmiasamma jayammi tti pUrvagaNasthAnakApekSayA jayo rAgAderyena saH nirmitasamyakjayastasminnathavA samyak cAsau jayazca samyagjayaH sa ta bAhyArijayApekSayA AntarArijaya eva nirmitaH samyagjayopetaH sa ni0 tasmin sAdhau avirAmaM ti vilambarahitamapramAdena yathAsamayaM yathAkAlaM sAdhabhirAsevyamAnatvAt prekSamANo vilokayan adyApi saro vizrAmaM na karoti sAdhavadahamapi sarvajantahitadAyi karma samAcareyamityabhiprAyeNa sUro'vilambena kSetraM prakAzayan caratItizAstrakarbotprekSito'rthaH / nanu zubhakarmAnuSThAnaM kathaM noAgamato bhAvamaGgalam / ko nAma maGgalapadArthaH / ucyate bhAvo vivakSitakriyAnabhUtiyakto hi vai samAkhyAtaH / soDatra pratyapekSaNAdikarmopayogarUpo bhAvo vivakSito'sti nozabdo'syAtra dezavAcau kriyaamishrtvaat| [60]
Page #66
--------------------------------------------------------------------------
________________ magyate'dhigamyate hitamaneneti maGgalama / athavA maGgo dharmastaM lAti samAdatte iti maGgalaM dharmopAdAnahetariti zabhAnaSThAnaM etAdRzaM vartate eveti / / anye tu dravyamaGgalamapi bhAvamaGgalaM tadaGgatvAt / yadyasya kAraNaM tattavyapadezaM labhata eva yathA AyaghRtaM rUpako bhojanamityAdi / evaM vA trayaprakAreNa bhAvamaGgalasya prAyeNa puNyaprakRtinimittakatvAt kAraNe kAryopacAraM vidhAya tadeva stutidvAreNopanyasannAha - taM jayai ti tat zubhaM karma sAntavedanIyAdi tIrthakRnnAmaprabhRtikaM jayati yat zubhaM karma jagati nirmitaM prANibhirityAdhyAhAraH vizve avirAma-na vidyate virAmo'vasAnamasya tadavirAmaM anantaM anekajIvApekSayA prekSamANo'dyApi vizrAmaM na karoti / kimuktaM bhavati / nAnA ke te nAnAjIvAnAM puNyAvalokanArthameva avizrAmaM bhramatIti pakSiko'rthaH / mUla = taM jayai suhaM kammaM, nimmiyasamma jayaMmi jaM sUro / avirAmaM picchaMto, ajjavi na karei vIsAmaM // 1 // zrI matisAgarakRta TIkAno prAraMbhabhAga oM namo vizvavikhyAtakIrta ye kAntamUrtaye / vizvAlaGakArabhUtAya pUtAya zrImadarha te / / 1 / / aSTakarmakSayAt siddhi prAptA ye parameSTinaH / te siddhAH siddhisaukhyAni dizantu varadehinAm // 2 // svayaM paJcavidhAcAramAcarantastathA'parAn / AcAre yojayantaste jayantvAcAryakuJjarAM // 3 / / ye cAGgopAGgapAtho dhipAragAH prauDhabuddhayaH / sAdhU nadhyApayantaste jIyAsurvAcakottamAH // 4 / / ye ca sAda dvayadvIpamadhyagAH sarvasAdhavaH / viharanti mahAtmAno namaste bhyastrizuddhitaH / / 5 / / zrIbhAratI bhagavatIM praNamya samyak kavIndranatacaraNAm / yatidinacaryA vivRtiM karomi suguruprasAdena // 6 //
Page #67
--------------------------------------------------------------------------
________________ iha hi granthakAraH sakala zubhakriyAkalApasAdhyabhUtaM aihikA''muSmikasaukhyadAyakaM maGgalArtha maGgalabhUtaM zubhaM karma stauti / yathA - taM jayai suhaM kammaM nimmiasammaM jayammi jaM sUro / avirAmaM picchaMto ajjavi na karei vIsAmaM // 1 // taM jayaitti tat zubhaM karma jayati / jayatIti kriyApadam / kiM kartR karma 1 kiMviziSTaM karma zubhaM zubhaprakRtirUpam / punaH kathambhUtaM ? nimmAasammaM ti samyak nirmitaM samyaka puNyaprakRtyA nibaddham / puNyaprakRtiryathA sA uccagoa ityAdi / sAtavedanIyaM karma 1 uccairgotraM 2 manuSyadvikaM manuSyatiH 3 manuSyAnupUrvI ca / pUrvI varNyate dvisamayAdivigraheNa bhavAntaraM gacchato jantorvRSabhanAsikArajjukagatyA anuzreNinayanamityarthaH 4 devagatiH 5 devAnupUrvI 6 paJcendriyajAtiH 7 audArika 8 vaikriya 9 AhAraka 10 taijasa 11 kArmaNa 12 rUpANi paJca zarIrANi audArika 13 vaikriya 14 AhArakANAM aGgopAGgAni 15 vajraRSabhanArAcasaMhananaM 16 samacaturassaMsthAnaM 17 vanacaukkA0 zubhavarNa 18 zubhagandha 19 zubharasa 20 zubhasparza 21 agurulaghunAmakarma aGgaM na guru na lahuaM ityAdi 22 parAdhAtanAmakarma yato'pareSAM durdharSo bhavati 23 ucchvAsanAma karma 24 ravibimbe AtapanAmakarma 25 anuSNaprakAzarUpaM = aNusiNapayAsarakhvaM candre udyotanAmakarma 26 zubhavihAyogatirhaMsAdInAmiva 27 aMgovaMganiamaNaM nimmANaM kuNai suttahArasamaM 28 / trasadazakamAha - tasabAyara0 trasanAma 29 bAdara 30 paryApta 31 pratyeka 32 sthira 33 zubha 34 subhaga 35 susvara 36 Adeya 37 jasa 38 etat trasAdidazakaM surAyuH 39 narAyuH 40 tiryagAyuH 41 tIrthaGkaratvaM 42 evaM dvicatvAriMzata puNyaprakRtayo bhavanti / prastutamevAha jaM yat karma puNyaprakRtyopArjitaM tIrthakara cakravarti vAsudeva baladeva anye'pi mahArAjAdirUpaM nimmiasammaM ti samyak nirmitaM jayaMmi tti jagati vizve sUro tti sUryo dinakaraH avirAmaM picchaMto tti virAmarahitaM vizrAmarahitaM / 1. 'avirAma' : chANI [62] --
Page #68
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmaratnakaraMDaka svIpajJaTIkA sAthe lagabhaga dasa hajAra zloka pramANa kAyA dharAvato prastuta graMtha mahArAjA jayasiMha zAsita zrIdAyikAkUpa nAmanA jinamaMdirathI zobhatA gAmamAM racAyo hato. dAyikAkUpa gAmamA huMvaTa vaMzamA alaMkArasamA jiMdaka zreSThi ane ajita zreSThi nAme ve bhAIo rahetA hatA. A banne bhAIoe banAvelI pauSadhazALAmA sthiratA daramiyAna vi. saM. 1172 mAM A granthanI racanA karavAmAM AvI che. graMtharacanAmAM A. vardhamAnasUrijIne tapasvI ane yazasvI upAdhyAya pArzvacandrajIe sahayoga Apyo hato. ___graMthasaMzodhanamA upAdhyAya pArzvacandrajI uparAMta manizrI nemicandrajIe paNa saMdara yogadAna ApyuM che. __A graMthano prathamAdarza lakhavAna puNyakArya gaNivarazrI azokacandrajI ane munizrI dhanezvarajIe karyu hatu. vIsa adhikAromA vaheMcAyelA prastuta graMthamA AvatAM adhikAronA nAma, peTA viSayo, kathAonA nAma vagere viSayAnakramamA vistArapUrvaka batAvyaM che. abhyAsIonI sugamatA khAtara bhinna bhinna TAIpono upayoga karyo che. ahIM alaga ApavAmAM AvelA viSayAnukrama upara najara nAkhatA sAthe ja jaNAI Ave che ke prastuta graMthay nAma 'dharmaratnakaraMDaka'dharmarUpI ranono karaMDiyo-taddana yathArtha che. graMthanA mULa zlokonI saMkhyA 376 thAya che'. moTAbhAganA zloka anuSTapachaMdamAM che paNa keTalAka anya chaMdomAM paNa che. zloka saraLa sugama ane hRdayaMgama che. keTalAka zloko to vAMcatA sAthe samajAI jAya evA saraLa che. ane evA saraLa zlokonI vyAkhyA karavAne badale zloko'yaM spaSTaH lakhI devAmAM AvyaM che. __moTAbhAganA zloko te te viSayanAM benamUna sabhASito banavAnI kSamatA dharAve che. sAmAnya rIte 'dharmakaraMDaka (dha. ra. ka.)nI badhI hastalikhita pratiomA avataraNikA pachI mULa zloka ke zloko ane pachI vyAkhyA-TIkA che. vyAkhyAmAM moTe bhAge zlokanA pratIko laI paryAyo ApyA che. sugama zabdonA paryAyo nathI ApyA. ane kyAreka saMpUrNa zlokanI sagama hovAnA kAraNe vyakhyA nathI karI. 1. jo ke graMthanA aMtima zlokamAM kula zloka 335 thatA hovAnuM jaNAvyuM che. grathite'pi hi vijJeyaM zlokAnAM sarvasaGkhyayA / pUrvAparyeNa sampiNDaya paJcatriMzaM zatatrayam // 376 // [63]
Page #69
--------------------------------------------------------------------------
________________ vetraNa sthaLe vyAkhyA vistRta che. vyAkhyAmAM AgamAdi graMthonA aneka sAkSIpATho paNa ApavAmAM AvyA che. (jao zloka 47-48, 244-45nI vyAkhyA) kyAreka mULa zlokanA pATha karatAM TIkAmAM apAyelA pratIkano pATha bhinna hoya che. TIkA svopajJa che. eTale graMthakArane ja pAchaLathI pheraphAra karavAno vicAra thayo hoya ema banavAjoga che. anya graMthomAM paNa AvaM banatuM hoya che. ame jyAre TIkAgata pATha svIkAryo che tyAre TippaNamA eno nirdeza ane hastapratonA pATha ApI dIdhA che. (juo pR. 163 TI. 1, pR. 217 TI. 1, pR. 218 TI. 1, pR. 229 TI. 1 vagere.) eka sthaLe evaM banyaM che ke traNa zlokonI TIkA che paNa mULa zloko nathI. ame TIkAgata pratIkonA AdhAre mULa zloko goThavIne corasa brekeTamA ApI TippaNamAM nirdeza karyo che. (juo zloka naM. 88-90, pR. 141 TI. 1) eka sthaLe evaM banyaM che ke mULa zloka (147)nA sthaLe pUro zloka nathI. ane TIkAmAM 145mI gAthAnaM pratIka ApI zlokAstrayaH sukhAvabodhA evaM ema lakhI dIdhaM che. AvA sthaLe zlokanI pUrti karavAnaM amArI pAse koI sAdhana na hovAthI te adhUro ja mUkavo paDayo che. (jao pR. 193 TI. 1) AvaM ja 180nI TIkA pUrI thayA pachI anamaH parvatAkAraH iti zlokaH sugama eva (pR. 220) lakhyaM che, paNa mULa zloko (172-199) mAM Avo koI zloka che nahIM. ane anA vinA ja avataraNikAmAM (pR. 217) jaNAvela zlokAnAM saptaviMzatiH thaI rahe che. eTale A zloka graMthakAre pAchaLathI kADhI nAkhyo hoya tema bane. (pR. 200 TI. 1) graMthamA carcya viSayo pracalita ane jANItA che. aSTaprakArI pUjAnA krama ane prakAramA vartamAnamA pracalita krama ane prakAra karatA pheraphAra che. malazuddhiprakaraNanI gAthA 21 mAM paNa ahIM dha.ra. ka. (zloka 50-58)mAM nirdiSTa krama ane prakAra mujaba ja varNana che. eTale A krama ane prakAranI paraMparA prAcIna hovAnaM jaNAya che. graMthamAM ke kathAmAM AvatAM viSayone paSTa karavA mATe avataraNo, sAkSIpATho paNa ghaNAM sthaLe ApyAM che. pAMcasothI vadha avataraNomAM prAkRta gAthAonI saMkhyA moTI che. avataraNonAM mULa sthAna jyA jyA zodhI zakAyAM che tyA tyAM te te graMthonAM nAma Adi ApyAM che. avataraNone bhinna TAIpamA madrita karavAmAM AvyAM che. avataraNonI akAdArAdisUci pariziSTa 3mAM ApavAmAM AvI che. ___ ahIM dha. ra. ka. mAM AvatAM avataraNo maNoramAkahA vageremAM paNa maLatAM hoya 1. vizeSa mATe saMpAdana-upayukta graMthasUci juo. 2. jema ke dha. ra. ka. pR. 96 gAthA 82, maNoramAkahA pR. 325 gAthA 997. [64]
Page #70
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkAmA ane kathAmA prasaMge prasaMge saMskRta - prAkRta - apabhraMzamAM suMdara subhASito, anya graMthonI sAkSIo AvyA karatI hoya ja che. keTalIka vizeSa ullekhanIya bAbato graMthamAM Ave che te AvI che : navakAramahimA prAkRta padyamAM (pR. 43-44) pratiSThAvidhivarNana prAkRta padyamAM (pR. 31-35) jinastuti (pR. 41, 126-27) aMtima ArAdhanAnuM varNana (pR. 45-47 ) dharmadezanA (pR. 52-53, 55-56, 99, 114-15, 118) zrAvaka dharmavarNana (pR. 108 - 109 ) guravarNana (pR. 55) vidyAprasaMsA (pR. 178) vasaMtaRtuvarNana (pR. 66) sarovaravarNana (pR. 82 ) pravajyAvarNana gadyamAM (pR. 92 - 93 ) narakavarNana gAmAM (pR. 114) dAridryaniMdA (pR. 102, 372) cAra gatinuM varNana (pR. 279-80) strImohavarNana (pR. 180 ) Aryadeza 25 // (pR. 8) azaraNabhAvanA (pR. 213) kathAo dha. ra. ka. mAM mULa zlokanI vyAkhyA karyA pachI viSayane vadhu zpaSTa karavA mATe prasaMge prasaMge kathAo mUkI che dasa hajAra zlokapramANa graMthano siMhabhAga zlokapramANa-kathAmA rokAyo che. moTAbhAganI kathAo saraLa pahAmAM che. kavacit AlaMkArika upamA ane zleSano prayoga paNa che. moTAbhAganA padya anuSTupa chaMdamAM che. kavacit bhinna bhinna chaMdo paNa che. kaMTalIka kathAo gadyamAM che. jema ke 1 durgatAnArIkathA (pR. 132-3), zreNikaddaDhatA 7000 1. durgatAnArIkathAmAM paMcAzaka TIkAnI zabdazaH chAyA che. (pR. 133 TI. 1) amRtamukhAsthavirAnI kathAmA 'maNoramAkahA' TippaNa gata prAkRta kathAnuM saMskRta rUpAMtarazabdazaH saMskRta chAyA jovA maLe che. [ 65 ]
Page #71
--------------------------------------------------------------------------
________________ prasaMga (pR. 153-154), kulavAlakakathA (pR. 334-4), corakathA (pR. 389-90) amRtamakhAsthavirAkathA (pR. 378, 386) jevI keTalIka kathAo gadyamAM che. ane keTalIka padyakathAomAM paNa vacce vacce gadya Ave che. (pR. 238-39, 279-80) gadyavarNana paNa prAsAdika zailInuM che. siddharSigaNinA upamitibhava paMpaco kathA gadyanI yAda apAve tevaM. kyAMka samAsapracura lAMbA AlaMkArika varNana paNa che. (pR. 402) keTalIka kathAo prasiddha hovAthI saMkSepamA ja pUrNa karI che. zAlibhadrakathA (pR. 267 zloka 14), abhayakumAra (pR. 155 zloka 28), mahAvIra prabhu jIvanaprasaMga (pR. 233-4 zloka 18). phalasArakathA (zloka 400 pramANa), narakezarIkathA (zloka 419) ane citrasaMbhUtikathA (446 zloka) jevI keTalIka dIrgha kathAo paNa che. cAlIsathI vadha kathAomAM 20thI vadha prAcIna ane prasiddha aitihAsika che. duSprasahasUri vaktavyatAmAM (pR. 139-40) ItihAsapremIone rasa paDe tevI vigato che. aSTaprakArIpUjAno mahimA varNavatI ATha kathAo, naracandrakathA (pR. 164-172), Amra-liMbakakathA (pR. 335-338) vagere prAcIna kathAnI zailIe lakhAyelI che. maNoramAkahA mAM paNa aSTaprakArIpUjAnA mahimA upara ane anya viSayo para paNa prAcIna zailInI kathAo che. bannemAM (dha. ra. ka. ane 'maNoramAkahA mAM) phalapUjA upara phalasAranI kathA che. paNa kathA taddana jadI jadI che. keTalIka kathAomAM keTalaMka sAmya paNa che. jema ke maNoramAkahA mAM AvatI tejasAranRpakathAno prAraMbhika aMza (pR. 204-207) dha. ra. ka. mAM gaMdhapUjAnA mahimA upara AvatI ranasandarakathA (pR. 54-63) joDe sAmya che. tejasArakathAnA pAchaLanA aMza joDe (pR. 207-217) dha. ra. ka. gata dIpakapUjA mahimA uparanI bhAnaprabhakathA (pR. 80-93) maLatI Ave che. maNoramAkahA nA prAraMbhamAM A. vardhamAnasUrijIe graMthagata kathAo bAbatamA lakhyu che ke - eso kahApabaMdho kao mae maMdabuddhiNA vi daDhaM / katthai cariyasameo katthai puNa kappiyANugao // amuka kathAo prAcIna cAritrAnusAra ane amuka kalpanAnusAra racI che. eTale A kathAo kalpanAnusAra banI hovAno saMbhava che.
Page #72
--------------------------------------------------------------------------
________________ rUpakakathAo dha. ra. ka. mAM keTalIka rUpakakathAo paNa che. madhabindunI prasiddha kathA (pR. 15-17) ahIM keTalIka viziSTatA ane vistAra sAthe jovA maLe che. jugAijiNiMdacariya pR. 19mAM A kathA saMkSiptamA che. zreSThiputratrayakathA(pR. 18-23)mAM pitA dvArA putrone apAyelI hitazikSA a nItizAstranI vAto mArmika che. rudradevanI kathAmAM kaSAyonI bhayaMkaratA batAvavA pAtronI sarasa gUMthaNI che. (: 221-228) A kathA jagAijiNiMdacariya pR. 198mAM prAkRta gadyamAM che. vasusAra nI kathA (pR. 168-69) chANAmAMthI ratno banAvavA vagere rasaprada bAva: che. kathAnA pAtronI chelle upanayamAM samajaNa ApI che. zreSThi-tIrthakara, vasasAra = . patraka = jinAgama, bhasma bharelA vahANa = azucimaya kAyA vagere. A kathA maNoramAkahA'(pR. 168-169)mA prAkRta gadyamA che. lokakathAo ahIM dha. ra. ka. mA keTalIka lokakathAo paNa che. A kathAo lokasAhityamA ghaNe ThekANe bhinna bhinna svarUpe jovA maLe che. __ AThaso varSa pahelAM A lokakathAonaM svarUpa kevaM hataM te jANavA ane enI prAcInatA nakkI karavA mATe A kathAoveM adhyayana upayogI bane tevaM che. tArAcandranI kathA (pR. 186-191) ane ratnacUDarAsa (racanA saM. 1509 lagabhaga) ane ratnacUDakathAnaka (racanA vi. saM. 1530) vageremA AvatI ratnacUDanI kathA' joDe sAmya dharAve che. zuka ane sArikAnA moDhe veda, purANa vagerenA havAlA ApI kahevAtI strIcaritra ane paraSacaritranI kathAo (pR. 341 -61) jevI kathAo lokasAhityamA vipala pramANamA najare car3e che'. Ane lagatI svataMtra racanAo paNa sUDAbahoMterI', zaksaptati nAmathI thayelI che. AmAM kASTha zreSThinI kathA (pR. 3 43-48) Avazyaka cUrNi, Avazyaka dAribhadrIya 1. vizeSa mATe juo 'lokakathAnA mULa ane kuLa', le. harivallabha cU. bhAyANI. pR. 239-253, 361. 2. vizeSa vigato mATe juo, 'madhyakAlIna gujarAtI kathAkoSa', bhA. 1, pra. sAhitya akAdamI. 'lokakathAnA mULa ane kuLa' (pR. 108-13, 361-62).
Page #73
--------------------------------------------------------------------------
________________ TIkA, AvazyakamalayagiriTIkA (AvazyakaniyuktigAthA 959 nI TIkAmA), naMdIsUtranI TIkA, hemavijayakRta kathAranAkara, upadezaprAsAda vageremAM paNa maLe che. ratnasaMdarakathAmAM (pR. 58-59) paNa strIcaritrano prasaMga Ave che. A ja kathAmAM (pR. 60-62) yakSAgAramA ekaThA thayelA kArpaTiko dvArA kahevAtI Azcaryajanaka ghaTanAonaM najare joyelaM bayAna varNavAyu che.. amRtamakhAsthavirAkathA (pR. 377-86) javI kathA lokasAhityamA mIThI DosI ane kaDavI DosIno kathA tarIke jovA maLe che. A kathA ane enI avAMtarakathAo maNoramAkahA mAM (pR. 35-41) zabdazaH A ja rIte prAkRta gadyamA che. zIlasaMdarIkathA (pR. 281-85) 'maNoramAkahAM mAM (pR. 89 thI) prAkRta gadyamA che. A kathAmAM AvatAM prAkRta padyo 'maNoramAkahA mAM paNa Ave che. zIlasandarIkathA AkhyAnakamaNikozavRtti, paMcazatIprabodha, zAmaLabhaTTanI naMdabatrIsI, naMdopAkhyAna vageremA keTalAka pheraphAro sAthe maLe che'. A uparAMta zubhasaMga-kusaMga kathAmAM (pR. 234-2 40) AvatI be peTA kathAo, piMgalAkhyAna (pR. 182-189) vagerenAM mULa lokasAhityamA hovA saMbhava che. 3. vizeSa mAhitI mATe juo lokakathAnA 'mULa ane kuLa' pR. 239-253, 361. 4. juo 'lokakathAnA mULa ane kuLa' pR. 71-76, 129-30, 350-53. 5. vizeSa mATe juo 'lokakathAnA mULa ane kuLa' 8. 11, 307-11. [68]
Page #74
--------------------------------------------------------------------------
________________ ajJAtakartRka prAcIna gUrjara kAvya dharmasUri-bAramAsA saMpA. ramaNIka zAha vAramAsA kAvyaprakAra prAcIna gUjarAtI, rAjasthAnI, hiMdI, baMgALI Adi sAhityamAM zatAbdIothI pracalita che. prAcIna gUjarAtImAM to IsvIsananI cheka bAramI - teramI zatAbdIthI bAramAsA-kAvyo maLe che. upalabdha bAramAsA-kAvyomAMnA moTA bhAganAM jaina kavioe racelA che. bAramAsA maLe zRMgAraparaka kAvya che; paraMta jaina kavioe zRMgAranirUpaka bAramAsA kAvyaprakArano vairAgyabodhaka racanAomA viniyoga karyo che.' jainasAhityamA AvA zRMgAra ane vairAgya bannene sAthe vaNI zakAya tevo viSaya dharAvatAM be pracalita kathAnako che - neminAtha ane rAjImatIno vivAha-prasaMga tathA sthUlabhadra ane rUpakozAno praNayaprasaMga. ane moTA bhAganAM jaina bAramAsA-kAvyo A viSayane laIne ja racAyAM che. paraMtu A uparAMta keTalAMka bAramAsA-kAvyo gurunI stutirUpe paNa racAyelA maLe che. AvaM eka viziSTa ane prAcIna bAramAsA-kAvya dharmasUri-vArahanAvauM (dharmasUri-bAramAsA) nAme, pATaNanA hastaprata bhaMDAranI eka tADapatrIya hastapratamAthI maLI AvyaM che. ahIM te prathama vAra prakAzita thAya che. pATaNanA saMghabhaMDAra' nAme oLakhAtA hastapratasaMgrahanI Azare teramA ke caudamA zatakanI tADapatrIya prata naM. 56 mA saMskRta, prAkRta, apabhraMza AdinI nAnI moTI 28 gadya-padya kRtio saMgrahAI che. temA kramAMka 20vALI prastuta kRti patra 216thI 221 para lakhAyelI che. sUcipatramA tenaM nAma dharmasUri-stati Apela che. A kRtinI phoTosTeTa nakala lA.da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdira, amadAvAdamA che. tenA AdhAre A saMpAdana karavAmAM AvyaM che. prastuta kAvyanA nAyaka AcArya dharmasUri ke dharmaghoSasUri jaina paraMparAmA prasiddha che. rAjagacchanA A. zIlabhadrasUrinA teo paTTadhara ziSya hatA ane temano samaya IsvIsananI bAramI zatAvdIno, lagabhaga I.sa. 1100 - 1175nA arasAno che. 1. juo DaoN. harivallabha bhAyANInI prastAvanA, prAcIna-madhyakAlIna bAramAsA saMgraha bhA-1, saMpA. DaoN. zIvalAla jesalapurA, amadAvAda, 1974. 2. pattanastha prAcya jaina bhANDAgArIya granthasUcI, bhA. 1. saMpA. cI. DA. dalAla, vaDodarA, 1937, pR. 370. [69]
Page #75
--------------------------------------------------------------------------
________________ tatkAlIna rAjasthAna tema ja mALavAnA rAjendro temane mAna ApatA. zAkaMbharInA ajayarAja, arNorAja tathA vigraharAja cothAne temaNe pratibodhyA hatA tevaM temanA ziSya-praziSyanI kRtiomAM noMdhAyela che. arNorAjanI sabhAmAM digaMbara vAdi gaNacaMdrane temaNe harAvyo hato tevo ullekha temAM maLe che. temaNe sarve vAdione harAvyA hatA tevo saMprati saMpAdita kAvyanI 17 mI kaDImA sAmAnya nirdeza che. temanA nAmathI pachIthI dharmaghoSa gaccha nAme svataMtra gaccha zarU thayo hato. dharmaghoSasUrinI smRti prakhara hatI ane poNA praharamAM ( cha ghaDImAM) teo 500 gAthA kaMThastha karI zakatA tevI kiMvadaMtI te samaye pracalita hatI. prastuta kAvyamAM kaDI 9 mAM A vAtano ullekha maLe che. AvA pratibhAzALI kAvyanAyakane kAvyamA bhAvapUrvaka aMjali ApavAmAM AvI che. __ A dharmaghoSasUrinA mukhya ziSyomA eka yazobhadrasUri hatA, jemaNe gadyagodAvarI' graMthanI racanA karelI. prastuta kAvyamAMnA jasasUri te A ja AcArya jaNAya che. A yazobhadrasUrinA ziSya A. raviprabhasUrie dharmaghoSasUrinI stutirUpe lakhela eka laghukAvya uparokta tADapatrIya pratamAM dharmasUri-bAramAsAnI pUrve ja lakhAyela maLe che. A hakIkata parathI tathA kAvyamAMnA varNana vagere parathI kalpI zakAya che ke prastuta bAramAsA kAvya paNa A. dharmadhoSasUrinA bRhad ziSya- praziSya parivAramAMnA ja koI munie racyaM haze. sArAye kAvyano dhvani evo che ke te samaye yazobhadasUri vidyamAna che ane kadAca dharmasUri paNa. ___kAvyanI bhASA gujarAtI - rAjasthAnI judI paDayA pUrvenI uttarakAlIna apabhraMza, jene vidvAnoe prAcIna gUrjara bhASA' nAma ApyaM che, te che. vividha mAtrAmeLa chaMdonA yathAyogya upayogathI ANelI geyatA, sukomaLa madhura padAvalI, citrAtmaka varNano ane bhAvAbhivyaktinI kuzaLatAne kAraNe gurustuti rUpe racAyela hovA chatAM A bAramAsA kAvya prAcIna gUrjara kAvyomAM anokhI bhAta pADataM kAvya che. * kAvyanI phoTosTeTa nakalano upayoga karavA devA mATe tathA prakAzana karavAnI saMmati mATe haM lA.da. bhAratIya saMskRti vidyAmaMdirano AbhArI chu. * eka ja hastaprata parathI A kAvyanaM saMzodhana karya che. mULanI azuddhio pAdaTIpamA noMdhI che. pAThazadhdhi mATe prA. harivallabha bhAyANI sAhebanI sahAya mATe teozrIno atre AbhAra mAnu cha. [70]
Page #76
--------------------------------------------------------------------------
________________ dhamasUri - bArahanAvauM tihu yaNa-maNi-cUDAmaNihi, bArahanAvau~ dhamasuri' - nAhaha / nisuNahu suyaNahu nANa-saha, pahilau~ sAvaNa-siri phuriya // 1 kuvalaya-dala-sAmala * dhaNu gajjai, na maddala-maMDala-jhuNi chjji| vijju laDI jhabaki hiM lavai / 2 maNaharu vitthAre vi kalAvu, annu kare viNu kali-kekAravu / phiri phiri nAcahiM moralA // 3 meiNi hAra hariya chavi' Navara, trI-jaNa bhaya uDiDhaya' nIlaMbara / viyasiya 6 nava mAlai - kaliya / / 4 hali ! tuha kahiyai~ guNaha~ nihANu, dhamasuri anu jasasUri samANu / anna na atthi ko vi jagi / / 4 ihu priya ! varisaMtau na gaNijjau, " jAyavi dhamasuri-guru vaMdijjau / kijjau mANu sa-jammu saphalu // 6 (2) vaMdaM taha dhamasUri-guru', bhAdrava-mAsu pahU tu / mayagali jimva guluguluvi ghaNi, jalu kiu mahihi prabhUtu // 7 11 uhu sahi ! viyasiu ke uDau, se rau dhavala-vilAsu / jasasu ri-na yaNa-parA bhaviu, naM se vai vaNavAsu / / 8 pauNi pahari jiNa paMca-saya, paDhiviNu12 vimhiu lou / tasu dhamasuri-guru-taNiya vaDa, huyau na hosai kou 13 // 9 mUla pATha : 1. dhamusuri 2. sAmaNa 3. kalAsu 4. chami pU. uDDiya 6. viyaliya 7. anu 8. gaNijjai 9. gurU 10. pahUtta 11. taha 12. paDhiviNi 13. koi [71]
Page #77
--------------------------------------------------------------------------
________________ gujjari bolai cAla priya, majjha ma goraha pUri / de saNa suNahu suhAvaNiya, vaMde viNu sasUri / / 10 mahiyali vimalau sayalu jalu, vaya pahutau Asoya-mAsu / dhamasUri-kerau~ cittu jimva, vaya nimmalu Thiu AgAsu // 11 caMdA caMdA caMdaDA, vaya caMdi Na DauM kari caMgu / maMDi-na mahi tuhu~ haMsaDA, vaya 5 bhamarulA kamalihi~ raMgu // 12 jasasuri dhavala ha pamhala haiM, vaya ku valaya-dala-saralAha~ / sAva - saloNaha tumha taNaha~, vaya bali-kijjau~ nayaNAha~ // 13 vali vali nimmala raliya-rUva, vaya mANikathArI'6 ratti / priya palANi-na sAMDhaDiya, vaya vaMdahu dhamasuri bhatti / / 14 (4) kAti yaDau raliyAvaNau, mAsa paha ta u loe / pilli-na rahu priyA ! dekhivau, guru dhamasuri [......... || 15 heli ! e guru dhamasUri ...... ...................] [.......................................] / pAka u kalama-kiyAra kaNa, uhu sU yaDau caNe i / / 16 pilli -na raha....... khilli khAula rAsaDa u'9, nAcivi Dollivi bAha / vAdiya savi hArAviyA, dhamasu ri viddhi ya rAha / / 17 pilli - na....... dI hara-siha dIvAli yahiM, dIvar3a lA pajalaM ti / jasasuri-kerA vimala guNa, tihu yaNu dhavalu karaMti // 18 pilli - na ....... 14. vaya caDAvaya caMdiNa0 15. bhamarullA kamalihiM bharaja / 16. rAti 17. pelle na 18. dhAmasUrI 19. rAmaDau 20. hArAviya [72]
Page #78
--------------------------------------------------------------------------
________________ 21 rahasAula maI callivaI, ' kiya bhAvIja khanna 1 vIkha ma khaMcisi karahaDA, vaMdisu jasasuri dhanna // / 19 pilli - na ....... (5) kamalAyara mauliya sayala, magasira e siri paisAri / pUri-na priyatama ! koDu mahu, cAli-na karahu palANi // 20 jAyavi jasasuri-paya namahu, [............. dhamasuri-kerai muha - kamali, sarasI e kiu avatAru / / 21 pUri-na. J 1 4 bhasala viula parimala bahala, raNajaNa " e saddu karaMti / dhamasuri tuha suMdara cariu, anudiNu e naM gAyati / / 22 pUri - na ........... 25 chaddaM saNa ninnaya karaNa, vAdiya e vihaMDaNa vIra / jaya jaya silasuri- pATaghara, dhamasuri e tihuyaNa dhIra // 23 2 kuMdaha kaliya ruhaMti naM siya- daMta hasaMti9 e , (6) 2 bahini e maNavaNa vAsu e nAsivi mANa- gaiMdu jagi / pahutau posu susIha e virahiNa - hariNi halohalau // 24 } e > e samahari e sIu paDei cAcari e kaTTu karevi e., 22 8 - pUri-na. mAliyaDA tuhu~ vADiyahi~ / viyasiya posa - sirihi taNA / / 25 , 31 " jhalajhalai aMgIThaDiya / tApahiM nIdhaNa lokaDA || 26 21. caMdhivahaM 22. jasari vau / 23. jayavi 24. raNajjhaNa 25. chAddaMsaNa 26. vadiya e viruDaNa dhIra / 27. vahilI bahini Nie 28. hallohalau 29. hRyaMti 30. taNI 31. jjhelaSaDhilai agoThaDiya / [ 73]
Page #79
--------------------------------------------------------------------------
________________ UDivi e dADimaDIya2 e , caDi vAyasa bIjauraDiya / kurulai e mahurai sAdi e , kahi mahu dhamasuri - AgaviuM || 27 sIyaDulau mAhaThu paDai, re re sUyA mAsu pahUtau mAhu / daMta-vINa-vAyaNu karahi, re re sUyA nIdhaNa-jaNa-mihuNAI // 28 dalihivi payaDiya sarahi mahi, re re sUyA aMgai Isara loya / vAta na" pUchahi~ sirakhaMDihiM, re re sUyA vahai samAlai koi // 29 kuMkuma-paMkiNa piMjarihiM, re re sUyA aMgai Isara loya / vAta na" pUchahi~ sirakhaMDahiM, re re sUyA sasamai) sau agghei || 30 ghaDiyA-joyaNa-laMghaNIya, re re sUyA tuha sA vAhi-na ajja / priya ApaNA vaMdAve, re re sUyA dhamasuri duha-giri-vajja || 31 (8) pillivi mAhu6 ramAulau, morA pahutau phAguNa - mAsu / morA muhura-sareNa lavivi, dhamasuri - AgaI nAcu karehi~ // 32 ..................][............... jagu jimva jasasuri-taNau jasu, morA caMduDau dhavalei // 33 taha so hahi~ kiM su ya-ku su ma, morA rAtA chavacha vaDAiM / virahiya-hiyaya-mahAvaNaha, morA dahaNa- huyAsa-samAiM // 34 bApuri sahai~ ku subhaDIya, morA ruyaDI rAtu DilIya / nAvai thavakiya kuMkumiNa, morA sayala vi bhuMhaDalIya // 35 karahA ! tuhu~ re vIkhaDIya, morA kari milhe viNu kANi / maNi umAhu karaMti maI, morA vaMdAvi jasasUri [......] // 36 32. dADivaDIya 33. loyA 34. pUcchahiM 35. samAlakevai / 36. mamAulau 37. nA karehiM / ......] 1 [74]
Page #80
--------------------------------------------------------------------------
________________ cettu pahUtau mAsaDau, re mAliyaDA dhamasuri naMdau loi / vaNi vaNi nava nava phUlaDA, re mAliyaDA jhuMbaka jhuMbakaDehiM // 37 he heli ma sAhelaDi e, jhuMbaka jhuMbakaDehiM...... rAiNi8 jhuMbakaDiya sahahiM re mAliyaDA pAkiya kaMcaNa-tulla / jaya jaya asabhadrasUri guru, re mAliyaDA suya suri-sehara--phullA // 38 he heli ma............. malayAnila vilasehiM bharu, re mAliyaDA maurika aMbArAmu / dhamasuri anu jasasuri guru, re mAliyaDA punihiM lambhai sAmi // 39 he heli ma.......... UDi re karaha ! Aju tuhu, re mAliyaDA 39kariviNu paMkhaDiyAu / pasaraha dhamasuri nAmaha jiMva, re mAliyaDA jasasuri anu muNirAu // 40 he heli ma............ (10) payaDau ihu vaisAhu jagi, pahu tau Aju guDe vi / pADala-parimala-loluali, kalayali paDahulu devi 40 // 41 sahi Aju su vaMdAvi maI, dhamasuri nANa - vilAsu ......... sahi cAlu-na UtAvaliya, jasasuri-vaMdaNa- resi / sahi majjha maNu UmAhiyau, dhamasuri -- vaMdaNa - re si // 42 sahi Aju su ...... pAkiya jhuMbahiM uvavaNi, aMbA luMba ri Aja 41 / koDi varisa jaM karija tuhu~, jasasuri saMjama-rAja // 43 ____sahi Aju su................. ....... .... .... 38. jhaMbaTaDiya 39. karaviNu paMkhaDiyAhu / 40. dei 41. ajo [75]
Page #81
--------------------------------------------------------------------------
________________ harasiya42 koila kuhakuhai, jitthu sukomala - kaMTha 43 / karahA-ANaNa-resi tuhu~, priya ! balAvi-na vaMTha // 44 sahi Aju su ............. vADi 44 jhokkavi karaha tuhu~, khAvisu rukkhA veli / desu ta dAvaNu tujjha haDaM, vaMdivi dhamasuri sUri (?) // 45 sahi Aju su........ (11) 46 jhulakai dAruNa lUya, jiTThi 4jhuvahiM (?) juvai vara / kari laDahiya siMgAru, navalu pari pahirivi cIvara // 46 pIyali karivi sapiMDa, pahiri kinnahiM cala kuMDala / 48 DhalaDhalaMta kaMkaNa-saNAha, hatthihiM puNa hatthala / / 47 navasaru mottiya - hAsa kaMThi kalakaMThi Thave viNu / pAla visAla calaMta cayalu, pAyahiM pahireviNu / / 48 cAli-na utAvalI sahiya, puri puri viharaM tau / jAyavi dhamasuri namahu su, puNu jasasuri guNavaMtau // 49 (12) mANiNi - mANa - mahaMtu, mayagala - mau moDivi / mahi - maMDali vaNi pattu 49, AsADha su kesari // 50 mehuDalai navi gayaNi ghuDukkar3a, tahiM khaNi virahiNi-hiyauM khuddukkdd'| pasariu iMdradhaNu phuDa phAru, kiu 50 vijaliya tarala-jhabakAru // 51 vidaliya-kaMda keli - kapaNu 51 lAviya taNu / 52viphuriu payaNu tavahu dAhiNa ravi - saMdaNu // 52 42. keilla DuhaDuhai 43. kaMTho 44. jjhokkavi 45. rukhA 46. jjhulakaI 47. jyavahiM javaya vara / 48. jjhalajjhalaMta 49. patto 50. vijjaliya tarala jjhalakArU / 51. lAliya 52. vaphariu pavayaSa payadaTTo
Page #82
--------------------------------------------------------------------------
________________ 52UDiya caDi vAyasa khajyUri, lavi mahuraI sari joivi dUri AvaMtau kahi dhamasuri-nAhu, pahuci jimva tasu vaMdaNa jAhu // 53 (13) aD DhAiya - varise hiM, jasu loe samAgamu / ahiya - mAsu saMpattu 54, mAsa hiya - maNoramu // 54 tahiM vaMdauM jasasuri suhakAru, tavasiri - kannavayaMsa payAru / dhamasuri - bAhara - nAvauM saMtaha, harau duriu suha karau paDhaMtaha // 55 vinnattiya nisuNe hi, sAsaNa-divi sAyaru / naMdau dhamasuri loe, jA caMda - divAyaru / / 56 ||baarh - nAvauM samattaM // 53. Uviya 54. saMpatto [77]
Page #83
--------------------------------------------------------------------------
________________ dharmakRta subhadrA-satI-catuSpadikA (anumAne I.sa. 1210 nI AsapAsa) kanubhAI zeTha prAstAvika prAcIna - madhyakAlIna gujarAtI sAhityamA vikaselA aneka kAvyaprakAromA catuSpadikA (copAI) paNa eka noMdhapAtra prakAra che. cataSpadikA-copAI ghaNIvAra rAsa prakAranA paryAya tarIke paNa ullekha pAmyo che. neminAtha catuSpadikA (I.sa. ? e gajarAtI sAhityanI prathama catuSpadikA kRti che. atre, 'dharma kavinI kRti subhadrA satI catuSpadikA paparicaya prakAzita karI che. prata paricaya ane saMpAdanapadhdhati prastuta kRtinuM saMpAdana prApta ekamAtra prata parathI karavAmAM AvyuM che. sva. agaracaMda nAhaTAnA (pothI kramAMka 218) saMgrahamA rahelI eka prAcIna guTakA prakAranI hastapratamA te patra kramAMka 188-191 para prastuta kRti utArelI che. pratano pATha kAyama rAkhyo che. kvacita sudhAro ke vadhAro ( ) kauMsamA mukyo che. kAvyanA kartA : dharmamuni prastuta kRtinA kartA dharmamani hovAnaM kAvyanA aMte maLatA ullekha parathI kahI zakAya. subhadra maMdira pahutI jAva, sAsU sasUraU harakhiu tAva, jiNavara dhaMma karahu e kavitte, jinazAsaNa hui para jayavaMto 40 dharme racelI anya be kRtio sthUlibhadrarAsa ane jaMbUsvAmicariya' 2 maLe che. te A ja kavinI racanA hoya tema lAge che. kema ke A traNe kRtio eka hastapratamA sacavAyelI che. jo ke atre noMdhavaM ghaTe ke A kRtinI bhASA eTalI prAcIna rahI nathI. jaM phala hoi gayA giranAre, jaM phala dInhai sonA bhAre, jaM phala lakhi navakArihi, taM phala sa bhadA-caritiM sa NihiM 1. prAcIna gUrjara kAvya saMcaya. saMpA. ha. ca. bhAyANI ane agaracaMda nAhaTA. 2. prAcIna gUrjara kAvya saMgraha. saMpA. sI. DI. dalAla [78]
Page #84
--------------------------------------------------------------------------
________________ diyai ghaNa chaha darisaNa zravai, sabhaga mahAsai lAkhaNa kavai, pahilI sarasati jIbhaha lagga, baMdhu taNA tuhu dakhauM maggA. 2. tAsa pasAi kavita hai dhaNai, bhaNai carita sa bhadrA taNau, caMpA-nayari ka hauM vicAro, sa bhadra- mahAsai nivasai nAre. dharama - kAji jasu harakhita cIto, bhaviyaha nisuNau kaunigavIto ? hAtha pAya pakhAlai aMgI, tahiNA dharama ha nAhI bhaMgo. ne misarI-sI de harI jAi, nIkA ka sa ma ha pAchI bharai, jiNu ArAhai cokhai maMni, eka vAra so bhakkhai annu aMbila nivI karai upavAsa, tapa tapei sA bAraha mAsa , zrAvaka nI chai uttama jAti, jaisI nimmala punnima - rAti pAvAsa, tapa tapa sA bAraha mAsU ma he sarI ghara pariNiya sA e, pI haravATahaM dharama kare e, sAsu ya pabhaNai saMbhali vahue, avara dharamu tudu chaMDahi sahue. amha dhari deu nArAyaNa atthi, vahuDiya jAha ma pArasanAthe, subhadA pabhaNai be kara joDi, sura Avahi te tIsau koDi. 8. saMbhali sAsa akkhau eho, jiNavara samau na acchai deo, teu kovihi sAsU parajalaI, jANahu ghiu vaisa kari Dhalai maNihi mAhi tini dhariyau ros, ehai kovi caDhAvi ma dosu, muNivara eka saMsAraha bhaggahu, ati dhaNu tApu tapalA laggau. 10. kaThai deha tasu mani navi Dhalae, vIsa visvA tasu saMjama palae, paMcendriya tiNi maliyau mAnu, kAyA kaSTa kidhau appANu. [79]
Page #85
--------------------------------------------------------------------------
________________ rAni hi jAivi ka vasaga dei, mAsaha pAkhaha so pAre i. x x x x x x x x x x x x x x x x x vAu vAi taha koraNu dhaNau, muNivara aMgahi paDiyai tiNau, sonavi hatthihiM de Thau karae, kharau 'duhela u AMkhita hajhUrae. 13. pUriya avadhi caliu tahi ThAe, kavaNaha nayariya viharaNa jAe, avari na gaiyau caMpA paiThau, aMkhahi jharaM tI subhadA dIThau. subhadrA maNai mAha ciMtiM tI, Aviu muNivaru taha viharaM tI, vaDiya bhagati kIyau viharaNau, subhadA aMkhahi jhaDapiu tiNauM' sAsU hU tI jImata bai ThI, triNaM u lipaMti sa bhadrA dIThI, vikalapu vasi yau mannaha mAMhiM, vahuDI rahisimapIhari jAhi subhadrA e bhaNaI saMbhali mAe, nIkara vayaNu ki sahaNau jAe. kavaNi kAji tamhi kInhau roso, amhaha kAI caDhAvi doso vaM dai deva guNai navakArA, nIra galaM tI tranni ve vArA, mahasai mahasai kahai na Ae, pAcchiya lovaNa dehari jAe. 18. amhi dIThau tumhArau cariu, dhamiyau sonau phUkaha hariu, tau mahasai niMdai appANa, tA kive pahevidi Ugei bhANa. 19. subhadrA bhaNaiM jai varatai dhaMmu, pANiu annu anerai jammu . sa bhadrA bhaNaiM na pIhari jAuM, mahari caDAviu evar3a nAu. 20. sAsU sasarAsu na mile ho, bhaNai mahAsai maI su kahe ho, khUNo bhI tari chai laMghatI, sAsU naNadaulA lajaMtI. 21. [80]
Page #86
--------------------------------------------------------------------------
________________ subhadrA hU yA tinni upavAsa, guNi navakAra ha lakaLa sahassa sAsaNe de va ti AI ya jakkha, aMbikade vI hu iya para takkha. 22. dUkkhahaM rayaNiM chai adharAti, sAsaNadivi anu subhadrAvAti, cauviha dhammaha hauM sakkhAI, mahasai ciMta ma karijahu kAI 23. sAsaNadevi bhaNiu sata toli, caMpA DhAkisa cAriu pauli, naraha nariMda nAhI pADi, mai dInhI ko sakai ughADi. 24. sAsaNade vi ti caDiya vimANi, jAi devi ApaNai suThANi, sa bhada bhaNaiM dITha jaMjAlo, eka vAra jai utarai Alo. 25. praha vihasI jau havau rolo, nayari taNiya na ughaDahi paule, te navi prANihi pAchI sarahiM, AraDu bhareDu gAviu karavi. 26. sAsaNadevi ti kahiu vicArI, sUtu kaMtAvija koi kumArI, kUvaha jala cAlaNi kADhije, tinni paUli jAivi chAMTije. gayau vahAvau ve gihi rAyavAlA ro vihiM caMpA mAhiM, pauli na ughaDahi huyau vihANu, je vegi tolivi joyau pANu. 28. takkhaNi naravai caDiu tu khAre, mahaMtA gupatiya vAta vicAre, dhUpa kaDachU pale kari dhari uMhU, devati dANava pAchA karahU. 29. ho ve diyate vedi te DAva hU, nayarI mAhai homU karAvau, java tila dhIpai sarisa homa, jAva na laggahiM gayaNihiM dhUma. 30. te khaNi mahaMtau lAgau bhaNau, nAhI pADu ko homahaM taNauM, budhdhi ane rI kIjai kAe, paDahu dIyAvahu nagaraha mAhe. [89]
Page #87
--------------------------------------------------------------------------
________________ tegi cAcari vAjiu DAgarau, caMpA pauli ka pAchI karau karau koi amhArau kAjo, naravai bhaNaDa divau adharAjo. 32. sa bhadrA jai chIta u DAgarau, naravai rAja dhaNe ra u kara u, avara desi jale dhaMdhole, sIla -. prabhAvi ughADIsa paule. 33. dhari thakI sAsU kakaLarai (?) vijau pavADau subhadrA karai, augI Achu ma bolisi mAe, tuha vayaNihiM mahu hiyai dAho. sAta-varIsI te Dipa vAlA, sata kaMtAvaNa lAgI tALA, kAcai tAruNi vAMdhI cALaNI, subhadrA kUvA Upari vUNI(?) cAbaNiyaha jau pANiu dhare e, tinni pauli UghADI karae, lakkhaNu kavitu na laMgI ghaDI, subhadA satahiM pauli ughaDI. takkhaNi rAu raLiyAta bhayau, tiNi vegihi ANiu hAthiyau. gayavara Upari Thaviyau pAuM, ApaNa pAlau caliyauM rau. 3 7. subhadA satI bolai tihi ThAe, cauthI pauli ughADau kAe, rAu balai sa bhadrA saMbhalai, avara mahAsati taha vina tolai. 38. me ghADaM bara dhari yahi chatta, Agai nAyata jAditi patta. karahi kalyANu bhATa nagArI, sUdha tAlu tasu subhadA paDI (?) miliya savAsiNi maMgala gAyahi, dhavala dipaMtA vakayA -jAhi hU ya uchava nagarI majjhAre, subhadA paMhu tI sI hadu vAre 40. subhadrA maMdira paha tI jAva, sAsU sasarau harakhiu tAva, jiNavara dhaMmu karahu e-kavitte, jiNa-sAsaNu hui para jayavate. 41. paDhahi guNahi je jiNahari de hiM, te ni cai saMsAra tare hi subhadA-satI- carita saMbhalahi sidhdhi sukkhu lIlai ne lahahiM. [82]
Page #88
--------------------------------------------------------------------------
________________ saMzodhana-vartamAna 1. jIvasamAsaprakaraNam mULa - prAkRta. vRtti : maladhAri hemacandrasUri-racita. vRttikAre pote svahaste lakhelI gaNAtI saM. 1165 nI tADapatrIya pothI(zAntinAtha tADapatrabhaMDAra - khaMbhAta)nA AdhAre pAThasaMzodhana-pUrvakana saMpAdana; hAla-prakAzanAdhIna. saM. paM. zIlacandravijaya gaNi. 2.- jIvasamAsaprakaraNa saTIkaneM vistRta gujarAtI bhASAMtara. bhASAMtarakartA - sva. paMDita candalAla zinoravALA mAstara. sva. AcArya zrIvijayodayasUrijInA mArgadarzana heThaLa dAyakAo agAu thayelA A vistRta vivecanana, tADapatrIya pratimA maLelA zuddha pAThonA AdhAre saMpAdana. hAla - prakAzanAdhIna. saM. paM. zIlacandravijayagaNI. 3. prabandha-catuSTaya saMpAdakaH ra. ma. zAha 4. jainadarzana ane sAMkhyayogamAM jJAna-darzana vicAraNA. lekhikA : jAgRti dilIpa zeTha. A graMtha mudraNastha che. gajarAta yunivarsiTInI pIeca. DI.nI padavI mATe mAnya thayelo A mahAnibaMdha che. tena je kaMI nUtana pradAna che teno Acho khyAla ahI ApavAmAM Ave che. (1) sAMkhyayogasaMmata ane jainadarzanasaMmata jJAna-darzananaM talanAtmaka adhyayana ahIM sau prathama rajU thayuM che. (2) sAMkhyayoganI jJAna-darzananI vibhAvanA jainadarzananI jJAnadarzananI vibhAvanAne samajavAmA keTalI sahAyabhUta che tenuM nidarzana karyu che. (3) jainasaMmata AtmA sAMkhyayogasaMmata AtmA (puraSa) sAthe sAmya nathI. 5. vardhamAnasUrikRta 'dharmaratnakaraNDaka' mani manicaMdravijaya vaDe saMpAdita thaI zAradAbena cimanabhAI ejyakezanala risarca senTara, amadAvAda taraphathI prakAzita thaI cUkyaM che. e ja senTara vaDe 'nigraMtha nAmaka saMzodhana-vArSika TraMka samayamA prakAzita thaze. 'anusaMdhAna-1, pR. 41 upara ApelI mAhitI nIce mujaba sudhArI levAnI che. 'karmaprakRti nA saMpAdaka muni divyaratnavijaya che. gujarAtI padArthasaMgrahakAra muni abhayazekharavijaya che. 'dharmasaMgrahaNI -bhAga bIjAnA anuvAdaka muni ajitazekharavijaya che. [83]
Page #89
--------------------------------------------------------------------------
________________ pUraka noMdha kramAMka pR. 14, 114, 140, 168, 173, 218 e udAharaNo prA0 vA0 ma0 kulakarNIe oLakhAvyAM hatA, jeno prA. paMDayAe ane meM je oLakhAvyAM che temA samAveza thaI jAya che. prA. kulakarNI taraphathI mAhitI pAchaLathI maLI. temaNe oLakhAvelAM navAM udAharaNo nIce noMdhyA cha : pR. 27, kramAMka 14 nIce umero : 'zRMgAraprakAza, pR. 1001 ane 1003 uparanI gAthA. juo kulakarNI, Prakrit Verses, bhAga 2, pR. 468, kramAMka 1050. pR. 32, kramAMka 114 nIce umero : gAthA0 968. 'dhvanyAloka ane 'kAvyaprakAzamAM uddhRta. pR. 33, kramAMka 140 nIce umero : seta0 1, 10 ('lAvaNaM ne badale 'vigNANaM) pR. 34, kramAMka 168 nIce umero : setu0 6, 2 (pAThAM0 daDhaparighaTuM). pR. 35, kramAMka 173 nIce umero : setu0 7, 36. pR. 38, kramAMka 218 nIce umero : 'sarasvatIkaMThAbharaNa mAM tathA 'zRMgAraprakAzamA uddhRta juo kulakarNI, Prakrit Verses, 1, pR, 227, kramAMka 992. pR. 40, kramAMka 259 nIce umero : chaThTho aMka, pahelo saMvAda. pR. 40, kramAMka 274 nIce umero : chaThTho aMka, padya 1, pachI chaThTho saMvAda. pR. 41, kramAMka 281 nIce umero : 'abhijJAnazAkaMtala, chaThTho aMka pravezakamAM padya 1 pachI. pR. 41, kramAMka 292 nIce umero : 'abhijJAnazAkuMtala', chaThA aMkanA pravezakamAM. hemacaMdrAcArye je ArSa viziSTatAono sthAne sthAne nirdeza karyo che, teno vicAra pizela, yAkobI, nittIDolcI, riSabhacaMdra vageree karyo che. paNa te svataMtra carcA mAgI le [84]
Page #90
--------------------------------------------------------------------------
________________ kalikAlasarvajJa zrI hemacandrAcArya navama janmazatAbdI smRti zikSaNa-saMskAra nidhinAM prakAzano saMpA. muni caraNavijayajI 1987 saMpA. muni puNyavijayajI H. C. Bhayani madhusUdana modI 1988 1989 triSaSTizalAkApuruSacaritamahAkAvya-matha 1 (punarmudraNa) graMtha 2 Studies in Desya Prakrit hemasamIkSA (punamudraNa) hemacaMdrAcAryakRta apabhraza vyAkaraNa (siddhahemagata) (dvitIya saMskaraNa) vijayapAlakRta draupadIsvayaMvara (punarmudraNa) kalikAla sarvajJa zrI hemacaMdrAcArya smaraNikA anusaMdhAna-1 (aniyatakAlika) apabhraMza vyAkaraNa (hindI anuvAda) Avazyaka-cUNi saMpA. harivallabha bhAyANI 1993 Adya saMpA. jinavijayajI muni 1993 saMpA. zAntiprasAda paDayA 1993 1993 prA. bindu bhaTTa mudraNAdhIna saMpA. muni puNyavijayajI , sahAyaka rUpendrakumAra pagAriyA saMpA. ramaNIka zAha prabaMdhacatuSTaya neminaMdana graMthamALAnA hamaNAMnAM prakAzana alaMkAranemi muni zIlacandravijaya hemacaMdrAcArya kRta mahAdevabatrIzI-stotra saMpA. muni zIlacandravijaya 1989 zrIjIvasamAsa-prakaraNa TIkAkAra maladhArI hemacadrasUri saMpA. muni zIlacandravijaya 1994 ,, (gujarAtI anuvAda) ca. nA. zinAravAlA 1994 prAptisthAna : sarasvatI pustaka bhaMDAraM, hAthIkhAnA, ratanapola, amadAvAda-380001