________________
મિત્રતાના નમુને.
કર્મના સામાન્ય રીતે મુખ્ય બે ભેદ દર્શાવવામાં આવ્યા છે. (૧) ઘાતી (૨) અઘાતી, આ ભેદ કર્મના સ્વભાવના આધારે છે. કેટલાક કર્મો, એવા પ્રકારના હોય છે કે તેઓ આત્માના અંતરંગ યાને સ્વભાવભૂત ગુણોનું આવરણ કરે છે. અર્થાત જે ગુણોની પ્રકટાવસ્થા તેજ પરમ સુખ છે તેને આચ્છાદન કરે છે અને યાવત આચ્છાદન રહે ત્યાં સુધી આત્માના મૂળ સ્વભાવનો ઘાત થયે એમજ કહેવાય. બીજાં કેટલાંક કર્મો એવાં છે કે જે આત્માના મૂળ ગુણને કોઈપણ જાતની હરકત કરતા નથી, પણ જ્યાં સુધી તે કર્મો ન ખપી જાય ત્યાં સુધી તે આત્માને સંસારમાં રહેવું જ પડે છે.
દરેક ભેદમાં કર્મના ચાર ચાર પ્રભેદે મુકવામાં આવેલ છે, અર્થાત કર્મના બીજી રીતે આઠ ભેદ પાડવામાં આવ્યા છે, તે આ પ્રમાણે છે, (૧) જ્ઞાનાવરણીય, (૨) દર્શનાવરણીય, (૩) મોહનીય, (૪) અન્તરાય, (૫) નામ, (૬) ગોત્ર, (૭) આયુ, (૮) વેદનીય. પ્રથમના ચાર ભેદ “ઘાતી કર્મ કહેવાય છે અને બાકીને ચારને અઘાતી” ની સંજ્ઞા આપવામાં આવેલ છે. આ આઠ કર્મના પણ બીજા કેટલાક પેટાવિભાગો છે. તેનું વિવેચન આગળ કરીશું.
લેખક-અમૃતલાલ બાપુલાલ કાપડીઆ બી. એ.
મિત્રતાને નમુને.
સમાગમ અને સંવાદ
રસિકચંદ્ર નામનો એક સોળ વર્ષને યુવક પોતાના નગરની બહાર આવેલા એક મેદાનમાં આત્મચિન્તનની ધુનમાં વિચરતો હતો. તેની મુખાકૃતિ ઉપરથી સહજ અનુમાન થઈ જતું કે આ યુવક તામસી કે રાજસી પ્રકૃતિનો ઉપાસક નથી પણ સાત્ત્વિક પ્રકૃતિને જ ઉપાસક છે અને હતું પણ તેમજ સંસારના ભોગવિલાસ કે જે ભવાભિનંદી આત્માએને એક ક્ષણવારમાં મોહમુગ્ધ બનાવી દે છે તેનાથી તે યુવક સર્વથા ઉદાસીનૈભાવેજ રહે. ધર્મગથી વંચિત દુનિયાને તે કંગાલ અને દરિક માન. અર્થશૂન્ય પણ ધર્મભાવનામાં રક્ત મનુષ્યને તે મોટામાં મોટા અમીર અને તવંગર સમજતે તેવાઓ પ્રત્યે સમાનધર્મિને લાયક માન અને વહાલ તેનામાં ઉપજતું. પિતાના હિતમાર્ગમાં સહાયભૂત થઈ શકે તેવા આત્માઓને જ તે પિતાના સ્નેહી કે હિતસ્વી તરીકે લેખો. તેને સહવાસજ પ્રાયઃ સમાન-ધમિઓની સાથે રહેતા, કારણકે પિતાના સમ્યકત્વની રક્ષા કે શુદ્ધિ તે તેમાં જ સમજતે. હેનું તાનાજ મુખ્યત્વે સમ્યગ્રજ્ઞાન અને ક્રિયાયોગમાંજ લાગેલું રહેતું.
તે યુવકને મેદાનમાં આવે કંઈ લાંબે સમય તે થયો નથી એટલામાં જ એકદમ તેના કર્ણયુગલમાં “ વાંકડી કર્મની ગતિ જાય ન કહી ” આ અનુપમ કડી આવીને અથડાઈ. ગાયકના માધુર્યભરેલા કંઠમાંથી નીકળેલી આવી ભાવસૂચક કડીએ તેના અંતરને આનંદ રસથી ભરી દીધું. એટલાજ ચરણર્થી તેના મનોરાજ્યમાં કંઈ- જુદા જ પ્રકારની
