________________
વીર-શાસન
તેમનામાં અનુમાન કરે છે; આથીજ રાજાને આનંદી સ્વભાવ, અને હર્ષપૂર્ણ છાયાથી વિભૂષિત મંદહાસ્ય યુક્ત મુખાકૃતિ, આંતરિક ઉચ્ચગુણોનું પ્રતિપાદન કરતાં હતાં. તે ઉદાત્ત ઔદાર્યાદિ ગુણ વિભૂષિત સુંદર રાજાને સૈભાગ્યની ભૂમિકા, માનસિક વાચિક અને કાયિક વિશુદ્ધિપૂર્વક સતીત્વનું સંરક્ષણ કરનારી, દિવ્ય વાછત્રમાંથી નિકળતા સુંદર સ્વરસમાન સુસ્પષ્ટ અને મધુર વચનામૃતથી અને અકુતિ ભકિતથી, પ્રિયપતિને નિસ્સીમ આનંદ ઉત્પન્ન કરનારી, રાજવંશીય સતીશિરામણી મદનવલભા નામની એકજ રાણી હતી. પ્રભાવસંપન્ન રાજાના અંતઃપુરમાં, અને મને મંદિરમાં, માત્ર એકજ મંદનવલભા હતી. રાજાના ઉચ્ચગુણેથી આકર્ષણ કરાયેલી અનેક રાજકન્યાના પાણીગ્રહણની વિજ્ઞપ્તિએ રાજાઓ તરફથી આવતી હતી, પરંતુ એક પતિવ્રતધારી રાજી સર્વ વિજ્ઞપ્તિઓને ચેપગ્ય પ્રત્યુત્તર આપી સર્વને પ્રસન્ન કરતો હતો. અનુક્રમે સાંસારિક જીવન વ્યતીત કરતાં સતી શીરામણું રાણુની કુક્ષીરૂપ માનસરોવરમાં હંસ સમાન વિનયી અને વિવેકી, પિતાના આદર્શ જીવનથી સર્વને આશ્રય મગ્ન કરનાર, સ્વકુળને ઉન્નતિના શિખર પર આરોહણ કરાવનાર, કુળલક્ષ્મીના મુકુટ સમાન, બે પુત્ર થયા. મહાન વિભૂતિથી પુત્રજનન મહેસવ કર્યા બાદ રાજાએ બને પુત્રોનાં અનુક્રમે કીતિપાલ અને મહીપાલ નામે ધારણ કર્યા. નીતિધર્મપાલક ધમરાજાના ઉદાર હૃદયમાં અનેક વિશિષ્ટ ગુણોને વાસ હતો અને તેથી જ તે સર્વ જનમાન્ય અને અનુલ્લંઘનીય વાક્યવાળો હતો. સર્વ પ્રજા તેની આજ્ઞાપાલનમાં આનંદ માનતી હતી અને એક અવાજે તેના ગુણોનું યશોગાન કરતી હતી. પ્રજાને સંપૂર્ણ વિશ્વાસ હતો કે અમારા રાજા જે કાંઈ અને ફરમાવે તેમાં અમારું શ્રેય રહેલું છે, કદીપણ અમેને તે ઉન્માગે ગમન નહિજ કરાવે; કહ્યું છે કે–ગુor: પૂજ્ઞાન ગુorg
fસ્ટ વા: ગુણવાનું પ્રાણીઓમાં રહેલા તેમના ઉચ્ચતર ગુણો તેમની પ્રજની યતાના પ્રતિપાદક છે, નહિ કે તેમના વેષયા ઉમ્મર. ગુણાનુરાગી કે ગુણપક્ષપાતીની દૃષ્ટિ માત્ર તેમના ગુણો પ્રત્યેજ હોય છે, પછી ભલે તેના શરીર ઉપર રહેલા સુંદર પિપાકથી ક્ષત્રીય વીર જણાતો હોય, સુંદર જવાહીર અને સુવર્ણ સ્નના આભૂષણથી અલંકૃત હોય, યાતો જીર્ણપ્રાય અને અનેક જગ્યાએ સાંધાવાળા મલીન ચીવર ધારણ કરવાથી દીનદુઃખી કંગાલા જે જણાત હોય, ભલે તે વૃદ્ધ હોય કે યુવાવસ્થાના સૈદયથી વિભૂષિત હોય અથવા તે બાલચેષ્ટામાં રમણ કરનારે બાળ હેય. વિવેકી પ્રાણીઓની દૃષ્ટિ આ સર્વ અવસ્થાઓની ઉપેક્ષા કરી એકાંતગુણગ્રાહિણી જ હોય છે. ગુણસમૂહથી ભરપૂર રાજાના અંતરમાં લોકેત્તર અને સર્વગુણશિરોમણું એ એક અસાધારણ ગુણ હતો કે જે ગુણનું નામ શ્રવણુગોચર થતાં તે ગુણધારી રાજે પ્રત્યે પૂજ્યભાવ ઉત્પન્ન થયા વિના ન રહે. જેમહાન ગુણની મુકતકંઠે પ્રશંસા કરી સમર્થ અને સાતિશય જ્ઞાનસંપન્ન પૂર્વ ઋષિઓએ પિતાની જીહા પવિત્ર કરી અને સમર્થ શાસ્ત્રકારોએ લેખીનીદ્વારા તેને ઉલ્લેખ કરી પિતાના કર કમલોને પાવન કર્યા તેજ પરનારીસહદર ગુણ રાજાના નિમલ હૃદયમાં રગે રગે પરિણમેલો હતો. વિશુદ્ધ બ્રહ્મચર્યના પાલક અનર્ગલ પુન્યના સંપ્રાપક થાય એ નિઃશંસય વાત છે, પરંતુ માત્ર અન્ય સ્ત્રીથી પરાડુમુખ એટલે અન્ય સ્ત્રીને પિતાની માતા યા ભગીની તુલ્ય માનનાર, જેમ રણસંગ્રામમાં શત્રુ સૈન્યની સન્મુખ છાતીએ જનારા શત્રુઓને કદીપણ પિતાની પીઠ નહિ દર્શાવનારાઓમાંજ શુરવીરપણ નીડરપણે ઇત્યાદિગુણોની વિદ્યમાનતા માની શકાય છે તેવીજ
