Page #1
--------------------------------------------------------------------------
________________
Vir-Shasan. Ahmedabad.
Reg. NTS. B. 15 00,
વીર-શાસન.
वीरः सर्वसुरासुरेन्द्रमहितो वोरं बुधाः संश्रिता
वीरेणाभिहतः स्वकर्मनिचयो वीराय नित्यं नमः। वीराचीर्थमिदं प्रवृत्तमतुले वीरस्य घोरं तपो, वीरे श्रीधतिकीर्तिकान्तिनिचयः श्रीवीर भद्रंदिश ॥२॥
પુસ્તક ૨ જી ] માગશર્ષ, સંવત ૧૯૭૮ વીર સંવત ૨૪૪૮, [ અંક ૨ જો,
વિષયાનુક્રમ વીરજિનેશ્વરાષ્ટકમ, ... .. ••• ૩૩ [ મિત્રતાના નમુના. ... .. ... ૪૭ જીવન યાત્રા... , ... ... ૩૪ જન ધર્મની મહત્તા ... ... સુઆવિકા. ... ... ... ... ૩૫
તોફાની કાણ ... ... . વિવિધ પ્રશ્નોત્તરે. ... ...
સુંદર રાજાની સુંદર ભાવનાં. પતિત્તાપાત્ર જીવન. ... .
મહારાજા ચંદ્રશેખર... ... જૈન સાધુઓ અને અસહકાર
સૂચની. . ••• ••• ખુલાસો.
અમારી નાંધ... ... . પ્રશ્નત્રયી.
e
...
*. ૪૫
સંપાદક કેશવલાલ દલસુખભાઈ શાહ,
પ્રકાશક
શ્રી વીર-સમાજ, રાશીવાડાની પાળ, જેન વિદ્યાશાળા-અમદાવાદ
વાર્ષીક લવાજમ રૂ. ૨-૦-૦ પાસ્ટેજ સાથે.
અમદાવાદ–ધી યુનીઅન પ્રીન્ટીંગ પ્રેસ કંપની લીમીટેડમાં
શાહ મોહનલાલ ચીમનલાલે છાપ્યું.
Page #2
--------------------------------------------------------------------------
________________
પંન્યાસજી મણિવિજયજીના સ્વર્ગવાસ,
- બ્લ૯— એએ માત્ર દશ દિવસની વ્યાધિમાં ત્રાપજ મુકામે કાર્તિક શુદિ ૩ ના રાજ કાળધર્મ પામ્યા છે. એમાં શાસ્ત્રના સારા અભ્યાસી હતા અને વ્યાખ્યાન કળામાં કુશળ હતા. અમે તેમના આત્માને શાન્તિ ઈચ્છીએ છીએ, તેઓએ ઇંગ્લીશ અભ્યાસ પણ કરેલ હતા, કે જે આ વખતમાં જરૂર છે.
વોરા અમરચંદ જસરાજનું ખેદકારક મૃત્યુ.
આ ગૃહસ્થ ૬૫ વર્ષની વયે આશ્વીન વદી ૧૩ ની રાત્રે સારી રિતે શુદ્ધિમાં પરમામાનું નામ સ્મરણ કરતાં કરતાં પંચત્વ પામ્યા છે. એઓ ઘણા ધર્મચુસ્ત હતા, તેવા એક દઢ ધર્માનુરાગી શુદ્ધ સમ્યક વધારી મહાશયનો વિરહ અમને ઘણીજ સાલે છે. તેમની ખામી ભાવનગરના સંધને એક ન પૂરાય તેવી પડી છે. કાઠીઆવાડ રંડાયું છે. આવા પુરુષે વિરલા હોય છે, તેથી તેમને વિરહ માટી ખાટ સમાન છે. તેમના પગલે તેમના ચીરંજીવી જગજીવનદાસ તથા ખાન્તિલાલ વિગેરે ચાલી તેમની કીર્તિને ઉજ્વલ બનાવશે એવી આશા રાખીએ છીએ. અમે તેમના કુટુંબને સાચા અંતઃકરણથી દીલાસે આપીએ છીએ અને તેમના આત્માની શાન્તિ ઈચ્છીએ છીએ. તેઓના શ્રેનિમિત્તે તેઓના સુપુત્રો તરફથી માગશીર્ષ શુદ ૪ શનિવારથી અષ્ટાપદ મહાતીર્થની રચનાપૂર્વક અષ્ટાબ્લિક મહોત્સવ શરૂ કરવાના છે.
સૂચના.
સુઝુપુરૂષો ગ્રાહક થઈ ખરીદ કરશે એમ ધારી આ માસિક મોકલેલ છે માટે તેઓ લવાજમ મનીઓર્ડરથી મોકલવા મહેરબાની કરશે. જેઓને ગ્રાહક તરીકે રહેવા ઈચ્છા ન હોય તેઓએ અમને ખબર આપવી. કેટલાંક અનિવાર્ય કારણોથી માસિક મોડું નીકળેલ છે તે વાતે વાંચકે ક્ષમા કરશે. હવેથી નિયમિત બહાર પડશે.
ચેતવણી.
છેગુજરાતી ટાઈપમાં દેવસીરાઇ પ્રતિક્રમણતી ચેપડીઓની બહુ તંગી થવાથી બાળકો લાંબા વખતથી ફરીયાદ કરતાં હતાં, તેમને અમારા તરફથી પ્રગટ કરાએલી બે પ્રતિક્રમણની ચોપડીઓ જોઈએ તેટલી મળી શકશે, કિંમત એક નંગના રૂ. ૮-૩-૬ ત્રણઆના છપાઈ. જથાબંધ લેનારને કમીશન મળી શકશે—
લખેશ્રી એચરક મંડળ. ડે. શ્રીમાલીવગે, મુ ડભાઈ.
| ગુજરાત. જી–ડી. રેલ્વે-~૦
Page #3
--------------------------------------------------------------------------
________________
॥ अर्हम् ॥ णमोत्थु णं समणस्स भगवओ महावीरस्स.
श्री वीर-शासन.
:: VIR SHASAN..
पुस्तक २।
मार्गशिर्ष. संवत १९७८. वीर संवत २४४८. । अंक २.
... वीर जिनेश्वराष्टकम् .. वीर-श्रीत्रिशलाङ्गजोऽमरगिरौ वीर सुरा मम्रजुवीरेणाऽजयि मोहभूपति चमूर्वीराय पूजां ददे । वीरान्नायकवज्जगच्च चरणे वीरस्य चिन्हें हरेवीरे भक्तिभृतोऽङ्गिनश्च दुरितात् त्रायस्व मां वीर भोः ॥ १॥ वीरो नम्रमुरेन्द्रवन्धचरणो वीरं गुणाः शिश्रियुर्वीरेणाऽतरि भीमसंमृतिसरित् वीराय नस्तानमः। वीरादुःखविनाशनं तनुमतां वीरस्य गौरं यशो वोरे रागवतों सदा शिववधः श्रीवीर मां पाहि भोः॥२॥ बीरः सद्गुणभाम् जिनोऽनुदिवसं वीरं भजन्तेऽङ्गिनो वीरेणाऽत्यजि सम दुःखसदनं स्वस्त्यस्तु वीराय वै । वीरान्निर्मलबोधमेति भवभृत् वीरस्य मोक्षे स्थितिवीरे दूषणपद्धतिर्न वसति श्रीवीर देहि श्रियम् ॥३॥ वीरवाणकरः सदा तनुमतां वीरं तमो नेक्षते वीरेणाऽश्रयि मोक्षसंपदमला वीराय नो कोऽप्यलम् । वीराच्छासनमाप जन्म जनको वीरस्य सिद्धार्थराट् वीरे नैकगुणा वसन्ति भवतः श्रीचीर रक्षस्व माम् ॥४॥
Page #4
--------------------------------------------------------------------------
________________
-
~
~
~
~
~
~
~
~
~
~
~
वार-शासन. वीरः संसृतितारणैकतरणिवीर श्रयन्तेऽमरा वीरेणाऽन्तरशत्रवो हि दमिता वीराय मेऽर्चा विधिः। वीराद् दुर्द्धरकर्म शत्रुदमनं वीरस्य वाक्यं हितं बीरे भक्तिभृतां वृणोति शिवशं श्रीवीर भूत्यै भव ॥ ५ ॥ वीरो मुक्तिवधूललाटतिलको वीरं स्तुवन्त्यङ्गिनो वीरेणाऽतपि दुस्तपश्च भविनः स्पृह्यन्ति वीराय वै । वीरात् पापततिप्रणाशनमरं वीरस्य कीतिर्वरा वीरे विश्वविलोकनैकपटुता हे वीर भद्रं कुरु ॥६॥ वीरो विश्वगुरुश्च केवलरमा वीरं समालिङ्गति वीरेणाऽङ्गभृतः कृताश्च सुखिनो वोराय मे पूजनम् । वीरान्मोहमहारि भीक्षतिरिदं वीरस्य वै शासनं वीरे सर्वगुणावलिनिवसति श्रीवीर सौख्यं दिश ॥ ७॥ वीरो विश्वविलोकनैकचतुरो वीरं सदैवाऽर्चय वीरेणाऽश्रयि मोक्षपूः सुरगणो वीराय नौत्यन्वहम् । वीरान्मङ्गलपद्धतिश्च भविनां वोरस्य रैभं वपुवीरे ज्ञानमनन्तमङ्गिनिबहं त्रायस्व वीराऽऽपदः ॥८॥
જીવનયાત્રા-કવ્વાલી.
૧ *
જીવનયાત્રા સફળ તેની. પરાયાં દિ નવ પેખે, આપણા દોષને દેખે;સ્વ, પર સુખદખ સમ લેખે, જીવનયાત્રા સફળ તેની, કદી પરમાર્થ નવ ચૂકે, સ્વાર્થને વેગળો મૂકે; સ્વધર્મ રહી અડક ફૂકે, જીવનયાત્રા સફળ તેની. વિક્ષ ફળ ખાય નહીં પોતે, નદી જળ ન પીએ જે તે; સજન હિત પારકું ગતે, જીવનયાત્રા સફળ તેની. કુટુમ્બ ને કોમની સેવા, સમાજીક દેશની સેવા; ઉચ્ચ આશય તણું સેવા, જીવનયાત્રા સફળ તેની. ' દેવ ગુરૂ ને વડીલભક્તિ, ઉંચ્ચ ચારિત્ર્યની વ્યક્તિ; દયામય જીવનથી મુક્તિ, જીવનયાત્રા સફળ તેની.
Page #5
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુશ્રાવિકા
પરાયા પ્રાણને પીડા, કરે નહીં ધાતકી ક્રીડા; કરે હિંસા ન પશુ પિડા, જીવનયાત્રા સફળ તેની. અખીક ભાખે ન મુખારે, ગુહ્ય પરનાં ન કહે ક્યારે ? સત્ય પણ મધુર ઉચ્ચારે, જીવનયાત્રા સફળ તેની. વગર દીધું ન લે છાનું, એળવે નહીં અપર નાણું; ન ચારે સંત કાઈ વાનું, જીવનયાત્રા સફળ તેની. પ્રિયાપર માત સમ દાખે, હરામી દૃષ્ટિ નવ રાખે; દેવ દુનીયાં યથા ભાખે, જીવનયાત્રા સફળ તેની. લાભને થેાભ જે રાખે, ન્યાયવિત્ત મેળવે શાખે; પ્રપચે પુંછ નવ તાકે, જીવનયાત્રા સફળ તેની. જવું દુનીયાં તજી કાની, દીવશ એની છે મેમાની, ભલાઈ કે ભલી જ્ઞાની, જીવનયાત્રા સફળ તેની. ભષ્મ કાયા થશે ખાલી, જશે માયા ન કાંઇ હારી; પાપને પુણ્ય સહચારી, જીવનયાત્રા સફળ તેની. સંપત્તિમાં ક્ષમારાખે, વિપત્તિમાં ધૈર્યતા દાખે; સદા સમભાવથી સાંખે, જીવનયાત્રા સફ્ળ તેની. ભલામ્બૂરા ગયા નક્કી, જવું તારે નક્કી જક્કી; સફળ કર આ સફર પક્કી, જીવનયાત્રા સફળ તેની. સદા સાદું જીવન ગાળે, સત્ય શાધે અસદ્ ટાળે; સાંકળચંદ દેવ કળિકાળે, જીવનયાત્રા સફળ તેની,
હ
૧૦
૧૧
૧૨
૧૩
૧૪
૧૫
૩૫
સુશ્રાવિકા.
ધર્મ- ૧
ધર્મ ૨
ધ૦ ૩
ધર્મ નીતિની મૂર્તિ સુશીલા શ્રાવિકા, શાસનનું એ રમણીય સુદૃઢ અંગજો; વિશ્વ સર્વને સુંદર મેધા શિખવે, વસતી કુટુંબે ઉર ધરી ધર્મ પ્રસંગો. અમંદ ઉર શ્રદ્દાષ્ટિ એ ફુલતી, ખેલતી સત્તા દાખવતી સહુ ઉરજો; નીતિપથથી ડગમગતા પિયુના ઉરને, સ્થિર કરે તે દાખવી નેત્રનું નૃજો. શાંતતિ ને સરસ વચનના યાગથી, શીતળ છાયાવતી એ મેાહનવેલજો; શાંતિ સુખાનાં અમૃતફળને અર્પતી, મધુરાં ઝુલડે હસતી રસની રેલો, આધીનતા પણ એની સ્વાતંત્ર્ય સુખને–જણવે હીણું સ્વજન કરી આધીનો; જલ મલીનતા દરે કરીને જીવતું, નિશદીન રે'તું જળમાં જળનું મીનજો. ધર્માં ૪ અવસર પામી સદ્ગુરૂના સંયોગથી, વ્હાલા સાથે ધરતી વિરાગી ભાવો; મનુષ્ય જન્મનું સાફલ્ય કરણે વળી, સ્વીકૃત કરતા સંયમ કેરૂં નાવજો. માહ મમત્વને તજતી વિરતા વિચરે, વીર વચનને થાતી સતત આધીનજો; જગમાં મંગલભૂતા પૂજનીયા અતિ, ચેાગ મૂર્તિ એ જ્ઞાને ધ્યાને લીનો આર્યંના આદર્શ જીવનની ખૂબીઓ, સ્લીયાચરણે ઉપદેશે કથનારજો; આ દેશને ગાવિત અધિકા કરે, ધન્ય એ નારી ભારતના શૃંગારજો, ધર્મ
ધ૦૫
ધ
. સિદ્ધિભૂમિ
Page #6
--------------------------------------------------------------------------
________________
વીર-શાસન.
વિવિધ પ્રશ્નોતરે.
( લે. પંન્યાસજી મહારાજ શ્રીમદ્ દાનવિજયજી ગણિ. ) 1૦–૧–ભુવનપતિદેવોથી અધિકઋદ્ધિવાળા કોઈ વ્યંતરદેવ હોય?
ઉ૦–કોઇક ભુવનપતિના દેવતાઓ વ્યંતરદેવ થકી પણ અલ્પઋદ્ધિવાળા હોય છે, એમ શ્રી ભગવતીસૂત્રના પહેલા શતકના બીજાં ઉદ્દેશાની ટીકામાં કહેલ છે.
પ્ર-૨–સાધર્મ ઇંનું વાહન એરાવણુ હસ્તિ છે, એમ શ્રીકલ્પસૂત્રમાં છે, તે ઈશાન દ્ધિનું પણ તેજ સમજવું કે બીજું ?
ઉ૦–ઇશાન ઇદ્રનું વાહન વૃષભ છે એમ શ્રીશાન્તિનાથ ચરિત્રમાં કહેલ છે, પ્ર૦–૩–શ્રીસ્થલિભદ્રસ્વામીનું નામસ્મરણ કેટલા કાલ સુધી રહેશે ?
ઉ–શ્રીસ્યુલિભદ્રસ્વામીનું નામસ્મરણ રાશી (૮૪) ચોવીશી સુધી રહેશે, એ કમાણે ઉપદેશતરંગિણમાં કથન છે. • ૫૦-૪–શ્રી સિદ્ધભગવાનમાં અનંત ચતુષ્ક કયું ?
ઉ– અનંતદર્શન, અનંતજ્ઞાન, અનંતવીર્ય અને અનંતસુખ, આ ચાર શ્રી યોગશાસ્ત્રમાં કહેલ છે.
પ્ર- પ–ગશાળાએ મુકેલી તેલેસ્યાથી ભસ્મીભૂત થયેલા શ્રી સુનક્ષત્ર અને શ્રીસનુભૂતિ નામના મુનિવરે કયા દેવલોકમાં ગયા ?
ઉ૦ –-ઉપદેશમલાની ટીકામાં કહ્યું છે કે-શ્રીસુનક્ષત્રમુનિ આઠમા દેવલોકમાં અને શ્રી સર્વાનુભૂતિમુનિ બારમા દેવલોકમાં ગયા છે.
પ્ર-૬–દેવતાઓ કઈ ભાષા બોલે ?
ઉ– શ્રી ભગવતી સૂત્રના પાંચમા શતકના ચોથા ઉદ્દેશામાં ઉલ્લેખ છે કે દેવતાઓ અર્ધમાગધી ભાષા બેલે.
પ૦-૭–ભુવનપતિમાંથી આવીને તીર્થકર થાય ?
ઉ--- એરવતક્ષેત્રમાં આ ચોવીશીમાં થયેલા ચોવીસમા તીર્થંકર શ્રીનાગકુમારમાંથી નીકળીને થયાનું વર્ણન શ્રીવાસુદેવ ચરિત્રમાં છે, તથા આવતી ચોવીશીમાં બીજા તથા ત્રીજા તીર્થકર દેવ શ્રી ભગવાન મહાવીર સ્વામીના કાકા સુપાર્શ્વને જીવ તથા શ્રી શ્રેણકમહારાજાના પિત્ર પૌષધમાં કાળધર્મ પ્રાપ્ત થયા તે ઉદાયિ રાજાને જીવ, આ બન્નેની નરકગતિને તે સંભવ નથી અને વૈમાનિક દેવોની જઘન્યમાં જઘન્ય પલ્યોપમથી ઓછી સ્થિતિ નથી, તેમજ આંતર ઓછું હોવાથી ભુવનપતિમાંથી નીકળી થવા સંભવ છે. સી પ્ર૮–વ્યવહારી છો અને અવ્યવહારી છો કેને કહેવા ?
* ઉ૦–અનાદિ સૂક્ષ્મ નિગદ અવ્યવહારી, બાકી સર્વ વ્યવહારી એ પંચદંડ કથામાં - તથા પુનવણાના અઢારમાં પદની ટીકામાં કહેલ છે. આ
પ્ર––દેવને નિદ્રા હોય?
ઉ–સૂર્યાભવિમાનવાસી દેવદેવીઓ યથાસુખ બેસે છે, કાયા પસારી શયામાં જાગતા સુવે છે, કારણ કે દેવોને નિદ્રા ન હેય એમ શ્રીરાયપણીની ટીકામાં કહેલ છે.
Page #7
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રતિજ્ઞાપાત્ર જીવને
પ્રસ–૧૦–અનંતાનુબંધીને જઘન્ય ઉદય કેટલા કાલને ?
ઉ--નરકગતિયોગ્ય કર્મ ઉપાર્જન કરાવનાર અનંતાનુબંધી કષાયને જઘન્ય ઉદય અન્તર્મુહૂર્ત પ્રમાણુ શ્રી પ્રસન્નચંદ્રાદિની માફક શ્રીયોગશાસ્ત્રમાં કહેલ છે.
પ્ર૦-૧૧–કેરડુ મગ આદિ સચિત્ત છે કે અચિત્ત?
ઉ૦–શ્રી ઘનિર્યુક્તિની ટીકામાં તથા શ્રાદ્ધવિધિ આદિમાં કોરડુ મગ આદિને અચિત્ત કહેલ છે.
પ્ર૦-૧૨-નરકની અંદર નારકી જીવોને પરમધામિ દર્થના કરે છે, પણ નારકીઓ કેઈપણ વખત પરમધામિકના સામા થાય ખરા કે ?
ઉ૦–અહિં જેમ કેદખાનામાં કેદીઓને જેલરે ભારે કુટે છે અને કોઈ વખત કેદીઓ પણ એક્સપ કરી સામા થાય છે, તેમ નારકીઓ પણ કદાચિત પરમધાર્મિકને બાંધે, પરંતુ એ આશ્ચર્યભૂત બનાવ અનંતાકાલે બને, એમ શ્રી પન્નવણું સુત્રના બાવીશમા પદની ટીકામાં કહેલ છે.
પ્રક-૧૩–ભકદેવો કઈ નિકાયના તથા તેમની સ્થિતિ કેટલી ?
ઉ૦-ભકદેવ વ્યંતરનિકાયના અને તેમની સ્થિતિ એક પલ્યોપમની, એન શ્રીભગ વતી સૂત્રના શૈદમાં શતકના આઠમા ઉદેશાની ટીકામાં કહ્યું છે. - પ૦-૧૪–સાધુ સાધ્વીની વડીઝીક્ષામાં દિગબંધનમાં શ્રાવકશ્રાવિકાનું નામ આપવાનું કહેલ છે ?
ઉ–સાધુની વડી દીક્ષામાં દિગબંધનમાં આચાર્ય અને ઉપાધ્યાય એ બે નામ અને સાધ્વીની વડી દીક્ષામાં આચાર્ય, ઉપાધ્યાય અને પ્રવર્તિની આ ત્રણ નામ આપવાનું શ્રીયતિજિતકલ્પાદિ સૂત્રમાં છે.
પ્રતિજ્ઞાપાત્ર જીવન.
આ પરિવર્તનશાલિ સંસારમાં જીવનને નિયન્નિત-પ્રતિજ્ઞાપાત્ર બનાવવાની મનુષ્યમાત્રની ફરજ છે. દરેકેદરેક કાર્યસિદ્ધિને આધાર બહુધા તેવા છપન ઉપરજ રહે છે, એમ માનવામાં કોઈ પણ જાતને વાંધો જણાતો નથી. પ્રતિજ્ઞાવિનાનું જીવન તે સાચું માનવજીવન નથી એમ જેને લાગશે તેને ઉદ્ધાર ટુંક સમયમાં છે એમ કહેવાને લેશમાત્ર પણ સંકોચાવાની જરૂર નથી. પ્રતિજ્ઞાની અવગણના કરનારાઓએ આ વાત ઉપર ખાસ ધ્યાન આપવા જેવું છે, કારણ કે–દુર્લભ માનવજીવનને છતી સામગ્રીએ તુચ્છ લાલસાઓની લાલચમાં લપટાઇને નિર્થક કરી મૂકવું એ ડહાપણનું કામ નથી.
આજકાલ શરીરના સેવકને સ્વેચ્છાચારીઓની માફક નિયંત્રણ–અંકુશ જોઈ નથી, અંકુશને તેઓ પોતાના માથા ઉપરનું આછાદન-રક્ષણ સમજવાને બદલે એક અત્યંત કષ્ટકારક બજે સમજે છે. તેને લઈને સ્વેચ્છાચારીઓની માફક તે શરીરના સેવકે પણ મનગમતી વસ્તુઓના મોહમાં ફસી તેને વિલાસી બની પિતાનું આત્મભાન ભૂલી અનિ.
Page #8
--------------------------------------------------------------------------
________________
વીર-શાસન.
યંત્રિત-પ્રતિજ્ઞાહીનજીવનને લઈને એવી એવી દશાઓને અનુભવ કરે છે કે-જેની યથાર્થ ઝાંખી કરાવવી એ પણ એક અશક્ય વાત થઈ પડી છે.
શરીરસુખના અભિલાષીઓએ પણ સ્વેચ્છાચારીઓની માફક નિરંકુશ બનવા ઉઘુક્ત થવું તે તેમના શરીર સુખનું સાધક નથી પણ બાધક છે: તેઓએ સ્વેચ્છાચારીઓની માફક પિતાની જ ઈચ્છાને અનુસરીને ચાલવું તે યોગ્ય નથી, એમ જે તેઓ પોતાના હિતચિન્તકેને
અને એકાતે જે ક્ષણભર વિચાર કરીને પિતાના અંતરાત્માને પૂછશે તે જરૂર તેઓને પિતાના હિતચિન્તકે તેમજ પોતાના અંતરાત્મા તરફથી પણ તેજ પ્રત્યુત્તર મળશે એમ હું નિઃસંશય માનું છું.
શરીરની રક્ષામાંજ પિતાનું સર્વસ્વ માનનારાઓએ પણ ઉચખલેની ઉછુંખલ કલ્પનાઓ તર૪ ધસવું જોઈતું નથી, તેમાં એકાંતે હાનિ માની તેનાથી તાકીદે પાછા હઠવાની જરૂર છે. “બસ પોતાની મરજી પ્રમાણે જ ચાલવું” “બસ મનોભાવના જે દિશામાં લઈ જાય તે દિશામાં જ જવું” “બસ અંતરના અવાજનેજ અનુસરવું” “પિતાના વિચારને અનુસારે જ વર્તન ચલાવવું” પિતાની મરજીની મનોભાવનાની, અંતરાત્માની અને વિચારમાળાની અવગણના કરવી એ તે એક મહાન આત્મઘાત છે.' આવું આવું બેલી તેઓ ઉન્માર્ગગામી બનવા સાથે અણસમજુ અને ભોળા દિલના માણસના હૃદયને ઘાયલ કરી એવાં તે વિપથગામિ બનાવી દે છે, કે જેને પુનઃ સુમાર્ગ આવતાં ઘણે સમય વ્યતીત થઈ જાય છે. તે ઉચ્છખલોને ખબર નથી કે પોતાની મરજી એટલે શું? પોતાની મનભાવના એટલે શું ? પિતાને અંતર અવાજ એટલે શું ? અને પિતાના વિચાર એટલે શું? જેને પિતાનું ભાન નથી એટલે કે હું પોતે કોણ? તેની ખબર નથી, તેવી વ્યક્તિઓ પિતાની મરજી, પિતાની મનભાવનાને, પોતાના અંતરાત્માને અને પિતાની વિચારમાળાને શી રીતિએ પરખી શકશે. સ્વ અને પરના ભાનવિનાના જે આત્મહિત સાધી શક્તા હોત તો પરે૫કારરસિક પરમર્ષિઓ તે સ્વ અને પરના સ્વરૂપને સ્કુટ કરવા માટે મહાન શાસ્ત્રની રચના કદી પણ ન કરત. દુઃખની વાત છે કે–તેવા સતશાસ્ત્રના પ્રણેતા પરમર્ષિઓને પણ તે પામરે પિતાની પરમગણિય પ્રાસાદી આપ્યા શિવાય રહી શકતા નથી, માટેજ હિતિપીઓએ તેઓનાથી દૂર રહેવાની જરૂર છે. - શારીરિક સુખને પણ અનુભવ કરવો હોય તે ઉપરોક્ત કારણોથી સ્વેચ્છાચારી યા સ્વેચ્છાચારીના સહચારી ન બની જતાં નિયન્દ્રિત–પ્રતિજ્ઞાપાલક બનવા તરફ લક્ષ આપે, પ્રતિજ્ઞા શબ્દથી જ ન કંપી ઉઠે, તેના નામ શ્રવણથી જ ન ભાગો, કિન્તુ તેના જ્ઞાતાઓ પાસે, તેનું યથાર્થ સ્વરૂપ સમજે અને સમજીને શક્તિના પ્રમાણમાં તેના પાલક બને, તેમ કર વાથીજ આત્માનો ઉદ્ધાર છે અને આ દુર્લભ માનવજીવનની સફળતા છે એવો આત્મનિશ્ચય કરેપ્રતિજ્ઞાપાલક બનવા માટે તેમજ પ્રતિજ્ઞાના પ્રેમને પુષ્ટ બનાવવા માટે પ્રતિદિન પ્રતિજ્ઞા પ્રેમી અને પ્રતિજ્ઞાપાલકોનેજ સહવાસ શોધવા મારી ભલામણ છે, કારણ કે કાળના પ્રભાવે કહો કે આપણા કમભાગે કહો, પણ આજકાલ દુનિયાના એશઆરામમાંજ આનંદ માનનારા કેટલાક ઉત્પન્ન થયા છે કે જેઓ એશઆરામથીજ આત્માનંદની પ્રાપ્તિ માની રહ્યા છે અને અજ્ઞાનીઓને મનાવી રહ્યા છે, પ્રતિજ્ઞાને તે તેઓ આત્મઘાતક માને છે. કોઈપણ જાતના નિયંત્રણવિનાજ મનને પોતાના આધીન બનાવવાની વાત કરી રહ્યા છે, જેએનું દરેકેદરેક વર્તન શરીરશુશ્રુષા અને મનને મોઝીલું રાખવા માટે થઈ રહ્યું છે,
Page #9
--------------------------------------------------------------------------
________________
પ્રતિજ્ઞાપત્ર જીવન..
wenners
લાલસાએ-તૃષ્ણાઓ વધે છે તેની તે દરકારજ નથી, એવાઓના પાશમાં ન પડાય એ ખાસ સાચવવાનું છે, અન્યથા ઉદ્ધારની આશા વ્યર્થ છે એ ચોક્કસ માનશો.
પ્રતિજ્ઞા તેનું જ નામ છે કે–જેના પાલનથી આ ભયાનક સંસારની અપરિમિત પરિવર્તન પરંપરાનો પ્રલય થાય અને પિતાના સહજસ્વરૂપની પ્રાપ્તિથી સાચા આત્મિકઆનન્દની પ્રાપ્તિ થાય. જે પ્રતિજ્ઞા આત્મિસુખની બાધક હોય તેને પરમર્ષિઓ પ્રત્તિના નહિ પરંતુ એક પાષાણુની ઉપમા આપે છે. ગળામાં પાષાણુ લટકાવીને સમુદ્રમાં તરનારા તરી શકે નહિ પરતું નીચે પાતાલમાંજ પહોંચે, એ વાત અજ્ઞાત હોય એમ માનવાને કારણ નથી.
માનવજીવન શાને માટે છે? શાસ્ત્રકાર મહાત્માઓ શા માટે માનવજીવનની દુર્લભતા અને ઉત્તમતા બતાવી રહ્યા છે? દેવજીવન કરતાં પણ માનવજીવનની ઉત્કૃષ્ટતા શા કારણથી? ઇત્યાદિ વિચારોએ જેના અંતરમાં સ્થાન પ્રાપ્ત કર્યું છે, તેઓ જરૂર પ્રતિજ્ઞા પ્રેમી બનશે અને તેના સ્વરૂપને સમજવા યથોચિત પ્રયાસ કરશે. પ્રયાસ કરશે એટલું જ નહિ પરંતુ તેના પાલક બનવા માટે પણ અવશ્ય ઉઘુક્ત થશે એવી મારી માન્યતા છે. '
આપણે જોયું કે–પ્રતિજ્ઞા, દુનિયાના વિલાસ માટે નહિ, મોજશોખ માટેની નહિ, વૈરની વસુલાત માટેની નહિ, શત્રુના સંહારને માટે નહિ, તેમજ પોતાના પ્રતાપની પ્રસિદ્ધિ યા સિદ્ધિ માટે નહિ, પરંતુ આ પરિવર્તનની પરમ્પરામાંથી છુટીને આત્મિક આનન્દ માટેજ હોઈ શકે-દુનિયાના વિલાસમાટે, મોજશોખમાટે, વેરની વસુલાત માટે, શત્રના સંહારને માટે, અથવા પિતાના પ્રલાપની પ્રસિદ્ધિ યા સિદ્ધિ માટે કરાયેલી પ્રતિજ્ઞા એ દુનિયાના પાશમાં સપડાવનાર વિષયવાસના, (કામ) રાગ, દ્વેષ, ભય અને અહંકારરૂ૫ આંતરશત્રુઓને વધારનાર હોઈ એકાતે આત્મઘાતક છે અને જે તેવી પ્રતિજ્ઞાન સ્વીકાર થાય, તો પછી જે પરિવર્તનની પરમ્પરાના પાશને છેદીને આત્મિકઆનન્દ પ્રાપ્ત કરવાની અભિલાષા તે કોઇપણ કાળે સફળ થઈ શકે જ નહિ એ હકીકત તો સનાતન સિદ્ધ છે.
પરિવર્તનની પરમ્પરામાં સપડાયેલે આત્મા અનંતશક્તિને સ્વામી છતાં કેવી પામર દશા ભોગવી રહ્યો છે, કે પરાધીન–પરતંત્ર બની રહ્યો છે ? આ ખ્યાલ જે કહેવાતા સુધારક-વિચારકના અંતરમાં આવે તો હું નથી જ માની શકતા કે તેઓ યહા તદા પ્રલાપ માત્રથીજ પોતાની ઈષ્ટિસાધુ માની આત્મદ્રોહી બનવા જેવી હદે પણ પહોંચી જાય, તે
ખ્યાલ જરૂર તેમના અંતરમાં કંઈક અવનવે પ્રકાશ પાડે, તેમના અંતરમાં પ્રવિષ્ટ થયેલી પામર ભાવનાઓને જરૂર પ્રલય થાય, તેથી જરૂર તેઓ પિતાના આત્માને સર્વોત્તમ વસ્તુઓથી વંચિત રાખનાર જે જે વસ્તુઓ પિતાના આત્માને વળગીને રહી છે તેને ખસેડી નાંખી ક્રમે ક્રમે તે સર્વોત્તમ વસ્તુઓની પ્રાપ્તિધારા પિતાની આત્મસિદ્ધિ કરી શકે. શોચનીય સ્થિતિ છે કે તેઓ તે પરિવર્તનની પરમ્પરામાંજ આત્મિક આનંદ નિહાળી રહ્યા છે, તેનીજ પ્રાપ્તિ, તેનું જ સંરક્ષણ અને તેની જ વૃદ્ધિ માટે અહર્નિશ આતુર હદય રહે છે ત્યાં શું ઉપાય? -----ખરેખર તેવી દશામાંથી છુટવાના ઉપાય જે કોઈપણ હોય તે ઉપર બતાવેલા ભાવ- * વાળી પ્રતિજ્ઞા જ છે, એમાં જરા પણ સંશય નથી. આ અગાધ સંસારસાગરના પારને જે કઈ પામ્યા હોય તો તે માત્ર એક પ્રતિજ્ઞાનાજ પ્રભાવે, પામે છે, તે પણ પ્રતિજ્ઞાના પ્રભાવે અને આગામિકાળમાં પામશે તે પણ પ્રતિજ્ઞાના પ્રભાવે એ નિશ્ચિત છે.
- મુ. રામવિજય.
Page #10
--------------------------------------------------------------------------
________________
વિર–શાસન.
-
-
-
જૈન સાધુઓ અને અસહકાર.
7. (લખનાર–એક જૈન મુનિ.) અસહકારની નવીન પ્રવૃત્તિઓ જેમ આબાલગોપાલ-- તમામ ગ્રહોને ચકાવ્યા છે, તેમ સાધુઓ ઉપર તેની અસર અવશ્ય થઈ છે. ખાસ કરીને “આથી અકલમે ઔર સબ ડેઢ અકલમેહમ ” એમ પિતાને દેઢડાહ્યા જાણનારા કેટલાક અસહકારીઓ સાધુઓઉપર પણ વાકપ્રહાર કરવા મંડી ગયા છે કે –“તમે અસહકારી કેમ થતા નથી ? તમે વિદેશીને બહિષ્કાર કેમ કરતા નથી ? વગેરે વગેરે. બેશક જગતના પ્રવાહથી સાધુઓ બચવા પામે, એ નજ બની શકે. એમણે પણ દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાળ-ભાવ પ્રમાણે વર્તવાનું છે, પણ અસહકારના નામે આગળ વધતો જગતને પ્રવાહ સાધુઓને માટે ખાસ કરીને જૈન સાધુઓને માટે ક્યાં સુધી યોગ્ય છે, એને પણ વિચાર કરવો જોઈએ છે. હું પોતે ગાંધી છના ગુણોને પ્રશંસક હોવા છતાં અસહકારી ભાઇઓને-ખાસ કરીને ગાંધીજીને એટલો ખુલાસે પુછવાની રજા લઈશ કે-વર્તમાન અસહકારીઓ અસહકાર કહે છે કેને? ખાદીની ટોપી અને ખાદીનાં વસ્ત્રો પહેરવામાંજ શું અસહકારની “ઇતીથી” છે? ગમે તેવી ધાર્મિક, કેલવણી સંબંધી કે નીતિના પ્રચારની સભાઓમાં પણ ગાંધીજીનો અનુયાયી ન હોય, એવા કેઈપણ વક્તાને નહી બોલવા દેવો કે તેની પાછળ હુરરે કરવામાં જ અસહકારીપણું આવી જાય છે? અથવા શું વિદેશને માલ, વિદેશની વસ્તુઓ અને છેવટે વિદેશી ચામડી પ્રત્યે ઘણા તિરસ્કારની દષ્ટીથી જવું અને જેમ બને તેમ તેનો નાશ કરવા અને તેને નુકશાન પહોંચાડવાના ઉપાયો યોજવા, એમાં જ અસહકારનાં લક્ષણે સમાઈ જાય છે? મને તો લાગે છે કે અસહકારની સાથે ભલે અહિંસાત્મક” એવું વિશેષણ આપવામાં આવતું હોય એમ લાગે છે, પરંતુ “અસહકાર” શબ્દમાં જ એવું વીર્ય રહેલું છે કે જેના પ્રતાપે “અહિંસાત્મક અસહકાર ” “અહિંસાત્મક અસહકાર ના પોકારો કરવા છતાં પણ અસહકારીઓના અતઃકરણેમાં દેવ, ઈર્ષ્યા, અમેળ અને તીરસ્કારની લાગણું
કુર્યા વિના પણ રહી શકતી નથી. બીજા અસહકારીઓ માટે એમ બચાવ કરવામાં આવે કે હજુ તેઓ તેટલી હદે પહોંચ્યા નથી, પરંતુ ખુદ ગાંધીજી જેવા સાધુ પુરૂષની સાધુ ભાષામાં પણ ‘સેતાની સરકાર” “રાવણ રાજ્ય” જેવા શબ્દો નીકળે, એ શું અને ર્થસૂચક નથી ? ગંધીજી જેવા મહાત્મા પુરૂષના મુખમાં આવી મલીન ભાષા. કે જે ભાષા ગમે તેવા દુશ્મન પ્રત્યે વાપરવાની પણ નૈતીક અને ધર્મશાસ્ત્રકારે સર્વથા મના કરે છે, એવી ભાષા નીકળે એ કેને પ્રતાપ? હું તે માનું છું કે તે “અસહકાર” શબદનાજ પ્રતાપ છે, કે જે પોતાના મન ઉપર અતિશય કાબુ રાખનાર મહાત્મા ઉપર પણ અસર કર્યા વિના રહ્યા નહિ. આ શબ્દમાં રહેલા વિષજ એ પ્રતાપ છે કે-“સેતાન ” અને રાવણ રાજ્ય જેવા શબ્દો બોલાવવા પુરતી જ ગાંધીજીની સ્થિતિ નહિ રાખી, પરંતુ આગળ વધીને દેશમાં કરેડે મનુષ્યો નગ્ન રહેવા અને ભુખે મરવા છતાં દેશની લાખોની મીલક્તની હોળીએ કરાવવાની પણ બુદ્ધિ બનાવી દીધી, તે પણ સામાન્ય આકારમાં નહિ;
Page #11
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈન સાધુઓ અને અસહકાર,
૧
દેશના એક મહાન નાયક જેને કરોડો મનુષ્યો પૂજ્ય બુદ્ધિથી જોતા આવ્યા છે તેના નામ પાછળ. અમારી દેશી ભાષામાં કહેવાય છે કે જ્યારે એક માણસ બીજા માણસને એમ કહે કે-“તારી પાછળ તે હોળી થશે” અથવા એમ કહેવામાં આવે કે “તે તો તારા બાપની પાછળ હોળી જ કરીને ! ” ત્યારે તે મહાન અપશુકન અને અપમાન સમજવામાં આવે છે. અહિં તીલક મહારાજ જેવા મહાન પુરૂષની પાછળ હોળી!! સ્વરાજ્યની પ્રાપ્તિના માંગળીક કારણમાં હોળીજ હોય કે ! ! ! અને તે પણ પોતાનાં જ કપડાંની? પિતાનાજ દ્રવ્યની ! ! ! અફસોસ ! ! ! આ બધે કેને પ્રતાપ ? “ અસહકાર” શબ્દમાં રહેલા વિષને, એ વિષેજ મનુષ્યની બુદ્ધિને કુંઠિત બનાવી દીધી છે. એ વિષેજ મનુષ્યના ડહાપણને પાગલ બનાવી દીધું છે. એ વિષેજ મનુષ્યને પિતાનું ભાન ભુલાવી દીધું છે. વાત પણ ઠીક છે. “અસહકાર” શબ્દના શબ્દાર્થ ઉપર ધ્યાન આપીએ તે કોઈ પણું “સાક્ષર ને કબુલ કરવું પડશે કે “અસહકાર” શબ્દ બીલકુલ નહિ ઈચ્છવા યોગ્ય અસહ્ય છે. સહકાર' એ
અમર ના છે. અમર-અને-કેરી એ કળીયુગમાં ‘અમૃત ગણાય છે. સુતરાં ‘અસહકાર ” એ “અખતરને વિરેાધી– વિષ”જ હોય, બીજું કંઈ નહિ અને આવા વિપ” અર્થ ને સુચના કરનારા શબદ સાથે ગમે તેટલા “અહિંસાત્મક ” શબ્દો જોડવામાં આવે તે એ શું? અસહકારની પ્રવૃત્તિઓ શું “અસહકાર” શબ્દના અર્થની સાથેકતા નથી કરી બતાવી ? હું ઉપર કહી ગયા તેમ ખુદ ગાંધીજી ઉપર પણ તેની અસર થઈ - છે, તે પછી બીજાઓનું તો કહેવું જ શું? આવી રીતે જે અસહકાર રાગ-દેષ વધારો હેય, જે અસહકાર મનુષ્ય-મનુષ્ય પ્રત્યે પણ તિરસ્કારની બુદ્ધિ ઉત્પન્ન કરાવતો હોય, અને જે અસહકાર પૂજ્ય પ્રત્યેના વિનયભાવને નષ્ટ કરાવતા હોય, એવા અસહકારમાં જૈન સાધુઓ ન જોડાય, તો તેમાં નવાઈ જેવું અથવા અનુચિત શું છે? આથી હું એમ કહેવા નથી માંગ કે-જેન સાધુઓ સર્વથા રાગદ્વેષરહિત છે. જૈન સાધુઓમાં પણ રાગ-દ્વેષ તે છે; પરંતુ જે રાગ-દેષને કમકરનારા મહાવીરના માર્ગને અનુસરનાર છે, મહાવીરના માર્ગે ચાલવાની જીજ્ઞાસા ધરાવનારા છે, તે સાધુઓ રીંગ–ષને વધારનારા માર્ગમાં કેમ જોડાઈ શકે? મહાવીરનો ઉપદેશ અને આચરણ એક હતું, મહાવીરે પ્રકાશ્ય છે કે- “જગતના તમામ જીવો પ્રત્યે મૈત્રિભાવ રાખો, તમારા કટ્ટા દુશ્મનનું પણ ખરાબ ન ઇકો. તેજ વાત મહાવીરે કરી પણ બતાવી. મહાવીરને અસહ્ય ઉપસર્ગો કરનાર દેવતાપ્રત્યે તેમણે દેષ કે તિરસ્કાર ન જ બતાવ્યું. તેને “સેતાન” કે “રાવણુ” નજ કહ્યું. મહાવીરની પાસે એટલી શક્તિ હતી કે એવા સંખ્યાબંધ દેવતાઓના ચૂરેચૂરા કરી શકે તેમ હતા, છતાં તે શક્તિને ઉપયોગ ન કર્યો, ઉદું તે બીચારો દુર્ગતિને-પાપને ભાગી • થતો જોઈ મહાવીરને ભાવદયા ઉત્પન્ન થઈ અને તેમના નેત્રોમાં ઝળઝળી આવ્યાં. મહાવીરને ચંડકૌશિક સર્ષ ડસ્પે, છતાં તેના પ્રત્યે દેષ કે તિરસ્કાર ન કરતાં મહાવીરે શાતિથી કહ્યું સુઝ બુઝ જ, ચંડકેંશિક ! અહા ! કેવી શાન્તિ ! દુશ્મન પ્રત્યે પણ કેવો ઉદાર ભાવ! ! આવો ઉદાર ભાવ એજ સ્વરાજ્યનું પ્રથમ પગથીયું હોય, આવી સહનશિલતા રો જ આત્મશુદ્ધિને સરળ માર્ગ હોય, આત્મશુદ્ધિથી જેઓ સ્વરાજ લેવાની ઉદ્ઘેષણ કરતા હોય, તેમણે તો મહાવીરનું અનુસરણ કરવું જોઈએ છે. આત્મશુદ્ધિદ્વારા–હૃદયની નિર્મળતાધારા સવરાજ્ય પ્રાપ્તિ કરવાના પ્રયત્નમાં તિરસ્કાર, શેમ, શેમ, હેળી
Page #12
--------------------------------------------------------------------------
________________
કર
વીર-શાસન.
r
અને સેતાન કે રાવણ 'ના શબ્દપ્રયાગ। તે હોય ? ત્યાં તે શાન્તિજ હાય, ત્યાં તેા પ્રેમભાવજ હાય અને ત્યાં તે। સહકારજ હોય—પાકેલી કેરીની મીઠાશજ હોય-અમૃતજ હાય. અમૃતથીજ સ્વરાજ અમૃત ખને, વિષથી નહિ,
6
એક ખીજી દૃષ્ટિ—હવે અસહકારનું એક બીજી દૃષ્ટિથી અવલોકન કરીએ. અસહકાર એટલે ‘ સહકાર નહિ. ' સહકાર એટલે સહયેગ સહાનુભુતિ સહાયતા વગેરે. જ્યાં કોઇ પણ માર્ગમાં સહાનુભુતિ ન હોય, મળતાપણું ન હાય, ઉત્તેજન ન હોય, એનું નામ અસહકાર કહેવાય. ‘સહાનુભુતિ ' સહચાગ–સહાયતા ઉત્તેજન ન હાય, એનેા અર્થ એ નથી કે–તેનાપ્રત્યે તિરસ્કાર કરવા, તિરસ્કારરહિત સહયોગ નહિ કરીને શાંતિપૂર્વક સ્વતંત્ર થવાના પ્રયત્ન કરવા, એનું નામ પણ અસહકાર છે. બાહ્યદૃષ્ટિએ ગાંધીજી તરફથી આજ અસહુકાર બતાવવામાં આવ્યેા હતેા અને આવે છે. આવા અસહકાર પહેલાં કોની સાથે કરવાનું કહેવામાં આવ્યું હતું ? · સલ્તનત 'ની સાથે. હવે અહીં એ વિચારવું જરૂરનું છે કે–સલ્તનતની સાથે અસહકાર કાણુ કરે ? જેણે સહકાર કર્યા હોય તે, જ્યાં સહકારજ નથી ત્યાં અસહકારજ શાના? જે જૈન સાધુઓને અસહકાર કરવાનું કહેવામાં આવે છે, તેએએ સલ્તનત સાથે સહકાર કર્યાંજ નથી, તે પછી તેમને અસહકાર કેવા? તેમ છતાં કાઇ અપેક્ષાથી એમ કહેવામાં આવે ૐ–એક ઉંચામાં ઉંચા અસહકારી કરતા પણ જૈન સાધુએના અસહકાર વધી જાય તેવા છે, તે તેમાં લગારે અતિશયાક્તિ જેવું નથી. ગમે તેવા અસહકારીએ સલ્તનતની સાથે અસહકાર કરેલા હેાવા છતાં સલ્તનતને આધિન તેને રહેવુ’જ પડે છે. ત્રણ રૂપીઆને પગારદાર ચપરાસી આવીને કહે કે ‘ ચલા કલેક્ટર સાહબ બુલાતે હય,' તા તેણે ધોતિયું” હાથમાં પડી જવુંજ પડે. જૈન સાધુને નકાઇ મેલાવા આવે. કે ન તેમને ત્યાં જવું પડે. હા, મિત્રતાના દાવાથી કે ધર્માંદેશ આપવાને તે ગમે ત્યાં જાય અને જઇ શકે છે. સલ્તનતની સાથે અસહકાર કરવા છતાં તમામ અસહકારીઓને સલ્તનતની નાટા, ચેકા, બેન્ડ, અને તમામ પ્રકારના નાણાંના ઉપયોગ કરવાજ પડે છે, તે નાથીજ કા ચલાવવુ પડે છે. જ્યારે જે જૈન સાધુઓને અસંહકારી થવાનું કહેવામાં આવે છે, તે તે ક્યારનાએ તેનાથી અસહકાર કરી બેઠા છે, તેને ત્યાગ કરી એટા છે. જૈન સાધુએ દ્રવ્યના વ્યવહારથી સથા દુરજ હાય છે, વળી ગમે તેવા અસહકારીને પણ સલ્તનતના નિયમ પ્રમાણે ટેક્સ–વેશ–કર આપવેજ પડે છે, જ્યારે જૈન સાધુએ તેનાથી પણ સથા દુર છે. બતાવા કાઈપણ અસહકારી કરતાં જૈન સાધુઓને અસહકાર વધી જાય તેવા છે કે નહીં ? હું તેા કહીશ કે અમે તે ચામાં ઊંચે અસહકારી જૈન સાધુના અસહકારની ખરાબરી કરી શકયેા નથી અને કરી શકે તેમ પણ નથી. હા, એકવાત અવસ્ય છે. જૈન સાધુ કહેવાતા અસહકારીઓની માફક તિરસ્કારની લાગણીએ ઉત્પન્ન કરાવતા નથી. જૈન સાધુએ સેતાન' કે ‘રાવણી રાજ્ય’ કહેતા નથી, એ અપેક્ષાએ તેમને જો અસહકારી ન ગણવામાં આવતા હોય, તેા તે એક જુદી વાત છે; પરન્તુ આવે અસહકાર તે જૈન સાધુએ તેા શું, પરન્તુ નીતિને સમજનાર કાઇપણ બુદ્ધિમાન પસંદ નજ કરી શકે. કાંણુ જાણે ગાંધીજી જેવા સાધુ પુરૂષ-સજ્જન પુરૂષ કેમ પસંદ કરતા હશે ? હવે હુએ વિદેશી ચીજો સાથેને અસહકાર, તેમાં પણ જૈન સાધુએ કાઇપણ
Page #13
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈન સાધુઓ અને અસહકાર,
અસહકારીથી ઉતરે તેમ નથી, બલકે કહેવાતા અસહકારીઓ કરતાં જન સાધુઓ ઘણે દરજજે ઉંચા અસહકારી છે એમ કહેવામાં લગારે અત્યુક્તિ નથી. કહેવાતા અસહકારીઓ ગાંધીજી અને બીજા આગેવાને સુદ્ધાં–રેલ, મોટર, સાઈકલ વિગરેને છોડી શકયા નથી, ત્યારે જૈન સાધુઓને તેની સાથે લગારે સંબંધ નથી, જૈન સાધુઓ તે વાહનેથી સર્વથા દુરજ છે. આ સિવાય બીજી વ્યવહારોપયોગી એવી અનેક વસ્તુઓ છે કે તેને ઉપયોગ કહેવાતા અસહકારીઓ કરતાજ રહે છે, જયારે જૈન સાધુએ તેને લગાર પણ કામમાં લેતા નથી. અસહકારીઓને વિલાયતી અસ્ત્રા શિવાય નથી જ ચાલતું, જ્યારે જૈન સાધુઓના મસ્તક પર તે વસ્તુ અડતી જ નથી. જૈન સાધુઓ છ છ મહિના સુધી પિતાના વાળ વધારે છે, અને પછી તે વાળને પિતાની હાથે ખેંચી કાઢે છે, તેનું લુચન જ કરે છે, કહો કે ઉંચે અસહકાર. કહેવાતા અસહકારીઓને વિલાયતી સુગંધી પદાર્થો અને એવા બીજા અનેક પદાર્થો વિના નથી ચાલતું, ત્યારે જૈન સાધુઓ તે વસ્તુઓને નથી જ વાપરતા ( અપવાદીક કારણ સિવાય )
આ ઉપરથી જોઈ શકાશે કે અસહકારીપણુને દાવો કરવા છતાં તેજ અસહકા. રીઓદ્વારા વિલાયતને લાખો કરોડોનું ઉત્તેજન મળી રહ્યું છે, જ્યારે જેન સાધુઓ, અસહકારી નહી કહેવરાવવા છતાં પિતાના નિમિત્તે તેને ઉત્તેજન હજારમાં હીસ્સે પણ નથી અપાવતા હવે રહ્યાં કપડાં, અસહકારીઓની અસહકારીતા જે કોઈ વસ્તુમાં જોવાતી હોય, તે તે કપડામાંજ અને તે પણ ટોપીમાં જ જોવાય છે, તેમાં કદાચ સાધુઓમાં ન્યુનતા જોવાતી હોય તો તે વાત ખરી છે, કારણકે જૈન સાધુએ ગાંધી ટોપી પહેરતા નથી એટલે કદાચ અસહકારીઓ દ્રષ્ટિમાં તેઓ વધારે આવતા હોય તે ના નહીં, પરંતુ એટલું સ્મરણમાં રાખવું જોઈએ કે સાધુઓને ટોપી, પાઘડી કે સાફ કંઈપણ માથે મુકવાને અધીકાર નથી. સાધુઓને તે મસ્તક ખુલ્લું જ રાખવાનું કહ્યું છે, એટલે સાધુઓ ગાંધી ટોપી ન ન પહેરે છે તેથી અસહકારી ભાઈઓના ગુન્હેગાર નથી. હવે બીજાં કપડાં તે પણ જે તપાસવા જઈએ તે વિદેશી કપડાં માત્ર ગણ્યાગાંઠયાજ સાધુઓ પાસે જોવાય છે. પ્રથમ તે સાધુઓને વસ્ત્રોજ એટલાં રાખવાનાં છે કે જેટલાં પિતાના ખભા ઉપર ઉઠાવી શકે, પગે ચાલીને ગામાનુગામ વિહાર કરનારા સાધુઓ કપડાં કેટલાં રાખી શકે, તેમાં પણ બીછાવાનું વસ્ત્ર, ઓઢવાની કામલ, એ વિગેરે તે પ્રાય સ્વદેશી જ હોય છે. માત્ર ઘણુંખરાઓ પાસે જે કંઈ વિદેશી વસ્ત્ર જેવાય છે તે કપડાં, પાગરણ અને એલપરે આ વસ્ત્રો પણ વિદેશીજ હોવાં જોઈએ અને તેને આગ્રહ નથી હતો. પિતાની ભિક્ષાવૃત્તિના નિયમ પ્રમાણે ગ્રહ જે વચ્ચે તેમને વહોરાવે છે, તે વચ્ચે તેઓ લેવા અત્યાર સુધી ગ્રહ વિદેશી વસ્ત્રો પહેરતા અને વિદેશી આપતા, હવે ગ્રહસ્થો સ્વદેશી પહેરે અને સ્વદેશી આપે તે સાધુઓને તેમાં ઈન્કાર હોયજ નહીં. સાધુઓના બીજા નિયમો કે થોડા પાણીમાં પિતાને હાથે કપડાં ધોવા. બૈચરી પાણીમાં ચેકસ પનાનાં કપડાં જોઈએ જ. એ વગેરે નિયમોની જાળવવાની અનુકુળતા પ્રાપ્ત થતાં સાધુઓ સ્વદેશી કપડાં પહેરેજ. અત્યારે જે લેકે સાધુઓ ઉપર એવા આક્ષેપ કરે છે કે સાધુઓને “ વિદેશી પકડ પર મેહ છે ” એ બીલકુલ હગપણું જ છે. સાધુઓને મોહ શાને? જેનું માથું ઉઘાડું છે, પગ ઉધાડા છે;
Page #14
--------------------------------------------------------------------------
________________
નીર-શાસન.
જેણે તેલ, અત્તર ઈત્યાદીના ભાગ-વૈભવ ત્યાગ કરેલા છે અને જે ઘરેઘરે ભિક્ષા માગી દરનિર્વાહ કરી રહ્યા છે, એઆને વિદેશી કપડાંના મેહ હાયજ શાને ? શરીરની શેાભાથી કોઈ તેમણે પુરતી કરવાની હતી કે જેથી વિદેશી કપડાંઉપર મેહ રાખે. વસ્તુસ્થિતિ સમજ્યા વિના એકાએક સાધુએઉપર આક્ષેપો કરવા, પેાતાનાથી હજારે। દરજ્જે ઉચ્ચ ગુણાવાળા મહાત્માઓ ઉપર આક્ષેપા કરવા, એ પણ એક જાતની દૌર્ભાગ્યની નીશાની નહિ તા ખીજું શું?
ઉપરના તમામ વૃત્તાંતઉપરથી વાંચા સહજ જોઇ શકશે કે-જે અપેક્ષાએ અસહકાર અગ્રાહ્ય છે તે અપેક્ષાએ જૈન સાધુએ તેનાથી દુર રહે તે તે વ્યાજબીજ કરે છે; અને જે અપેક્ષાએ અસહકાર ચેાગ્ય છે તે અપેક્ષાએ જૈન સાધુઓ કાઇપણુ અસહકારીથી આગળ વધેલા છે, બલ્કે જૈન સાધુઓની અપેક્ષાએ કહેવાતા અસહકારીઆન્ત્યાળી ટાપીવાળા અસહકારીએ કંઇ પણ અસહકાર પાળી શકતા નથી. ટૂંકામાં કહું તે જૈન સાધુએ અસહકારથી કેમ જોડાતા નથી એવા આક્ષેપ કરનારા મહેાટામાં મહેાટી ભુલ કરે છે, અથવા તે તેઓ અસહકારના તત્વને જ સમજ્યા નથી.
( પ્રજામિત્ર. )
ખુલાસા.
તા. ૨૦-૧૧-૨૧ ના જૈન પત્રમાં મુનિરાજશ્રી કરવિજયજીના બલૈ સાદના મ'ગળદાસ બાલચટ્ટે મારી ચેલેજના જવાબ આપવામાં કેવલ પરમ્પરાજ ઉભી કરી દીધી છે, તે ભાઇને ઉત્તર આપવાની કંઈજ જરૂર નથી એમ માનવા છતાં પણું જ્યાં સુધી મુનિરાજશ્રી કરવિજયજી મારી ચેલેંજને સ્વીકાર કરી પેાતાની તરફથી થયેલા અસત્ય અને અતિ આક્ષેપો સિદ્ધ કરવા યા રદ કરવાની ઉદારતા ન દર્શાવે ત્યાં સુધી તે ભાઇને વચ્ચે ન હ્યુસતાં ધીરજ ધરવા ભલામણ કરૂં છું. તે ભાઇને હું ખાત્રી આપું છું કે ઉપરક્ત એ ખાખતામાંથી ગમે તે એક બાબતની ઉદારતા તે મુનિરાજ દર્શાવશે તે સમયે તમારા એક પણ પ્રશ્ન ઉભા હિ રહી શકે અને તમારી મનેવછા જરૂર સકલ થશે.
*
*
北
**
તેજ પત્રમાં પત્રના સારાંશ રૂપે જૈનપત્રના અધિપતિએ મારા હિતના માટે ભલા
*
*
:
.
મણ આ નામના હેન્ડખીલના સમ્બન્ધમાં એટલું બધું અસંબદ્ધ લખાણ કરી દીધું છે કે તેના ઉત્તર આપવા એ તદન નિરક છે. એ મહાભાગે મારી ઉપર મૂકવાને આરે પ પોતાનાજ હાથે પેાતાની ઉપર ખે*ચી લઇ એક જાતને અપકાર અને તેની સાથે ઉપકાર પણ કીધા છે એટલે હવે ઉપકારની ખાતર મારે કરવાનું તે થઈ ચૂકયું તે છતાં પણ કેટલેાક જરૂરી ખુલાસા મારે કરવેશ જોઇએ, એમ મને લાગે છે, અન્યથા કેટલાક ભ્રમ થવાની સંભાવના છે. એક તા ગાંધીજીની સાથે મારે કાઈપણ જાતના વિચારભેદ થયાજ નથી, કારણ કે ભારા વિષય તેમજ ગાંધીજીના વિષયને કાઇપણ જાતના સહજ ન હતું. માત્ર ગયા વરસમાં
Page #15
--------------------------------------------------------------------------
________________
.
પ્રશ્નત્રયી.
~~
~~
~~
મારા અમદાવાદના ચોમાસામાં ભદ્રકાળીના ભાગને અંગે બનેલ બનાવને તેમની આગળ કેઇના તરફથી જુદા રૂપમાં મૂક્વામાં આવેલ અને તેટલાજ ઉપરથી તેઓએ તદ્દન જુદી જ ચર્ચા ઉભી કરી દીધેલી, તેનું સમાધાન ઘણુંખરું તે તેજ વખતે આવી ગયેલું અને આ વખતે તેમના
ગયે વર્ષે ભદ્રકાળીનો બકરાનો ભોગ આપતાં તે મંદિરના પૂજારીને મહાજનોએ અટકાવ્ય હતો અને તેની સમજુતી કરવામાં આવી હતી કે તેને મહાજને એ દર વર્ષે રૂ. ૬૦૦ આપવા ને તે જે બીજી પૂજા કરવી હોય તે કરે, પણ બકરે ન ચઢાવે” આ લખાણથી સંપૂર્ણ સમાધાન થઈ ચૂક્યું છે, છતાં પણ તે કારણે મારી ઉપર આક્ષેપ કરવાની જન પત્રકારે જે કાશશ કરી છે, તે કેવલ અજ્ઞાનતા યા કંઈ બીજું જ સૂચવે છે. બીજું ઉપરોક્ત હેન્ડબીલ કાઢવાનું કારણ પણ મારે આ સ્થાને સ્પષ્ટ કરી દેવું જોઈએ, કારણ કે તે સંબન્ધમાં ઘણું માણસેએ જુદી જુદી વાતો કરીને મારા તે હેન્ડબીલને કેઈ જુદું જ રૂપ આપ્યું છે.–
ગાંધીજી તરફથી વિદેશી વસ્ત્રોની હોળી કરવાનો ઉપદેશ જ્યારથી શરૂ થયો છે ત્યારથી તેની સાથે પવિત્ર” શબ્દ પણ હેળીની સાથે સહકાર કર્યો છે. હેળાંને એકવાર નહિ, ઘણીવાર પવિત્ર અને આત્મશુદ્ધિકર તરીકે તેઓએ ઓળખાવી છે. હું કબુલ કછું કે
પવિત્ર અને આત્મશુદ્ધિકર” આ શબ્દને હળી સાથે ગાંધીજીના હસ્તે જે સહગ થત હતું તે મને ઘણોજ ખટકતો હતો, કારણ કે તે સહયોગને હું નાપસંદ કરતા હતા અને હજુ પણ કરંજ છું. તે પછી એક જૈન ભાઈના પ્રશ્નનું સમાધાન કરતાં ગાંધીજીએ કરેલો “એક માણસને ભૂખે મરવા દે તેના કરતાં તેને તુરત નાશ કરે એ ઓછી હિંસા છે.” આ તેમજ બીજાં પણ કેટલાક લખાણે મારા તે ખટકાને એકદમ વધારી દિધો. પરિણામે આંતરપ્રેરણાથી અને હિતની અભિલાષાથી મેં મારા વિચારોને હેન્ડબીલદ્વારા પ્રકાશમાં મૂકયા તે સિવાય બીજું કોઈપણ કારણ નથી. બસ આ સંબન્ધમાં મારે આજ ખુલાસો છે, આથી અધીક હું કંઈજ લખવા માગતા નથી, છતાં પણ મારા લેખના સંબંધમાં કોઈ પણ પૂછશે તેને ઉત્તર આપવા અને મેં મારા લેખમાં ઉપસ્થિત કરેલા ઘનું કાઈ સમાધાન કરશે તો તેને સાંભળવા હું તૈયારજ છું. '
મુ. રામવિજય.
પ્રશ્નત્રયી.
(અનુસંધાન પુસ્તક ૧ લાના અંક ૮ ના પૃષ્ટ ૧૫૭ થી.)
ડુબેલા આત્માનું સહાવસ્થાયી કામણ શરીર સૂક્ષ્મ પુદ્ગલપરમાણુઓથી બનેલ છે અને તેઓ આત્માની સાથે સંયુક્ત થાય છે, તેના કારણે મુખ્યતાએ ચાર છે. સંસારમાં અનંત આત્માઓ અનંતા કાળમાં અનંતી ક્રિયાથી વિવિધ પરિણામ કર્મના પરમાણુઓ ગ્રહણ કરે છે. કયે જીવ ક્યા સમયમાં કયા કારણથી કમ બાંધે છે તે કેવળી ભગવાન સારી રીતે જોઈ શકે છે, પણ સામાન્ય રીતે બધાં કારણેનું વિવેચન કરવું તે અશક્ય થાય; છતાં પણ સવજી પરમાત્માએ જણાવ્યું છે કે બધાં કારણો માત્ર
Page #16
--------------------------------------------------------------------------
________________
વીર-શાસન.
ચાર કારણાની શાખા છે, તે ચાર કારણેા મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, કષાય અને ચાગ છે. કારણેાના અનુક્રમ એટલા બધા ગભીર છે કે તેના ફેરફાર કરી શકાય તેમ નથી. તેના અનુક્રમ ચાદ ગુણસ્થાનને આધારે છે, અર્થાત્ પ્રથમ ગુણસ્થાનમાં વતા જીવતે મુખ્યત્વે મિથ્યાત્વ પ્રધાન હાઈ જે કાઈ કર્મના અન્ય થાય છે તેમાં તે કારણરૂપ થાય છે, તે વખતે ખીજા ત્રણ કારણે છે ખરાં પણ તેઓ ગાણુ હાય છે. તેમજ જેમ જેમ ગુણસ્થાનાને આગળ વિચાર કરીએ તેમ તેમ સ્પષ્ટ ભાસે છે કે, અનુક્રમે ચાર કારણેા પેાતાની હદ સુધી પ્રધાનપણે વર્તે છે, એટલે ગુણસ્થાનની શ્રેણિએ ચઢતાં પ્રથમનાં પ્રધાનપણે વતાં કારણેા પણ અવિદ્યમાન થાય છે, જેવી રીતે ચૈાદમા અયાગિ કેવળી ગુણસ્થાને વર્ત્તતા મહાત્માને ચારે કારણેા અવિધમાન હેાય છે, કારણ ચેાગના અભાવ હાવાથી કના બંધ પડતાજ નથી. જ્યાં ચરમ મુખ્ય કારણ ‘ ચેગ ' નથી તેા પ્રથમના ત્રણ તા હોઇ શકેજ નહિ.
કર્મના અધ આત્માના પરિણામને આશ્રિત છે. આત્માના પરિણામ શુભ હાય તા પુણ્યપ્રકૃતિના આશ્રવ થઈ બંધ થય છે અને જે વિપરીત પરિણામ હેાય તેા પાપ પ્રકૃતિના બંધ પડે છે. દરેક સમયે પરિણામેનું પરિવર્તન થયાજ કરે છે. આ પરિવર્ત્તન મન વચન અને કાયાના ચેાગાપર આધાર રાખે છે અને મન, વચન અને કાયાના યેગા પૂર્વના સસ્કારી તથા વમાન સંચાગેને આશ્રિત છે. અત્રે એવા પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થાય કે જો કબન્ધની આ સ્થિતિ હોય તેા પછી પ્રથમ વર્ણવેલ પ્રધાનપણે વર્તાતા મુખ્ય કારણાની ઉપચેાગિતા ન્યૂનતાને પામે છે. આના પ્રત્યુત્તર એજ છે કે પ્રધાનપણે વર્તવું મુખ્ય કારણ પૂના સંસ્કાર રૂપેજ છે. તે આત્માની સ્થિતિ એવી બનાવી રાખે છે કે વમાન સૉંચાગામાંની અસર થતાં તરતજ પરિણામ, શુભ યા અશુભ, બને છે. જગમાં વિશેષમાં વિશેષ કર્મબન્ધ કરાવનારૂં કારણ મિથ્યાત્વ છે, તેથી સભ્યષ્ટિ કરતાં મિથ્યાલાની સંખ્યા વધારે હોય તે રવાભાવિક છે. મિથ્યાત્વ આત્માની ભૂમિકા એવી અશુદ્ધ બનાવી રાખે છે કે વર્તમાન સયેાગે! સારા હોય તેપણુ વિપરીતપણાને પામે છે અને અવશ્યે કરીને અશુભ પ્રકૃતિનેાજ અન્ય પડે.
.
કર્મ રૂપે પરિણમતા પુદ્ગલપરમાણુએ આત્માની સાથે જેમ દૂધ અને પાણી ભળે છે તેવી રીતે સશ્લિષ્ટ થાય છે. આ પ્રકારનેા અન્ય ચાર પ્રકારે છે, એટલું તેા સત્યજ છે કે જ્યારે જ્યારે કર્મના અન્ય પડે છે ત્યારે આત્માના સહભાવી ગુણા શાન્ત હાય છે, અર્થાત્ તેઓની શક્તિ પ્રકટ હોતી નથી. આત્માની આવી સ્થિતિને આલભાષામાં · Negative' કહે છે. આ સ્થિતિને લીધેજ આત્મા અન્ય દ્રવ્યના પરમાણુઓને ગ્રહણ કરે છે. ગ્રહણ કરવાને ચેાગ્ય થયેલી સ્થિતિને ‘receptive' કહે છે. બન્ધના ચાર પ્રકાર આ પ્રમાણે છે. (૧) પ્રકૃતિબન્ધ, (૨) સ્થિતિમધ, (૩) અનુભાગમધ અને (૪) પ્રદેશખન્ય. પ્રથમ તેા બન્ધમાં પડેલ પુદ્ગલપરમાણુએ કયા સ્વભાવના છે, ધાતી છે કે અધાતી, તેમાં પણ કયા ભેદ, પ્રભેદની શાખા પ્રશાખા છે, તે પ્રકૃતિબન્ધ, બીજું કાર્મણશરીર રૂપે વળગેલ પરમાણુઓ કેટલી સ્થિતિ સુધી આત્માના પ્રદેશા સાથે રહેશે, આ ઉપરથી નિશ્ચય થાય છે કે કાણુ કર્મ અન્ત સિવાયનું હાતું નથી. અમુક નિર્માણ થએલ સ્થિતિ સુધી રહી તે કર્મ છુટું પડી જાય છે. ત્રીજું તે કર્મને રસ કેવા છે કયાં તા તીવ્ર છે કે મૃદુ અને ચાથું તે કર્મનાં દળી કેટલા પરિમાણનાં છે તે પ્રદેશખન્ય છે.
Page #17
--------------------------------------------------------------------------
________________
મિત્રતાના નમુને.
કર્મના સામાન્ય રીતે મુખ્ય બે ભેદ દર્શાવવામાં આવ્યા છે. (૧) ઘાતી (૨) અઘાતી, આ ભેદ કર્મના સ્વભાવના આધારે છે. કેટલાક કર્મો, એવા પ્રકારના હોય છે કે તેઓ આત્માના અંતરંગ યાને સ્વભાવભૂત ગુણોનું આવરણ કરે છે. અર્થાત જે ગુણોની પ્રકટાવસ્થા તેજ પરમ સુખ છે તેને આચ્છાદન કરે છે અને યાવત આચ્છાદન રહે ત્યાં સુધી આત્માના મૂળ સ્વભાવનો ઘાત થયે એમજ કહેવાય. બીજાં કેટલાંક કર્મો એવાં છે કે જે આત્માના મૂળ ગુણને કોઈપણ જાતની હરકત કરતા નથી, પણ જ્યાં સુધી તે કર્મો ન ખપી જાય ત્યાં સુધી તે આત્માને સંસારમાં રહેવું જ પડે છે.
દરેક ભેદમાં કર્મના ચાર ચાર પ્રભેદે મુકવામાં આવેલ છે, અર્થાત કર્મના બીજી રીતે આઠ ભેદ પાડવામાં આવ્યા છે, તે આ પ્રમાણે છે, (૧) જ્ઞાનાવરણીય, (૨) દર્શનાવરણીય, (૩) મોહનીય, (૪) અન્તરાય, (૫) નામ, (૬) ગોત્ર, (૭) આયુ, (૮) વેદનીય. પ્રથમના ચાર ભેદ “ઘાતી કર્મ કહેવાય છે અને બાકીને ચારને અઘાતી” ની સંજ્ઞા આપવામાં આવેલ છે. આ આઠ કર્મના પણ બીજા કેટલાક પેટાવિભાગો છે. તેનું વિવેચન આગળ કરીશું.
લેખક-અમૃતલાલ બાપુલાલ કાપડીઆ બી. એ.
મિત્રતાને નમુને.
સમાગમ અને સંવાદ
રસિકચંદ્ર નામનો એક સોળ વર્ષને યુવક પોતાના નગરની બહાર આવેલા એક મેદાનમાં આત્મચિન્તનની ધુનમાં વિચરતો હતો. તેની મુખાકૃતિ ઉપરથી સહજ અનુમાન થઈ જતું કે આ યુવક તામસી કે રાજસી પ્રકૃતિનો ઉપાસક નથી પણ સાત્ત્વિક પ્રકૃતિને જ ઉપાસક છે અને હતું પણ તેમજ સંસારના ભોગવિલાસ કે જે ભવાભિનંદી આત્માએને એક ક્ષણવારમાં મોહમુગ્ધ બનાવી દે છે તેનાથી તે યુવક સર્વથા ઉદાસીનૈભાવેજ રહે. ધર્મગથી વંચિત દુનિયાને તે કંગાલ અને દરિક માન. અર્થશૂન્ય પણ ધર્મભાવનામાં રક્ત મનુષ્યને તે મોટામાં મોટા અમીર અને તવંગર સમજતે તેવાઓ પ્રત્યે સમાનધર્મિને લાયક માન અને વહાલ તેનામાં ઉપજતું. પિતાના હિતમાર્ગમાં સહાયભૂત થઈ શકે તેવા આત્માઓને જ તે પિતાના સ્નેહી કે હિતસ્વી તરીકે લેખો. તેને સહવાસજ પ્રાયઃ સમાન-ધમિઓની સાથે રહેતા, કારણકે પિતાના સમ્યકત્વની રક્ષા કે શુદ્ધિ તે તેમાં જ સમજતે. હેનું તાનાજ મુખ્યત્વે સમ્યગ્રજ્ઞાન અને ક્રિયાયોગમાંજ લાગેલું રહેતું.
તે યુવકને મેદાનમાં આવે કંઈ લાંબે સમય તે થયો નથી એટલામાં જ એકદમ તેના કર્ણયુગલમાં “ વાંકડી કર્મની ગતિ જાય ન કહી ” આ અનુપમ કડી આવીને અથડાઈ. ગાયકના માધુર્યભરેલા કંઠમાંથી નીકળેલી આવી ભાવસૂચક કડીએ તેના અંતરને આનંદ રસથી ભરી દીધું. એટલાજ ચરણર્થી તેના મનોરાજ્યમાં કંઈ- જુદા જ પ્રકારની
Page #18
--------------------------------------------------------------------------
________________
વીર-શાસન,
વિચારમાળા ઉભવી. વિચારશ્રેણિએ એકાગ્રધ્યાને ચઢતા તે યુવકની આગળ ચારે દિશાથી નજરે પડતાં મનમેહક દ “ આંધળા આગળ આરસી” નો દેખાવ, ધારણ કરતાં હતાં. પદાર્થોનું સંપૂર્ણ જ્ઞાન તે તેનામાં ન હતું તથાપિ અરિહdદેવોપદિષ્ટ તત્ત્વોના અવારનવાર શ્રવણથી થયેલો સામાન્ય બેધ વસ્તુસ્વરૂપને યથાર્થ ખ્યાલ સામાન્ય રીતિએ તેને કરાવી શકો. કર્મની વિચિત્ર ગતિ તે યુવકના અંતરમાં જુરાયમાન થઈ-આને આ આત્મા કર્મબળે એકવાર ચક્રવર્તિ બની છેખડ ધરાનું સ્વામિત્વ ભોગવે છે, તો બીજી વાર નરકની અસહ્ય વેદનાઓને અનુભવ કરે છે. એકવાર પિતા અથવા પતિ અગર નરેશ બની જવાનું ભાગ્ય સંપાદન કરે છે, તે બીજીવાર તેને પુત્ર અગર ભાર્યા કે કિંકરવૃત્તિને સ્વીકાર કરવો પડે છે. આહા ? કર્મવિવશ આત્માને ક્રોધના આવેશમાં, અભિમાનના ચડસમાં, માયાના પાશમાં, લોભના લંગરમાં, મત્સરના માત્સર્યમાં, ઈર્ષાની જવાળામાં, રાગના રંગમાં દેશની દુષ્ટતામાં, મોહના ફસામાં અને વેદના વિલાસમાં ફસતાં ક્યાં વિલંબ લાગે છે? આ કર્મવિવશ આત્માને સંસારવ્યવહારના ઘુંચળામાં કેવો આનંદ આવે છે? ખાવામાં અને પીવામાં, ફરવામાં અને હરવામાં, પહેરવામાં અને ઓઢવામાં કેવો અદ્ભુલ થઈ જાય છે ! કર્મવિવશ આત્મા દુનિયાના પ્રસંગમાં ઘડીમાં હર્ષઘેલે તે ઘડીમાં શોકઘેલો, ઘડીમાં નાચતકુદત તે ઘડીમાં ભૂમિ ઉપર પછાડા ખાતે દષ્ટિપથમાં ક્યાં ઉપસ્થિત નથી થતો ? કર્મપરતંત્ર આત્માઓને અહર્નિશ સાંપડતા ઇનિષ્ટ સંગોનો વિચાર હું કેટલો કરું ? આ ભૂલભૂલામણીમાં ( સંસારમાં ) અમે કયારના ભમીએ છીએ તેને તે કંઈ પત્તો જ નથી લાગતો. જે આ વખતે મહારો પ્રિય મિત્ર “ જિનદાસ” અત્રે હાજર હોત તો તે મને કર્મના વિષયમાં ઘણું ઘણું સમજાવત. તેને આવવાનો સમય તે થઈ ગયો છે તે છતાં આજે હજુ સુધી પણ કેમ દેખાતા નથી. કદાચ પ્રથમથીજ અત્રે આવ્યો હોય અને પાસેના વૃક્ષમંડપમાં ફરતો હોય તો જરાક આજુબાજુમાં તપાસ તે કર્યું અને આવ્યો હોય તો ધર્મકથા કરી સાંભળેલી કઠીનું રહસ્ય સમજવા વિષયમાં કેટલીક વાતનું જ્ઞાન તેની પાસેથી મેળવું.
રસિકચંદ્ર સામે દેખાતી કુદરતી વૃક્ષની કુંજમાં પિઠે અને જોયું તે પિતાનાજ પ્રિય મિત્ર “ જિનદાસ” ને ચોખ્ખી-ઘાસ વિગેરે શિવાયની એક કોરી જમીનના ટુકડા ઉપર બેઠેલે છે. જિનદાસ પણ પોતાના પ્રિય મિત્રને દેખીને એકદમ ઉભો થયો અને સામે આવ્યા. બંને મિત્રએ સામસામા “ જ્યજિતેંદ્ર ” શબ્દને વૈરચાર કર્યો અને ભેગા થયા. તે બન્ને મિત્રે તે ધીચ ઝાડીમાંથી બહાર નીકળી ખુલ્લી જર્મોન ઉપર બનાવેલા એક ચુનાગચીના ચેરા ઉપર જઈને બેઠા.
જિનદાસ–પ્રિય રસિકચંદ્ર ! કેમ આજે પ્રતિક્રમણ નથી કરવું ? અવસર થવા આવ્યો છે, ચાલે ! આપણે સત્વર જોઈએ.
રસિકચંદ્રભાઈ પ્રતિક્રમણમાં પ્રશ્ન છે ? પ્રતિક્રમણ કર્યા સિવાય તે આપણને ચાલેજ કેમ? ઉપવાસ વિગેરે તપ કરીએ છીએ ત્યારે ભજન વિગેરે શિવાય પણ ચલાવી લેવાય છે, પણ આપણું આ ક્રિયા તો આવશ્યક છે તેના સિવાય તા ચાલેજ કેમ? એ
Page #19
--------------------------------------------------------------------------
________________
મિત્રતાને નમુનો.
૪૮
-
- -
- -
તો અવશ્ય કરવી જ જોઈએ, કારણ કે ઉભયકાલ એટલે સાંજ અને સવારની આ ક્રિયાના આસેવનથી તેનો આસેવક, દવા કરાવાયેલા દરદીની માફક, તેમજ ભાર ઉતારી હલકા કરેલા, લાંબી મજલ કરાવાયેલા અને બોજાથી લાદેલા મજુર અથવા પશુની જેમ હમેશાં કરેગ અને આધિ, વ્યાધિ તેમજ ઉપાધિના અમાપ બોજાથી હલકે થાય છે. આવી ઉત્તમ ક્રિયા સાથે નકારને સ્થાન જ શા માટે આપીએ? જે વસ્તુ આપણી નથી, આપણી સાથે આવવાની નથી, આપણે અને તેને સમ્બન્ધ કેવલ કૃત્રિમ છે, તેને સાફસુફ રાખવામાં, તેની સંભાળ લેવામાં અને તેને ઓછું ન પડવા દેવામાં, અરે તેની ઉપાસના કરવામાંજ આપણે બધે સમય જોતજોતામાં ચાલ્યા જાય છે, તેમાંથી આપણે પિતાના જ આત્માની શુદ્ધિ માટે આપણું ઉપકારી પુરૂષોએ આપણા માટે નિયત કરી આપેલા સમયને શા માટે આપણે સદુપયોગ ન કરીએ ? ભાઈ જિનદાસ! આપણું ઉપકારી પુરૂએ આપણું જેવાના ઉદ્ધાર માટે પણ કેવી મઝાની ચેજના કરી છે ? આપણી તે આવશ્યક ક્રિયામાં આવતાં સૂત્રો કેવાં ગંભીર અને ભાવપૂર્ણ છે ! તેનું જે સંપૂર્ણ રહસ્ય સમજાઈ જાય છે તો પૂછવું જ શું? તેના ઉચ્ચાર માત્રમાં પણ આપણું મલિન આભાને વિશુદ્ધ કરવાની તાકાત વર્ણવી જાય તેમ નથી.
જિનદાસ–ભાઈ રસિકચંદ્ર ! આવી આપણી સર્વોત્તમ આવશ્યકક્રિયા ઉપર અને તેમાં આવતાં અનુપમ સઉપર પણ ભવાભિનંદી આત્માઓ અનુચિત આક્ષેપ કરે છે. ખરેખર એ બિચારાઓ ઉપર મને તો માત્ર અનુકંપા જ ઉત્પન્ન થાય છે. મારા ધારવા પ્રમાણે જેટલો સમય તેઓ આવા આક્ષેપ કરવામાં ગુમાવે છે, તેટલો સમય જે તેઓ એ વસ્તુને સમજવા માટે કઈ સદ્ગુરૂની ઉપાસના કરે, તો એવા પાપકર્મથી તે બચી જાય અને પિતાની ઉન્નતિને સન્માર્ગ તેઓના હાથમાં આવે અને જો તેમ થાય તે તેઓ પિતાનું આત્મહિત કરવા સાથે અન્યઉપર પણ ઉપકાર કરી શકે, પણ ભાઈ! સદ્દભાગ્યશિવાય તેવી ઈચ્છા તેઓના અંતરમાં શી રીતિએ ઉત્પન્ન થાય ?
| રસિકચંદ્ર–ભાઈ જિનદાસ ! સાચું જ છે કે પૂર્ણ ભાગ્યોદયશિવાય તેવી શુભ ભાવના થવી એ અશકય જ છે. તેઓને નથી કરવી સદગુરૂની ઉપાસના કે નથી કરવું સતશાસ્ત્રોનું શ્રવણ, તે વિના તેઓ કઈ રીતિએ વસ્તુસ્થિતિને ઓળખતા થઈ શકે? અને એ તે ખરૂંજ છે કે જ્યાં સુધી વસ્તુસ્થિતિ ન ઓળખાય ત્યાં સુધી તેઓની ભતિ સત્યનું શોધન શા આધારે કરી શકે ?
| જિનદાસ–પ્રિય મિત્ર ! તેઓ વચે તો ઘણું છે, પરંતુ તેમનું વાંચન કોઈ વિલક્ષણ પ્રકારનું હોય છે. સ્વાતંત્ર્યભાવનાની અસર સર્વત્ર થઈ ચૂકી છે. વીસમી સદીનું સ્વાતંત્ર્ય પણ મનુષ્યને કેાઈ જુદીજ દિશામાં ખેંચી જાય છે. ભાઈ ! જે આ સ્વાતંત્ર્ય ચિરસ્થાયી થઈ જાય તે મારી ધારણા પ્રમાણે તે “ ઉન્નતિ” શબદને પણ ભૂલાવી થવાને સમય આવી લાગે, કારણ કે સ્વાતંત્ર્યના ઉપાસકેએ હવે શાસ્ત્રાનું લક્ષણ પણ જુદું જ બાંધ્યું છે. તેઓ કહે છે કે જે વાતને આપણું અંતર ભાન્ય કરે તેવી વાત જેમાં હોય તેજ આપણું
Page #20
--------------------------------------------------------------------------
________________
વીરશાસન.
માટે શાસ્ત્ર પણ બીજું નહિ. ભાઈ ! આ વિષય ઉપર આપણે ઘણીજ વાતા કરવાની છે, પરન્તુ હવે આપણે આવશ્યકક્રિયા કરવાની થઈ ગયા છે માટે ચાલે આપણે સત્ત્વર જઇએ અને આપણા આત્મશેાધનના કાર્યમાં પ્રવૃત્ત થઇએ..
રસિકચદ્ર—હા ભાઇ ! ઉઠા અને ચાલે અવસર થઇ ગયા, મારે તો આજે કા વિષયમાં ઘણું પૂછવાનું હતું પણ હવે વળી અવસરે વાત.
૫૦
(
અપૂર્ણાં. ખુશાલચંદ. )
જૈન ધર્મની મહત્તા.
નીતિના નિયમા
( અનુસંધાન પુ. ક્ લાના અંક ૧૨ ના પૃષ્ઠ ૨૩૮ થી. ) બાલુભાઇ ! તમે ચેાત્રીશમે નિયમ સમજાવી શકશે! કે ?
બાલુભાઇ અંતરંગ શત્રુઓના ત્યાગ-કામ, ક્રોધ, માન, લોભ, મદ અને હર્ષ એ છે અંતરગ શત્રુઓ છે. જ્ઞાનથી વિચારતાં આ શત્રુએ વ્યવહાર તથા પરમાર્થના કાર્યમાં વિદ્યમય હાઇ ત્યાગવા ચેાગ્ય છે, પણ તેવે અપૂર્વ ત્યાગ તા માત્ર ત્યાગીઓજ કરી શકે. જ્યારે ગ્રહસ્થને માત્ર તે શત્રુએ પર વિજય મેળવવાના છે; એટલે કે આપણે H શત્રુઓને વશ ન થતાં આપણે તેમને વશ કરવા અથવા કાજીમાં રાખવાના છે. ટુંકામાં તેમને યુક્તિપૂર્વક, મર્યાદાસર આશ્રય આપવેશ. કામથી મેટાઈ, પડિતતા, ડહાપણ, કુલીનતા, વિવેક આદિ ગુણા નારા થવા ઉપરાંત શરીરને નાશ અને ખરાબ ક ઉપાર્જન થાય છે, તેથી ગ્રહસ્થે પાતાની સ્ત્રીમાં સંતેષ માની કામ ઉપર વિજય કરવા. વગર વિચારે મેલવાથી કે કાર્ય કરવાથી પાતાને કે ખીજાને ક્રોધ થાય તે ક્રોધ વિનયતા નાશ કરનાર, સંતાપ અને ઉર્દૂગ ઉત્પન્ન કરી અસભ્ય અને અસત્ય એલાવી મિત્રતા તેડાવનાર, કલેશ વધારનાર અને કીર્તિ આદિને નાશ કરાવનાર ક્રોધ છે. બીજાને આધાત ન થાય તેવી રીતના ક્રોધને ઉપયોગ તે ક્રોધ ઉપર વિજય કરવા તે છે, હિતશિક્ષા યુક્તિપૂર્વક સમન્તવાં છતાં દુરાગ્રહ ન મુકી સત્ય વચનને અનાદર તે માન છે. પેાતાનું વચન સિદ્ધ કરવા અર્થે છળકપટ, પ્રપંચ આદિ કરવા ઉપરાંત તેથી ઉપકાર ભૂલાવીને ક્રાધમાં પણ ઉતારે છે, અને તેમ થતાં અનક સાહસ કરતાં જીવ વાર નથી લગાડતા, માટે સિદ્ધ થએલાં હિત વચન કે સત્યને સ્વીકાર કરવા તે માન ઉપરના વિજય છે. માત્ર ધનનો સંચય કરી દાન યાગ્ય જીવને દાન નહિ આપવું તે લેાબ છે. લેાબના પાષણ અર્થે અન્યાય, પ્રપંચ, ગા, છેતરવું, હેરાન કરવું આદિ દુર્ગુણા દાખલ થાય છે. ધન ચહેંચળ અને નારાવત છે તેને યથાશક્તિ યાગ્ય રીતે ઉપયાગ કરવા જોઇએ. વિશેષમાં લેાભી જીવ નીચની શ્લાધા કરનાર, અચ્છતા ગુણ ગાનાર, છતા અવગુણુ ન જોનાર, શત્રુની સ્તુતિ કરનાર, અકૃતજ્ઞની સેવા કરનાર બનવા ઉપરાંત ધનનેા વ્યય થવાના ખીકથી મિત્રાથી દૂર રહેનાર; ધ, જ્ઞાતિ, દેશનાં શુભ કાર્યામાં પણ ભાગ ન લેનાર બને છે. દ્રવ્યના સદુ૫યાગ કરવા અને પારકુ’
Page #21
--------------------------------------------------------------------------
________________
જૈનધર્મની મહત્તા.
દવ્ય ન લેવું તે લેભને વિજય છે. કુળ, બળ, ઐશ્વર્ય, સંપત્તિ, રૂપ, વિદ્યા, જાતિ અને
વન આદિને અહંકાર તે મદ છે; અન્યને પીડા કરવી અગર ઉચ્ચસ્થિતિથી નીચે પાડવા તે પણ મદજ છે. જેનો જેનો મદ કરવામાં આવે તે વસ્તુથી રહિત છવ થાય છે. સુદ્ર કાર્યોથી પણ મદ ન કરે. કેઈપણ બાબતનું અભિમાન ન કરતાં સમાન દ્રષ્ટિ રાખવી તે મદ ઉપર વિજય છે. નિમિત્ત વગર કેઈને દુઃખ આપી કે અનર્થ કરી ખુશી થવું તે હર્ષ છે. રોદ્રવિચારી જીવોજ અનર્થના કાર્યમાં આનંદ માનનાર હોઈ શકે. બુરાં કામ કરનાર અને તેથી ખુશ થનાર રૌદ્રધ્યાની હોઈ નરકગતિ પામનાર જીવ પ્રાયઃ હોય છે; જ્યારે ઉત્તમ જીવ અન્યને સુખ કે તેની સગવડ આપી હર્ષ પામે છે. અનર્થ કરી આનંદ નહિ માનતાં અન્ય જીવને તેને સુખ થાય તેવી મદદ આપી હર્ષ પામવો તે હર્ષ ઉપર વિજય છે.
ચંપકલાલ-આ છ અંતરંગ શત્રુઓ પર વિજય મેળવતા જીવ તે શત્રુઓને ત્યાગ સહેલાઈથી કરી શકે છે અને તેમ થતાં અધ્યાત્મમાર્ગમાં સહેલાઈથી આગળ વધી શકાય. જયન્તલાલ ! તમે છેલ્લો નિયમ કહે !
જ્યન્તલાલ–ઇકિવશરાખવી તે છેલ્લો પાંત્રીસમો નિયમ છે. ઇનિા પ્રબળ વિકારને વશ થઈ અનર્થકારક ઇંદ્રિયોના વિષયોની પ્રાપ્તિ અર્થે પ્રવૃતિ ન કરવી; પણ ઇકિ. ચોના વિકારેને મર્યાદામાં લાવી રાખવા તે ઈદ્રિયનિષેધ છે. ઇન્દ્રિયની પાસે આવેલા વિષયને અનુભવ તો તે લેશેજ, પણ તે વિષયની પ્રાપ્તિ કે ઉપગથી અનુકુળ વિષયોમાં અનુરાગ અને પ્રતિકુળ વિષયો તરફ દેષબુદ્ધિ આદિરૂપ રાગદેષને ત્યાગ જીવના પિતાનાજ હાથમાં છે અને તેમ કરવું તે ઇયિનિષેધ ઇકિય વશ રાખવી તે છે. શક્તિને સર્વ વ્યય ઇંદ્રિયોની વિષયપ્રાપ્તિમાં કરનાર જીવનું બળ ઘટે છે; અને તે વિષય વારંવાર ભગવ્યા છતાં તે તરફ અભિલાષા વધ્યા જ કરે છે, માટે જ અનિમાં વધુ લાકડાંને અગ્નિને પ્રદિપ્ત કરે છે તેમ આ છે તે ખુબ યાદ રાખવું. તેથી જ ઈદ્રિય સુખની એ છાશ કરતા થવું કે જેથી ઈદિ વશ રાખી શકાય.
ચંપકલાલવળી ઈદ્રિયોને કાબુમાં ન રાખવી તે આપત્તિ અને દુઃખને આમંત્રા જેવું છે, જ્યારે ઈકિયેને વશ રાખવી તે સર્વ સંપત્તિનો માર્ગ છે. વિશેષમાં યાદ રાખવું કે શરીર રથ છે; ઇંદ્રિયો ઘોડા છે, અંતઃકરણ સારથી છે; આત્મા અંદર બેઠેલે માલીક છે. જે રથના ઘેડાને વશ ન રાખતાં તેને ઉન્માર્ગે વહન કરવા દઈએ તો તે રથને તથા અંદર બેઠેલા માલીકને જેમ તે નાશ કરે છે તેમ ઈતિને કાબુમાં ન રાખીએ તો તેથી શરીર અને આત્મા પતીત થાય છે માટેજ ઈતિને કાબુમાં રાખવી.
- રસિકલાલ–ચંપકલાલ! તમારા કહ્યા મુજબ આ પાંત્રીસ નિયમેની તે સમજ પડી. વધારામાં તમે જે ચાર અત્યુત્તમ ભાવનાઓનું વિવેચન કરેલું તેનો આની સાથે કાંઈ વિશેષ સંબંધ છે કે?
ચંપકલાલ–આથી વિશેષ તે હું શું કહી શકું? ગુરૂ પાસેથી વિશેષ જાણવા જીજ્ઞાસા હેય તે જાણી શકાય. આની સમાલોચના કરતાં મારી મતિ અનુસાર આ નિયમને આપણી અત્યુત્કૃષ્ટ ચાર ભાવનાનો સંબંધ ટુંકમાંજ કહું છું. પ્રથમ તે નિયમ નં. ૧, ૩, ૫, ૭, ૯, ૧૦, ૧૧, ૧૨, ૧૩, ૧૪, ૨૨, ૨૫, ૨૬, ૨૮, ૨૯, ૩૦ આ સર્વે આત્મ- "
Page #22
--------------------------------------------------------------------------
________________
પર
વીર–શાસન.
શુદ્ધિ અર્થ તેમજ વ્યવહારની સરળતા અને આબરૂ અથે છે; નિયમ નં. ૧૬, ૧૭ દરેક જીવને પોતાના સ્વાર્થ અંગે અને આરોગ્યતા અથ છે, જ્યારે નિયમ નં. ૧ માધ્યસ્થ દશામાં દેરાવાનું શીખવી નિયમ નં. ર૦ કદાગ્રહનો ત્યાગ બતાવી નિયમ નં. ૪ માં પાપથી ડરવું શીખવી પાપનો ત્યાગ ઉપદેશે છે. આ પ્રમાણે ગુણાનુરોહમાં પાઠ -- ન પડી જવાય તે અર્થ નિયમ નં. ૧૫ ધર્મશ્રવણ અને નિયમ નં. ૧૦ ધર્મ, અર્થ અને કામ એ ત્રણે વર્ગનું સેવન પરસ્પર બાધા ન આવે તે રીતે કરવું તે છે. આમ ધર્મશ્રવણથી છવનની વૃત્તિ કારૂગ્યમય બનતાં જીવ સેવા અને પરોપકાર તરફ વળે છે, અને તેની પુષ્ટિ
અર્થ નિયમ નં. ૧, ૨, ૩૧ અને ૩૩ આપેલા છે. વિશેષમાં આત્માની ઉન્નતિ અર્થ નિયમ નં. ૨૭ વિશેષ જ્ઞાનપ્રાપ્તિ અને નિયમ નં. ર૭ કઈ કાર્ય શરૂ કરતાં પહેલાં પોતાને બળાબળનો વિચાર, કવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ અને ભાવપર વિચાર કરી નિર્ણય અને નિશ્ચય કરવાનું શીખવી નિયમ નં. ૩ર ગંભીરતા અને સામ્ય દષ્ટિયુકો બનવાનું બતાવી જીવને નિયમ નં. ૩પ ઈરિયનિગ્રહ તરફ દોરે છે અને તે પછી નિયમ નં. ૩૪ અંતરંગ શત્રુઓને વિજય આપે છે. આટલા પ્રમાણમાં આગળ વધતાં પ્રમોદભાવનામાં પ્રવેશ થતાં તેની પુષ્ટિ અથે નિયમ નં. ૨, ૮ અને ૨૧ બતાવેલા છે કે જે વિશેષમાં સર્વ જીવો પ્રતિ મિત્રી ભાવ તરફ દોરનાર સાધન થઈ પડે છે. આ રીતે સર્વ નિયમોને વિચાર કરતાં તે નિયમ પણ ચાર ઉચ્ચ ભાવનાઓને ઓછાવત્તા પ્રમાણમાં પુષ્ટિ અર્પણ કરે છે. - બાલુભાઈ ચંપકલાલ ! આજે તો તમે જરા રસમય રીતે સમજાવ્યું. અમે ત્રણે જણ આ બાબત પર હજી વિચાર કરી તે સર્વને બનતી ત્વરાથી અમલમાં મુકવા નિશ્ચય કરીશું. મને તો લાગે છે કે આ નિયમયુક્ત વર્તનજ આપણને ગ્રહસ્થ ભાર્ગમાંની મુશ્કે--- લીઓથી દૂર કરે છે અને વળી આત્માને કાંક અંશે શુદ્ધ જ્ઞાનમય બનાવીને સચ્ચારિ ત્રમાં લાવી મુકે છે. કેમ ખરું છે ને? જયન્તિલાલ !
જયન્તિલાલ–હા, મને પણ તે બરાબર લાગે છે. ચાલો આજે વખત ઘણે થયો. હવે કોઈ ધાર્મિક ક્રિયામાં મગ્ન થઈએ. ચંપકલાલ ! તસ્દી માફ જય. જય.
(ા. ચીમન )
“ તોફાની કેણું !”
તા. ૧૩ મી નવેમ્બર સને ૧૯૨૧ના જૈન પત્રમાં ખબરપત્રિઓને સૂચના આપનાર તથા નનામો લેખકજ તફાની ટેળીમાં ગણી શકાય. જ્યારે અહીં (વડેદરામાં) પૂર્ણ શાંતિ અનુભવાય છે ત્યારે ખળભળાટ લખવો, શું આથી નનામો લેખકજ તફાની સિદ્ધ નથી થઈ શકતા? પ્રામાણિક લેખક તરફ ધ્યાન નહીં દેતાં નનામા લેખથી ધારણ બાંધનાર જેન તંત્રીનું મગજ કેટલું તેફાને ચડી ગયું છે તે તે પાઠક સારી રીતે જાણી શકે તેમ છે.
જેવી દષ્ટિ તેવી સૃષ્ટિ ના નિયમને, અમને તોફાની ટેળીમાં દાખલ કરનાર જૈન તંત્રીએ સાબીત કરી બતાવ્યો છે. અમને ભાડુતી લેખક લખનાર જૈન તંત્રીને અમો પિટભરે તંત્રી લખીયે તે અમારી કલમને કઈ રોકી શકે ખરે? નહિ. એવી જ રીતે અમે પણ તંત્રીને જેમ તેમ લખતાં રોકી તો ન જ શકીએ; પણ પ્રશ્ન તો પૂછી શકીયે ખરા કે
Page #23
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુંદર રાજાની સુંદર ભાવને.
-
૫૩
તમારા પત્રમાં અહીંની ખાટી બીના લખનાર કોણ છે?” “તમે પ્રતિષ્ઠિત મુનિ લખે છે તે કયા?' આમ સ્પષ્ટ પ્રશ્નો પુછવા છતાં જવાબ ન આપે અને તોફાની ટેળી કહી સાચા મુદાઓને ઉડાવી મુકે, આથી જૈનતંત્રી તેવી પિપલીલાને વિસ્તારે છે કે અમે લીલા વિસ્તારીએ છીએ ? તે સુજ્ઞ સમજી શકે તેવો વિષય છે. અમે તે માત્ર આવા પડદા પાછળ ખેલાતા ખેલોનું બભિત્સ દશ્યને જેનાર પ્રજાસમક્ષ તેનું સત્ય સ્વરૂપ રજુ કરીએ છીએ. જોઈએ છીએ કે હવે પછી આવા પાપી પડદાઓમાંથી શું શું બભિત્સ દશ્ય જાહેર થાય છે.
જીવણલાલ કીરચંદ વડેદરા.
- ~
હૃK૯-૪ શું સુંદર રાજાની સુંદર ભાવના
અને શીલ ત્વની કચેરી, - ----*---
* પ્રકરણ ૧ લું.
– હૃ–' શયનમંદિરમાં કુળદેવી.
મનહર વૃક્ષ નિકુંજથી ઉપશોભિત, સુરમ્ય હરીઆળા ઉધાન પ્રદેશથી સુશોભિત, ચિત્તાકર્ષક અને આનંદદાયી મહાન નગરોથી અલંકૃત, અવૃષ્ટિ અને અતિવૃષ્ટિના પરિતાપરહિત, સર્વ દેશોમાં પ્રાધાન્યપદ ધારણ કરનાર, આ ભૂમંડળ ઉપર અંગ નામના વિશાળ દેશમાં સમગ્ર રાષ્ટ્રના મંડનભૂત, સર્વ નગરમાં શિરોમણી, સુખસમૃદ્ધિથી પરિપૂર્ણ, દેશન્તરીય જનને આશ્રયદાત, વિસ્તીર્ણ અને ગગનાવલમ્બી દેવમંદીરે, રાજમહાલ, અને મહાન ધનાઢયોની સુંદરગૃહ પંક્તિથી સુશોભિત, અનેક પ્રકારની દર્શનીય સામગ્રીએથી પરિપૂર્ણ ધારાપુર નામની નગરી જે દેશની રાજધાનીનું શહેર છે, જ્યાં પરોપકાર પરાયણ, પરાક્રમશાળી, નીતિનિપુણ, નગર જનોને આનંદદાયી, એટલું જ નહિ પરંતુ જેની દયાન્તર્ગત ઉચ્ચતર ભાવનાઓની સુંદરતા, મુખકમલથી ઝરતા વચનામૃતની મધુરતા, ભવ્યમુખકમલની સુરમ્યસરભતા, અને તેજસ્વી તથા મનોહર શરીરની ભવ્યતા અર્લ કિક હતી; જે અલોકિક સાંદર્ય સમાગમથી પરિપૂર્ણ સુંદર નામનો રાજા રાજ્ય કરતો હતો જેની રાજ્ય પાલનની અલૌકિક કળા સર્વ પ્રજાના અંતકરણને આશ્ચર્યમગ્ન કરતી શુભ આશીર્વાદને જન્મ અપાવતી હતી. સર્વ પ્રજા જેના દર્શનની ઉત્કટ ઉત્કંઠા ધરાવતી હતી.
વિદ્વાન કવીશ્વરે પણ દર્શાવે છે કે-ચત્રાતત્તર ગુજરાત્તિ ઘણું કરી આકૃતિને અનુસાર ગુણસમૂહની સ્થિતિ જોવાય છે. વ્યવહારમાં પણ એજ સ્થિતિ જોવામાં આવે છે, સ્વભાવતઃ જનસમૂહ આનંદી સ્વભાવ અને ભવ્ય આકૃતિ અનુસાર વિશિષ્ટ ગુણેનું
Page #24
--------------------------------------------------------------------------
________________
વીર-શાસન
તેમનામાં અનુમાન કરે છે; આથીજ રાજાને આનંદી સ્વભાવ, અને હર્ષપૂર્ણ છાયાથી વિભૂષિત મંદહાસ્ય યુક્ત મુખાકૃતિ, આંતરિક ઉચ્ચગુણોનું પ્રતિપાદન કરતાં હતાં. તે ઉદાત્ત ઔદાર્યાદિ ગુણ વિભૂષિત સુંદર રાજાને સૈભાગ્યની ભૂમિકા, માનસિક વાચિક અને કાયિક વિશુદ્ધિપૂર્વક સતીત્વનું સંરક્ષણ કરનારી, દિવ્ય વાછત્રમાંથી નિકળતા સુંદર સ્વરસમાન સુસ્પષ્ટ અને મધુર વચનામૃતથી અને અકુતિ ભકિતથી, પ્રિયપતિને નિસ્સીમ આનંદ ઉત્પન્ન કરનારી, રાજવંશીય સતીશિરામણી મદનવલભા નામની એકજ રાણી હતી. પ્રભાવસંપન્ન રાજાના અંતઃપુરમાં, અને મને મંદિરમાં, માત્ર એકજ મંદનવલભા હતી. રાજાના ઉચ્ચગુણેથી આકર્ષણ કરાયેલી અનેક રાજકન્યાના પાણીગ્રહણની વિજ્ઞપ્તિએ રાજાઓ તરફથી આવતી હતી, પરંતુ એક પતિવ્રતધારી રાજી સર્વ વિજ્ઞપ્તિઓને ચેપગ્ય પ્રત્યુત્તર આપી સર્વને પ્રસન્ન કરતો હતો. અનુક્રમે સાંસારિક જીવન વ્યતીત કરતાં સતી શીરામણું રાણુની કુક્ષીરૂપ માનસરોવરમાં હંસ સમાન વિનયી અને વિવેકી, પિતાના આદર્શ જીવનથી સર્વને આશ્રય મગ્ન કરનાર, સ્વકુળને ઉન્નતિના શિખર પર આરોહણ કરાવનાર, કુળલક્ષ્મીના મુકુટ સમાન, બે પુત્ર થયા. મહાન વિભૂતિથી પુત્રજનન મહેસવ કર્યા બાદ રાજાએ બને પુત્રોનાં અનુક્રમે કીતિપાલ અને મહીપાલ નામે ધારણ કર્યા. નીતિધર્મપાલક ધમરાજાના ઉદાર હૃદયમાં અનેક વિશિષ્ટ ગુણોને વાસ હતો અને તેથી જ તે સર્વ જનમાન્ય અને અનુલ્લંઘનીય વાક્યવાળો હતો. સર્વ પ્રજા તેની આજ્ઞાપાલનમાં આનંદ માનતી હતી અને એક અવાજે તેના ગુણોનું યશોગાન કરતી હતી. પ્રજાને સંપૂર્ણ વિશ્વાસ હતો કે અમારા રાજા જે કાંઈ અને ફરમાવે તેમાં અમારું શ્રેય રહેલું છે, કદીપણ અમેને તે ઉન્માગે ગમન નહિજ કરાવે; કહ્યું છે કે–ગુor: પૂજ્ઞાન ગુorg
fસ્ટ વા: ગુણવાનું પ્રાણીઓમાં રહેલા તેમના ઉચ્ચતર ગુણો તેમની પ્રજની યતાના પ્રતિપાદક છે, નહિ કે તેમના વેષયા ઉમ્મર. ગુણાનુરાગી કે ગુણપક્ષપાતીની દૃષ્ટિ માત્ર તેમના ગુણો પ્રત્યેજ હોય છે, પછી ભલે તેના શરીર ઉપર રહેલા સુંદર પિપાકથી ક્ષત્રીય વીર જણાતો હોય, સુંદર જવાહીર અને સુવર્ણ સ્નના આભૂષણથી અલંકૃત હોય, યાતો જીર્ણપ્રાય અને અનેક જગ્યાએ સાંધાવાળા મલીન ચીવર ધારણ કરવાથી દીનદુઃખી કંગાલા જે જણાત હોય, ભલે તે વૃદ્ધ હોય કે યુવાવસ્થાના સૈદયથી વિભૂષિત હોય અથવા તે બાલચેષ્ટામાં રમણ કરનારે બાળ હેય. વિવેકી પ્રાણીઓની દૃષ્ટિ આ સર્વ અવસ્થાઓની ઉપેક્ષા કરી એકાંતગુણગ્રાહિણી જ હોય છે. ગુણસમૂહથી ભરપૂર રાજાના અંતરમાં લોકેત્તર અને સર્વગુણશિરોમણું એ એક અસાધારણ ગુણ હતો કે જે ગુણનું નામ શ્રવણુગોચર થતાં તે ગુણધારી રાજે પ્રત્યે પૂજ્યભાવ ઉત્પન્ન થયા વિના ન રહે. જેમહાન ગુણની મુકતકંઠે પ્રશંસા કરી સમર્થ અને સાતિશય જ્ઞાનસંપન્ન પૂર્વ ઋષિઓએ પિતાની જીહા પવિત્ર કરી અને સમર્થ શાસ્ત્રકારોએ લેખીનીદ્વારા તેને ઉલ્લેખ કરી પિતાના કર કમલોને પાવન કર્યા તેજ પરનારીસહદર ગુણ રાજાના નિમલ હૃદયમાં રગે રગે પરિણમેલો હતો. વિશુદ્ધ બ્રહ્મચર્યના પાલક અનર્ગલ પુન્યના સંપ્રાપક થાય એ નિઃશંસય વાત છે, પરંતુ માત્ર અન્ય સ્ત્રીથી પરાડુમુખ એટલે અન્ય સ્ત્રીને પિતાની માતા યા ભગીની તુલ્ય માનનાર, જેમ રણસંગ્રામમાં શત્રુ સૈન્યની સન્મુખ છાતીએ જનારા શત્રુઓને કદીપણ પિતાની પીઠ નહિ દર્શાવનારાઓમાંજ શુરવીરપણ નીડરપણે ઇત્યાદિગુણોની વિદ્યમાનતા માની શકાય છે તેવીજ
Page #25
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુંદર રાજાની સુંદર ભાવના.
રીતે અન્ય સ્ત્રી પ્રત્યે તેનાથી ઉલટું જ વતન કરનાર અર્થાત તેમના પ્રત્યે માતૃભાવ યા ભગીનીભાવ ધારણ કરતા પિતાની છાતી નહિ દર્શાવનારા પ્રાણ જવા સુધીના કટોકટીના પ્રસંગે પણ પિતાના કુળને કલંકિત નહિ કરનારા સ્વધર્મથી અવિચલિત દૃષ્ટિવાળાઓમાં જ સાચી શોર્યતા નિડરતા અને અજયતા માનવામાં આવે છે. તે મહાન તેજવીઓના પ્રત્યે રાજા મહારાજાઓ મનુષ્યો તો દૂર રહો પણ મહાન પુન્યશાળી ઋદ્ધિપૂર્ણ દેવતાઓ અને અનેક દેવ દેવીઓના સ્વામી ઢિપણ વાત્સલ્યભાવ ધારણ કરે છે, ચરણકમલની સેવા કરે છે અને દરેકે દરેકે કાર્યમાં સહાય કરે છે. સ્વકાન્તાસંતેષી પુરૂષ યા સ્વકાન્તસિંધી સ્ત્રી પ્રત્યે વિધિ પણ અનુકુલ થાય છે જેના સદ્વર્તનના પ્રભાવે વિષમ કાર્યો પણ નિર્વિને સમાપ્ત થાય છે. અસહ્ય અથવા દુસહ્ય સંકટ પણ દૂર ચાલ્યા જાય છે, ભયાક્રાન્ત અટવી પણ નિર્ભય રીતે ગમન કરવા લાયક થઈ જાય છે, શાસ્ત્રોમાં જે મહાનુભાવોના અનેક જવલંત દષ્ટાંતો દર્શાવવામાં આવ્યા છે. અનેક સતીશરોમણી સ્ત્રીઓએ પિતાના સતીત્વના પ્રભાવે મહાભારત કાર્યો કર્યા છે, અનેક દુખીઓને દુખ મુકત કર્યા છે, તેવી જ રીતે શીલવાન પુરૂએ પણ પિતાના આચાર વાણી અને કાર્યોદારા સમગ્ર ભૂમંડળને આશ્ચર્યમગ્ન કર્યું છે. હૃદયની ઉચ્ચતમ ભાવનાપૂર્વક તે પનારીસહોદરવ્રતનું પાલન કરતા અને નિતીથી રાજ્યપાલન કરતા સત્વશાળી રાજાની ક્રિતિ દિગંતરમાં વિસ્તાર પામવા લાગી. ઉત્તમ સ્વામિની પ્રાપ્તિથી અત્યંત હર્ષપૂર્ણ હૃદયવાળી કીતિ દેવીએ આકાશમંડળમાં પણ પિતાનું નૃત્ય શરૂ કર્યું, અર્થાત્ જેના ગુણની પ્રશંસા દેશદેશાંતરમાં તે દૂર રહે પરંતુ દેવલોકમાં પણ પહોંચી.
એક દિવસ લગભગ મધ્યરાત્રીના સમયે રાજાના શયન મંદિરમાં રસદર્યવાન અને તેજસ્વી કે સ્ત્રીએ પ્રવેશ કર્યો. રાજા નિદ્રારહિત જાગતો બેઠો હતે, દિવ્યરૂપવાન સ્ત્રી એકદમ રાજા સન્મુખ ગઈ જેની તેજસ્વી મુખમુદ્રા ઉપર શોકનાં ચિન્હો સ્પષ્ટ રીતે દષ્ટિ. ગોચર થતાં હતાં, જેનું હૃદય પણ દુઃખાકાત હોવાથી વિહળ જણાતું હતુંરાજાએ સરમુખ રહેલી સ્ત્રીને જોઇ. વાંચક મહાશયે રાજા સન્મુખ રહેલી સ્ત્રી તે કોઈ માનુષી નહતી પરંતુ રાજાની કુળદેવી પ્રત્યક્ષ થઈ રાજા પાસે આવી હતી શેક ક્રાન્ત હૃદયવાળી કુળદેવીએ પ્લાન મુખે નીચેની હકીકત જણાવી, રાજન હું તારી કુલ પરંપરાની રક્ષા કુળદેવી છું, શોકનક વૃત્તાંત દર્શાવવા તારી પાસે આવી છું, જો કે તે હકીકત દર્શાવતાં મારું હૃદય ભરાઈ આવે છે, જીહા ઉપડતી નથી, છતાં નિરૂપાયે તે જણાવવું પડે છે તે જણાવ્યા વિના ચાલી શકે તેમ નથી. જ્ઞાનદ્વારા જે હકીકત મેં જાણું છે તે હું તારી સમક્ષ સ્પષ્ટતાથી પ્રતિપાદન કરું છું અવનિપતિ ! અલ્પ સમયમાં તારું સુખપૂર્ણ જીવન દુઃખમય બનશે. આ રજ. ભવના સુખને અનુભવ જે તું કરે છે તે સર્વ સુખ તારી દષ્ટિપથથી દુર જશે અને દુખના મહાન વિષમ ડુંગરે તારી નજર આગળ તરવરશે. તારા સુખને ઉચ્છેદ અને દુઃખમય સ્થિતિ જોઈ મારું હૃદય કંપે છે. સુખની અવિચ્છિન્ન પરંપરાને ઉછેદ અટકાવવાને માટે અને ભાવી સંકટનો ઉચ્છેદ કરવા માટે ચારે બાજુએ અવલોકન કરતાં એક પણ માર્ગ મળી શકતો નથી. ઉદયગત સુંદરભાવના સફળ થાય તે સમયે મારી નજરે આવી શકતાં નથી. અમે દેવી પરાક્રમ સંપન્ન દેવતા છતાં પણ અમારામાં તે સામર્થ્ય નથી કે
Page #26
--------------------------------------------------------------------------
________________
પડ
વીરશાસન,
રાજન ભવિષ્યમાં થવા વાળી તારી વિષમ સ્થિતિનો પ્રતિકાર કરી શકીએ તો પછી મનુષ્યની વાત તે શી કરવી. રણસંગ્રામમાં તીક્ષ્ણ શસ્ત્રો વડે સેંકડે સુભટપંક્તિથી જીત મેળવનાર મહાન શુરવીર યોદ્ધાઓ પણ દુઃખને પ્રતિકાર કરી શકે તેમ નથી. વાંચક મહાશયો ! રાજા પ્રત્યે કથન કરેલાં કુળદેવીનાં વચનો ઉપર પૂર્ણ વિચાર કરવાની જરૂર છે. કેટલીક વખતે પુત્ર કલત્રાદિ સંબંધી ધારેલી ધારણું સફળ કરવા ખાતર જેનો સમાગમ મિથ્યાત્વ ઉત્પન્ન કરે તેવા મિથ્યાદર્શની દેવ દેવીઓની માનતા કરવાની અધમ ભાવનાઓ અંતરમાં ઉપન્ન થાય છે. વિચારણું માત્રથી વિરામ નહિ પામતાં. તે ધન ધાન્ય પુત્ર કલત્રાદિના મેહમાં લુબ્ધ થઈ પત્નિના પ્રેરાયા અકરણીય કાર્યો કરવા તત્પર થઈ જાય છે, જે કે વિચારશીલ વિવેકી ધમતત્ત્વના પરિચિંતક અને વાસ્તવિક સ્થિતિના જાણનારાઓના અંતરમાં કદીપણ તે ભાવનાઓ ઉત્પન્ન થાય જ નહિ, કઈ વખત પ્રમાદ દશામાં હેવી વિચારણ ઉત્પન્ન થાય તે તરતજ અન્ય શુભ ભાવનાથી તે અધમ વિચારણાનું નિર્મુલ ઉન્મલન કરે છે, કદીપણ તે વિચારણું તેઓમાં કાર્ય રૂપે પરિણમતી નથી–માત્ર મોહમુગ્ધ અને નિબિડ અજ્ઞાન અંધકારમાં રહેલા પ્રાણીઓની જ તેમાં પ્રવૃત્તિ હોય છે.
કુળદેવીની હકીકત ઉપરથી આપણે સ્પષ્ટ સમજી શક્યા કેસમર્થ દેવતાઓ પણ કર્મપરિણામને અન્યથા કરી શકતા નથી.
પુન્યદયના પ્રભાવે કેટલીક વખતે પ્રયત્ન વિના પણ પ્રસન્ન થયેલા દેવતાઓ વિષમ પ્રતિબંધકેમાંથી પસાર કરાવી, સ્વભાગ્યાનુસાર ફળ પ્રાપ્તિમાં સહાયક બને છે. અશુભ કર્મના ઉદયે પ્રાણીઓને પ્રભાવસંપન્ન દેવતાઓ પણ કશું કરી શકતા નથી, ભલે તે પોતાને ભક્તો હોય યા પૂર્વભવના સ્નેહી હોય યા પિતાના સ્વજન વગ હોય. તેઓને સુખી કરવાની પોતાની તીવ્ર ભાવના અંતરમાં જ વિલય પામે છે. તે ભાવના સફળ કરવાને કઈ પણ માર્ગ તેમને મળી શકતો નથી. દષ્ટાંત તરીકે આપણે જાણીએ છીએ જે ત્રણ ખંડના અધિપતિ કૃષ્ણ વાસુદેવના બંધુ બળદેવ ચારિત્ર અંગીકાર કરી પરિષહ ઉપસર્ગોને સહન કરી વિશુદ્ધ ચરિત્ર પાલનના પ્રભાવે પંચમ દેવલોકમાં દેવતા થયા. અવધિજ્ઞાનથી ત્રીજી નારકીમાં વિષમ સંકટ સહન કરતા પિતાના કૃષ્ણ બંધને જોઈ હદય દુઃખી થયું. બંધને નકદુઃખમાંથી મુક્ત કરવાની પ્રબળ ઇચ્છાવાળા બળદેવ અનેક દેવતાઓના સ્વામી છતાં પણ કૃષ્ણનું દુઃખ દૂર કરવા સમર્થ થયા નહિ. દેવલોકમાં લઈ જવાનો પ્રયત્ન કર્યો તેનાથી કૃષ્ણને અધિક અધિક દુઃખ થવા લાગ્યું. છેવટે કૃષ્ણ બંધુને કહ્યું ભાઈ ! મને છેડી, તારા પ્રયત્નથી અને અધિક દુઃખ થાય છે. ઉપાર્જન કરેલાં અશુભ કર્મનાં ફળ ભોગવવાં જ પડે છે, કર્મ પરિણામની પ્રબળ સત્તાને ઉછેદ કોઈથી પણ થતો નથી, દુષ્કર્મના ઉદયે પ્રાણીઓ આવી વિચિત્ર દુર્દશાને અનુભવ કરે છે.
આ ઉપરથી આપણે જાણી શક્યા કે પાપના ઉદયે સમર્થ દેવતાઓ પણ સહાયક થઈ શકતા નથી. પ્રબળ પુદકે અલ્પ સામગ્રી છતાં પરાક્રમી યોદ્ધાઓ સામે વિજય સંપ્રાપ્ત કરે છે. ક્રોધાયમાન થયેલા દુશ્મને પણ લેશ માત્ર વિરૂપ આચરણ કરી શક્તા નથી, સમર્થ ઇકો પણ જેને વાંકે વાળ સરખો પણ કરી શકતા નથી, જેનું જવલંત દ્રષ્ટાંત-ત્રણ જગતને નાથ અંતિમ તીર્થપતિ શ્રીમન્મહાવીરસ્વામિ મહારાજ ભવ્ય કમલ વનને કૅલ્લિત,
Page #27
--------------------------------------------------------------------------
________________
સુંદર રાજાની સુંદર ભાવના.
૫૭.
કરતા રાજગૃહી નગરીની બહાર ઉદ્યાનમાં સમવસર્યાં. તે અવસરમાં દરરાજ છ પુરૂષા અને એક સ્ત્રીની હત્યા કરનાર અંર્જુનમાળીના ભયથી કાપણું મનુષ્ય વંદન કરવાને માટે જઇ શકતું નહતું; પરંતુ સુદર્શન શ્રેષ્ટિએ ભગવંતનુ આગમન સાંભળ્યું અને અતિ પ્રસન્ન થયા, રામાંવિકસ્વર થયા અને વંદન, ધશ્રવણની તીવ્ર ઉકઠા જાગૃત થઈ. મહાન પ્રયત્ને માતા પીતાને સમજાવી ભગવાન પાસે જવા નિકળ્યેા. મુદ્ગરપાણી યક્ષાદ્ધિતિ અર્જુનમાળી માગર્ ઉલાળતા સુદર્શન સન્મુખ આવ્યા. સુદર્શને મરણાંત કષ્ટ. જાણી સાગારી અનશન કર્યું. સુદર્શનના પુન્યપ્રભાવે યક્ષ કાંઇ પણ કરી શકા નહિ, પરંતુ તેનું તેજ સહન → કરી શકવાથી અર્જુનમાળાના અંગમાંથી નીકળી ચાલ્યેા ગયે. ત્યાર પછી સુદર્શનના મુખથી પાતાના સઘળા સમાચાર જાણી અર્જુનમાળીને પોતાના પાપને પશ્ચાત્ત૫ થયા અને સુદર્શનની સાથેજ ભગવાનનાં દર્શન કરવા ગયે. દેશના સાંભળી, ચારિત્ર અંગીકાર કર્યું. આત્મશુદ્ધિના માર્ગે પ્રયાણ કરી કાર્ય સાધી શકયેા. આવી રીતે સુદર્શનને ક્રુર યક્ષપણુ કાંઈ કરી શકયા નહિ, કેમ કે પુન્યશાળીને કોઈપણ સ્થળે દુખ નથી. વળી પણ કહ્યું છે કે मुदितान्यपि मित्राणि, सुक्रुद्धाश्रवशत्रवः । नहीमेतत्करिष्यन्ति यन्नपूर्वकृतं त्वया ॥ ભાવા–ને પૃત્રે તથાપ્રકારનું સનઢારા પુન્ય ઉપાર્જન ન કર્યું હોય તે અતિ પ્રસન્ન અને સમ છતાં તારા પ્રિય મિત્રેા તને લશ માત્ર પણ શાંતિ નહી કરી શકે, તેવીજરીતે જો પૂર્વે તથાપ્રકારનું વિરૂદ્ધ આચરારા અશુભ ક ઉપાર્જન નહિ કર્યું હાય. તા ક્રોધાયમાન થયેલા તારા કઠોર અંતઃકરણવાળા શત્રુએ અલ્પમાત્ર પરાભવ નહિ કરી શકે
ઉપર્યુ`કત વૃત્તાંત્તથી જાણી શકાય છે કે તથાપ્રકારની સુખ સામ્રાજ્યની સંપ્રાપ્તિ ધન ધાન્ય પુત્ર કલત્રાદિ પરિવારને! ચિરસ્થાયિ સમાગમ તથા તેજ સપત્તિને અસદ્ભાવ અને પ્રિય વસ્તુના વિયેગ આ સર્વે પેાતાના શુભાશુભ અનુષ્ટાનદ્વારા ઉપાર્જન કરેલા પુણ્ય અને પાપને
આધીન છે.
ઉપર
છેડી
કુળદેવી રાજા સમક્ષ પેાતાની દુખ પ્રતિકાર વિષયક અસામર્થ્યતા દર્શાવી કહે છે કે તે છતાં પણ રાજન્ જો તારી આજ્ઞા હોય તે મારા બનતા પ્રયત્નને વૈભવ શેાગવવા યેાગ્ય તારી યુવાવસ્થા અતિક્રાંત થતા સુધી કાળવિલમ્બ કરૂં. રાજાના મુખથી પ્રત્યુત્તરની રાહ જોતી દેવી માનનું અવલમ્બન કરી ઉભી રહી. રાજાએ પ્રણામપૂર્વક દેવીના મુખથી નિકળતા પ્રત્યેક શબ્દો લક્ષ પૂર્વક શ્રવણ કર્યાં. તે શબ્દાએ વિજળીની માફક રાજાના અંતઃકરણ અસર કરી પરાક્રમી અને નિડરરાજા ધૈય ભયભીત થયે!, હૃદય પણ શુય થયું, પરંતુ તે વ્યાકુળતા વધુ વખત રહી નહિ. થોડાજ વખતમાં હાર્દિક વિચારણા પરાવર્તન થઈ શુરવીર શૈાર્યતાને ઉત્તેજીત કરી સ્વાભાવિક ધૈર્યંતાએ અંતરમાં પ્રવેશ કર્યો. આ અવસરે રાજાના મનેાદિરમાં સુદર વિચારમાળાનેા પ્રાદુર્ભાવ થયેા. “અ.પત્તિના સમયે જે મનુષ્યા પેતાના. અંતઃકરણ વિશ્વળ નહિ બનાવતાં સ્વસ્થ રાખી શકે છે, નિડર થઈ ગાયતા દર્શાવતા તેની સન્મુખ થાય છે, તેજ મનુષ્ય પેાતાના આંતિરક બળ ઉપર નિર્ભર રહી શકે છે, તેઓને બીજા કોઇપણ મનુષ્ય તરફથી સહાય્યની અપેક્ષા રહેતી નથી. સત્ત્વનિધિ હૃદયમાં એજ વિચાર કરે છે કે મારાં સર્વ કાર્યા મારેજ કરવાનાં છે, તે કાર્યમાં બીજાએની કશી જરૂર નથી તેમ બીજાએ કરી શકે પણ
Page #28
--------------------------------------------------------------------------
________________
૫૮
ધીર-શારતન,
નહિ. રણસંગ્રામમાં વિજય પ્રાપ્ત કરવાની તીવ્ર અભિલાષાવાળો સાત્વિક દ્ધો પોતે શસ્ત્ર સજ્જ કરી અગ્રગામી થાય છે. શત્રુશેન્યના મુખ આગળ પણ પોતે પહોંચે છે, તીક્ષ્ણ શસ્ત્રના પ્રહારે પણ પિતે સહન કરે છે, અને વિજય પ્રાપ્ત કરે છે, તેવીજ રીતે મારે પણ દેવીએ દર્શાવેલ ભાવસંકટના યુદ્ધમાં વિજય મેળવવાનો છે” આવી સુંદર વિચારણું પૂર્વક સુંદર રાજાએ દેવી સમક્ષ પોતાના આંતરિક ઉદ્ગારે જાહેર કર્યા હે દેવી ચિંતા કરશે નહિ, હૃદયને સ્વસ્થ કરે, આવી રીતે દીનતા કરવાથી તે દુઃખ ‘દૂર થઈ શકે તેમ નથી. દેવી તમો પોતે જ જાણું શકે છે કે-છેવને પિતાના અશુભ
અનુકાનદારો ઉપાર્જન કરેલા દુષ્ટકર્મોના કટુક ફલોને અનુભવ કરવો પડે જ છે તેમાં કોઈનું કંઈ પણ ચાલી શકતું નથી અનેક પ્રયત્નો કરવા છતાં પણ તથા પ્રકારના કિલષ્ટ અધ્યવસાયપૂર્વક બંધાયેલાં કર્મો ફળ આપ્યાવિના દૂર થઈ શકતાં નથી, તાણે તાણનારની માફક વિચિત્ર અધ્યવસાયથી છવ વિચિત્ર પ્રકારના કર્મનો બંધ કરે છે અને વણકરની માફક દૈવ (કર્મોદય) બંધને અનુસાર ફળ અર્પણ કરે છે. તાણો તાણનાર જેમ વિચિત્ર વર્ણાદિકને તાણ કરે છે અને તેને અનુસાર વણકર પટ તૈયાર કરે છે તેવી જ રીતે મિથ્યાત્વાદિક હેતુથી પૂર્વ આત્મા જેવા પ્રકારના કર્મને બંધ કરે છે તેને અનુસાર ઉદયાવરંથામાં તે કર્મના ફળને અનુભવ કરે છે. જેમ નિવિવેકી વિનયહીન આજ્ઞાલુમ્પક છતાં પણ પુત્ર પોતાના પિતા પાસે બલાત્કારથી દ્રવ્યનો વિભાગ માંગે છે તેવી જ રીતે દુષ્કર્મ પણ પિતાના ઉત્પાદક પીતા આત્મા પાસે પુન્યની માફક આયુષ્યના ભાગની યાચના કરે છે, અર્થાત જીંદગીને અમુક વિભાગ જેમ પુન્યના પ્રભાવે સુખમાં વ્યતીત થાય છે તેમ પાપના પ્રભાવે અનિચ્છાએ દુઃખમાં પણ નિર્ગમન કરવો પડે છે, માટે દેવી તે વિષમ પરિસ્થિતિ કેટી ઉપાયે દૂર થવી જ નથી હાલ નહિ તે છેવટે વૃદ્ધાવસ્થામાં પણ તે ઉપસ્થિત થવી જ છે તો હાલજ તે દુખનો અનુભવ છે. યુવાવસ્થામાં જ તે સંકટ સહન કરીશ. હું તે સહન કરવાને સજજ થયો છું. દેવી આપતો મારા ઉપર નેહને લઈને દુઃખના વિલમ્બનો માર્ગ દર્શાવ્યો, પરંતુ વિચાર કરતાં હાલજ તે સમય વ્યતીત કર દુરસ્ત ધારું છું, માટે આપને હવે વિલમ્બને માટે પ્રયત્ન કરવાની જરૂર નથી. આવા વિષમ સંકટપ્રાપ્તિના પ્રભાત સમયે પણ સુંદર ગુણયુક્ત સુંદર રાજાના વિકસિત વદનમાંથી નીકળતા ધીરતા વીરતા અને ગંભિરતાદર્શક વચનો શ્રવણ કરી દેવી શેકપૂર્ણ હૃદયે સ્વસ્થાને પહોંચી. પરાક્રમી રાજાએ દુખપ્રાપ્તિના અવસરે ચિત્તની સ્વસ્થતા સ્થિર રાખવા ખાતર પ્રથમથીજ સુખનો પ્રતિબંધ દૂર કર્યો, મતલબ કે રાજાને હવે પૂર્વસુખનું સ્મરણ પણ થતું નથી. રાજાનું હૃદય હવે વિષમ સંકટ પ્રાપ્ત થયા પહેલાં કયા ભાગે અનુસરવું, કઈ સ્થિતિમાં રહેવું, ક્યાં જવું, અને કેવી રીતે દુખને અનુભવ કરવ, એ સંબંધી વિચારણિમાં આરૂઢ થયું.
અપૂર્ણ
Page #29
--------------------------------------------------------------------------
________________
મહારાજા ચંદ્રશેખર.
મહારાજા ચંદ્રશેખર.
પહે
( અનુસંધાન પુ. ૧ લાના અંક ૧૨ ના પૃષ્ટ ૨૪૧ થી. ) રાજકુમારીના શયનગૃહમાં જે તે ચે!ગી દાખલ થયા તેવાજ તેને પહેરેગીરાએ પકડયા અને મુશ્કેટાટ બાંધી રાજાની હજુરમાં લાવી ઉભા કર્યાં.
એક પછી એક એમ વારંવાર જે ગુન્હેગાર તરીકે પકડાય છે તેને માટે ક્રમે ક્રમે શિક્ષા પણ વધતી ફરમાવવામાં આવે છે. આ દુષ્ટને આવી રીતે ત્રીજીવારના ગુન્હા કરતા જોઇ રાખ્તએ તેને દેહાન્ત દંડની શિક્ષા ક્રમાવી નૃપતિના હુકમથી વધાએ તેને શુળી ઉપર ચઢાવ્યા અને ત્યાં તે અત્યન્ત વેદના ભાગરી મરણ પામી ક્રુર રાક્ષસરૂપે ઉત્પન્ન થયા. વિભગનાનથી રાજા ઉપરના વેરભાવને અને રાજકન્યાના સ્નેહને યાદ કરી તે રાક્ષસ ત્યાં આગળ જુદા જુદા ઉપદ્રવે કરવા લાગ્યા,
એક દિવસ તે નગરને વિષે અચાનક આકાશમાંથી વિદ્યાચારણુ મુનિ ઉતર્યો અને ધર્મ દેશના દેવા લાગ્યા, દેશના પૂર્ણ થઇ રહ્યા પછી નિત્ય પોતાનુ મન ચિન્તાતુર રહે છે એવા રાજાએ પૂછ્યું કે હે સ્વામિન આ મારી પુત્રીનેા સ્વામી ક્રાણુ થશે ?
હે રાજન ! આજથી ત્રીજા દિવસે આ નગરમાં મેટા ઉત્પાત થશે; દેહાન્ત કડ પામેલા તાપસ મરીને રાક્ષસપણે ઉત્પન્ન થયા છે. તે મેટા ઉપદ્રવ કરશે, માટે આ સ્થળ છેાડી બીજે ચાલ્યા જવું એ લાભદાયક છે. કેટલાક વખત સુધી આ નગરમાં તે રાક્ષસના ભયથી કાઇ રહી શકશે નહિ, પરન્તુ મહાન પ્રતાપી ત્રણ ખંડના અધિપતિ કાશીતિ રાજા મહસેનને પુત્ર ચંદ્રશેખર તે રાક્ષસનેા નાશ કરશે અને તે વખતે તે આ તમારી પુત્રીને હાથ ગ્રહણ કરશે.
ઉપર મુજબ કહી મુનીશ્વર આકાશને વિષે ચાલ્યા ગયા. રાજાએ આખા નગરમાં ઢંઢેરા ફેરવાવ્યા કે દરેક જણે આ નગરમાંથી સત્વર ચાલ્યા જવું નહિતર એક એ સિમાં મેટા ઉપદ્રવ થશે અને તેમાં જીવતના પણ નાશ થવાના ભય રહેશે.
રાજાને હુકમ સાંભળી રાક્ષસના ભયથી આખા નગરના લોકો પાતપેાતાનુ જીવિતવ્ય બચાવવા માટે જેમ ફાવે તેમ નાસવા માંડયા અને રાજાએ પણ પેાતાના સંબંધીએ સહિત રસ્તા માપ્યા.
આખું નગર ખીજે જ દિવસે શુન્ય થઇ ગ્યું, આપે જે સ્થિતિમાં અત્યારે જોયું તેજ સ્થિતિમાં ઘણા દિવસથી આ નગર પડેલું છે. હે પુરૂષોત્તમ ! ત્યાર પછી તે રાક્ષસે આ નગરમાં પેાતાને અમલ એસાયે કહીએ તેા ચાલે, એક ચકલું સરખુ` પણ અત્રે ક્રતું નથી. રાજકન્યાને તે દુષ્ટ માર્ગમાંથી ઉપાડી લાવીને અહી રાખી છે. અને તે હું પોતે આપની સેવામાં હાજર છુ; હું નરવીર ! કાઇ પણ રિતે મને આ ન કુંડમાંથી બચાવે જ્ઞાનીના વચન પ્રમાણે પણ કાશીપતિ મહસેન રાજાના પુત્ર પણ હજુ સુધિ આવ્યા નહિ તેા હવે શું થશે ? શું આ પાપીના પંજામાંથી મારૂં જીવન મુકત નહિ થાય ? મારી સધળી આશા આજ દશામાં નિરર્થક જશે ! હા દેવે ! હે પ્રભુ ! “ એ પ્રમાણે ખેલી કુંવરીએ એક મોટા નિઃશ્વાસ મુકયે!.
અત્યાર સુધી એક ધ્યાનથી કથાને સાંભળતા એવા રાજકુમાર ગર્જના કરી માલ્યા
Page #30
--------------------------------------------------------------------------
________________
વીર-શાસન.
“હે વામા ? જેને તમે યાદ કરે છે, જેની તમે માળા જપી રહયાં છે; અને જેના પ્રતાપથી તમે નિર્ભય થવાની આશા રાખી રહ્યાં છે તે જ હું રાજકુમાર ચંદ્રશેખર આપની સામે ઉભો છું. હવે તમે નિર્ભય રહે. તમારો એક વાળ પણ વાંકો કરનાર આ દુનીઆમાં કોણ છે ! તે રાક્ષસને હું નારાજ કરીશ, આજથી થોડા દિવસમાં ખીલેલા પુષ્પની માફક
આ નગર પાછું હતું તેવી જ સ્થિતિમાં તમે જાશો, એક સામાન્ય નિરાધાર મનુષ્યનું પણ રક્ષણ કરવું એ અમારે ક્ષત્રિઓને ધર્મ છે, તો પછી અમારી હમેશાં રમૃતિ કરનાર અમારી ધમપત્નીનું રક્ષણ કરીએ એમાં અમે કાંઈધારે કરતા નથી. બાળા ! તમે જરા પણ બીશ નહિ, તે રાક્ષસ ક્યારે આવશે તે જણાવો ?”
- રાજકુમારના મુખથી આ મુજબ સાંભળી કુમારી ઘણીજ હર્ષત થઈ. પિતાને પ્રતાપી પતિ પિતાના બચાવ માટે આવી પહોંચ્યો તેથી તેને અત્યંત આનંદ થશે, પરનું તેજ વખતે રાક્ષસ સાથેના યુદ્ધમાં રખેને તેમને કાંઈ પણ એશિવ થાય આવા ભયથી કંપવા લાગી. “ જ્ઞાનીનાં વચનો કદી મિથ્યા હોઈ શકે જ નહિ, આ પ્રતાપી રાજકુમાર અવશ્ય તે રાક્ષસના જીવીતનો નાશ કરશે, પરંતુ મને ધેય રહેતું નથી. જ્યાં તેની તાસ્વરૂપ કાયા અને આ સુકોમલ બાલકુમાર ? હા દૈવ ! જે બને તે ખરું. એક વખતે એક નાની કાંકરી પણ મોટા ઘડાને ફોડી નાંખે છે. આ પુરૂષની આકૃતિ તેના પરાક્રમને પ્રદર્શીત કરે છે અને નક્કી તેમજ થશે. આ મહાપુરૂષ તે પાપાત્માનો અંત આણ્યા વિના રહેશેજ નહિ. "
એ પ્રમાણે તર્ક વિતર્ક કરતી રાજકુમારીએ રાક્ષસના આવવાનો સમય જાણી રાજકુમારને સૂચના કરી કે હે દયાસિંધુ ! હવે તમે તૈયાર થનું જાઓ, તે પાપાત્મા આવવાની તૈયારીમાં છે, માટે તમારે તમારી ગોઠવણ કરવી હોય તે કરી છે. પછી કુંવરીના કહેવાથી બીજી રકતાં જનની ડાબડીમાંથી અંજાન લઈ તેને આંજી દીધું એટલે પાછી તે બીલાડી બની ગઈ, પછી પોતે એક ગુપ્ત સ્થળમાં હજાઈ રહેશે.
ત્યાર પછી થોડીવારમાં રાસ આવ્યો અને તે જન આ બીલાડીને રાજકન્યા રૂપમાં ફેરવી નાંખી. આજ તે કન્યા સાથે લગ્ન કરવાનો હોવાથી જેના હર્ષનો પાર નથી એવો તે રાક્ષસ આમ તેમ આનંદથી કુદવા લાગ્યો. અહી તહીં ફરતાં ફરતાં જ્યારે તેને માણસની ગંધ આવવા લાગી ત્યારે તેણે કુંવરીને પૂછયું કે હે કલ્યાણી ! અહીં મનુષ્યની ગંધ કેમ આવે છે. શું આજે અને કોઈ પણ મનુષ્ય તારા જેવામાં આવ્યું હતું. ' “માણસ તે હું પણ છું; તમને મારી ગંધ આવતી હશે ” રાજબાળાએ જવાબ આપે.
નહિ નહિ ! આજ તે તદન જુદી જ ગંધ આવે છે, નકી અહીં કોઈ બીજે મનુષ્ય આવ્યું હોય એમ લાગે છે અને તેને પણ અને કેાઈ પણ સ્થળે તે છુપાવ્યો હોય તેમ જણાય છે, માટે સાચું બેલ નહિ તે તને જ હું પરી કરી નાંખીશ.
- રાક્ષસનાં આવાં વચન સાંભળી ભયથી કંપતી રતીસુંદરી કાંઈ પણ બેલવા જાય તે પહેલાં તે મહાન તેજસ્વી રાજકુમાર હાથમાં ન લઈ વરાથી તે દુષ્ટ રાક્ષસના સામો આવી લ્યો “ હે પાપીષ્ટ ! હે કર ચંડાળ ! આખા નગરની શુન્ય દશા કરી ન ધરાવે છે છેવટે સ્ત્રીહત્યા કરવા પણ તૈયાર થઇ ગયો ! શું તને કઈ પણ પ્રકારે મરણને ભય નથી ! તે નહી સમજ કે આજે તારે અંતકાળજ આવ્યો છે, માટે જો તું જીવીતની ઈરછા રાખતે હોય તો આ રાજકન્યાને મુક્ત કર અને આ નગર જનો તરફ જે ભયને ભાસ ફેલા
Page #31
--------------------------------------------------------------------------
________________
સૂચના.
-
-
-
-
---
છે તેને સંક્રમાવી દે તથા હવે પછી કઈ પણ દિવસ આવું અઘટીત અને કેને તાપ ઉપજાવનારું કામ નહિ કરવાની પ્રતિજ્ઞા કર, જે તે પ્રમાણે ન વર્તવાની તારી ઇચ્છા હોય, અને તારા જીવીત ઉપર તારી અકૃપા થઈ હય, અરે ! તારી બુરે મોતે મરી જવાની ઈચ્છા થઈ હોય તે મારી સામે આવી જા.
રાજકુમારનાં આવાં વીરત્વ ભરેલાં વચનો સાંભળી કુમારી મનમાં ચકીત થઈ ગઈ, છતાં પણ કુર રાક્ષસની આકૃતિ દેખી તેની સામા કુમારની શી સ્થિતિ થશે તેમાટે મનમાં મુંઝાવા લાગી. રાક્ષસે તે એક મોટે થંભ ઉખેડી રાજકુમારની સાથે યુદ્ધ કરવાની તૈયારી કરી અને તેણે પિતાનું શરીર તાડ પ્રમાણે ઉચું અને વિક્રાળ બનાવી દીધું.
રાજકુમાર તેનાથી બિલકુલ ભય નહિ પામતાં પિતાને પ્રાપ્ત થએલું ચંદ્રહાસ ખી લઈ યુદ્ધ કરવા સજ થયો અને બોલ્યો કે દુરાત્મા ! હજુ પણ હું તને કહું છું કે તું તારા જીવિતવ્યને શત્રુ શા માટે બને છે. હું તને નિશ્ચયે મારી નાંખીશ.
રાજકુમારના આ શબ્દો સાંભળીને રાક્ષસ ક્રોધયુક્ત હાસ્ય કરતે બે કે હે બાળક ! તું ફક્ત વાચાળ હોવાથી શુરવીર કહેવાય નહિ. બહુ બેલ બોલ શું કરે છે? તારા જેવા બાળકને મેં આજ સુધી ચણાના માફક ચાવી નાખ્યા છે અને મારા પુણેજ તું પણ તારી જાતે મારા ભજ્યની ખાતર આવી પહોંચ્યો છું, તે હવે ક્યાં જવાને શું ? એમ કહી રાક્ષસે રાજકુમાર ઉપર હુમલો કર્યો,
( લે. કવિ. રસિક. ) સુચના.
માર્ગશીર્ષ સુદી ૧ બુધવાર વીર સંવત ૨૪૪૮ ના માર પત્રમાં પણ અમારા પડદામાં છુપાઈ રહેલા નનામાં લેખકે દર્શન આપી પિતાની પશુતા જાહેર કરી છે. હું આને પશુતાજ સમજું છું કે–પોતે પડદા પાછળ રહી, પ્રગટ નામથી જાહેર થનારને યા તા લખે. આની આ પાશવક વૃત્તિને રેવા અમાએ ઘણી મહેનત કરી પણ હજુ તેની કજાતને લઈને તે સીધે રસ્તે આવી પિતાના નામ જાહેર નથી મૂકતા. વડોદરામાં ખાસ
એક જન કાપડીયા તરીકેની અટક વાળી કઇ વ્યકિત જ નથી, છતાં આમ બહુરૂપી બની મ્હોટા મોટા મહાત્માઓની પણ ખોટી ટીકા કરવાની બુરી આદતને ધારણ કરી નામ જાહેર મુકવાની નાહિમ્મતવાળો સમાજને પ્રથમથી જ સૂચના આપે છે કે હું નનામો છું મહાકું પિત મહારા લેખથીજ જાહેર કરું છું–પ્રકાશું છું, એટલે વિશેષ વાતે હારે કાંઈ પણ લખવાનું હોયજ નહીં. કેટલાંક “ ગુપ્ત નામ ત્યારેજ હોય જ્યારે તેમાં પલ હાયઆ સૂત્રને નહીં સમઝનારાઓ માટે જ હું આ નનામા બહુરૂપી લેખકને સૂચના આપું છું કે-જે તમો તમારા લેખને સત્ય માનવાની હિમ્મતવાળે છે તે તમારા નામઠામની સાથેજ જેમના ઉપર આક્ષેપ કર્યો હોય તેના ઉલ્લેખ સહિત વર્તમાનપત્રમાં મુકી જુઓ એટલે કાયદાની રૂએ યુક્તિપ્રયુક્તિ સાથે તમને તમારા અધમકૃત્યનું ફળ કેવું મળે છે તેની તમને અને આમ સાવ ખાટા મુદ્દાઓ લખવાને તમે કેટલા ટેવાઈ ગયા છે તેની પબ્લીકને સારી રીતે સમજ પડે.
- તમારું કેટલું અજ્ઞાન છે તે તો તમે “-શુદ્ધ કેસરની તપાસમાં હોવાથી પરિણામ શુદ્ધ હોવાથી કેસર અપવિત્ર હોય તો પણ દોષ પાત્ર, નથી–” આ શબ્દોથી જ જાહેર કરે છે, કેમકે બહિષ્કારના તિરસ્કારના પક્ષકાર તરફથી કોઈ પણ પત્રિકામાં આવા અક્ષર છેજ નહીં, તમારી મૂર્ખતાથી તમે આમ ઉલટો અર્થ કરે છે જે સાથે પત્રિકાની પંક્તિ લખી હોત તે સારી પેઠે જણાત કે આને આટલી અજ્ઞાનતામાં લખવાને ઉમળકે કે છે,
જીવણલાલ કેરચંદ વડોદરા,
Page #32
--------------------------------------------------------------------------
________________
વીર-શાસન
અમારી નેંધ.
દિશા બદલી–રાકુંવરજી ભાઈએ પિતાની દિશા છેવટે પણ બદલી એ એક આનં. દની વાત છે. પ્રથમથીજ વિચાર કદીને પગલું ભર્યું હોત તે નિરર્થક મૃષાવાદનું સેવન કરવાને પ્રસંગ તેમના માટે ઉપસ્થિત ન થાત. પિતાના આસો માસના અંકમાં તે મોટા અક્ષરોમાં “જિનપૂજામાં પરદેશી કેશર નહિ વાપરવાને શ્રી ભાવનગરના સંયે કરેલો ઠરાવ આ મથાળા નીચે પ્રભુપૂજામાંથી તે કેસર માત્રને બહિષ્કાર કરવાનું જણાવી ત્યાં સુધી પણ લખી દીધું હતું કે હું અને ખાત્રીવાળું સ્વદેશી મલે તે પણ પ્રભુપૂજામાં નહિ પણ પાલસિઆઓની કપાલપૂજામાં વાપરવાનું ભાવનગરના શ્રીસંઘે કરાવ્યું છે, પણ ત્યાર પછી બહિષ્કારને તિરસ્કાર વાંચવાથી આંખો ઉઘડી એમ પી શકાય, કારણકે તે પછી તુરતજ વિજ્ઞપ્તિપત્રિકા બહાર પાડી. પૂજય આચાર્ય મહારાજાએ તથા મુનિમહારાજએની સલાહ માંગી તેમાં અને કાર્તિક માસના અંકમાં ૨૫૧ મા પિજમાં “કેસર અને તેને બહિષ્કાર આ મથાળાના લેખની નોટમાં લખવું પડ્યું કે “ ભાવનગરના સંધે અપવિત્ર કેસરને નિષેધ કર્યો છે, ” છતાં પણ વિચાર સમજી શકે તેમ છે કે તેમની વિદેશી માત્રના ત્યાગની ભાવના તેવી તેવીજ કાયમ છે.
વસ્તુતઃ કેસરના નહિ પણ વિદેશી તરફજ પછી તે પવિત્ર હક અપવિત્ર હો ધણની નજરે જેનારાએ કોઈનું પણ સાંભળતા જ નથી બસ માત્ર પોતાનું જ ગાયા કરે છે. એસ નારાયણની કંપની સુપ્રસિદ્ધ પેપરે હાર ખુલાસો કરે છે અને જણાવે છે કે અમારું કેસર તદ્દન શુદ્ધ પવિત્ર અને કુદરતી છે કદાચ કે તેમાં અપવિત્ર વસ્તુનો ભેળ છે એમ પુરવાર કરે તો તેને રૂ. ૧૦૦૦ ) અંકે હજારનું ઇનામ આપવા જણાવે છે. તે કંપની કે નિડરપણે પ્રકાશિત કરે છે તે અમારા વાંચકોની જાણ માટે અમારે સ્થળ સંકોચ છતાં તા-૩૦-૧૮ર૧ ના દિવાળી અંકના ઉપરથી અક્ષરશઃ ઉતારે કરે પડે છે. • આ “ અમારું સૂરજ છાપનું કેસર તદ્દન શુદ્ધ અને કુદરતી કેસર છે એ કુદરતના બાગમાંથી ચોખ્ખું અને ચુંટી કાઢેલું છે, અને પવન વગરના–
ડબ્બામાં અકબંધ પેક કરવામાં આવે છે, એમાં અપવિત્ર ચીજની મેળવણું બીલકુલ નથી, અને તેને માટે સરકારી એને લાઈઝર, અને બીજા ઉત્તમ રસાયણ શાસ્ત્રીઓ પાસે પૃથક્કરણ કરાવી પ્રમાણપત્ર મેળવેલાં છે, અને વાપરનારા લોકેએ તેની કુદરતી ખુશ અને રંગ માટે અભિપ્રાયો આપેલા છે, એક વખત વાપરવાથી ખાત્રી થશે.”
“ આજ કાલ દેવપૂજન અથવા અન્ય શુભ કામે, તથા પિષ્ટિક દવા વગેરે કામો. માટે અસલ કુદરતી શુદ્ધ કેસર મેળવવું કઠણ છે. બધા ધાર્મિક લોક અને અસલ ઉત્તમ ચીજ ચાહનારાઓ સૂરજ છાપ કેસર વાપરે છે અને મુંબઈ તેમજ દેશાવરમાં તથા રજવાડમાં અને વૈષ્ણવ, જેન વગેરે લોકોના દેવમંદિરમાં આજ વર્ષો થયા સૂરજ છાપ કેસરજ વપરાય છે. ”
બજારમાંથી કેસરની ખરીદી કરતી વખતે અમારા ફેન્સી રંગીન ઢબની કાર તથા
Page #33
--------------------------------------------------------------------------
________________
અમારી નોધ.
પિકીંગ બરાબર તપાસી લેવા અમારી ખાસ ભલામણ છે. નકલી ભાલથી હંમેશાં સાવચેત રહેવું. જો તમારે અસલી શુદ્ધ કેસર જોઈતું હોય તે અમારે ત્યાંથી મંગાવે. ગ્રાહકોની સગવડને ખાતર અમે અમારી કોટની ઍફીસમાં છુટક કેસર વેચવાની ખાસ ગોઠવણ કરી છે. આ
* સૂરજ છાપનું કેસર-દેવ મંદિરમાં ઉત્સવ ઉપર અને રાજા મહારાજાના દરબારમાં તથા લોકોના મોટા મેળાવડાઓમાં આજ પિણેસો વરસ થયાં વપરાય છે ”
“ઓછામાં ઓછું અર્થો ઐસ અથવા ૧ તોલો કેસર છુટક અમારે ત્યાંથી મળી શકશે”
“ બહાર ગામના ઓરડર વી. પી. થી મોકલવામાં આવે છે માત્ર એકવાર વાપરી ખાત્રી કરવા મહેરબાની કરો ”
અમારા સૂરજ છાપ કેસરમાં કેઇપણ અપવિત્ર વસ્તુને ભેળ છે એમ પૂરવાર કરનારને રૂ. ૧૦૦૦) અંકે એક હજારનું ઇનામ આપવામાં આવશે. ”
કેટલાક ખોટે ભાગે ચઢેલા માણસે સૂરજ છાપના પવિત્ર કેસરમાં અમુક અશુદ્ધ અપવિત્ર વસ્તુઓ છે એવી નાપાયાદાર વાતેના ગોળા ગબડાવ્યા જાય છે, તેમાં કોઈએ વિશ્વાસ રાખવો નહિ. જેમાં પિતાનું કથન સિદ્ધ કરવાની શક્તિ હોય તેઓ માટે ઉપરનું ઇનામ છે. બેટી બદબાઈ કરનારાઓએ માફી પત્રો અમને આપેલાં છે. બ્રીટીશ એનસાઈક લેપીડીયાની કોઈ વાત અમારા કેસરને લાગુ પડી શકતી નથી. તે સિદ્ધ કરી આપે તેને પણ ઉપલું ઇનામ મળશે. ”
“ અમારું સુરજ છાપ કેસર તદન શુદ્ધ પવિત્ર અને કુદરતી છે, તેની અનેક સાબીતીઓ જાતિ ખાત્રી કરવી હોય તે (સ્ટ. ટા.) બે અને પાંચની વચ્ચે અમારી ઓફીસમાં ભળો”
જો ધર્મ પ્રકાશમાં ભાઈ અમૃતલાલ માવજી શાહ કલકતથી પૂછે છે કે-“ શાસ્ત્રમાં કેશરને પુજામાં મૃખ્ય ગણવામાં આવ્યું છે કે ચંદનને ? ” ઉત્તરમાં જણાવવું જોઈએ કે જેમ શાસ્ત્રોમાં ચંદનને મુખ્ય ગણેલ છે તેવીજ રીતિએ ચંદનપૂજમાં મિશ્રિત કરવા યોગ્ય દ્રવ્યોમાં કેસરને પણ મુખ્ય જ ગણેલ છે. પવિત્ર કેસરની પ્રાપ્તિ છતાં તેને બંધ કરનાર વિધિભંગના દોષથી દોષિત બને એમાં તે જરાએ વાંધો નથી, સાથે અમારે એ ભાઈશ્રીને જણાવી દેવું જોઈએ કે ભાઈશ્રી ! “ શું કેસરન કર્યા વિના પૂજાનું ફળ વ્યર્થ જતું હશે?” આવા આવા નકામા પ્રશ્નો ઉઠાવી નિરર્થક ભદક હદયને હચમચાવવામાં એકતિ નુકશાન છે. આનંદ ધનજી. મહારાજનું “ ચિત્ત પ્રસરે પૂજન ફળ કહ્યું ?” આ વાકય કંઈ શુદ્ધ દ્રવ્યને ઉપયોગ કરવાનો નિષેધ કરતું નથી, એમાં તે એ મહાત્માએ શાસ્ત્રોને આશય આબેહુબ ચીતર્યો છે. શાસ્ત્રકારે ચિત્તની પ્રસન્નતામાં શુદ્ધ દ્રવ્યોને પણ અત્યંત આવશ્યકીય પદાર્થો તરીકે ઓળખાવે છે. મહર્ષિઓના ભાવને સમજ્યા શિવાય મનહર ચલાવવામાં જરાએ લાભ નથી ઉલ્ટી હાનિ તે બેઠીજ છે. આનંદઘનજી મહારાજાના નામે એજ પ્રકાશમાં એક જિજ્ઞાસુ ભાઈએ ગોટાળો કરવાની હીમ્મત કરી છે અને તેના વિદ્વાન તંત્રીએ તે હીમ્મતને વધાવી લેવા જેવું કર્યું છે. .
આવી પરિસ્થિતિ છતાં પણ મુનિરાજશ્રી કષુરવિજયજીએ પ્રથમ પણ આત્માનંદ પ્રકાશમાં એક લેખ લખી શાસ્ત્રથી વિરૂદ્ધ વર્તન કરનારાઓને હિતશિક્ષા ન આપતાં
Page #34
--------------------------------------------------------------------------
________________
વીર-શાસન.
શાસન સંરક્ષક મહાત્માઓ ઉપર અને શ્રી સંઘ ઉપર કેટલાક અસય અને અઘટિત આક્ષેપ કીધા હતા તે સમ્બન્ધમાં મુનિરાજશ્રી રામવિજયજીએ તે આક્ષેપોને પાછી ખેંચી લેવા યાને સાબીત કરવા ચેલેંજ આપી હતી, તે સમ્બન્ધમાં કંઇપણ ઉચિત સમાધાન ન કરતાં કાર્તિક માસના જૈનધર્મ પ્રકાશમાં કેશર ત્યાગવાનો જ ઉપદેશ કરવાનું સામેડી રહયા છે, જે આજની જાગૃતિ મુનિવરો ઉપર પણ આવી ન છાજતી અસર કરતી હોય તે અમને તે બેદજ થાય છે.
અમારા પૂજ્ય ધર્મગુરૂઓ ગમે તેવા પ્રસંગે પણ શાસ્ત્રનિર્દિષ્ટ માર્ગે જ ચાલનારા છે. પિતાના શાસ્ત્રના આધારે જે લેગ્ય લાગશે તેજ તેઓ જણાવશે, પરન્તુ જેમાં તેમાં હાજી હા કરવા તે નહિ જ તૈયાર થાય. અલબત્ત આજે શાસનમાં કેટલાક વષવડસ્મકા એવા પણ ઉત્પન્ન થયા છે કે જેઓ રેલ્વે આદિમાં યથેચ્છપણે વિચરી મુનિવેષને કલંકિત કરનારા સાચું કે ખોટું જેમ મનમાં આવે તેમ ભરડે છે તેવાઓથી સાવચેત રહેવાની શ્રદ્ધાળુ સમાજ પ્રત્યે અમારી વિનંતિ છે. '
શાસ્ત્રીય વાતામાં ગૃહસ્થો કંઈપણ સમજ્યા વિના જ ધમાધમ કરવા ઉતરી પડી નકામી ધમાધમ મચાવી દે છે. વખતો વખત ચર્ચાને ડાળી મારનારાઓ ઊભા થાય છે અને વચમાં પિતાનું ડહાપણ ડાળી શાસ્ત્રીય વાતને ગૂંથી નાખવા જેવું કરે છે, પણ સભાગ્યે તિવાઓ ઠેઠ સુધી નથી શકતા નથી. અસ્તુ ભાવિ ! પણ અમને તો સંપૂર્ણ શ્રદ્ધા છે કે અન્તમાં સત્યને જ વિજય થાય છે અને થશે અને ઉધમાતીઓ પાછા પડશે.
કાર્તિમાસના માસિકમાં એમ પણ જણાવવામાં આવેલ છે ‘કેસર સંબંધી ખાસ પ્રયત્ન કરતાં મુનિરાજશ્રી વલ્લભવિજયજી આદિ અગીઆર (તેમાં નામ આપેલાં છે) મુનિવરોના ઉત્તરો આવેલ છે “હજુ આચાર્ય મહારાજાઓના બધા ઉત્તર બાકી છે તેમજ બીજા મુનિરાજ ને પંન્યાસજીઓના પણ બાકામાં છે” આવેલ મુનિવરના ઉત્તર પણ બધા આવી ગયા પછી તે પત્ર અથવા તે તેનો સાર પ્રગટ કરવા જણાવે છે. અતુ, તેને વિચાર તે વખતે પરતુ અમને પ્રશ્ન થાય છે કે વડોદરાથી હેન્ડબીલદ્વારા પરમપૂજ્ય આચાર્ય મહારાજશ્રી વિજ્યકમસૂરિશ્વરજી મહારાજ તરફથી ઉત્તર બહાર આવ્યાને ઘણો સમય વ્યતીત થવા છતાં શું ભાવનગરના શ્રીસંધને તે નહિ મલ્યો હોય? અને મલ્ય હોય તે કુંવરજીભાઈ શા માટે માસિકમાં તેની નૈધ સરખી પણ ન લે? હાલ તે આટલી આ શંકાજ બસ છે, અવસરે સઘળો રહસ્યશ્કેટ આપો આપ થઈ જશે બીજી પીંડવાડાથી રા. ભગવાનજી તેજમલજી તરફથી બહાર પડેલું હેન્ડબીલ ભાવનગરના શ્રીસંઘને ઉત્તર રૂ૫ ન હતું, પરંતુ કુંવરજીભાઈને મૃષાવાદને બતાવી તેઓએ કરેલ ઢાંકપીછોડાને ખસેડી નાંખી શ્રીસંધની સેવાના નિવેદન અને પૂજ્ય આચાર્ય મહારાજા તા. મુનિરાજાઓને વિનંતિ રૂપ હતું તે તેના સંબન્ધમાં “એક હેન્ડબીલ આ સબંધનું પીંડવાડાથી બહાર પડ્યું છે, પણ તે શ્રાવકના નામનું હોવાથી આના અંદર ગણવામાં આવ્યું નથી... આ પ્રમાણે લખવાની જરા પણ જરૂર ન હતી છતાં શા માટે તેમ કર્યું હશે ? એ વાત પણ વિચારવા જેવી છે.
Page #35
--------------------------------------------------------------------------
________________
શ્રી મહાવીર ’ પત્રના કાર્તિક સુદી ૧ ના અંકમાં બેચરદાસે કુંભાર પ્રત્યે મહાવીર આ લેખમાં શ્રમણેાપાસક સદાલપુત્રનુ આખ્યાન જે ઉપાસક દશાંગના નામના સાતમા અંગમાં આવે છે તેના ઉપરથી જે ઘટના કરી છે તે અમુક નહિ જેવા ભાગ શિવાય તદન બનાવટી અને અસત્યતાથી ભરપુર છે; તે તે શ્રીમાનનું યથાસ્થિત આખ્યાન કાઈ શ્રીમુનિરાજ લખી મેાકલવા કૃપા કરશે તેા જરૂર અમે અમારા માસિકમાં પ્રગટ કરીશું.
軟
*
વીકાનેરથી રોજી સુમેરમલજી સુરાણાને પીંડવાડે વિરાજતા પન્યાસજી મહારાજશ્રીમદ્ દાનવિજયજી ગણિ ઉપર પત્ર આવેલા, તેમાં તે સ્પષ્ટ લખે છે કે અત્રે (વીકાનેરમાં) સ્વમ વિગેરેની ઉપજના સમ્બન્ધમાં કાઈ જાતનેા ફેરફાર કરવામાં આવ્યા નથી. જનપત્રકાર શામાટે ઉડતી વાર્તાને પેાતાના પત્રમાં સ્થાન આપી નાહક પેાતાના પત્રને અસત્ય પ્રકા
-
*
c
.
આવા ઉપનામથી નવાજે છે ? શાસનદેવ ! તેમને સદ્દબુદ્ધિ આપે! અને શાસનસેવક બનાવે એજ અમારી અભિલાષા છે.
વર્તમાન સમાચાર.
મુંબાઈ શહેરમાં પન્યાસજી મહારાજશ્રી મેાહનવિજયજીના ઉપદેશથી ઝવેરી કીરચંદ નગીનચંદ કપુરચંદ તરફથી ઉપધ્યાન શરૂ થયેલાં તેનું માળ પરિધાપનનું મુહુર્ત સુદ ૭ નું છે તેના નિમિત્તે તેઓ તરફથી પાયધુની ગોડીજીના દેરાસરમાં અઠ્ઠાઈ મહેાત્સવ, સમવસરણની રચના અને શાન્તિસ્નાત્ર કરવાનું છે.
એક હર્ષદાયક સમાચાર~~શ્રીમાન્ . સાગરાનંદ સૂરીશ્વરજીના સદુપદેશથી શેલાણાનરેશે પેાતાના રાજ્યમાં શ્રી પર્યુષાપના આઠ દિવસ તથા દરેક માસની એ આઝમ અને એ ચાદર્શ તથા પેાતાની જન્મતિથિ એટલા દિવસેામાં કાપણું જીવની હિ ંસા ન થાય તેવા સખ્ત દાસ્ત કરી સૂરીશ્વરજી મહારાજને એક પટ્ટો કરી આપ્યા છે. પૂજ્ય મુનિમહારાજોના સદુપદેશથી આવાં કાર્યા હંમેશાં થાય એવી અમે આશા રાખીએ છીએ .
*---
પુસ્તકાની પહોંચ અને સાભારસ્વીકાર.
સુખાધપદ્ય રત્નાવળી—તેના સંગ્રાહક ન્યાયતી મુનિશ્રી ન્યાયવિજ્યજી તરફથી મળી છે. સદરહુ બુકમાં સુનિધીએ પરચુરણુ શ્લોકા એકઠા કરીને ભાષાન્તર કરેલું છે, તે ઘણુંજ ઉપયાગી થાય તેમ છે. કિંમત છ આના છે.
શારિરિક કેળવણી—આ નામની બુક વડેદરા વકીલ નંદલાલ લલ્લુભાઇ તરફથી બહાર પડી છે. કિંમત એકઆને છે.
મતમીમાંસા ( પ્રથમમાગ)—આ નામની હીદી બુક વકીલ લાલચંદ નંદલાલ વડાદરા કાઠીપાળવાળા તરફથી મળેલી છે. તેના સગ્રાહક શ્રીમદ્ વિજયકમલ સૂરીશ્વરજી છે. આ બુકમાં અન્યદર્શનીએ તરફથી પેાતાના ધર્મશાસ્ત્રોમાં જે જે હિંસાત્મક પાડે! લખેલા છે તેનું રીતસર વિવેચન કરેલું છે. મૂલ્ય ા. ૧-૪-૦ છે.
—
Page #36
--------------------------------------------------------------------------
________________ લેખકોને વિજ્ઞપ્તિ, પૂજ્ય મુનિ મહારાજ તથા બીજા ને વિનંતિ કરવા માં આવે છે કે તેઓએ પેતાના લેખે કાગળની એકજ બાજુએ શાહીથી લખી અમને શુદ 15 પહેલાં મેકલી આપવા જેથી ગ્રામ્ય વ્યવસ્થા થઈ શકે. આ જાહેર ખબર, ધનપતસિંહજી બાબુ તરી છપાયેલ નીચેનાં આ ગમે ભેટ આપવાનાં છે. નિર્માવલીકા, જંબુદી૫૫ન્નત્તિ, દશપયન્ના, કલ્પસૂત્રમૂળ, વાજીવાભિગમ. મંગાવનારે પારસલ પેકીંગખર્ચ સારૂ બારઆના પ્રથમથી મોકલાવવા અને સ્ટેશનનું નામ બરાબર લખવું જેથી રસીદ ત્યાંની કરવામાં આવે. લખજૈન વિદ્યાશાળા, ડોશીવાડાની પળ-અમદાવાદ - જાહેર ખબર. 0-3-0 0-0 પુસ્તકનું નામ. કીંમત. પણેજ. પુસ્તકનું’ નામ, કી મત. પેસ્ટેજ.. સમવસરણ પ્રકરણ નં. 0-1-6 0-0-6 સાધુ પ્રકરણ સં. 1-8-0 0-4-7 એનીસ્તવ e , 0-0-6 0-0-6 ન્યાયાલેય સટીક ,, 5-0-0 0-8-0 લેકિનાલિકો ૦-ર-૦ 0-0-6 જનતત્ત્વ પરિક્ષા , 1-4-0 સંપ્રતિ ચરિત્ર સ્યાદાદ બિન્દુ , 2-0-0 ૦-૪પાલગોપાલ કથા , 0-0-6, ભદ્રકાળીને ભાગ ગુ. ૦-ર-૦ 0-0-6 કુવલયમાલી , 1-10-0 0-4-0 શતકમ્યુણિ સં. છપાય છે. હંસરાજવંત્સરાજ , 0-6-0 0-1-0 શતક પ્રકરણ (પ્રાચીન પંચકર્મય'થી ૫ાય છે. શ્રીપાલ ચરિત્ર , 0-4-0 0-1-0 ગચ્છાચાર પયુન્નો સં. છપાય છે, - હસરાજવત્સરાજકથા તથા શ્રીપાલચરિત્ર સાધુ સાધ્વીને ભેટ અપાય છે, માટે મંગાવનારે પટેજ મોકલાવી આપવું. વી. પી.થી મોકલવામાં આવતાં નથી, માટે મંગાવનારે નાણાં પ્રથમથી મોકલવાં. મળવાનું ઠેકાણુ, . શ્રી વીર સમાજ, 157 રતનપેળ-અમદાવાદ,