________________
જૈનધર્મની મહત્તા.
દવ્ય ન લેવું તે લેભને વિજય છે. કુળ, બળ, ઐશ્વર્ય, સંપત્તિ, રૂપ, વિદ્યા, જાતિ અને
વન આદિને અહંકાર તે મદ છે; અન્યને પીડા કરવી અગર ઉચ્ચસ્થિતિથી નીચે પાડવા તે પણ મદજ છે. જેનો જેનો મદ કરવામાં આવે તે વસ્તુથી રહિત છવ થાય છે. સુદ્ર કાર્યોથી પણ મદ ન કરે. કેઈપણ બાબતનું અભિમાન ન કરતાં સમાન દ્રષ્ટિ રાખવી તે મદ ઉપર વિજય છે. નિમિત્ત વગર કેઈને દુઃખ આપી કે અનર્થ કરી ખુશી થવું તે હર્ષ છે. રોદ્રવિચારી જીવોજ અનર્થના કાર્યમાં આનંદ માનનાર હોઈ શકે. બુરાં કામ કરનાર અને તેથી ખુશ થનાર રૌદ્રધ્યાની હોઈ નરકગતિ પામનાર જીવ પ્રાયઃ હોય છે; જ્યારે ઉત્તમ જીવ અન્યને સુખ કે તેની સગવડ આપી હર્ષ પામે છે. અનર્થ કરી આનંદ નહિ માનતાં અન્ય જીવને તેને સુખ થાય તેવી મદદ આપી હર્ષ પામવો તે હર્ષ ઉપર વિજય છે.
ચંપકલાલ-આ છ અંતરંગ શત્રુઓ પર વિજય મેળવતા જીવ તે શત્રુઓને ત્યાગ સહેલાઈથી કરી શકે છે અને તેમ થતાં અધ્યાત્મમાર્ગમાં સહેલાઈથી આગળ વધી શકાય. જયન્તલાલ ! તમે છેલ્લો નિયમ કહે !
જ્યન્તલાલ–ઇકિવશરાખવી તે છેલ્લો પાંત્રીસમો નિયમ છે. ઇનિા પ્રબળ વિકારને વશ થઈ અનર્થકારક ઇંદ્રિયોના વિષયોની પ્રાપ્તિ અર્થે પ્રવૃતિ ન કરવી; પણ ઇકિ. ચોના વિકારેને મર્યાદામાં લાવી રાખવા તે ઈદ્રિયનિષેધ છે. ઇન્દ્રિયની પાસે આવેલા વિષયને અનુભવ તો તે લેશેજ, પણ તે વિષયની પ્રાપ્તિ કે ઉપગથી અનુકુળ વિષયોમાં અનુરાગ અને પ્રતિકુળ વિષયો તરફ દેષબુદ્ધિ આદિરૂપ રાગદેષને ત્યાગ જીવના પિતાનાજ હાથમાં છે અને તેમ કરવું તે ઇયિનિષેધ ઇકિય વશ રાખવી તે છે. શક્તિને સર્વ વ્યય ઇંદ્રિયોની વિષયપ્રાપ્તિમાં કરનાર જીવનું બળ ઘટે છે; અને તે વિષય વારંવાર ભગવ્યા છતાં તે તરફ અભિલાષા વધ્યા જ કરે છે, માટે જ અનિમાં વધુ લાકડાંને અગ્નિને પ્રદિપ્ત કરે છે તેમ આ છે તે ખુબ યાદ રાખવું. તેથી જ ઈદ્રિય સુખની એ છાશ કરતા થવું કે જેથી ઈદિ વશ રાખી શકાય.
ચંપકલાલવળી ઈદ્રિયોને કાબુમાં ન રાખવી તે આપત્તિ અને દુઃખને આમંત્રા જેવું છે, જ્યારે ઈકિયેને વશ રાખવી તે સર્વ સંપત્તિનો માર્ગ છે. વિશેષમાં યાદ રાખવું કે શરીર રથ છે; ઇંદ્રિયો ઘોડા છે, અંતઃકરણ સારથી છે; આત્મા અંદર બેઠેલે માલીક છે. જે રથના ઘેડાને વશ ન રાખતાં તેને ઉન્માર્ગે વહન કરવા દઈએ તો તે રથને તથા અંદર બેઠેલા માલીકને જેમ તે નાશ કરે છે તેમ ઈતિને કાબુમાં ન રાખીએ તો તેથી શરીર અને આત્મા પતીત થાય છે માટેજ ઈતિને કાબુમાં રાખવી.
- રસિકલાલ–ચંપકલાલ! તમારા કહ્યા મુજબ આ પાંત્રીસ નિયમેની તે સમજ પડી. વધારામાં તમે જે ચાર અત્યુત્તમ ભાવનાઓનું વિવેચન કરેલું તેનો આની સાથે કાંઈ વિશેષ સંબંધ છે કે?
ચંપકલાલ–આથી વિશેષ તે હું શું કહી શકું? ગુરૂ પાસેથી વિશેષ જાણવા જીજ્ઞાસા હેય તે જાણી શકાય. આની સમાલોચના કરતાં મારી મતિ અનુસાર આ નિયમને આપણી અત્યુત્કૃષ્ટ ચાર ભાવનાનો સંબંધ ટુંકમાંજ કહું છું. પ્રથમ તે નિયમ નં. ૧, ૩, ૫, ૭, ૯, ૧૦, ૧૧, ૧૨, ૧૩, ૧૪, ૨૨, ૨૫, ૨૬, ૨૮, ૨૯, ૩૦ આ સર્વે આત્મ- "
