________________
સુંદર રાજની સુંદર ભાવના.
૨૧૧
હદયપર વિપરીત અસર કરે છે, હાય તેવું હિતકારી હોય તે પણ પ્રથમ સામાના અંતઃકરણમાં ક્રોધ ઉત્પન્ન કરે છે, જેના પરિણામે પિતાનું અંતઃકરણ પણ મલીન થાય છે અને ધારેલું કાર્ય ફળીભૂત થતું નથી. જે મધુરતા પિતાને સ્વાધીન હેય, અર્થાત અભ્યા સના બળથી સ્વાભાવિક પિતાના વચનોમાં મધુરતા આવતી જ હોય તે કર્યો સત્વશાળી પુરૂષ એવો હોય કે જે જાણી જોઈને વચનમાં કઠોરતા લાવે, કમનસીબવાન ભાગ્યેજ એવી મૂર્ખતા કરનારો મળી આવે અને એને ચોક્કસ છે કે–મધુર વચનને ઉચ્ચાર કરનાર ક્ષમાવાન મનુષ્ય કાર્ય સાધવામાં જે સફળતા મેળવે છે તે સફળતા કર્કશ ભાષણ કરનાર ક્રોધી ભાગ્યેજ મેળવી શકે છે, કારણ કે કેધથી અંધ થયેલા મનુષ્યની કાર્યસાધક બુદ્ધિ ક્ષણવારમાં વિનાશ પામે છે,
શ્રીસાર શેઠના પ્રસંગમાં પણ એવું જ બન્યું. આવેશથી નિર્મળ બુદ્ધિની સ્વચ્છ પ્રભાપર અજ્ઞાન અંધકારનાં સ્યામ પટલો ફરી વળ્યાં, જેના પ્રભાવે શેઠ દીર્ધ વિચાર કરી શકયા નહિ. જોકે આ સઘળું કાર્ય શેઠથીજ થયું હતું એટલે રાજાના દુઃખમાં નિમિત્ત કારણ શેઠ” હતો છતાં પણ આપણે તો આ સ્થળે રાજાની દુર્ભાગ્યની ભયંકરતાજ વર્ણવવી રહી.
રાજાને પિતાની કઠેર આજ્ઞા ફરમાવી શેઠ તો પિતાને સ્થાને ચાલ્યો ગયો. રણસંગ્રામમાં શસ્ત્રધારી શુરવીર યોદ્ધાઓ સાથે યુદ્ધ કરતા દુશ્મનના તીક્ષ્ણ પ્રહારોએ રાજાને જે અશાંતિ ઉત્પન્ન નહોતી કરી, તેના કરતાં અધિક અશાંતિ શેઠના તીણુ વચનપ્રહારોએ કરી. થોડા જ વખતમાં ચિંતાગ્નિથી દગ્ધ રાજાએ શેઠના ભયથી ધ્રુજતા અને મારેલા મારના દુઃખે નેત્રમાંથી અશ્રુધારા વરસાવતા પિતાના દુખી બાળકને દૂરથી આવતા જોયા. બન્ને પુત્ર પિતા પાસે દેડી આવ્યા અને હૃદયદ્રાવક વિલાપ કરતા શેઠ તરફથી પિતાની ઉપર વીતેલી વિતક વાત પિતા સમક્ષ કહી દર્શાવી. આ હકીકત સાંભળીને અને પુત્રના નેત્રમાંથી નિકળતા બાર બોર જેવડા આંસુ દેખીને રાજાના દુખની સીમા રહી નહિ. માતા વિનાના પિતાના પુનું દુઃખ દેખી જેકે રાજાનું હદય ભરાઈ આવ્યું છતાં પણ શુરવીર રાજાએ પિતાના અંતઃકરણને ધીરજ આપી સ્વસ્થ કર્યું. પુત્રનો કરૂણાજનક વિલાપ દેખી નિર્બળ અને નિર્માલ્ય મનુષ્યની માફક રાજા રૂદન કરવા ન મંડી પડો, કારણ કે રાજાને બાલ્યાવસ્થામાં પુત્રના કોમળ અંતઃકરણમાં નિર્બળતાના બીજ મહેતાં વાવવાં, બાળકોને શૈર્ય વિનાના નિપરાક્રમી નહોતા બનાવવા, પરંતુ હાય તેવા વિષમ સંકટના સમયે પણ ઘેર્યતાનું અવલંબન કરનારા દઢ પરાક્રમી ક્ષત્રીયવીર બનાવવા હતા. આજ કારણથી રાજાએ પિતાની દુઃખથી ભરપુર નિસ્તેજ મુખાકૃતિને બાહ્ય શાંતિથી આચ્છાદિત કરી, દુઃખી બાળકને ધીરજ આપી, રૂદન કરતા નિવાર્યા અને શાંતિના વચનેથી ઉપદેશ આપ્યો. હે વત્સ! તમે ચિંતા ન કરો, શાંત થાઓ, આપણું ઉપર જે જે દુખના પહાડો ત્રુટી પડે છે તેમાં બીજા કોઈ પણ દેષપાત્ર નથી માત્ર આપણું કર્મને જ દેષ છે. પૂર્વે તેવાં દુષ્કર્મો ક્ષાર્જન કરેલા જેથી આપણે તેનાં તેવાં કટુક ફળો અનુભવીએ છીએ, તેમાં આપણું કર્મ સિવાય બીજાને શો દોષ મઢીએ? આ અવસરે રાજા જાણે પિતાના સઘળા દુઃખોને ભૂલી જ ન ગયે હેય તેમ ગંભીર વચનથી પિતાના પુત્રને શાંત કરતા હતા, પરંતુ તેનું પિતાનું અંતઃકરણ તો અનિર્વચનીય દુખ સાગરના અગાધ જળમાં ડૂબતું હતું. પડતા ઉપર પાટુ મારનાર દેવને ઉપાલંભ આપતે રાજા વિચાર કરે છે કે–અરે અંતરનું દુખ
