________________
સુંદર રાજાની સુંદર ભાવના.
૧૩
રાજાને રહેવા માટે કાઈ રાજમહેલ તૈયાર નહતા. રાજમહેલ તા દૂર રહેા, દુર્ભાગ્યના ઉદયે એક પણ શાંતિદાયક સ્થાન રાજાને માટે તૈયાર નહતું. રાજા માર્ગે ચાલ્યા પણુ આગળ કઈ દિશા તરફ્ પ્રયાણ કરવું તેની પણ રાજાને સુઝ ન પડી, કારણકે સર્વ દિશા તેને માટે તે એક સરખીજ હતી. દારિદ્રયસ’તાપ અને દુઃસહ રાણીના વિયોગે દુ:ખીરાજાને પાતાના દુઃખ કરતાં દીન બાળકાનું દુઃખ વિશેષ સાલતું હતું, પણ શુરવીર રાજાએ તેને કાંઈ પણ નહિ ગણકારતાં દેશાંતરના અનિશ્ચિત માર્ગના આશ્રય કર્યાં. માર્ગે જતાં અરણ્યમાં કાઇ સ્થળે ભાજનના અભાવે કાર્દિકનુ તે કાઇ સ્થાને પુષ્પ લાદિનું ભક્ષણ કરી પાતાની આજીવિકા ચલાવતા હતા. માર્ગમાં ક્રાઇ સ્થળે ગામ આવે તે ગામમાંથી ભિક્ષા માગીને અથવા માર્ગમાં મળતા મુસાકા પાસેથી ભિક્ષાની યાચના કરીને હજારા અને લાખા મનુષ્યનુ પાષણ કરનાર રાજા પોતાનું અને પેાતાના ખાળકાનુ દુર્ભર ઉત્તર મહામુશીખતે પૂર્ણ કરતા હતા. કાઇ સ્થળે તા ભિક્ષાની યાચના કરતાં ભિક્ષા ન મળે એટલુંજ નહિ, પણ દુર્જન મનુષ્યના મુખમાંથી નિકળતા તિરસ્કારનો અનુભવ કરવાના પણ અવસર આવતા હતા; આવી રીતે સ્થળે સ્થળે દુઃસહ્ય સંકટને અનુભવ કરતા અને તેથીજ કરીને પૂર્વોપાત પોતાનાં પાપકના . પશ્ચાતાપ કરતા, માર્ગમાં મુશીબતે મળતી ભેાજનાદિ સામગ્રીથી પુત્રાનુ” પાણુ કરતા, અનિશ્ચિત માગે અનવસ્થ રીતે આમ તેમ પરિભ્રમણુ કરતા, માર્ગમાં આવતા દેવકુલ આદિ સ્થાનામાં રાત્રિએ બાળકાના રક્ષણુની ચિંતાથી અર્ધજાગૃત અનુભવ કરતા, રાજા મહાકષ્ટપૂર્વક ધણી ભૂમિનું ઉલ્લંધન કરી સ`ક્રાઈ પ્રાણિઓને ક્ષેાભ પમાડનાર યમને પણ ભયાત્પાદક અર્થાત્ મહાભયંકર અટવીમાં આવી પહોંચ્યા. આટલી મુસાફીમાં રાજાને કાઇ જગ્યાએ શાંતિ મળી નહિ અને હજી પણ સુખશાંતિના દિવસેા રાજાના ભાગ્યમાં નિર્માણ થયા નહતા. અટવી જેને રાજાની શાંતિ સેકડે। ગાઉ દૂર નાશી ગઇ અને અશાંતિના ચક્રમાં રાજા ચકચુર થયા. અરે ! આ અટવીનુ ઉલ્લધન' શી રિતે કરવું. માર્ગમાં કા વટેમાર્ગુ સહાયક પણ ન મળે. કાઇ ગામ પણ આવે એવું જણાતું નથી કે ત્યાં માના શ્રામ ઉતારી સ્વસ્થ થઇ આગળ પ્રયાણુ કરીએ. આ પ્રમાણે અહિયાં પણ રાજા વિચારમાં પડી ગયા. વાંચક મહાઢયા ! સુંદર રાજાની આવી અધમ સ્થિતિ નિહાળતાં આપણું હૃદય કંપે છે. અરે ! આવા નીતિનિપુણ સાત્વિકશિરામણી ગુણીઅલ રાજાની પણ આ દશા. ભુલવું જોઇતું નથી કે નાતપણે કે અજ્ઞાનદશામાં એકાન્તમાં કે જનસમૂહમાં દિવસ કે રાત્રિએ કાઇ પણ અવસરે દુષ્ટ અધ્યવસાયપૂર્વક કરેલાં કર્મ ઉયમાં આવે છે, ત્યારે તે પોતાનુ કુળ દર્શાવતાં જ્ઞાનદર્શનચારિત્રનાં પાલનમાં પ્રવર્તમાન થયેલા મુનિ હોય કે શ્રાવક ધર્મના પાલક ગૃહસ્થ હાય, ભલે ચક્રવતાં હાય કે તીર્થંકર · હાય, કાઇને પણ છેાડતાં નથી. રાજાના ચોકીદારેાની પ્રમાદ શાથી અગર પોતાની કળા કૌશલ્યતાથી યા કપટથી ગુન્હેગાર પાતાના ગુન્હાની શિક્ષા મેળવ્યા વિના કાઇ વખતે છૂટી શકે છે, પરંતુ સતત અપ્રમાદિક સુભટાના પંજામાંથી કાઇ પણ અવસરે છૂટી શકાતું નથી, તેની આગળ કાષ્ઠની પણ કળા કૈાશલ્યતા ફ્રંટ યા સીશરસ ચાલી શકતી નથી.
મહેાપાધ્યાય શ્રીમદ્ ચશેાવિજયજીમહારાજ જ્ઞાનસાર અષ્ટકમાં ર્શાવે છે કેઃ—
Me
