________________
૧૦
વીરક્ષાસને
મુનિની પ્રાપ્તિ ન થાય અને તેમની વૈયાવચ્ચને અપૂર્વ લાભ ન મળે તે અવસરે જે આવા પ્રકારની વિચારણું કરે કે –“અરે મારો અભિગ્રહ આજે પૂર્ણ ન થયો, નિર્ભાગ્યશિરમણીને ચિંતામણરત્નની પ્રાપ્તિ કયાંથી હોય, તેનાં આંગણામાં કલ્પવૃક્ષ યાંથી ફળ, પાપીને પાપના ઉદયે ધર્મ કરવાની સામગ્રીઓ પણ દુર્લભજ હોય છે, અરે કાઈપણ ગ્લાન મુનિ મને ન મલ્યા જેથી મારી સઘળી મનોરથમાળા નિષ્ફળ જ વિલય પામી, જે કાઈ મહાત્મા રોગગ્રસ્ત થયા હતા તો ઘણું સારું થાત કે તેમને આષધાદિને ઉપચાર કરીને મારી પ્રતિજ્ઞાને હું અખંડ રાખી રાખી શકત,” તે ધર્મના મર્મને નહિ સમજનારો તે અજ્ઞ પ્રાણી આવી રીતે ગ્લાન મુનિ નહિ મળવાથી ઉદિગ્ન થતો ધર્મના નામે અધર્મનું આચરણ કરવાવાળે થાય છે. જોકે ઉપરોક્ત અભિગ્રહ ઘણે સુંદર છે, પણું અભિગ્રહના સ્વરૂપને નહિ સમજવાથી જે ઉપરોક્ત દુષ્ટ વિકલ્પ ઉપસ્થિત થાય તે પરિણામે ધર્મને બદલે કર્મને બંધ જ થાય છે. આ
* આધુનિક સમયમાં આવી રીતે ધર્મના મર્મને નહિ સમજવાથી ધર્મબુદ્ધિએ અધર્મમાં પ્રવૃત્તિ કરવાવાળાઓના અનેક દાખલાઓ મળી આવે છે. આટલાજ માટે આપણું પરમપકારી પવિત્ર મહર્ષિઓ ફરમાવે છે કે પ્રથમ ધર્મના રહસ્યને સમજે એટલે કે “પરિશ એ શુભાશુભ માર્ગને પારખે અને ત્યાર પછી તેમાં પ્રવૃત્તિ કરો એટલે “પ્રત્યાવસ્થાન પરિક્ષા” એ કરી અશુભ ભાગને ત્યાગ કરો અને શુભ માર્ગમાં પ્રયાણ કરે છે જેથી ધર્મને નામે કદી પણ અધમ માર્ગમાં પ્રયાણ ન થાય.
કૃપાવાન શેઠ આ અવસરે ભૂલ્યો, અધર્મને દેખી તેનું અંતઃકરણ આવેશમાં આવી ગયું અને બીજી બાજુ દષ્ટિ નહિ દેતાં કેમળ બાળકેપર કઠોરતા વાપરી શેઠે બાળાને સજા કરી એ યોગ્ય નહતું છતાં પણ એક વખતે આપણે માની લઈએ કે, તેઓ સદોષ હોવાથી સજાને પાત્ર હતા પણ નિર્દોષ રાજા પ્રત્યે શેઠની તિરસ્કારદૃષ્ટિ અયોગ્ય અને અસ્થાનેજ હતી એમ કહેવું જ પડશે. લેકનીતિને અનુસરીને કદાચિત રાજાને પણ કિંચિત દોષપાત્ર લેખીએ તો લેખી શકાય કેમકે તેજ રાજાને તે બને બાળ હતા તોપણ આપણે ઉપર જોઈ ગયા તે પ્રમાણે મધુર વચને પ્રયોગ કર્યો હોત તો દુખી રાજાને નિરાશ થવાનો અવસર ન આવી શકત. જેમ-રાગીઓના રોગને દૂર કરવામાં સુવિચારક દીર્ધદષ્ટિ વેધ, બની શકે ત્યાં સુધી દર્દીના દઈને મીઠા ઔષધથીજ નાબુદ કરે છે; તેવા એષધથી જે ફાયદો માલમ ન પડે તો જ કડવા કે કસાયલા ઓષધને પ્રયોગ કરે છે. તેવી જ રીતે સન્માર્ગદર્શક ઉપકારીએ પણ ઉપકાર્યને ઉન્માના ભયંકર અપાયથી સંરક્ષણ કરવા માટે પ્રથમ કર્ણપ્રિય મધુર વચનોથી પ્રેરક બનવું જોઈએ. શાસ્ત્રોમાં પણ દર્શાવ્યું છે કે-જે વચને સર્વને ઈષ્ટ હોય, જે શબ્દોના શ્રવણથી સઘળાઓ આનંદ પામે અને જે વાકયો પિતાના ઈષ્ટ કાર્યની સિદ્ધિના સાધક હોય તો તેવા પ્રિયકારી અને હિતકારી મધુર વચનો અનાદર કરી અન્ય વચનો ઉચ્ચાર સરખો પણ શા માટે કરે જોઈએ! કદાચિત પ્રાપ્ત થયેલા દ્રવ્યને સદુપયોગ નહિ કરતાં માત્ર સંગ્રાહક બુદ્ધિવાળા કૃપણુશેખરે દ્રવ્ય ખરચવાના અવસરે પિતાને હાથ સંકોચે અર્થાત દરિદ્રતા ધારણ કરે, પરંતુ જેમાં દ્રવ્યનો વ્યય નથી તેવા વચનમાં દરિદ્રતા શા માટે ધારણ કરવી જોઈએ. માટે હમેશાં બનતા પ્રયત્ન જ્યાં સુધી બને ત્યાં સુધી કમળ વાણથીજ બીજાઓને ઉપદેશ આપવો જોઈએ. કેટલીક વખતે કઠોર વચન સામાના
