Book Title: Tattvarthshlokavartikalankar Part 7
Author(s): Vidyanandacharya, Vardhaman Parshwanath Shastri
Publisher: Vardhaman Parshwanath Shastri

View full book text
Previous | Next

Page 469
________________ ४४४) तत्त्वार्थश्लोकवातिकालंकारे तच्छद्वाद्गृह्यते मोक्षः सूत्रेस्मिन्नान्यसंग्रहः, सामर्थ्यादिति तस्यैवानन्तरं तदनंतरं ॥ १ ॥ गच्छतीति वचःशक्तेर्मुक्तिदेशे स्थितिच्छिदा, ऊर्ध्वमित्यभिधानात् दिगन्तरगतिच्युतिः ॥ २ ॥ अलोकान्तादिति ध्वानान्ना लोकाकाशगामिता, मुक्तश्चेति त्वयं पक्षनिर्देशः कृतमित्यपि ॥ ३ ॥ 67 "" इस सूत्र में उपात्त किये गये तत् शद्वसे दशम अध्यायके द्वितीय सूत्रोक्त का ग्रहण किया जाता है । अन्य केवलसम्यक्त्व आदिका समीचीनतया ग्रहण नहीं है । यह व्यवस्था कहे विनाही प्रकरण अनुसार सामर्थ्य से प्राप्त हो जाती है । इस कारण उस मोक्ष झटिति उत्तरकालही तदनन्तरका अर्थ है । इस सूत्र में " गच्छति " यह वचन कहा गया है । इस शद्वकी सामर्थ्यसे मुक्तिप्रदेश ढाई द्वीप में ही जहां की तहां मुक्त जीवकी स्थिति बने रहनेका व्यवच्छेद कर दिया गया है । और सूत्रमें " ऊर्ध्वं इस प्रकार कथन कर देनेसे तो ऊपरसे अतिरिक्त अन्य दिशाओंमें मुक्त जीवोंकी गति हो जानेकी व्यावृत्ति हो जाती है । तथा आलोकान्तात् " इस प्रकार इस पदका निरूपण कर देनेसे तो अलोकाकाशमें भी चले जानेकी टेब रखनेका निषेध हो जाता हैं । और गच्छति क्रियासे आक्षिप्यमाशा ' मुक्तः ' यह तो पक्षका निर्देश किया गया है । अर्थात् " मुक्तो जीवस्तदनन्तरमालोकान्तादूर्ध्वं गच्छति " इतना प्रतिज्ञावाक्य है । इसमें पडे हुये सभी पदोंकी इतर व्यावृत्ति करते हुये सफलता दिखा दी गई है । धर्मद्रव्य, और अधर्मद्रव्यका ऊपरला भाग तथा सभी अनन्तानन्त परमेष्ठियोंके शिरोभाव यानी मूड सम्बन्धी उपरिम आत्मप्रदेश तो अखण्ड आकाशके खण्डरूपेण कल्पित कर लिये गये तत्रस्थ अलोकाकाशके अधस्तन प्रदेशों में संस्पृष्ट हो रहे हैं । हेतु निर्देशस्त हि कर्तव्य इत्याह; विनीत शिष्य कह रहा है कि इस सूत्रानुसार कही गयी प्रतिज्ञाके हेतुका निर्देश तब तो करना चाहिये । हेतु प्रयोगके बिना कोरी प्रतिज्ञाका कोई परीक्षक आदर नहीं करता है । ऐसी जिज्ञासा उत्थित होनेपर सूत्रकार महाराज अग्रिम सूत्रको कह रहे हैं ।

Loading...

Page Navigation
1 ... 467 468 469 470 471 472 473 474 475 476 477 478 479 480 481 482 483 484 485 486 487 488 489 490 491 492 493 494 495 496 497 498