________________
પ્રાપ્ત થતું નથી. કોઈ વાર શુશ્રૂષા હોવા છતાં સંયોગવશ શ્રવણની પ્રવૃત્તિના અભાવમાં પણ કર્મક્ષય સ્વરૂપ ફળ; નિશ્ચિત જ પ્રાપ્ત થાય છે.
આથી સમજી શકાશે કે શુશ્રૂષાના ભાવમાં ફળની પ્રાપ્તિ થાય છે અને તેના અભાવમાં ફળની પ્રાપ્તિ થતી નથી. અનુક્રમે આ અન્વય અને વ્યતિરેકથી બોધાદિ સ્વરૂપ ફળની પ્રાપ્તિમાં આ શુશ્રૂષા જ મુખ્ય કારણ છે. શ્રવણના અભાવમાં પણ એને ટકાવી રાખવી જોઈએ કે જેથી કર્મક્ષય તો થયા કરે ! આજે લગભગ તદ્દન વિપરીત દશા છે. શુશ્રૂષાના અભાવમાં પણ શ્રવણની પ્રવૃત્તિ ચિકાર છે. સાંભળવા ખાતર સાંભળવાથી કોઈ લાભ નથી. હજામની પાસે સૂતાં સૂતાં કથાનું શ્રવણ કરનાર રાજા-મહારાજાની જેમ સાંભળવાથી શુશ્રૂષાના અભાવે બોધની પ્રાપ્તિ શક્ય નહીં બને. બોધની કેટલી આવશ્યકતા છે : એ આ દૃષ્ટિને પામેલાને સમજાવવાની આવશ્યકતા નથી. તેઓ સારી રીતે એ સમજે છે. અજ્ઞાનજેવું કોઈ દુ:ખ નથી, એની પીડાનો જેણે અનુભવ કર્યો હોય તે તેને દૂર કરવા પ્રયત્ન કર્યા વિના ન જ રહે-એ સમજવાનું અઘરું નથી. ।।૨૨-૧૪||
ક્ષેપના અભાવનું ફળ જણાવાય છેयोगारम्भ इहाक्षेपात्, स्यादुपायेषु कौशलम् । મુખ્યમાને તરી દૃષ્ટા, પયઃસેન વીનતા ।।૨૨-શા
“આ બલાદષ્ટિમાં ક્ષેપનો અભાવ હોવાથી યોગના આરંભમાં તેનાં સાધનોના વિષયમાં કુશળતા પ્રાપ્ત થાય છે. વવાતાં વૃક્ષોમાં પાણીના સિંચનથી પુણતા દેખાય છે.''
૨૧
