________________
રેવીસમા શ્લોકમાં વેદ્યસંવેદ્યપદમાં સૂક્ષ્મબોધ હોય છે-એ પ્રમાણે જણાવ્યું છે, તેનું કારણ જણાવાય છે
अपायशक्तिमालिन्यं, सूक्ष्मबोधविघातकृत् । न वेद्यसंवेद्यपदे, वज्रतण्डुलसन्निभे ॥२२-२६॥
વજના ચોખા જેવા વેદસંવેદ્યપદમાં; સૂક્ષ્મ બોધના વિઘાતને કરનારું અપાયની શક્તિ સ્વરૂપ માલિન્ય હોતું નથી.'-આ પ્રમાણે છવ્વીસમા શ્લોકનો અર્થ છે. કહેવાનો આશય એ છે કે ચોથી દષ્ટિમાં પ્રાણાયામની પ્રાપ્તિ વગેરે થવાથી અનેક વિશેષતાઓની ઉપલબ્ધિ થતી હોવા છતાં
ત્યાં સૂક્ષ્મબોધની પ્રાપ્તિ થતી નથી. કારણ કે ત્યાં વેવસંવેદ્યપદની પ્રાપ્તિ થતી નથી- એ આ પૂર્વે જણાવ્યું છે. એ જાણ્યા પછી સ્વાભાવિક રીતે જ જિજ્ઞાસુને શઠ્ઠા ઉદ્ભવે છે કે વેદસંવેદ્યપદમાં જ સૂક્ષ્મબોધની પ્રાપ્તિ થાય છે અને અન્યત્ર એ થતી નથી-એનું ક્યું કારણ છે ? એ શફાનું સમાધાન આ શ્લોકથી કરાય છે.
એનો આશય એ છે કે સૂક્ષ્મબોધનો વિઘાત કરનારું અપાયશક્તિનું માલિન્ય છે. નરકાદિસ્વરૂપ અપાયને પ્રાપ્ત કરાવનાર તે તે કર્મોના બંધની જે યોગ્યતા છે તે સ્વરૂપ અપાયની શક્તિ છે. એ જ આત્માનું મલિનત્વ છે. જ્યાં સુધી અપાયના હેતુનું આસેવન કરાવનાર ક્લિષ્ટ બીજનો સદ્ભાવ છે ત્યાં સુધી સજ્ઞાનાવરણકર્મના ક્ષયોપશમનો અભાવ હોય છે. વજના ચોખા જેવું વેદસંવેદ્યપદ છે. ગમે તેટલો અગ્નિનો તાપ આપવામાં આવે તો પણ વજના ચોખામાં જેમ પાકનો સંભવ નથી, તેમ વેદ્યસંવેદ્યપદની પ્રાપ્તિમાં અપાયશક્તિનું માલિન્ય હોતું નથી.
