________________
પ્રણાલીમતી..ઈત્યાદિ (સ્લો. નં. ૧૬) શ્લોમાં જણાવ્યું છે કે આ દષ્ટિમાં સૂક્ષ્મબોધ હોતો નથી. (સૂક્ષ્મવોથમનાશ્રિતા) હવે તેનું કારણ જણાવાય છે
कर्मवज्रविभेदेनानन्तधर्मकगोचरे । वेद्यसंवेद्यपदजे, बोधे सूक्ष्मत्वमत्र न ॥२२-२३॥
કર્મસ્વરૂપ વજના વિભેદથી; વેધસંવેદ્યપદના કારણે ઉત્પન્ન થનાર; અનંતધર્માત્મક વસ્તુને તે સ્વરૂપે ગ્રહણ કરનાર બોધમાં સૂક્ષ્મત્વ મનાય છે. એ સૂક્ષ્મત્વ આ દષ્ટિ હોય ત્યારે હોતું નથી..'-આ પ્રમાણે ત્રેવીસમા શ્લોકનો સામાન્યર્થ છે. એનો આશય સ્પષ્ટ છે કે અનાદિકાળથી આત્માની સાથે કર્મોનો સંયોગ છે. એ કર્મો અત્યંત દુર્ભેદ્ય હોવાથી વજજેવાં કઠોર છે. આત્માના વિશુદ્ધ પરિણામથી
જ્યારે એનો વિભેદ થાય છે; અર્થાત્ ફરી પાછા ન બંધાય તે રીતે તેનો નાશ થાય ત્યારે વેદસંવેદ્યપદમાં આ સૂક્ષ્મ બોધની પ્રાપ્તિ થાય છે.
ભેદ-અભેદ, નિત્યત્વ-અનિત્યત્વ, વગેરે અનંત ધર્મથી વ્યાસ એવી વસ્તુને તે સ્વરૂપે ગ્રહણ કરનાર બોધમાં જ સૂક્ષ્મત્વ મનાય છે. અર્થાત્ તેવો બોધ જ સૂક્ષ્મ બોધ છે, જે બોધ આ દીપ્રાદષ્ટિમાં હોતો નથી. કારણ કે વેદ્યસંવેદ્યપદની અપેક્ષાએ આ દષ્ટિની ભૂમિકા થોડી નીચી છે. આ દષ્ટિમાં એવો કર્મવિભેદ(ગ્રંથિભેદો થતો નથી.
આ વાતને જણાવતાં યોગદષ્ટિસમુચ્ચયમાં (શ્લોક નં. ૬ ૬) ફરમાવ્યું છે કે સૂક્ષ્મ બોધ, લોકોત્તર પ્રવૃત્તિનો હેતુ હોવાથી ભવસમુદ્રથી તારનારો હોય છે. કર્મના ફરી પાછા બંધાય નહીં તે રીતે થયેલા વિભેદથી તે પ્રાપ્ત થાય
'
