________________
મહાવીરની સર્વજ્ઞતાખંડિત થાય છે, એટલું જ નહિ પણ મહાવીરનો વીતરાગતાની સાધનાનો જે ખરો ઉપદેશ છે તેના પ્રત્યે પણ સંશય અને અવિશ્વાસ આજની શિક્ષિત યુવાન પેઢીમાં ઉત્પન્ન થાય છે. મહાવીરને કેવળજ્ઞાનીમાંથી સર્વજ્ઞ બનાવી જૈન ધર્મની પ્રભાવના નહિ પણ હાનિ કરવામાં આવી છે.
મહાવીર સાધના કરી વીતરાગ બન્યા હતા. તેથી વીતરાગ બનવા માટે કઈ કક્ષાએ કેવી સાધના કરવી જોઈએ, શા ઉપાયો પ્રયોજવા જોઈએ, એ તે અનુભવથી સ્પષ્ટ અને સાક્ષાત્ જાણતા હતા. આ અંગેનું તેમનું જ્ઞાન વિશદ અને સંપૂર્ણ હતું. અને તેમણે આનો જ ઉપદેશ આપ્યો હતો. તે મોક્ષમાર્ગના, વીતરાગમાર્ગના સર્વોત્કૃષ્ટ ઉપદેષ્ટા હતા. તે ખગોળ, ભૂગોળ આદિના ઉપદેષ્ટા હતા જ નહિ. અલબત્ત, પ્રચલિત પરસ્પર વિરોધીવાદોનો સમન્વય તેમણે જરૂર કર્યો, કારણ કે તે રાગદ્વેષ શમાવવા ઈચ્છતા હતા. તેમનો અનેકાન્તવાદ વીતરાગતામાંથી ઉદ્દભવ્યો છે અને વીતરાગતાને પુષ્ટ કરે છે.
વીતરાગી મહાવીરનો ઉપદેશ સર્વના કલ્યાણ માટે છે, સર્વના હિત માટે છે, સર્વના સુખ માટે છે. વર્ણ, જાતિ, લિંગ, સંપ્રદાય આદિના કોઈ પણ જાતના ભેદભાવ વિના સૌને માટે તેમનો ઉપદેશ છે. મહાવીર વીતરાગી હોઈ ઉદારચેતા છે અને અનેકાન્તવાદી છે. તેથી તેમણે પોતાના ઉપદેશમાં જ્યાંથી અને જેની પાસેથી કલ્યાણકારી તત્ત્વો મળ્યાં છે તે બધાને સ્થાન આપ્યું છે, વળી, વિરોધી જણાતા મતોનો સુમેળ અને સમન્વયે તેમણે પોતાના ઉપદેશમાં કર્યો છે. રાગરોગની તીવ્રતા અનુસાર તેમનો ઉપદેશ છે. જેમ વૈદ્ય એકના એક રોગની ભિન્ન ભિન્ન તીવ્રતા પારખી તે રોગના દર્દીઓને ભિન્ન ભિન્ન ઔષધ આપે છે, તેમ વીતરાગી ભગવાન રાગરોગની ભિન્નભિન્નતીવ્રતા પારખી રાગી સંસારીઓને ભિન્ન ભિન્ન ઉપદેશૌષધ આપે છે. આ તેમનું ઉપદેશકૌશલ્ય છે. એટલે જ તેમને ભવવ્યાધિભિષશ્વર કહ્યા છે. કોઈનું મન દુભાય નહિ તેવી રીતે શુદ્ધ પ્રેમ અને કરુણાથી પ્રેરાઈને અપાયેલો તેમનો ઉપદેશ છે. તેમની વાણીમાં અહંકાર નથી, પરપક્ષને જીતવાની ઈચ્છા નથી, કીર્તિની લાલસા નથી, ગર્વ નથી, છળકપટ નથી. તે કુહેતુતર્કોપરતપ્રપંચા છે, સભાવશુદ્ધા છે, સંશયવિદારિણી છે, સંસારનાશિની છે, સર્વદૃષ્ટિસંગમકારી છે, તારકા–પ્રબોધિકા-ઉદ્વારિકા છે, દુઃખભંજિકા છે, અને પ્રશમાવવા છે. દિવાકરજીએવીતરાગ ભગવાનના ઉપદેશનું
२०
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
