________________
સહજાનંદ સ્વામીનું જીવનચરિત્ર
૨૩ એમના સંતકવિઓએ મધ્યકાલીન ગુજરાતી સાહિત્યમાં મહત્ત્વનો ફાળો આપ્યો છે. ધર્મક્ષેત્રે પણ ક્રાંતિ સર્જનાર સહજાનંદ સ્વામીનું નામ જગતના મહાન પુરુષોમાં મુકાયું છે. સ્વામીનારાયણ સંપ્રદાય એ તો સહજાનંદ સ્વામીની ગુજરાતને અનુપમ ભેટ છે.
સહજાનંદ સ્વામીના જીવનનું મુખ્ય કાર્ય પ્રાણીમાત્રનું અજ્ઞાન દૂર કરી એમનું કલ્યાણ કરવાનું હતું. વૈદિક સનાતન ધર્મ અને ભાગવત ધર્મનો સમન્વય કરી જ્ઞાનદાન આપ્યું છે. એમના ઉપદેશ ‘જીવન ઉપદેશ' છે. “મારી વાણી મારું સ્વરૂપ છે', એમ તેમણે કહેલું છે. પરમાત્માનું સ્વરૂપ જેમ “દિવ્ય' અને ‘કલ્યાણકારી છે તેમ જ એમના ઉપદેશ પણ “દિવ્ય' અને ‘કલ્યાણકારી છે.
સાદો ખોરાક, સાદાં કપડાં અને સાદા જીવનનો બોધ સાદી ભાષામાં આપી તેઓ જનતા સાથે ભળી જતા અને જનતાના હૃદયમાં સ્થાન પ્રાપ્ત કરી શક્યા હતા. તેઓ કોળી, વાઘરી વગેરે કોમથી માંડી બ્રાહ્મણ, વાણિયા જેવી ઉચ્ચ કોમને ધર્મના એક તાંતણે બાંધતા. આમ સમાજમાં ભાવાત્મક એકતા ઊભી કરતા.
સહજાનંદ સ્વામીને પાંચ વાતોનું હંમેશ અનુસંધાન રહેતું: ૧. દેહના નાશવંતપણાને લઈને વૈરાગ્યનું. ૨. શું કર્યું છે અને શું કરવાનું બાકી છે તેના વિચારનું. ૩. પંચ વિષયની વાસના ટળી છે કે નહીં, તે જોવાનું. ૪. મોટા સાધુઓની વાસના ટળી છે કે નહીં, તે તપાસવાનું. ૫. મનને ઉદાસ ન કરવાનું.
