________________
સહજાનંદ સ્વામીનું જીવનચરિત્ર
વિવેક, નિર્માનીપણું, ઉદારતા અને જગત માર્ગમાં નિવૃત્તિ, શિન્તો ધર્મની આંતરિક અને બાહ્ય શુદ્ધિ, કૉન્ફયૂશિયસ ધર્મની સમાજોદ્ધારની ભાવના, અને હિંદુ ધર્મપ્રણીત, વેદ, ગુરુ, આચાર્ય, ધર્મગ્રંથો, સહિષ્ણુતા, મતાંતર ક્ષમા, હૃદયની વિશાળતા, નીતિ, ભક્તિ, જ્ઞાન, અનાસક્તિ, ભગવાનના સદા સાકાર સ્વરૂપની ઉપાસના વગેરેની આવશ્યકતા, આ બધાં શુભ તત્ત્વોનો સુભગ સમન્વય, સહજાનંદ સ્વામી પ્રણીત સ્વામીનારાયણ સંપ્રદાયમાં છે. વ્યક્તિ અને સમાજના નૈતિક, ધાર્મિક અને આધ્યાત્મિક ઉન્નતિના તેઓ હિમાયતી હતા.
૩૫
શંકરાચાર્યે સ્થાપી છે એવી વ્યવસ્થિત ગુરુપરંપરા કેટલાક ફેરફાર સાથે આ સંપ્રદાયમાં સ્થાપી છે. વિવિધ વૈષ્ણવાચાર્યો અને કેટલાક શૈવ સંપ્રદાયોની જેમ ભક્તિને જ મોક્ષપ્રાપ્તિના સાધન તરીકે ગણ્યું છે. રામાનુજ, રામાનંદ, મઘ્ય અને શૈવ સંપ્રદાયોમાં કહ્યો તેવો દાસત્વ ભક્તિનો આદર્શ તેમણે સ્વીકાર્યો છે. રામાનુજ, મઘ્ન, નિમ્બાર્ક, રામાનંદ, વલ્લભ ચૈતન્ય, હિત હરિવંશ અને પાશુપત શૈવ સિદ્ધાંતમાં કહ્યો એવો ઉપાસનાનો સિદ્ધાંત તેમણે માન્ય રાખ્યો છે. ખરેખર સ્વામીનારાયણ સંપ્રદાય એ સહજાનંદ સ્વામીએ ગુજરાતને આપેલી અનુપમ ભેટ છે.
સહજાનંદજીનો સ્વભાષાનો આગ્રહ, નીચલા વર્ગોના લોકોના ઉત્કર્ષની ચીવટ, સ્ત્રીશક્તિ જાગૃતિની ભાવના, સમાજસુધારણા, ધર્મ અને નીતિનાં મૂલ્યોની જાળવણી વગેરે બાબતો ખાસ નોંધપાત્ર છે.
ભગવદ્ગીતા સર્વે ઉપનિષદોનું દોહન છે. તેમ સહજાનંદ
