________________
સહજાનંદ સ્વામીનું જીવનચરિત્ર ૨૧ અગ્રગણ્ય છે.''
કલકત્તાના ખ્રિસ્તી મિશનના વડા રેવરંડ બિશપ હેબરને વડોદરામાં કલેકટર વિલિયમ્સ ઈ.સ. ૧૮૨પના માર્ચની ૨૫મી તારીખે મળ્યા હતા. એમણે કહ્યું છે કે, ““ગુજરાતમાં સ્વામીનારાયણ નામના એક સુધારકના ઉપદેશ અને પ્રતિભાથી કોળી જેવા જંગલી લોકોમાં પણ સુધારો થયો જણાય છે. શાસ્ત્રમાં જે વર્ણન કર્યું છે એ કરતાં સહજાનંદની નીતિમત્તા ઘણી ઊંચી કક્ષાની જણાઈ છે.''
તેઓ ઉચ્ચ પ્રકારની પવિત્રતા અને શુદ્ધિનો ઉપદેશ પણ આપે છે. એમણે એમના શિષ્યોને રસ્તે જતી સ્ત્રીઓ પ્રત્યે દષ્ટિ ન કરવાનો આદેશ આપ્યો છે. ખૂનખરાબી અને લૂંટફાટ કરનારા વર્ગને બોધ આપીને એ દૂષણો છોડાવ્યાં છે.
જે ગામો અને પ્રદેશોએ સહજાનંદને સત્કાર્યા છે એ બધાં એક વખત સૌથી ખરાબ અને ભયાનક ગણાતાં. એ આજે સૌથી સારા અને સલામત વિસ્તાર ગણાય છે. એટલું જ બસ નથી, તેમણે જ્ઞાતિપ્રથાની ધૂંસરી પણ કાઢી નાખી છે. એકેશ્વરવાદનો ઉપદેશ આપે છે. ટૂંકમાં તેઓએ સત્યને પહોંચવામાં ગણનાપાત્ર પ્રગતિ કરી છે. હું તો માન્યા વિના રહી શકતો નથી કે બાઇબલમાં કહ્યા પ્રમાણેની ભૂમિકા તૈયાર કરવા માટે ઉપરથી એમની વરણી કેમ ન થઈ હોય !
સહજાનંદ સ્વામીને આધુનિક વિચારકોએ સમાજસુધારક કહ્યા, સંત કહ્યા, આચાર્ય કહ્યા. આદર્શ યુગપુરુષ કહ્યા અને
જ્યોતિર્ધર પણ કહ્યા. તેમણે ગુજરાતની કાયાપલટ કરી. પતિતોને પાવન કર્યા. મનુષ્યને ચરિત્ર, જ્ઞાન અને સંસ્કાર વિશે
