________________
બાળપણ અને અભ્યાસકાળ કચવાટ વગર, સંકોચ વગર બેધડક કહી દીધું કે, ““મારે ઘરમાં જવાની શી જરૂર છે? કલેકટરને શરમ આવતી હશે તો મને ઢાંકશે.'' સ્પષ્ટ વકતા
એક વાર શાળાનું ઈન્સ્પેક્ષન થવાનું હતું. શિક્ષકે બધા વિદ્યાર્થીઓને સારાં નવાં ચડ્ડી, ખમીસ, બૂટ, મોજાં વગેરે પહેરીને આવવા માટે આગ્રહ કર્યો. તે વખતે બાળ પાંડુરંગ વિનયપૂર્વક પણ સ્પષ્ટ રીતે ગર્જી ઊઠ્યાઃ ““સાહેબ, કપડાં સ્વચ્છ હોવાં જરૂરી છે. પણ અમુક પ્રકારનો જ પહેરવેશ હોવો જોઈએ એ બરાબર નથી. કદાચ સાહેબને ખુશ કરવા તમે એમ કહો કે તમે બધા કાળા છો તે સફેદો લગાડી ગોરા થઈને આવો !'' વર્ણનશકિત
ફાઈનલની પરીક્ષા હતી. તે સમયમાં ઈન્સ્પેકટર પરીક્ષા લેવા આવતા. નિબંધના પ્રશ્નમાં કોઈ એક તીર્થસ્થળનું વર્ણન કરવાનું હતું. પાંડુરંગે મણિકર્ણિકા ઘાટનું સુંદર શૈલીમાં આબેહૂબ વર્ણન લખ્યું. આ વાંચીને ઇસ્પેકટર અત્યંત મુગ્ધ થઈ ગયા, અને પાંડુરંગને પાસે બોલાવી પૂછ્યું: ‘‘ભાઈ, તે કાશી જોયું છે ?'
ના સાહેબ.'' પાંડુરંગે જવાબ આપ્યો. ‘ત્યારે વર્ણન તો તેં એવું સચોટ કર્યું છે કે જાણે કાશીમાં જ તું રહેતો હોય !' આમ કહી ઈન્સ્પેકટરે તેને ધન્યવાદ આપ્યા. હાજરજવાબી
સ્કૂલ-ફાઈનલની પરીક્ષાનો પ્રસંગ છે. તે સમયે મૅટ્રિકની પરીક્ષા સાથે આ પરીક્ષા મૌખિક લેવાતી. અને આ પરીક્ષા
