________________
બાળપણ અને અભ્યાસકાળ
૧૧ વાચનવ્યાસંગ
એમને નાનપણથી જ જ્ઞાનવૈરાગ્યભક્તિપ્રધાન સાહિત્યમાં જ રસ વધારે હતો. બાર વર્ષની ઉંમરે શ્રી દિવાકર કેશવ કૃત પરમાર્થ સોપાન' જેવું પુસ્તક શ્રી બિવરે પાસેથી વાંચવા લઈ આવેલા. એ નાની ઉંમરે પણ પૂર્વજન્મના અભ્યાસબળે જ્ઞાનગાંભીર્યભર્યા પુસ્તકોનો મર્મ સમજવાની શક્તિ તેઓશ્રી ધરાવતા હતા.
જ્યારે તેઓ હાઈસ્કૂલના છઠ્ઠા ધોરણમાં (આજનું દસમું ધોરણ) હતા ત્યારે, શિક્ષકોએ પણ ન વાંચ્યા હોય એવા અઘરા ગ્રંથો જેવા કે “ઈંગ્લિશ એસઈસ્ટ', ‘ઇંગ્લિશ ઇલોકવન્સ', ‘સુભાષિત રત્નભાંડાગારા' જેવાં પુસ્તકો તે વાંચતા.
રાજકીય પ્રવૃત્તિ અને વિદ્યાર્થીમંડળની પ્રવૃત્તિમાં પણ તેઓ આગળ પડતો ભાગ લઈ મોટી સભાઓ ગજાવતા.
તેઓનું સ્થાન હંમેશાં પહેલી પાટલી પર જ રહેતું અને તેઓ ઉચ્ચ કોટિના વિદ્યાર્થી હતા. તેઓ સામાન્ય રીતે ઓછું બોલતા, પણ જ્યારે કોઈ પ્રશ્ન પૂછવામાં આવતો ત્યારે તેનો સ્પષ્ટ અને સાચો જવાબ આપતા. એમાં એક પ્રકારનું ઊંડાણ અને આત્મવિસ્વાસ રહેતાં.
એક વાર વર્ગશિક્ષકે બધા વિદ્યાર્થીઓને ઘેરથી નદી ઉપર નિબંધ લખી લાવવા કહેલું. પાંડુરંગે નદી' ઉપર એક લાંબુ કાવ્ય લખી આણી બધાને આશ્ચર્યમુગ્ધ કર્યા હતા. સ્વાશ્રય-તપ
અવધૂતજી જ્યારે ગોધરામાં ભણતા હતા ત્યારે તેમની સાથે એક છોકરો શાળાએ આવતો હતો. એ છોકરાનું દફતર શ્રી.ર.અ. ૩
