________________
लोकालोकव्यापकामाशं मर्त्यलौकिकः कालः । लोकव्यापि चतुष्टयमवशेष त्वेकजीवो वा ॥२१३।। - આકાશ દ્રવ્યલેકમાં અને અલેકમાં ફેલાઈને રહેલ છે. કાળદ્રવ્ય મનુષ્યલોકમાં ફેલાઈ રહેલાં છે. બાકીના ચાર દ્રવ્ય ધર્મ, અધમ, પુદગલને જીવ માત્ર આખા વિશ્વ લેકમાં જ ફેલાઈને રહેલા છે અથવા એક જીવ દ્રવ્ય પણ લેકમાં ફેલાઈને રહી શકે છે. ૨૧૩ धर्माधर्माकाशान्येकैकमतः परं त्रिकमनन्तम ।। कालं विनास्तिकाया जीवमृते चाप्यकर्तृणि ॥२१४॥
ધર્મ-અધમ–આકાશસ્વિકાય એ ત્રણ દ્રવ્ય એક જ છે. તે સિવાય બાકી છે ત્રણ અનંત છે. જીવ દ્રવ્ય એકલે જ કર્તા છે. બાકીનાં પાંચ દ્રવ્યો અકર્તા છે. કાળ વિના પાંચ દ્રવ્યો. અસ્તિકાય-સમૂહ રૂપે છે. ૨૧૪ धर्मो गतिस्थितिमतां द्रव्याणां गत्युपग्रहविधाता । स्थित्युपकोऽधर्मोऽवकाशदानोपकृद्गनम् ॥२१५॥
ધર્માસ્તિકાય ગતિશીલ અને સ્થિતિશીલ પદાર્થોને ગતિ , કરવામાં અને અધર્માસ્તિકાય સ્થિતિ કરવામાં મદદગાર થાય છે આકાશારિતકાય અવકાશ મેળવવામાં મદદગાર થઈ અવકાશ આપે છે. ૨૧૫ स्पर्शरसगन्धवर्णाः शब्दो बन्धश्च सूक्ष्मता स्थौल्यम् । संस्थानं भेदतमश्छायोद्योतातपश्चति ॥२१६॥ , સ્પર્શ, રસ, ગધ, રૂપ, રંગ, શબ્દ, બન્ધ, આકાર, ભેદ, અંધારું, છાંયડે, પ્રતિબિંબ, ઠંડા પ્રકાશ, તે ઉદ્યોત, ગરમ પ્રકાશ તે આતપ એ સર્વ પુદગલ દ્રવ્ય છે. ૨૧૬
(પર) ,
