________________
જુલાઈ, ૨૦૧૫ પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૭ લાયબ્રેરીમાં હસ્તલિખિત જૈન ગ્રંથોનો અભ્યાસ અને સૂચિકરણ ઉલ્લેખિત જૈન સિદ્ધાંતો પર આધારિત એમનો એક નિબંધ બર્લિનમાં કર્યું. બર્લિનની ફ્રેલે (Frele) યુનિવર્સિટીમાં જેન સ્ટડી સેન્ટર “એન્સાયક્લોપિડીયા ઓફ ઈન્ડો આર્યન રિસર્ચમાં છપાયો હતો. પણ શરૂ કરવામાં આવ્યું.)
ડબલ્યુ. ર્લિન દ્વારા કરવામાં આવેલ એનો અંગ્રેજી અનુવાદ વૉલ્ટર સ્ક્રબિંગે પોતાના ઊંડા, ભારે યોગદાનથી જૈનદર્શન તથા Doctorine of Jainas દિલ્હીથી પ્રકાશિત થયો. મોતીલાલ પ્રાકૃત ભાષાને સમૃદ્ધ કર્યા છે. લ્યુબેક (જર્મની)ની એક પ્રસિદ્ધ સ્કૂલના બનારસીદાસ દ્વારા પણ (સંભવતઃ દ્વિતીય સંસ્કરણ) એનું પ્રકાશન હેડમાસ્તરના ઘરે ૧૦ ડિસેમ્બર ૧૮૮૧ના દિવસે જન્મેલા વૉલ્ટરે કરવામાં આવેલ. જ્યારે પોતાનું પ્રારંભિક શિક્ષણ પૂરું કરી યુનિવર્સિટીમાં પ્રવેશ લીધો સ્કૂબિંગનાં મૃત્યુ પછી એમના દ્વારા સંપાદિત “ગણિવિજ્જા'નું તો એમને એ. બેબર, આર. પીએલ, હર્મન જેકોબી જેવા અધ્યાપક પ્રકાશન ઈ. સ. ૧૯૬૯માં ઈન્ડો આર્યન જર્નલમાં થયું તથા એ જ મળ્યાં જેઓ ભારતીય જૈનદર્શનના વિદ્વાન હતાં. એમના શોધ નિબંધ વર્ષમાં ‘તંલવેયાલીયા પયગ્રા' જૈન સિદ્ધાંત વિશ્લેષણનું પ્રકાશન કલ્પસૂત્ર-જૈન મુનિની આચારસંહિતાનો પ્રાચીન ગ્રંથને ડૉક્ટરેટનો “પ્રોસિડિંગ ઓફ મેજ એકેડેમી'માં પ્રકાશિત થયું. એની સાથે એ જ પુરસ્કાર મળ્યો. ઈ. સ. ૧૯૦૪ થી ૧૯૨૦ સુધી એમણે એકેડેમિક વર્ષમાં પ્રાકૃત પુસ્તક “ઇસિભાષિત'નો સંશોધિત જર્મન અનુવાદ પણ લાયબ્રેરિયન તરીકે રોયલ પર્શિયન સ્ટેટ લાયબ્રેરી, બર્લિનમાં કામ છપાયો. કર્યું તેમ જ એ દરમ્યાન હસ્તલિખિત જૈન ગ્રંથોનું વિવરણાત્મક સૂચિપત્ર જો કે, જૈન સાહિત્ય સ્ક્રબિંગની રૂચિનો મુખ્ય વિષય રહ્યો પરંતુ (catalogue) પણ તૈયાર કર્યું. ઈ. સ. ૧૯૨૦માં તેઓ હમ્બર્ગ એમની કલમ અન્ય વિષય પર પણ ચાલી. એમણે ‘બ્રાહ્મની કલા કલ્ચર યુનિવર્સિટીમાં ભારતીય વિદ્યા (Indology)ના પ્રોફેસર બન્યા. ઈ. ઈન પ્રેઝન્ટ’ ઈ. સ. ૧૯૩૭માં લખી. સંસ્કૃત કાવ્ય પર પણ કાર્ય કર્યું. સ. ૧૯૨૨માં જર્મન ઓરિયેન્ટલ સોસાયટીની જર્નલનું સંપાદન કર્યું. (જ્ઞાન વિજ્ઞાનના કેન્દ્રમાં રહેલ જર્મનીના ઇતિહાસમાં ૧૦ મે,
ઈ. સ. ૧૯૨૭-૨૮ના શિયાળામાં વોલ્ટર સ્ક્રબિંગ પોતાની પત્ની ૧૯૩૩નો દિવસ રાષ્ટ્રીય શરમનો દિવસ બની ગયો. ૧૦મી સાથે ભારત આવ્યાં. એમની સાથે પ્રોફેસર લ્યુડર્સ પણ હતાં. એમણે મેની રાત્રે કેટલાંક નગરોમાં નાઝી સમર્થક વિદ્યાર્થીઓએ ભારતની કેટલીક જૈન સંસ્થાઓની સમીક્ષા (અવલોકન) કરી તેમજ “અંધાધૂંધીવાળી જર્મની ભાવના' વિરૂદ્ધ મોરચો કાઢ્યો. નાઝી વ્યાખ્યાન આપ્યાં. આ ગાળા દરમ્યાન અમુક સમય પૂનાની ભંડારકર નેતાઓએ નસ્લી ભાવનાઓ અને ઉગ્ર રાષ્ટ્રવાદને ઉશ્કેર્યા અને ઓરિયેન્ટલ રિસર્ચ ઈન્સ્ટિીટ્યૂટમાં પણ કાર્ય કર્યું. તેઓ ઈ. સ. દેશના કેટલાક ભાગોમાં લગભગ ૨૫,૦૦૦ પુસ્તકોને રાષ્ટ્ર ૧૯૫૧માં સેવા નિવૃત્ત થયાં પરંતુ અભ્યાસ નિરંતર ચાલુ રાખ્યો. ૩ વિરોધી માની આગના હવાલે કર્યા. એમાં વૉલ્ટર બેન્જામિન, એપ્રિલ ૧૯૬૯માં હમ્બર્ગમાં થયેલ એક દુર્ઘટનામાં એમનું દેહાવસાન આલ્બર્ટ આઈન્સ્ટાઈન, કાર્લ માર્ક્સ જેવા લેખકોનાં પુસ્તકો થયું.
પણ શામેલ હતાં. ઘણાં લેખકો પર પ્રતિબંધ મૂકવામાં આવ્યો.) સ્ક્રબિંગ કેટલાક જૈન પુસ્તકોનું સંપાદન કર્યું. એમના દ્વારા સંપાદિત પ્રોફેસર કૉલેટ કલોટ, (ઈન્ડો-આર્યન ભાષાઓના વિશેષજ્ઞ) પુસ્તકોમાં આચારાંગ સૂત્ર, વ્યવહાર સૂત્ર તથા મહાનિશિથ સૂત્રનું ઈ. સ. ૧૯૨૧-૨૦૦૭. વિશ્લેષણ બે ભાગોમાં ઈ. સ. ૧૯૫૧ અને ૧૯૬૩માં પ્રકાશિત (ઈન્ટરનેશનલ ઈન્ડોલોજીને પ્રોફેસર ડૉ. કૉલેટ ક્લાટના મૃત્યુથી થયું. સ્ક્રબિંગ દ્વારા સંપાદિત અને નાગરીમાં લિપ્પાન્તરિત અમુક પુસ્તકો મોટી ખોટ પડી છે. એમને દુનિયાભરના ભારતીય વિદ્યાના ઈ. સ. ૧૯૨૩માં જૈન સાહિત્ય સંશોધક સમિતિ દ્વારા પ્રકાશિત વિદ્વાનો સાથે સંપર્ક અને મિત્રતાભર્યા સંબંધો હતા. ખાસ કરીને કરવામાં આવેલ. સ્ક્રબિંગ ખૂબ જ ધ્યાનથી સંપાદન કરતાં હતાં અને પોતાના પ્રિય વિષય-જેન અને બોદ્ધ દર્શન, મધ્ય ઈન્ડો આર્યન તેમનું સંપાદન કાર્ય હંમેશા આદર્શ મનાતું હતું. સ્ક્રબિંગે મહાવીરના ભાષાશાસ્ત્ર. એ સાથે શિષ્ટ સંસ્કૃત સાહિત્ય અને ભારતીય સંસ્કૃતિ કથનોને Word of Mahavira' માં સંગ્રહિત કર્યા હતાં, જે અમુક તો કેમ ભૂલાય?) -જ્યોર્જ જીન પિનોલ્ટ-જર્નલ ઓફ ધ મહત્ત્વનાં જૈન ગ્રંથોમાંથી લેવામાં આવ્યાં હતાં. ઈ. સ. ૧૯૩૨માં ઈન્ટરનેશનલ એસોસિએશન ઓફ બુદ્ધિસ્ટ સ્ટડીઝ-વોલ્યુમ ૩૦, અમદાવાદમાં એમણે દશવૈકાલિક સૂત્રનો અનુવાદ કર્યો, જેનું સંપાદન નં. ૧ ૨ ૨૦૦૭ (૨૦૦૯) પાના નં. ૩૧ ૧. એમના ગુરુ ઈ. ઘૂમને કર્યું હતું. એમણે છેદસૂત્ર તેમજ નિર્યુક્તિ પર સંસ્કૃત અને તુલનાત્મક વ્યાકરણના પ્રોફેસર ક્લાટનું નામ જૈન પણ કાર્ય કર્યું હતું. સ્ક્રબિંગ દ્વારા લખાયેલ અનેક લેખોને સંપાદિત સાહિત્યના વિશ્વસ્તરીય વિદ્વાનોમાં લેવાય છે. એમનો જન્મ ફ્રાંસમાં કરી ઈ. સ. ૧૯૫૧માં એમના ૭૦મા જન્મદિવસ પર શ્રી ૧૫ જાન્યુઆરી ૧૯૨૧માં થયો હતો. એમણે શાસ્ત્રીય લેટિન અને એફ.આર.હામે પ્રકાશિત કર્યા હતાં.
ગ્રીક ભાષાનો અભ્યાસ, વ્યાકરણ અને સાહિત્યિક પાસાંઓ સાથે કર્યો. તેઓ જૈન સિદ્ધાંતોના
મહાવીર અને પાર્શ્વનાથ ઐતિહાસિક પુરુષ હતાં. એમને સંસ્કૃતનો અભ્યાસ લુઈસ જાણકાર હતાં. પ્રાચીન સ્તોત્રોમાં
રેન્યુ અને જ્યુલિયસ ક્લોચ જેવા
