Prabuddha Jivan 2010 02

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 7

ફેબ્રુઆરી, ૨૦૧૦
જવું, અનેકાનેક સંબંધીઓનું સ્વાર્થી અને કૃતઘ્ની થઈ જવું અથવા પૈસા લઈને પાછા ન આપવા જેવી ઘટનાઓમાં એ પોતાની શક્તિ મુજબના પ્રયાસો કરી જોતા અને નિષ્ફળ જાય તો આગળ વધતા.
પોતાની પરિસ્થિતિને મેંળ સમજીને સમયના પ્રવાહને એમણે અપનાવી લીધો. કોઈને દોષ ન દીધો, ન કોઈને ઠપકો આપ્યો. જે કરવું પડે તે એમણે કર્યું.
ધન ઉપાર્જન કરવાની બાબતમાં એમની સમજણ સ્પષ્ટ હતી. ગૃહસ્થે પ્રત્યેક સમયે ધન મેળવવાનો ઉત્સાહ સેવવો જોઈએ, પણ એને માટે લાલસા રાખવી જોઈએ નહીં. ખોટા માર્ગો કે ખોટી રીતિઓથી ધન કમાવું જોઈએ નહીં; ધનનો ખોટો ઉપયોગ પણ ક૨વો જોઈએ નહીં. જો કે એ ૬૧ વર્ષની ઉંમરે ધન કમાવાની પ્રવૃત્તિમાંથી નિવૃત્ત થઈ ચૂક્યા હતા, તો પણ સંતાનોને થોડી પણ ચિંતામાં જોતાં તો કહેતા કે 'ગભરાઓ છો કેમ, હું કમાઈશ ચાલો, મારી સાથે. મુશ્કેલી આવી છે તો શું થઈ ગયું ? શૂન્ય થઈ જાઓ તો ફરીથી પાછા ચાલવાનું શરૂ કરવું.' ક્યારેય આવી કઠિન સ્થિતિ આવી નહીં, પરંતુ એમને વિવશતા કે દીનતા કદી પસંદ નહોતી. પોતાના મનને તરત જ ઉત્સાહમાં લાવવાનું એ ખૂબ
પ્રબુદ્ધ જીવન
અને ખેદ ન કરો.'
AAY GRF fiŘવ' – કાર્યોથી મુક્તિ જ ભવ-મુક્તિ છે. એ સિવાયની કોઈ બાબત પર લક્ષ્ય રાખવું નિરર્થક છે.
“સમયે શોપમ ! મા પમાય' મહાવીરે પોતાનો મુખ્ય ઉપદેશ પરમ શિષ્ય ગૌતમને સંબોધીને આપ્યો હતો કે ગૌતમ, એક ક્ષણનો પણ પ્રમાદ ન કરો. જૈન ધર્મનો આ જ સાર છે. સારો માર્ગ જાગૃતિનો છે, જે ક્રિયાઓમાંથી જાગૃતિનું લક્ષ્ય નીકળી ગયું છે તે ક્રિયાઓ માત્ર નિરર્થક જ નહીં, નુકસાન કરવાવાળી છે.
અમને ખિન્ન અને મુંઝાયેલી સ્થિતિમાં જોતા ત્યારે કહેતા ‘શાંત રહો, જે થઈ રહ્યું છે તે જુઓ. સ્વયંને જુઓ, મનને ભારે થવા ન દેશો.'
જાણતા હતા.
કહેતા કે ‘વધારે પડતી સંપત્તિ દુઃખનું મૂળ છે, ખૂબ કમાઓ પ્રસંગો વર્ણવી કહેતા કે ‘બુદ્ધિ કર્માધીન છે.’ અને શુભ માર્ગે ખર્ચ કરો.’
પૂજ્ય માતાજીને નાની ઉંમરે કેન્સર થયું હતું. તેમના જેવી
સંસારમાં થોડું જ વધારે આનંદ આપે છે' આ સિદ્ધાંત જ એમની વિદુષી, ધર્મપરાયકા, તપસ્વી, કર્મઠ અને સમર્પિત સંગિની તો જીવનકોલી દ્વારા અમને શીખવી ગયા. અનેક જન્મોમાં પણ ન મળે. ઘણા ઉપચાર કરાવ્યા પરંતુ નિદાન
તેમના જીવનનો સંદેશ કે મૂલ્યાંકન છે : ‘આચરણ અધિક, ઘણું મોડું થયું. તેમણે ઘણી સેવા કરી. એક વર્ષ બધું છોડી રાતદિવસ ઉપદેશ-ચર્ચા ઓછી તેમની પાસે રહ્યા. એક દિવસ સંધ્યા-પ્રાર્થના કરતી વખતે તેમને વિદ્યાવિયા મ.સા. પાસેથી શિવપુરીમાં શીખેલી અને આભાસ થયો કે અંતિમ દિવસ આવી ગયો છે. અમને કહ્યું, “ત્રા અપનાવેલી વિચારધા
‘જે થવાનું હશે તે થશે, જે થાય તે સારાને માટે,
ઉતાવળ ન કરો
કલાક અથવા ત્રણ દિવસ-એટલો જ સમય બાકી છે.' એક કલાકમાં જ માતાજીની સ્થિતિ બહુ જ ખરાબ થઈ. બાપુજીસા સંપૂર્ણ સજાગ થઈ ગયા અને સંગિનીના સમાધિમરણની યોજના તૈયાર કરી લીધી. તેમણે માતાજીને કહેવાનું શરૂ કર્યું, ‘તમારો અંતિમ સમય આવી ગયો છે. તમને ભૂમિ ઉપર સુવાડી રહ્યા છીએ.' ઘો૨ અને અસહ્ય વેદનામાં પણ તેમનો સંદેશો માતાજીના મનમાં વીજળીની જેમ વ્યાપી ગયો, તેઓ પૂરેપૂરાં જાગી ગયાં. પૂજ્ય બાપુજી આગળ બોલ્યા, 'સંસારમાંથી મન ઊઠાવી લો. બધાંની ક્ષમાપના કરી લો. અને પોતાના આત્મામાં ધ્યાન લગાવી દો. કોઈ આખરી ઈચ્છા હોય તો કહો.' ત્રણ પુત્રીઓ (ત્રણે પુત્રો કરતાં મોટી) અને ત્રણ પુત્રો (ત્રો ઉંમરમાં નાના જ હતા. મોટો ૧૬ વર્ષનો અને સૌથી નાનો ૧૧ વર્ષનો)નો પરિવાર હતો. પરંતુ તેઓ એવાં આત્મલીન થયાં કે બધું જ ભૂલી ગયાં. વિચારીને ધીમા સ્વરે બોલ્યાં, ‘મારા ગળાની કંઠી મોટી પુત્રીને આપી દેજો.' હાથ જોડીને પાસે ઊભેલા બધા જ પરિવારજનોની ક્ષમાયાચના કરી અને પછી શાંત થઈ ગયાં અને શાંતિભુહામાં જ સંસાર છોડી દીધો.
પાંડિત્યપૂર્ણ વાતો સાંભળી અવારનવાર કહેતા. ‘બહુ જ સારું પરંતુ હોશમાં રહેજો.’ ‘દું શિગોય' – 'અહં અને મમ' મોહના બે મહાશસ્ત્રો છે. આ શત્રુ દરેક સ્થાને છુપાઈને આવે છે, ખાસ તો પંડિતાઈમાં વિશેષ રૂપથી.
વર્ષોથી વિપશ્યના ધ્યાન કરતાં કરતાં આ જ સમજાયું કે મનનો
ભાર શરીર પર અભિવ્યક્ત થાય છે અને જો સાધક તેને તરત સમજી લે તો તે કષાયોમાં ફસાતો નથી અને નીકળવા માંડે છે.
'પરસ્પર નહાવુડમાં નિવૃં છું' – 'બીજાની અથવા બીજા દ્વારા અપેક્ષા મહાદુ:ખ છે અને તેનાથી મુક્તિ મહાસુખ છે.' 'જ્ઞાનસાર'ના આ ઉપદેશનું પુનરાવર્તન કરતા રહેતા હતા.
વનમાં આર્થિક દૃષ્ટિએ કેટલાક પડતીના પ્રસંગો પણ આવ્યાં. એ સમયમાં જે લોકોથી ઘોર નિરાશા પ્રાપ્ત થઈ તેમના પ્રત્યે મનમાં કોઈ કટુતા આવવા ન દીધી. તેમની સાથે આજીવન સ્નેહસંબંધો બનાવી રાખ્યા. અમને સંસાર સ્વરૂપ સમજાવવા માટે એક ઘટના વિશે કહેતા : અમુક વ્યક્તિને તૈયાર કરી તેનું લગ્ન કરાવ્યું. તે સમયે તે કહેતો, ‘મારી ચામડીના જૂતાં બનાવીને પહેરાવું તો પણ આપના ઉપકારનો બદલો વાળી શકીશ નહીં, એ જ વ્યક્તિએ મુશ્કેલીના સમયમાં કહ્યું કે, ‘જાવ જાવ, તમને આપવા માટે મારી પાસે કશું નથી. મને નહીં પણ આપની પત્ની અને બાળકોને પ્રેમ કરો.' આવા