________________
ફેબ્રુઆરી, ૨૦૧૦
પ્રબુદ્ધ જીવન
(યોગો પસંહાર યોગ, ગાથા, ૪૯, ૫૦, ૫૧).
ઋષિમુનિઓએ બ્રાહ્મી લિપીમાં લખ્યો હતો તેને સમય જતા શ્રી - જિનવાણીનો મહિમા અપાર છે. જિનવાણી યુક્તિપૂર્વકની હોય યશોભદ્રસૂરિએ પુનઃ લખી રાખેલો તે ગ્રંથ, શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરિશ્વરજી છે. જિનેશ્વરની ભાષા એટલે અનેકાંતની ભાષા. જિનવાણીમાં નિર્દેશ કરે છે કે મને મળ્યો અને તે મેં તમને પહોંચાડ્યો. આ સંસારના રહસ્યોનું ઉદ્ઘાટન પણ થાય છે અને આત્મકલ્યાણનો સંપૂર્ણ વિધાન વાંચીએ છીએ ત્યારે વિચારમાં ડૂબી જવાય છે. શ્રી માર્ગ પણ ખૂલે છે. શ્રી જૈન મહાવીર ગીતા'માં ભાષાનું જે સંયોજન યશોભદ્રસૂરિ કોણ હતા, ક્યારે થયા વગેરે નિર્દેશ મળતો નથી થયું છે તે અનેકાંતલક્ષી ભાષા છે. શ્રી મહાવીર સ્વામી ‘યોગપસંહાર પરંતુ શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી એમ કહેવા માંગે છે કે આ યોગ'માં પોતે જે કહે છે તે માટે આવો નિર્દેશ કરે છેઃ
ગ્રંથ પૂર્વે લખેલા મહાપુરુષને અનુસાર છે અને તેની પ્રાપ્તિ તેમને વીતરાગી, કેવલજ્ઞાનના દર્શન વાળો, મહાવીર છું. લોકોના કોઈ દિવ્ય શક્તિ દ્વારા થઈ હતી તે મુજબ તેમણે લખ્યો છે. ઉપકાર માટે સર્વ યોગોનો ઉપદેશ આપું છું. હું મોહથી કહેતો નથી. થોડાક શ્લોકાર્થ જોઈએ: હું પૂર્ણમોહનો નાશ કરનાર છું. જેનાથી સર્વ મનુષ્યોની ઉન્નતિ થાય ‘ભારતમાં દક્ષિણમાં અને ઉત્તરમાં યુગ પ્રધાન એવા પ્રભાવવાળા એવા વચનો હું યુક્તિપૂર્વક બોલું છું. જેનાથી લોકો ઉપર ઉપકાર થઈ પુરુષો પ્રકટ થશે.' (યોગોપસંહાર યોગ, ગાથા-૧૧૬). શકે તેવા વ્યવહારના વિવેક વડે મુક્તિ સાધી શકાય એવા યોગો મેં કહ્યા “ભવ્ય દેવો અને દેવીઓ રાગ પૂર્ણ રીતે પ્રત્યક્ષ થશે અને ધર્મમાં છે. હું અથવા મેં આવી ભાષા વ્યવહારને કારણે વાપરી છે. વીતરાગી સહાયક થશે એમાં શંકા નથી.' (‘યોગો પસંહાર યોગ, ગાથા, ૧૧૭). એવા મેં લોકો ઉપર ઉપકાર કરવા માટે આ પ્રમાણે કહ્યું છે. વિશ્વમાં “હે જેનો, અવધિનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરનારા, જાતિ સ્મરણનું જ્ઞાન રહેનારા મનુષ્યોના ઉદ્ધાર માટે હું આમ કહું છું. મેં જે મારા તારાનો રાખનારા, યુગ પ્રધાન એવા સૂરિઓ ઉત્પન્ન થશે.” (યોગો પસંહાર ભેદ કહ્યો છે તે મનુષ્યોના વિવેક માટેનો છે. (યોગપસંહાર યોગ યોગ, ગાથા, ૧૧૮). પ૬, ૫૭, ૫૮, ૧૯, ૬૦).
‘મારા પછી બે હજાર પાંચસો વર્ષ પછી સર્વ વિશ્વ પ્રકાશક એવો સંસારી જીવનની વિશેષતા એ છે કે તેમાં સંસારના તમામ જૈન ધર્મ થશે.' (યોગો પસંહાર યોગ, ગાથા, ૧૧૯). કાર્યો ગૃહસ્થ કરવા પડે છે. સંસારી માણસે સંહારનો મોહ ન રખાય “બધા વર્ણના લોકો સમગ્ર વિશ્વમાં જૈન ધર્મની અભિલાષા રાખનારા તેવી રીતે ધાર્મિક આગ્રહોથી ચિત્તને જડ પણ ન બનાવી દેવાય. થશે.” (યોગોપસંહાર યોગ, ગાથા, ૧૨૦). અત્યંત માર્મિક શબ્દોમાં શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી આ ઉપદેશ “મહાજનોએ ચાર પ્રકારના સંઘના સામ્રાજ્યની વૃદ્ધિ માટે સર્વસ્વ અહીં આપે છે. આ સંપૂર્ણ વાક્ય ગાગરમાં સાગર જેવું છે : “વંશ અર્પણ કરીને વર્તવું જોઈએ.' (યોગો પસંહાર યોગ, ગાથા, ૧૨ ૧). પરંપરાનો ધર્મ વ્યવહારથી જ પ્રવર્તે છે. વ્યવહાર વિનાનું જ્ઞાન શુષ્ક ‘સર્વસ્વ અર્પણ કરનારા જેનોની ઉન્નતિ વિવિધ રીતે થાય છે. અને ધર્મનો નાશ કરનારું છે.' (યોગો પસંહાર યોગ, ગાથા, ૬૬). કળિયુગમાં આવી ઉન્નતિ થઈ છે, થાય છે અને થશે.' (યોગો પસંહાર
શ્રી જૈન મહાવીર ગીતા'ની રચના શ્રી મહાવીર સ્વામી સ્વયં યોગ, ગાથા, ૧૨૨). ઉપદેશ આપે છે તે પ્રકારની છે. શ્રી મહાવીર સ્વામીએ જૈન ધર્મની “ચાર પ્રકારનું મહાસંઘ રૂપ શ્રી જૈન શાસન, મંગલકારક છે. અને પુનઃ ઉદ્ઘોષણા કરી અને સૌને જૈન ધર્મનું પ્રદાન કર્યું, તેમાં જૈન ધર્મધારક છે. તે સર્વત્ર જય પામો.” (યોગો પસંહાર યોગ, ૧૨૩). મતના અનુયાયીઓએ કેવું વર્તન કરવું જોઈએ તેની પ્રેરણા આ “જ્યાં સુધી પૃથ્વી, ચંદ્ર, સૂર્ય, તારાઓ છે ત્યાં સુધી મેં કહેલ મુજબ કરવામાં આવી છે: “મેં જેન ધર્મનો ઉદ્ધાર બધા યોગ વડે કરેલો મંગલકારક જિનશાસન હંમેશાં જય પામો.' (યોગો પસંહાર યોગ, છે. આથી મારા ભક્તોએ વિશ્વના ઉદ્ધાર માટે વર્તવું જોઈએ. સંસારીને ગાથા, ૧૨૪). જાગૃત કરવા માટે અનેક નય વાળી મારી ઉક્તિઓ છે. તેના મોહને “આ મહાવીર ગીતા પૂર્વના ઋષિઓએ બ્રાહ્મી લિપીમાં લખેલ તેને કારણે કોઈ શંકા કરવી જોઇએ નહીં. સર્વજ્ઞ એવા મેં જે કાંઈ કહ્યું છે. સમય જતા યશોભદ્રસૂરિએ લખેલ હતી.” (યોગોપસંહાર યોગ, ગાથા, તેને લોકોએ આત્મશ્રદ્ધાપૂર્વક કરવું જોઈએ. પોતાના અધિકાર પ્રમાણે ૧૨૫). આત્મશુદ્ધિ કરવી જોઈએ. ધર્મના વ્યવહારમાં મારો કોઈ પક્ષપાત નથી. “મેં તેને જ્ઞાનકોષમાં ગુપ્ત રાખેલ તેને ભક્તિપૂર્વક દેવનાગરી લિપીમાં મહાવીર એવો હું નિમિત્તને કારણે ધાર્મિક લોકોને મોક્ષ આપું છું. લખીને પ્રકટ કરી.' (યોગોપસંહાર યોગ, ગાથા, ૧૨૬). પોત પોતાના કર્મ અનુસાર, પુણ્ય અને પાપ અનુસાર ધર્મીઓ અને “મારા પછી ધર્મની વૃદ્ધિ માટે ભવિષ્યના સૂરિઓ, મહર્ષિઓ વગેરે વિધર્મીઓ દુઃખ અને સુખ ભોગવે છે.' (યોગો પસંહાર યોગ, ગાથા, બીજી લિપીઓમાં અને બીજી ભાષાઓમાં પ્રેમપૂર્વક લખશે. ૭૨, ૭૩, ૭૪, ૭૫, ૭૬).
(યોગોપસંહાર યોગ, ગાથા, ૧૨૭). “શ્રી જૈન મહાવીર ગીતાનું મહત્ત્વ આ પંક્તિઓમાં સમજાવવામાં શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગર સૂરીશ્વરજી એમની કાંત દૃષ્ટિથી જે આલેખન કરે આવ્યું છે કેઃ “જે માણસ મારી ગીતાને મારા સમાન માનીને તેને પૂજે છે તેમાં જૈન શાસનનું ઉજ્વળ ભવિષ્ય સમજાય છે. આ યોગી પુરુષે છે અને તેમાં જણાવેલ પદ્ધતિ પ્રમાણે વર્તે છે તે મારા સમાન થાય છે. કરેલી અનેક આગાહીઓ સર્વથા સત્ય સાબિત થઈ છે અને એ મુજબ (યોગોપસંહાર યોગ, ગાથા, ૯૮).
આ આગાહી પણ સત્ય થશે એવી શ્રદ્ધા અંતરમાં જાગે છે. (ક્રમશ:) ‘યોગો પસંહાર યોગ'માં કેટલીક ભવિષ્યવાણી પણ કરવામાં પૂજ્ય આચાર્ય વાત્સલ્યદીપ, આવી છે, તથા ૧૨૫મા શ્લોકમાં ‘શ્રી જૈન મહાવીર ગીતા’ પૂર્વ ચંદ્રપ્રભ જૈન દેરાસર, પ્રાર્થના સમાજ, મુંબઈ-૪૦૦ ૦૦૪.
