________________
૨૪
પ્રબુદ્ધ જીવન
ફેબ્રુઆરી, ૨૦૧૦.
શ્રી જૈન મહાવીર ગીતા-એક દર્શનઃ ૧૬
pપ. પૂ. આચાર્યશ્રી વાત્સલ્યદીપસૂરિજી ષોડશ અધ્યાય : યોગોપસંહાર યોગ
વારંવાર ઝળકતું રહે છે. જૂઓ: “હે ભવ્ય પુરુષો, આળસ છોડીને શ્રી જૈન મહાવીર ગીતા'માં સોળમો અધ્યાય યોગોપસંહાર પ્રેમપૂર્વક ઊભા થાઓ. સર્વ કર્તવ્ય કર્મોમાં છોડીને પ્રેમપૂર્વક ઊભા યોગ' છે. આ પ્રકરણમાં ૧૨૭ શ્લોક છે.
થાઓ. સર્વ કર્તવ્ય કર્મોમાં છે, લોકો, વેગપૂર્વક જાગૃત થાઓ. શ્રી જૈન મહાવીર ગીતા'નું આપણે કેટલાંક સમયથી અધ્યયન આનંદપૂર્વક જૈન ધર્મના પ્રચાર માટે સ્વાર્પણ કરવા તૈયાર થાઓ.” કરીએ છીએ. આ એક સુંદર અને દિવ્ય ગ્રંથ છે. ધર્મગ્રંથો આપણી (યોગો પસંહાર યોગ, ગાથા, ૧૩,૧૪). જાણ બહાર આપણા પર કેટલો ઉપકાર કરે છે તેનો વિચાર કરીએ ‘શ્રી જૈન મહાવીર ગીતા' એક પ્રખર યોગીની આતમવાણી છે. છીએ ત્યારે હૃદયથી અભિભૂત થઈ જવાય છે. આ ધર્મગ્રંથો આપણા શ્રી બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજીના રૂંવાડે રૂંવાડે જૈન ધર્મનો સિંહનાદ સંસ્કારને મજબૂત કરે છે. આપણા નબળા વિચારો બહાર ફેંકી દે સંભળાય છે. ધર્મ માટે તમામ સાત્ત્વિક પડકાર એઓ કરવા અને છે. આપણને સન્માર્ગે ટકાવી રાખે છે. એમ લાગે છે કે આ ધર્મગ્રંથો ઝીલવા તૈયાર રહે છે. અહીં પણ એ જ આતમવાણીનો ટંકાર જોવા આપણને કહ્યા વિના આપણા હૃદયને મસાજ કરે છે.
મળે છેઃ “હે માનવીઓ, મેં કહેલ સર્વ યોગોમાં શંકા છોડી દો અને ધી જૈન મહાવીર ગીતામાં સોળમો અધ્યાય “યોગો પસંહાર પૂર્ણ શ્રદ્ધાનું આલંબન કરીને વર્તન કરો, સર્વ શક્તિ પ્રાપ્ત કરો, યોગ' છે. અત્યાર સુધી જે અધ્યાય આપણે જોયા તે સર્વ યોગોનો સર્વલોકોને જાગૃત કરો, સર્વ વિશ્વની ઉન્નતિ કરો. તે મારા ધર્મના જ્ઞાનથી ઉપસંહાર આ ગ્રંથના સર્જક શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી અહીં કરે થશે. દેશ અને કાળના યોગને કારણે મારા લોકોએ શક્તિ અને યુક્તિઓ છે માટે આ અધ્યાયનું નામ “યોગો પસંહાર યોગ' છે. “શ્રીમદ્ વડે વિધર્મી લોકો સાથે સ્પર્ધા કરવી જોઈએ. ભાવિ જૈનોની ઉન્નતિ ભગવદ્ ગીતા'માં ૧૮ અધ્યાય છે. જ્યારે “શ્રી જૈન મહાવીર આપનાર આ મારી આજ્ઞા છે. આથી પ્રયત્નપૂર્વક અને સર્વ સંઘોએ ગીતા'માં ૧૬ અધ્યાય છે અને તે પછી ૬ અન્ય પ્રકારણ લખાયાં વર્તવું જોઈએ.” (યોગોપસંહાર યોગ ગાથા ૨૧, ૨૨, ૨૩, ૨૪). છે. સોળમા અધ્યાયની વિશેષતા એ છે કે તેમાં ૧૧૫મા શ્લોકથી શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજીએ ‘યોગો પસંહાર યોગ'માં આ કેટલીક ભવિષ્યવાણી કરવામાં આવી છે અને આ ગ્રંથ પૂર્વે બ્રાહ્મી પૂર્વે કહેવાયેલા યોગોનું આલંબન કરીને આગળ વધવાનો ઉપદેશ લિપીમાં લખાયો હતો તેમ કહેવામાં આવે છે!
આપ્યો છે. પરસ્પર પ્રેમ વધારીને જેનોએ એકબીજાને સહાય કરવી ‘યોગો પસંહાર યોગ'માં આરંભ આ રીતે થાય છે.
જોઈએ તેમ કહ્યું છે. વિદ્વાનોએ પરસ્પર વિરોધ ઘટાડીને કળિયુગમાં आत्मोन्नतिकरा योगा: शुद्धात्मासिद्धिसाधकाः।
વિધર્મીઓની સામે સત્તા અને શાંતિ એકઠાં કરીને મજબૂત થવું योगानालमष्य भो भव्याः, संप्राप्नुत शिवश्चियम्।।
જોઈએ અને દેશકાળ અનુસાર શક્તિવર્ધક કાર્યો કરીને વળી, आत्मा क्षायिकभावेन प्राप्नोति परमात्मताम् ।
સર્વલોકોને સહાય આપીને આગળ વધવું જોઈએ તેમ કહ્યું છે. उपादाननिमित्तैर्योभास्ते भणितास्ततः।।।
સંઘની ઉન્નતિ કરવા માટે અને વિશ્વમાં પ્રત્યેક જન સુધી જૈન ધર્મ શુદ્ધ આત્મસિદ્ધિ સાધક એવા યોગો આત્માની ઉન્નતિ કરનારા હોય પહોંચાડવા માટે પ્રચંડ પૂરૂષાર્થ કરવો જોઈએ તેવું શ્રી બુદ્ધિસાગરછે. આવા યોગનું આલંબન કરીને કલ્યાણ પ્રાપ્ત કરો.'
“આત્મા ક્ષયભાવથી પરમાત્મપદ પામે છે. આ બધા યોગ ઉપાદાન અને દયા એ ધર્મનું મૂળ છે. શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી નિમિત્ત કારણ તરીકે ગણાવેલા છે.” (યોગો પસંહાર યોગ, ગાથા, ૧,૩). “યોગપસંહાર યોગ'માં ૩૮ થી ૪૪મી ગાથા સુધીનું સર્વની
શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી જ્યારે જે પણ લખે છે તેમાં તેમનું અંતિમ સુખાકારી માટે અન્નદાન, ધનદાન વગેરે કરવાનું કહે છે. અહીં તેમની લક્ષ્ય પરમાત્મ પદ હોય છે. આ પ્રકરણની શરૂઆત પણ તેવી જ રીતે માર્મિક દૃષ્ટિનો પરિચય થાય છે. જેમ ખ્રિસ્તી લોકો અન્ય લોકોને થાય છે. જૈન ધર્મ આત્માના કલ્યાણ માટે સતત સર્બોધ આપે છે. અને પોતાના તરફ આકર્ષિત કરવા માટે સહાયક બને છે. તેવી જ રીતે નિશ્ચય અને વ્યવહાર બંને ધર્મસાધના માટેના પંથ છે; પરંતુ નિશ્ચયને જડ શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજીની આ વાતમાં દીર્ઘદૃષ્ટિપૂર્વક સહાયક થઈને વળગી ન રહેવાય તે માટે શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી દૃઢતાપૂર્વક બનવાની પ્રેરણા મળે છે. આમ કહે છેઃ “નિશ્ચયનો વ્યવહાર કરનારા લોકોએ કદી વ્યવહાર યોગનો આત્મકલ્યાણ માટે ધ્યાન એ પણ એક ઉત્તમ પંથ છે. શ્રીમદ્ ત્યાગ કરવો જોઈએ નહી કેમકે વ્યવહાર વડે જ ચોક્કસ પ્રાપ્તિ થાય છે.' બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી સ્વયં એક પ્રખર યોગી હતા. “શ્રી મહાવીર (યોગોપસંહાર યોગ, ગાથા, ૧૦).
જૈન ગીતા’ના યોગોપસંયોગ યોગ'માં તેઓ સૌને ધ્યાનના પંથે ભગવાન મહાવીર સ્વામી ઉત્તરાધ્યયન સૂત્રમાં સતત પ્રમાદનો જવાની શીખ આપે છેઃ “હે ભવ્ય પુરુષો, આત્મશક્તિને પ્રકટ કરો. ત્યાગ કરવાનો ઉપદેશ આપે છે એ જ વાત શ્રીમદ્ બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજી આત્મધ્યાનના પ્રભાવથી ગુપ્તજ્ઞાન પ્રકાશ પામે છે. પ્રકાશિત થયેલા જ્ઞાન યોગપસંહાર યોગમાં કહે છે. પરંતુ અહીં આળસનો ત્યાગ કરવાનું વડે આનંદ જ્ઞાન ગુપ્ત છે તે પ્રકાશ પામે છે. તેનો પ્રકાશ ધ્યાન વડે થાય એ માટે કહે છે કે તમે જૈન ધર્મના પ્રચાર માટે સમર્પણ કરો. શ્રીમદ્ છે કે જ્યાંથી પાણી પાછી ફરે છે. આત્મજ્ઞાનના પ્રકાશ માટે જલ્દી જાગૃત બુદ્ધિસાગરસૂરીશ્વરજીનું આ દૃષ્ટિ બિંદુ તેમના તમામ ધર્મગ્રંથોમાં થાઓ. આત્મધ્યાન અને સમાધિ માટે પ્રેમપૂર્વક જાગૃત થાઓ.
