Prabuddha Jivan 2009 11

Author(s): Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 7

નવેમ્બર, ૨૦૦૯
પ્રબુદ્ધ જીવન
ન કરતા હોવાથી એને “અઘાતી’ કર્મ પણ કહેવાય છે.
નવ નોકષાય છે–હાસ્ય, શોક, રતિ, અરતિ, ભય, જુગુપ્સા, આ ચાર અઘાતી કર્મો આત્માની પ્રવૃત્તિઓનું નિયોજન કરે છે. સ્ત્રીવેદ, પુરુષ વેદ અને નપુસકે વેદ. પ્રોગ્રામ બનાવે છે, ભવિષ્યના કાર્યક્રમો ઘડે છે. નામ કર્મ આગળના હવે આ કષાય-નોકષાયના અધ્યવસાયો (સૂક્ષ્મ સ્પંદન રૂપમાં) ભવમાં ગતિ કરાવે છે, શરીર બનાવે છે. ઈન્દ્રિય વગેરે સાધન વિવિધ ભાવોનો-ભાવનાઓનો નિર્દેશ આપે છે, જેનું તેજસૂ શરીર બનાવે છે. ટૂંકમાં એ ચિત્રકાર છે. ચાર ગતિમાં જીવના નવા નવા (Bio-electric body) દ્વારા લેગ્યામાં રૂપાંતરણ થાય છે. આ તેજસ રૂપો બનાવે છે. આયુષ્ય કર્મ જીવના પ્રત્યેક ભવની કાળસ્થિતિ શરીર પણ અતિસૂક્ષ્મ છે અને એ કષાયાદિના ભાવોનું રંગના બનાવે છે–Time bound Programme બનાવે છે. એ ભવસ્થિતિ તરંગોમાં રૂપાંતરણ કરે છે. એ મિડીયા બોડી (media bodછે. બનાવે છે જે પુરી થતાં જ એ બીજા ભવમાં જાય છે. વેદનીય કર્મ જે વિદ્યુત-ચુંબકીય ક્ષેત્ર (electro-magnetic field)ના કિરણો આત્માને શાતા-અશાતા અથવા સુખદુ:ખનો અનુભવ કરાવે છે. (radiation) દ્વારા કર્મ જનિત સંદેશને આગળ વધારે છે, જેનું ગોત્ર કર્મ જીવને ઉચ્ચ અથવા નીચ ગોત્રમાં લઈ જાય છે. એના લશ્યાના (aura) રૂપમાં પ્રગટીકરણ (manifestration) આ કુળ-કુટુંબ-statusનો નિર્ણય કરે છે. આમ ભવિષ્યનો પૂરો લેશ્યાઓના એના રંગ અનુસાર છ ભેદ બતાવવામાં આવ્યા છે. કાર્યક્રમ આ ચાર અઘાતી કર્મો નક્કી કરે છે.
કૃષ્ણ, નીલ, કાપોત–આ ત્રણ અશુભ-માઠી વેશ્યાઓ છે અને ચાર ઘાતી કર્મો પણ જીવના સ્વાભાવિક ગુણો-જ્ઞાન, દર્શન, પક્ષ, તે જસ્ અને શુકલ લે શ્યાઓ શુભ લેશ્યા છે. અશુભ આનંદ અને શક્તિનો સંપૂર્ણ ઘાત નથી કરી શકતા. પ્રત્યેક જીવમાં અધ્યવસાયોનું કાળાં-ગંદા રંગોમાં અને શુભ સકારાત્મક આ ચારેય ગુણોનું એક એક કિરણ હંમેશ પ્રકાશિત રહે જ છે. આ અધ્યવસાયોનું ચમકતા તેજસ્વી સુંદર રંગોમાં રૂપાંતર થાય છે. છે ચિત્તની-ચેતનાની શુદ્ધ ભાવધારા. ભગવાને કહ્યું છે. પ્રત્યેક માણસના શરીરના આભામંડળ પરથી-એના રંગો પરથી એ જીવમાં અક્ષરના અનંતમાં ભાગ જેટલાં જ્ઞાનાદિ હંમેશ હોય જ છે. માણસની ભાવનાઓ પારખી શકાય છે. નરી આંખે ન જોઈ શકાતા નહીંતર જીવનો અજીવ થઈ જાય, ચેતનમાંથી જડ બની જાય. આ રંગો-તરંગો-ક્રીલીયન કેમેરે વડ જોઈ શકાય છે.
આત્મા અને કર્મનો સંબંધ થાય તેને “બંધ' કહેવામાં આવે છે. હવે આ સૂક્ષ્મ રંગ-તરંગરૂપી સંદેશ (લેશ્યા) વ્યક્તિના ભાવ કર્મ આકર્ષતી વખતે જીવના જેવા ભાવ હોય-ભાવના હોય તે તંત્રને પ્રભાવિત કરે છે અને એની ભાવનાઓનું નિર્માણ કરે છે, પ્રમાણે કર્મની પ્રકૃતિ, સ્થિતિ, અનુભાગ અને પ્રદેશ બને છે. આમ વૃત્તિઓ પેદા કરે છે. બંધના આ ચાર ભેદ છે. પ્રકૃતિ કર્મનો પ્રકાર, સ્થિતિ, એની બે સગા ભાઈઓમાં આનુવાંશિક સિદ્ધાંત અનુસાર માતા-પિતાના સમય-મર્યાદા, અનુભાગ એની તીવ્રતા/મંદતા અને પ્રદેશબંધ જીન (genes)નો વારસો, ક્રોમોસોમ (૨૩ માતાના અને ૨૩ કર્મસમૂહની રાશિ નિશ્ચિત કરે છે.
પિતાના) વગેરે એક સરખા હોઈ શકે છે, જેમાં એમના માટે હવે આપણે આ કર્મ-બંધ-ઉદય-પ્રવત્તિ-૫નઃબંધના રાસાયણિક ભાષામાં સંદેશાઓ ડી.એન.એ. (DNA)ના રૂપમાં વિષચક્રની વ્યવસ્થાને દાર્શનિક-વૈજ્ઞાનિક રૂપે જોઈએ.
લખાયેલા હોય છે. આનાથી એમનો દેખાવ, શરીરની રચના આઠેય કર્મોમાં વૃત્તિ અને પ્રવૃત્તિ કરાવનાર કર્મ છે–ચારિત્ર મોહનીય આદિમાં ઘણું સામ્ય હોય છે. પણ બંન્નેનું વ્યક્તિત્વ, સ્વભાવ, કર્મ. મોહનીય કર્મ તો બાકીના સાતેય કર્મોનો રાજા છે. એના મુખ્ય બે વૃત્તિઓ, આદિ અલગ અલગ હોય છે. આ ભેદનું ઉપાદાન કારણ ભેદ છે-દર્શન મોહનીય અને ચારિત્ર મોહનીય. દર્શન મોહનીયના ઉદયથી છે બંન્નેએ કરેલા પોતપોતાના કર્મ જે એમની ભાવધારાઓ અને આત્મા મૂઢ બની જાય છે, પોતાનું ભાન ભૂલી જાય છે. પોતે અનંત વેશ્યા માટે જવાબદાર છે, જેમાંથી એમનો સ્વભાવ, વૃત્તિઓ આદિ જ્ઞાન, દર્શન, આનંદ અને શક્તિનો માલિક છે તે વિસરી જાય છે. કર્મની ઉત્પન્ન થાય છે. આ પ્રકૃતિ આત્માને આત્માનું દર્શન કરવામાં જ અંતરાય પાડે છે. પણ અત્યાર સુધી સૂક્ષ્મ જગતમાં જ બધી ક્રિયાઓ થઈ છે. હવે આ આત્માની વૃત્તિ અને પ્રવૃત્તિ માટે તો જવાબદાર છે–ચારિત્ર મોહનીય વૃત્તિઓ, ભાવનાઓ, આવેશ, આવેગો, ઉત્તેજનાઓ (urges, કર્મ. એનો ક્રમ આ પ્રમાણે છે
impulses, instincts) સ્થૂળ જગતમાં પ્રવેશે છે અને મગજની ૧. પૂર્વજનિત ચારિત્ર મોહનીય કર્મનો ઉદય પ્રત્યેક ક્ષણે થતો રહે છેમધ્યમાં આવેલા અત્યંત શક્તિશાળી સુપર કૉપ્યુટર (super અને પ્રત્યેક ક્ષણ એ આત્માના સૂક્ષ્મતમ સ્પંદન ઉત્પન્ન કરે છે. આ કર્મનો computer)ને સક્રિય કરી એને નિર્દેશ (command) આપે છે. આ ઉદય એના બંધની સ્થિતિ પુરી થવાથી (અબાધાકાળ પુરો થવાથી) અથવા આપણી એપ્તિસ્કીય વ્યવસ્થા મગજની મધ્યમાં આવેલી લીમ્બીક નિમિત્ત મળવાથી થાય છે. ઉદય થતાં જ તે શુભ-અશુભ અધ્યવસાય સીસ્ટમ (limbic system) કહેવાય છે. રૂપી સંદેશ આપી આત્માથી અલગ થઈ જાય છે. લોકના અન્ય કર્મવર્ગણા હવે જે લાગણીઓ-વૃત્તિઓ-(feelings-emotionsયોગ્ય પુદ્ગલો સાથે મળી જાય છે.
passions) ઉત્પન્ન થાય છે, એ આપણા ગ્રંથિતંત્રને (neuroચારિત્ર મોહનીય કર્મોનો ઉદય આત્મામાં રાગ-દ્વેષના સંદેશ endocrine system) સક્રિય કરે છે. વૃત્તિઓનું હવે રાસાયણિક આપે છે, જે અધ્યવસાયના રૂપમાં ચાર કષાય અને નવ નોકષાયના ભાષામાં રૂપાંતર થાય છે, જે આપણી અંતઃસ્ત્રાવી ગ્રંથિઓમાંથી રૂપે પરિણમે છે. ચાર કષાય છે– ક્રોધ, માન, માયા અને લોભ. નીકળતો સ્રાવો દ્વારા મોટ૨ નર્સને (motor nerves) પહોંચાડે