Prabuddha Jivan 2005 Year 16 Ank 01 to 11

Author(s): Ramanlal C Shah, Dhanvant Shah
Publisher: Mumbai Jain Yuvak Sangh

Page 2

પ્રબુદ્ધ જીવન
૧૬ જાન્યુઆરી, ૨૦૦૫
થતું રહ્યું છે. “પ્રબુદ્ધ જીવનમાં મારો પોતાનો તંત્રીલેખ લખવા સમિતિએ સંઘના મંત્રી ડૉ. ધનવંતભાઈ શાહની સહતંત્રી તરીકે ઉપરાંત બીજા લેખકોના આવેલા લેખો પસંદ કરવા, વાંચવા, નિમણૂંક કરી છે. ૨૦૦૫ના આ નવા વર્ષથી તેઓ સહતંત્રી તરીકે તપાસવા, સુધારવા (અક્ષરો સહિત), પ્રેસને આપવા, બે વાર પ્રૂફ જોડાય છે. હું તેમને સહર્ષ આવકાર આપું છું. ડૉ. ધનવંતભાઇએ તપાસવાં અને છેલ્લે પેજસેટિંગ કરવાં આ બધું કાર્ય એકલે હાથે ઉદ્યોગપતિ થતાં પૂર્વે વર્ષો સુધી કૉલેજમાં ગુજરાતી વિષયના આજ દિવસ સુધી કરતો રહ્યો છું.
અધ્યાપક તરીકે કાર્ય કર્યું છે. કવિ ન્હાનાલાલ વિશે શોધનિબંધ લખી ૧ મારા બાવીસ વર્ષના તંત્રીપદ દરમિયાન વિવિધ વિષયો પર તંત્રીલેખ પીએચ.ડી.ની ડિગ્રી એમણે પ્રાપ્ત કરી છે. કવિ નાનાલાલ અને કવિ નિયમિત લખતો આવ્યો છું. અત્યાર સુધીમાં ત્રણસોથી વધુ તંત્રીલેખો કલાપી ઉપર તેમણે નાટક લખ્યાં છે જે પ્રકાશિત થયાં છે. આ લખાયા છે અને એમાંના ઘણાખરા ગ્રંથસ્થ થયા છે. સાંપ્રત જવાબદારી માટે તેઓ પૂરા સજ્જ છે. સહચિંતન'ના ૧ થી ૧૫ ભાગમાં આ બધા લેખો છે. તદુપરાંત 'પ્રબુદ્ધ જીવનમાં સહતંત્રી તરીકે જોડાતાં હવે તેમણે પોતાનો ‘અભિચિતના’, ‘વંદનીય હૃદયસ્પર્શ' (૧ થી ૩) તથા “જિનતત્ત્વ' (૧ કાર્યભાર સંભાળી લીધો છે. હવેથી લેખો વાંચવા, પસંદ કરવા, થી ૮) માં પણ લેખો ગ્રંથસ્થ થયા છે. પ્રબુદ્ધ જીવન'નું તંત્રીપદ ન પૂફ તપાસવાં વગેરેની જવાબદારી તેમણે સ્વીકારી છે. હોત તો મારું આટલું બધું લેખનકાર્ય થયું ન હોત. એ માટે હું જૈન ફરીથી ડૉ. ધનવંતભાઇને સહતંત્રી તરીકે આવકારું છું અને તેઓ યુવક સંઘનો અને એના કાર્યકરોનો આભારી છું.
પોતાના કાર્યમાં યશસ્વી રહે એવી શુભેચ્છા દર્શાવું છું. હવે મને ૭૮ વર્ષ પૂરાં થયાં છે. એટલે મારી ભલામણથી સંઘની
' , તેત્રી
હોઠે હલવો હૈયે હળાહળ
પ. પૂ. શ્રી પૂર્ણચન્દ્રસૂરિજી મહારાજ આ દુનિયાના દેદારને પરખવ જરાય આસાન નથી; કેમકે ઘણીવાર જે બચવા આપણે કુમિત્ર પર જ વધુ વિશ્વાસ મૂકીને એનો સંગ ગાઢ બનાવીએ, દેખાય છે, એના કરતા હકીકત જુદી જ હોય છે. જ્યારે ક્યારેક હકીકત જુદી એથી આપણે જ આપણા વિનાશને વહેલો ખેંચી લાવવામાં નિમિત્ત બની હોય છે અને દેખાતું વળી બીજું જ કંઈ હોય છે. કંકર બધા શંકર હોતા નથી, જઇએ. માટે આવા કુમિત્રનો તો પડછાયો પણ ન લેવાની શાણી સલાહ આ પણ કે કર કંકર વચ્ચે ય તફાવત હોય છે, કોઈ કંકર મણી હોય છે, તો કોઈ સુભાષિતે આપણને આપી છે. કંકર પથ્થર જેવી ય કિંમત ધરાવતો હોતો નથી. આવું જ માનવ માટે સમજી ભૌતિક દુનિયા માટે જ આ સલાહ લાભપ્રદ નીવડે એવી છે, એમ નથી. શકાય છે. માનવ માનવ વચ્ચે ય અંતર હોય છે, કોઈ માનવ મિત્ર, તો કોઈ આધ્યાત્મિક દુનિયાના પ્રવાસીને માટે પણ આ સલાહ ખૂબ જ લાભપ્રદ નીવડી શત્રુ હોય છે. જેટલા મિત્ર દેખાતા હોય છે, એ ય બધા મિત્ર હોતા નથી, શકે એમ છે. કેમકે આ દુનિયામાં ય કુમિત્ર જેવું કાળું કામ કરનારા તત્ત્વની એમાંય કુમિત્ર ઘણા હોય છે. અને શત્રુ કરતા ય આવા કુમિત્રને ખોળી બોલબાલા ઓછી નથી ! જેનામાં ભોળવાઈને આજ સુધી આપણે આપણું કાઢવો, એ કઠીન ગણાતું હોવાથી, એનાથી આપણું અહિત પણ ઘણું ઘણું અહિત આજ સુધી નોંતરતા જ આવ્યા છીએ. થઈ જતું હોય છે.
આધ્યાત્મિક દુનિયામાં પાપ અને પુણ્ય શત્રુ અને મિત્રના સ્થાને ઓળખાવી શત્રુને શોધી કાઢવો, સહેલી વાત છે, મિત્રને માણવો, એ ય હજી કઈ બહુ શકાય એવા તત્ત્વો છે. સામાન્ય રીતે પાપોદયથી આપણે ચેતીને ચાલતાં કઠિન બાબત નથી. પણ અઘરામાં અઘરી પરીક્ષા હોય, તો આવા કુ મિત્રને હોઇએ છીએ. કેમકે એક અપેક્ષાએ એનામાં આપણને ઉધાડો શત્રુ દેખાય ઓળખી કાઢવાની છે. કેમકે એનો ચહેરોમહોરો મિત્રનો જ હોય છે, પણ એનું છે. તેવી જ રીતે પુણ્યોદયની આપણે મિત્રતા ઇચ્છતા હોઇએ છીએ, કેમકે અંતર શત્રુ કરતા ય ભયંકર હોય છે. આવા કુમિત્રની ઓળખાણ ટૂંકમાં મેળવવી એને મિત્ર માનવાની સામાન્ય-દૃષ્ટિ આપણને વંશવારસાગત મળી હોય છે. હોય, તો એક સુભાષિતનો સંદેશ સાંભળવો જ રહ્યો. સુભાષિત કહે છે: આટલા સુધી તો આપણો રાહ કંઈક સાચો હોય છે. પરંતુ આ પછી જ
પરોક્ષમાં જે કાર્યનો નાશ કરવાની બાજી રચતો હોય, છતાં પ્રત્યક્ષ ગરબડ સરજાય છે. કુમિત્રના વાઘા ધરાવતો એક પુણ્યોદય પણ ચોરી છૂપીથી પરિચયમાં એ બાજુની ગંધ ન આવી જાય, એ માટે જે મધ જેવું મીઠું મીઠું આપણી આસપાસ ફરતો હોય છે જેને પાપાનુબંધી પુણ્યોદય તરીકે ઓળખી બોલતા-ચાલતો હોય, જેના મોઢામાંથી તો અમૃત ઝરતું હોય, પણ જેના શકાય. હોઠ પુણ્યોદયનો હલવો ધરાવતો આ કુમિત્ર હૈયે પાપાનુબંધનો પેટમાં વિષ ભર્યું પડ્યું હોય, આવી માયાને કુમિત્ર જાણવો અને એનો તો બળવો ધરાવતો હોવાથી તજવા જેવો હોવા છતાં આપણે એને બરાબર પડછાયો પણ ન લેવો જોઇએ.
પરખી નથી શકતા અને એને ભજવા લાગી પડીએ છીએ. એથી, પાપાનુબંધી હોઠે હલવો રાખીને, હવે બળબળતા બળવો છૂપાવી રાખનારા ઘણાં આ પુણ્યોદય કુમિત્રની જેમ આપણું કાસળ કાઢવામાં કઈ જ બર્ડ રાખતો. માણસો ફરતા હોય છે. મુખમાં રામને રમતા રાખીને બગલમાં છૂરીને નથી, એની આ માયામાં મોહાઇને આપણે આપણા જ હાથે આજ સુધી છૂપાવી રાખનારા આવા માણસોને સાચા સ્વરૂપમાં ઓળખી કાઢવામાં આપણી જે દુર્દશા સરજી છે, એનો ઇતિહાસ અતિ કરુણ છે, આવી ભલભલા મહા-મુસદીઓ પણ થાપ ખાઈ જતા હોય છે. શત્રુને પગમાંથી અતિકરુણતાનું અવતરણ ફરીથી પણ આપણા જીવનમાં ન જ થવા દેવું હોય, પરખી લેનારા, મિત્રને મિલનની પહેલી પળે જ તારવી લેનારા ભલભલા તો કુમિત્ર જેવા આવા પુણ્યદયના પડછાયાથી પણ ચેતીને ચાલવા જેવું છે. બુદ્ધિશાળીઓ કુમિત્રને કસોટીએ કસવામાં નાસીપાસ થતા હોય છે. કેમકે જેના હોઠ અને જેનું હૈયું વિભિન્ન ન હોય, જેનું મુખ અને જેની કુળ એમના હૈયે બળવો જાગતો હોવા છતાં હોઠે હલવો ગોઠવાયેલો હોય છે. વચ્ચે ભેદ ન હોય, એ સુમિત્ર ગણાય. સહારો લેવો જ હોય, તો આવા એથી જ આવા કુમિત્રનો સંગ થઈ જતા વિનાશની જે વણઝાર જન્મ લેતી સુમિત્રનો હજી લઈ શકાય.આધ્યાત્મિક દુનિયામાં એ જાતનો પુણ્યદય જ હોય છે, એનો તાગ પામવો કઠિન બની રહે છે.
આવો એક સુમિત્ર ગણાય, જેનો અનુબંધ પણ પુણ્યનો હોય. ઉદય અને સાક્ષાત્ શત્રુ હજી સારો ! કેમકે એના હાથમાં ઘૂમતી સમશેર જોઇને, અનુબંધમાં આ જાતની સમાનતા સુમિત્રનું લક્ષણ છે. પુણ્યાનુબંધી પાપોદયને આપણે એનાથી દૂર રહી શકીએ, પણ આવો મિત્ર તો ખૂબ જ ખોટો ! પણ ગણવો હોય, તો આવો સુમિત્ર હજી ગણી શકાય. કેમકે એના મુખમાંથી માયાના ઘરની મધમીઠાશ ઝરતી હોવાથી, આપણે સુભાષિતે કુમિત્રને તજવા પૂર્વક જે સુમિત્રને ભજવાની વાત કરી છે. એને સુમિત્ર કરતાં ય ઘણીવાર એની પર વધુ વિશ્વાસ રાખતા થઇએ, અને એ ભૌતિક અને આધ્યાત્મિક ક્ષેત્રમાં અમલી બનાવનાર વ્યક્તિનો વિકાસ સર્વતોમુખી આપણી જાણ બહાર જ આપણું કાસળ કાઢવાની કળા અજમાવતો રહે. એમાંથી અને સર્વોચ્ચ-શિખરનો સ્પર્શી બની રહે, એમાં કોઈ આશ્ચર્ય નથી.