Pathik 1998 Vol 38 Ank 07

Author(s): Nagjibhai K Bhatti and Other
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust

Page 5

પૂર્ણમિમાં ઉ૫૨ જ હોય છે. તેઓએ દ્વં સત્નો અનુભવ કરેલો હોય છે. તેથી જ તેમની દૃષ્ટિએ મિત્ર કે શત્રુ, સુખ દુઃખ મોહ કે શોક બધું જ સમાન હોય છે. તેઓ આત્માનું સર્વત્ર સમદર્શન કરતા હોય છે. એમના દૈહિક અમ અને મમનો લોપ થયેલો હોય છે.
કે
'
તેઓ હંમેશા પ્રેમ, શાંતિ અને સહનશીલતાનો આદેશ આપતા હોય છે અને પોતાનામાં તેને ચરિતાર્થ કરતા હોય છે. તેઓ હંમેશા કહેતા હોય છે :
“સહનાવવતુ સૌમુનતુ, સહવીર્ય વરવા વહૈ । तेजस्विनावधीतमस्तु `साविद्विषावहै ।"
'
તેમનું જીવન નિષ્કામ હોય છે. ગીતામાં કહ્યું છે કે જર્મન્યેવાધિારસ્તે મા તેણુ વાવન આ તેમનો જીવનમંત્ર હોય છે-બસ અનન્ય ભાવથી જગતની સેવા કરવી અને સરત સ્વમાન, નહિ મન બુટિતાફ, યથા સામ સંતોષી-આ તેમનું લક્ષણ હોય છે. સર્વેઽત્રસુરવીન: સત્તુ એ તેમની ભાવના હોય છે. સંતો જગતની જડતામાંથી નિ:શ્રેયસના માર્ગે સર્વને દોરી જાય છે.
આ જ પુણ્યભૂમિમાં પ્રેમ-જ્ઞાન ત્યાગ સિંધુ પૂર્ણાવતાર શ્રીકૃષ્ણે ગીતાનો ઉપદેશ આપ્યો, સત્યધર્મનું દર્શન કરાવ્યું. આ જ તપોભૂમિમાં અહિંસામૂર્તિ તપ-ત્યાગ સાગર ભગવાન મહાવીરનાં પુણ્ય પગલાં પડ્યાં અને દુનિયામાં પેઠેલા અનાચારનાં આવરણો દૂર થયાં. આ જ કર્મભૂમિમાં કરુણા-સાગર ભગવાન બુદ્ધે જગતને વિશ્વ પ્રેમનો સંદેશ આપ્યો, કલ્યાણનો રાજમાર્ગ ચિંધ્યો અને અહિંસાની સાત્ત્વિક જ્યોતિ પ્રગટાવી. આ જ ધર્મભૂમિમાં જ્ઞાનમૂર્તિ જગદ્ગુરુ શંકરાચાર્યે સાંસ્કૃતિક એકતા સ્થાપી જ્ઞાન-વેદાંતના ધ્વનિને ગૂંજતો કર્યો જે આજ પર્યંત અવિચ્છિન્ન છે. આ જ પ્રેમભૂમિમાં ભક્તિ-સમ્રાટ શ્રી વલ્લભાચાર્યે ભક્તિની ભાગિરથી વહેવડાવી. આજ યોગભૂમિમાં ધર્મ દિગ્ગજ આચાર્યો શ્રી રામાનુજાચાર્ય, નિંબાર્કાચાર્ય, મધ્વાચાર્ય, ચૈતન્ય મહાપ્રભુજી જેવાઓએ જ્ઞાન અને ભક્તિના સમુચ્ચય દ્વારા નવા જ રાહનું પથદર્શન કર્યું. આ જ દિવ્ય ભૂમિમાં કબીર, ગુરુનાનક જેવા સંતો ઉદ્ભવ પામ્યા. આ જ સંત ભૂમિમાં જ્ઞાનદેવ, એકનાથ, તુલસીદાસ, સૂરદાસ, નરસિંહ મહેતા, મીરાંબાઈ, જલારામ, સાંઈબાબા, સંત તિરુવલ્લુવર જેવાઓ સત્ય-શોધનના પ્રયાસને વેગવંત કર્યા. આ જ દેવભૂમિમાં રામાનંદ, સમર્થ રામદાસ, તુકારામ, સહજાનંદ સ્વામી દયાનંદ જેવાઓએ પાખંડનું ખંડન કરી સત્કર્મને પ્રકાશમાન કર્યો. રામકૃષ્ણ પરમહંસ, સ્વામી વિવેકાનંદ, સ્વામી રામતીર્થ, અરવિંદ ઘોષ અને રમણ મહર્ષિએ ધર્મ, સંસ્કૃતિ અને ભારતની રાષ્ટ્રભાવનાને શુદ્ધ બનાવ્યાં. તેઓએ પ્રીતમ, અખો, વલ્લભ ભટ્ટ વગેરે અને જ્ઞાત-અજ્ઞાત સંતોએ આર્યત્વનો ઉદ્ધાર કર્યો. લોકમાન્ય તિલક, વિનોબા ભાવે, પંડિત સાતવળેકરજીએ ધર્મ માટે પોતાનું સર્વસ્વ રાષ્ટ્રને સમર્યું. તેમણે ધર્મને નવા સ્વરૂપે રજૂ કર્યો. ભારતીય સંસ્કૃતિમાં મુખ્યત્વે ભક્તિમાર્ગના વિકાસમાં મોટાભાગના સંતોએ ફાળો આપ્યો છે. પણ ભારતીય સંસ્કૃતિન સર્વાંગીણ, સાર્વભૌમ, નિષ્કલંક અને કલ્પવૃક્ષ જેવા સ્વરૂપને સમાજના હૃદયમાં પ્રતિષ્ઠિત કરવાની પ્રક્રિયામાં પૂ મહાત્મા ગાંધીજીએ જે ફાળો આપ્યો છે, તે ફાળાનો નમૂનો ઇતિહાસના ઉત્થાનકાળથી માંડીને અત્યાર સુધીમ ભાગ્યે જ મળી શકે તેમ છે. આમ માનવીથી અજ્ઞાત એવા કાળથી માંડીને હજારો સંતોની પરંપરા ઊતરી આવે છે. તેથી ભારતવર્ષ એ સંતોની અવતારભૂમિ ગણાય છે.
સંતો એ ભારતીય સંસ્કૃતિનો અડીખમ સ્તંભો છે. સંસ્કૃતિ અને તેના ઐક્યને ટકાવી, જાળવી રાખવા, તેઓ તન, મન, ધન બધું જ કુરબાન કરી દે છે. આ સંતોએ વિશ્વમાં ભારતીય સંસ્કૃતિનો ડંકો વગાડ્યો છે.
ભારતીય સંતોની દિષ્ટ આંતમાં વળેલી હોવાથી, તેમની શોધ આંતરથી શરૂ થઈ જેની ફલશ્રુતિ રૂપે તેઓ આધ્યાત્મિક જીવનના અને આંતર ચેતનાનાં રહસ્યો ખુલ્લા કરી શક્યા. જ્યારે પાશ્ચાત્ય વિચારકોની દૃષ્ટિ બાહ્યમાં હોવાથી અને તેમની શોધ બાહ્ય જગતમાં થતી હોવાથી, તેઓએ આધિભૌતિક જીવનના સિદ્ધાંતો સ્થાપ્યાં. ઋષિ
‘પથિક’ – એપ્રિલ
૧૯૯૮ * ૨