Pathik 1998 Vol 38 Ank 07

Author(s): Nagjibhai K Bhatti and Other
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust

Page 4

ભારતીય સંસ્કૃતિ અને સંતો
ડૉ. રા. ઠા. સાવલિયા *
સંતો એ ભારતીય સંસ્કૃતિનું પ્રતીક છે. વિશ્વના ઇતિહાસમાં ઘણી સંસ્કૃતિઓ કાળના ગર્ભમાં લીન થઈ ગઈ છે, છતાંય સનાતન સંસ્કૃતિ વેદકાળથી માંડી આજ પર્યંત યુગયુગાંતરથી ચાલી આવી છે. આના રહસ્યમાં ધણું કરીને આ સંસ્કૃતિ તેની આધ્યાત્મિકતાની આધારશીલા પર પ્રતિષ્ઠિત થયેલ છે એ છે. વેદો અને શાસ્ત્રોના સિદ્ધાંતોને પોતાના જીવનના તાણાવાણામાં વણી લેનારા સંતો છે. આ સંતો જ આધ્યાત્મિક જીવનના પ્રરેક છે. ભારતીય સંસ્કૃતિના વિકાસમાં સંતો-મહાત્માઓનો અનેરો અને અમૂલ્ય ફાળો છે. ભારતીય સંસ્કૃતિમાં સંતોનું એક આગવું, વિલક્ષણ વ્યક્તિત્વ છે.
તત્વનું ાયેરાગ્યું, ન સ્વત્, મૈં પુનર્ભવમ્ । कामये दुःखतप्तानां प्राणीनामार्त नाशनम् ॥
આ છે ભારતીય સંતોની દિવ્યવાણી, ઉચ્ચભાવના અને માનવ પ્રેમ.
“દિવ્ય સંત એવા થયા, સીમા ન જેના જ્ઞાનની, માટી આલૌકિક છે ખરેખર, આ દેશ હિન્દુસ્તાનની.” ભારતે જગતના ઉદ્ધારાર્થે, સંતોની હારમાળા વિશ્વને સમર્પી છે.
જ્યારે જ્યારે ભારતમાં અધર્મ અને વિનાશનાં વાદળો ઘેરાવાં લાગ્યાં. અંદરો અંદર કલેશ અને કુસંપ પથરાવા લાગ્યો, મામકા : પાંડવા-ની ભાવનાએ ભેદની દીવાલો ઊભી કરી, સત્યર્મનો પ્રકાશ બંધ થઈ કેવળ તિમિરનું સામ્રાજ્ય પ્રસરવા લાગ્યું, ત્યારે ત્યારે આ અવની પર સંતોએ માનવ જાતને બચાવવા પોતાનાં જીવન હોડમાં મૂકયાં છે. તેમણે પોતાનું સર્વસ્વ સમર્પીને પણ માનવતા અને સંસ્કૃતિની રક્ષા કરી છે. ભારત ઉપર આટ આટલાં સાંસ્કૃતિક આક્રમણો થયાં હોવાં છતાંય વેદસંસ્કૃતિ હજુ પણ અડીખમ ઊભેલી છે તેનું એક મુખ્ય કારણ એ સંતો-મહાત્માઓનો અદ્ભુત ત્યાગ અને ભગિરથ પુરુષાર્થ છે.
સંતો અપૂર્વ ત્યાગ, સંપૂર્ણ સમર્પણ અને અપાર જ્ઞાનનો માર્ગ ચીંધે છે. એક પારસના સ્પર્શથી લોઢું સોનું બને પણ સંત રૂપ પારસમણિના સ્પર્શથી તો માનવ પારસ જ બને, એમનાં જીવન શાંતિ, સૌમ્યતા, દયા, તપ, નિખાલસતા, તાદાત્મ્ય, જ્ઞાન અને સાક્ષાત્કાર જેવા ગુણોથી પુષ્ટ હોય છે. તેઓએ આવા જ ગુણોને સંસ્કૃતિની ગળથૂથીમાં પાયા છે જેથી ભારતીય સંસ્કૃતિમાં આધ્યાત્મિકતાનો રંગ પાકો બન્યો છે. નદીઓને તીરે તીરે, ડુંગરોની ટોચે-ટોચે, અરણ્યોની ઘટાઓમાં, તીર્થોમાં અને ગામને સીમાડે ભારતના સંતો વિશાળ અને ભવ્ય-દિવ્ય જીવનનો સંદેશ આખીય સૃષ્ટિને આપતા જ રહ્યા છે. પૃથ્વીના પટ ઉપર એવો કોઈ દેશ ભાગ્યે જ હશે કે જ્યાં આવા સંતો પર્વતોની દિગતવ્યાપી હારમાળાની જેમ પથરાએલા પડયા હોય.
ભારતના સંતોએ અણુતાગ સાહિત્ય અને જ્ઞાનનો અજોડ ભંડાર વિશ્વ કલ્યાણાર્થે ખુલ્લો મૂક્યો છે. વેદો, ઉપનિષદોના એ ગૂઢ જ્ઞાનને સંતોએ અતિ સરળ લોકભાષામાં પોતાના જીવનના સ્વાનુભવસહ રજૂ કર્યું કે જેથી સમગ્ર માનવજાત એ જ્ઞાનનો લાભ લઈ શકે. સંતોમાં સંકુચિતતા જરાય હોતી નથી. તેમને કોઈ ધર્મ કે સંપ્રદાયના વાડાનાં બંધન હોતાં નથી. તેઓ હંમેશાં જીવનમુક્ત સ્થિતિનો આહ્લાદ અનુભવતા હેાય છે. તેઓનું લક્ષ્ય પૂર્ણમય:
*
* આધ્યાપક, ભો. જે. વિદ્યાભવન, આશ્રમ રોડ, અમદાવાદ-૯
‘પથિક' – એપ્રિલ * ૧૯૯૮ * ૧