________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શિરે કાં સાચવો એવી, વિદેશી પાઘડીવાળા. વિદેશી પાઘડી કેવી, ગરીબની ઠાઠડી જેવી,
ગરીબોની ખોપરી જેવા, વિદેશી પાઘડીવાળા.” ખેડા જિલ્લાના વસોના રહેવાસી ઇશ્વરભાઈ ગાંધીજીના રચનાત્મક કાર્યોને તો વરેલા જ હતા પરંતુ તેમણે અસહકારના આંદોલન દરમ્યાન એવા તો ચોટદાર રાષ્ટ્રગીતો રચ્યા કે મુંબઈ સરકારે તેમના ગીતોને જપ્ત કર્યા. મહારાષ્ટ્ર સ્ટેટ આર્કાઈવની ફાઈલોમાં તેમના રાષ્ટ્રગીતો આજે પણ સચવાયેલા છે. તેમાનું એક ગીત “પ્રપંચી કો ખરા કે નહિ” ગુજરાતના ઘણાખરાં ગામડાઓ અને નગરોમાં લોકગીતો ચડેલા આ રાષ્ટ્રગીતની કેટલીક કડીઓ ‘નીચે મુજબ છે :
પ્રપંચી કો ખરા કે નહિ “અમારે આંગણે આવી, અમોને ખુબ લલચાવી, ગયા આજે તમે ફાવી, પ્રપંચી કો ખરા કે નહિ. સલામી તો પ્રથમ ભરતા, કહ્યું ડહાપણ ભર્યું કરતા, હમારાથી બહુ ડરતા, પ્રપંચી કો ખરા કે નહિ. કરી વેપારની વાતો, ફસાવ્યા ભોળવી આતો , હવે મારો તમે લાતો, પ્રપંચી કો ખરા કે નહિ. ધિય નાણાં કપટ વિધિ, લખાવી મિલકતો લીધી, ન પાછી એ તમે દીધી, પ્રપંચી કો ખરા કે નહિ. નિવાબી ચાલતી જ્યાં જયાં, કર્યા કદમો ત્યાં ત્યાં તમે
લડાવ્યાં માંહો માંહે ત્યાં, પ્રપંચી કો ખરા કે નહિ.” ! • ફૂલચંદભાઈ શાહ નડિયાદના વતની હતા અને તેમણે તેમનું પ્રાથમિક શિક્ષણ પણ નડિયાદમાં જ પ્રાપ્ત કર્યું હતું. તેઓ વ્યવસાય કવિ ન હતાઆમ છતાં ૧૯૨૮માં બારડોલી સત્યાગ્રહ વખતે તેમણે રચેલું નીચેનું ગીત ગુજરાત ભરમાં લોકપ્રિય બન્યું હતું.
લીધી પ્રતિજ્ઞા “અમે લીધી પ્રતિજ્ઞા પાળશું રે, ભલે જણીના જુલમો થાય. ભલે વરસે વરસાદ મહા જુલ્મનો રે, ભલે તાલુકો ખાલસા થાય. બારડોલીનું નામ નહિ બોળશું રે,
ભલે કાયાના કટકા થાય. " દક્ષિણ ગુજરાતના સ્વાતંત્ર્ય સેનાનીઓએ રચેલાં રાષ્ટ્રગીતો :
ભારતની આઝાદીની લડતમાં જુગતરામ દવે, મીઠુંબેન પીટીટ, જયોત્સનાબેન શુકલ અને કુંવરજી મહેતા જેવા સ્ત્રી પુરુષોએ તો મહત્ત્વનો ભાગ ભજવ્યો જ હતો, પરંતુ તેમાં આદિવાસીઓએ પણ મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવી હતી. આદીવાસીઓમાં દારૂ અને તાડી પીવાનો રિવાજ ચોમેર પ્રસર્યો હતો. હાળી પ્રથાની લોખંડી બેડી તો તેમને વળગી જ હતી, પરંતુ દારૂ-તાડીના સેવનને લીધે પણ તેમની પરિસ્થિતી તદન લાચાર બની ગઈ હતી. પરંતુ ગાંધીવાદી કાર્યક્રમોની તેમની ઉપર વિધાયક અસરો પડવી શરૂ થઈ. આ સંદર્ભમાં નીચેનાં ગીતો મહત્ત્વના છે.
પથિક' – એપ્રિલ ૧૯૯૮ * ૧૦
For Private and Personal Use Only
