________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
પાદટીપ
૧.
નાવડીમાં ઝટ અમને ચડાવિયાં
દુઃખ દરિયેથી તારિયાં રે...... ડૂબિયાં ૭
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમાપન :
ગાંધીયુગ દરમ્યાન ભારતની આઝાદીની લડતમાં ગુજરાતનું પ્રદાન વિશિષ્ટ હોય તે સ્વાભાવિક જ હતું. રાષ્ટ્રવાદની લડત પ્રચાર અને પ્રસારના માધ્યમો દ્વારા પણ લડાઈ હતી. આ લેખનું મુખ્ય તારણ એ છે કે ગાંધીયુગની અનેકવિધ અસરોને લીધે કેટલાંક તદ્દન સામાન્ય ગણાય તેવા માણસોએ પણ તેમની કાવ્ય કૃતિઓ દ્વારા રાષ્ટ્રીય ભાવના પ્રસાર કરવાનું કાર્ય કર્યું હતું. આવા કવિઓની ભાષામાં કોઈ ચમત્કૃતિ ન હતી, તેમનો હેતુ પણ કવિ તરીકે પ્રસિદ્ધિ પામવાનો ન હતો. તેમનો મૂળભૂત હેતુ લોકોને રોજી રોટી આપી શકે તેવા ખાદી અને રેંટિયાના કાર્યક્રમોને જનસમૂહમાં ફેલાવવાનો હતો. મજૂરો અને આદિવાસીઓને દારૂ-તાડીના સેવનમાંથી મુક્ત કરવાનો તેમનો મુખ્ય હેતુ હતો. જે જમાનામાં બ્રિટિશ સલ્તનત સામે અહિંસક રીતે લડવા માટે સમાજના તમામ વર્ગો, વર્ણો અને કોમોની એકતાની જરૂર હતી તે પ્રકારની સાચી એકતાને વિકસાવવાનો તેનો હેતુ હતો. જે રીતે ગુજરાતના સામાન્ય માણસો રાષ્ટ્રગીતો રચી શક્યા તે બતાવે છે કે ગાંધીજીના કાર્યક્રમો સમગ્ર જનતામાં લોકપ્રિય બન્યા હતા. આજની યુવાન પેઢી માટે અને ખાસ કરીને આદર્શો વગરના આપણા સ્વાર્થી રાજકીય નેતાઓ માટે ગાંધીયુગના બલિદાનો સાચે જ પદાર્થપાઠ સમાન છે.
મૃદુલા પુરોહિત, ગુજરાતી કાવ્ય-સાહિત્યમાં વ્યક્ત થયેલી રાષ્ટ્રીયતાની ભાવના, ૧૯૧૫-૧૯૪૭ (અપ્રકાશિત પીએચ.ડી. મહાનિબંધ, ગુજરાત યુનિવર્સિટી, ૧૯૮૮) પૃ. ૧૦૬
..
આ કાવ્ય સંગ્રહ માત્ર મહારાષ્ટ્ર સ્ટેટ આર્કાઇવમાંથી જ મને ઉપલબ્ધ થયો હતો. ૧૮મા સૈકાના સુરત અંગે જ્યારે હું સંશોધન કાર્ય માટે મહારાષ્ટ્ર સ્ટેટ આર્કાઈવમાં ગયો ત્યારે મને આ કાવ્ય સંગ્રહ ઉપલબ્ધ થયો હતો .
૩.
Home (Special) Departinent, File No. 114 of 1923. Maharashtra State Archives, Bombay. ઇશ્વરલાલ દેસાઈ, લડતના ગીતો (સુરત, ૧૯૭૦) પૃ. ૪૬.
૪.
૫.
ઇશ્વરલાલ દેસાઈ (સંપા.) રાની પરજમાં જાગૃતિ (સુરત, ૧૯૭૧) પૃ. ૧૮૭.
... સ્વરાજ્યના ગીતો ગુર્જર ગ્રંથરત કાર્યાલય, (અમદાવાદ, ૧૯૩૧) પૃ. ૧૨૧.
9. ભીખાભાઈ પુરુષોત્તમ વ્યાસ (સંપા.), રાષ્ટ્રકીર્તન (અમદાવાદ, ૧૯૨૩) પૃ. ૧૦.
‘પથિક’ – એપ્રિલ * ૧૯૯૮ ૧૨
-
For Private and Personal Use Only
