________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
જુગતરામ દવેનું સમગ્ર જીવન આદિવાસીઓના ઉદ્ધાર માટે વ્યતીત થયું હતું. તેમણે એક તરફ રેટિયા અને ખાદીને આદિવાસીઓમાં લોકપ્રિય બનાવ્યા અને બીજી તરફ તેમણે નશાકારી દ્રવ્યો સામે ઝુંબેશ શરૂ કરી. જુગતરામના કાવ્યો તદ્દન સાદી અને સરળ ભાષામાં એવી રીતે રચાતાં કે આદિવાસીઓ તે સમજી શકે. તેમના નીચેના બે ગીતો અત્રે ટાંકીશું.
(૧) લખમીધર શેઠ “હું તો લખમીધર શેઠ મારું બહુ મોટું પેટ ! દુનિયા આખી સમાય તેમાં, સોના ચાંદી સમેત ! મારૂં બહુ મોટું છે પેટ દુકાળિયાની ભૂખ એ તો મારું મોટું સુખ! એ ભૂખમાંથી મહોર પકાવું, એવો મારો પેચ ! મારું બહુ મોટું પેટ !"
(૨) પીશોમાં “તમે પીશોમાં પીશોમાં પીશોમાં, દારવો પીશોમાં,
તમે ભડ ભડ ભડ બાળનારો દારવો પીશોમાં.” ગાંધીજીના પાયાના કાર્યકરોના અથાગ પરિશ્રમને પરિણામે ઉકાભાઈ ચૌધરી જેવા અનેક આદિવાસી નેતાઓ આઝાદીની લડતમાં તેમજ સ્વાતંત્ર્ય આંદોલનમાં સામેલ થયા. ઉકાભાઈ ચૌધરીએ ખાદી અને રેંટિયાના અનેક ગીતો રચ્યા હતા, પરંતુ તેમના કાવ્ય “ડૂબિયાં ડૂબિયાં ડૂબિયા”માં તો આદિવાસી પ્રજાના મનનું સાચું દુઃખ વ્યક્ત થતું હતું. તેમનું હૃદયદ્રાવક ગીત તે સમયની આદિવાસીઓની પરિસ્થિતિનું આબેહૂબ શબ્દચિત્ર દોરે છે. તેઓ કહે છે કે અત્યાર સુધી આપણે તો શોષણની ચક્કીમાં પીસાયા કરતા હતા અને આ જોઈને દુર્જનો રાજી થતી હતા. આપણને જો કોઈ ઉગારનાર હોય તો તે ગાંધીજી જ છે. આ ગીત સમગ્ર આદિવાસી પ્રજામાં તે સમયે અવાર-નવાર ગવાતું અને લલકારાતું.
બિયાં ડૂબિયાં ડૂબિયાં ડૂબિયાં ડૂબિયાં ડૂબિયાં આપણે દુઃખને દરિયે ડૂબિયાં રે, ડૂબતો જોઈને દુરીજનોએ ઉપરથી દાંબિયા રે, .... ડૂબિયાં ડૂબિયાં તે તો આપણ ડૂબિયાં પડખે કોઈ નવ ઊભિયા રે, પડખે ના ઊભિયા ને આપણે ઊભિયા ડૂબતાં જોઈને ગાંધીજી આવ્યા, રેંટિયા નાવડી લાવિયાં રે,
પથિક' – એપ્રિલ
૧૯૯૮ - ૧૧
For Private and Personal Use Only
