________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
છે. સરદારની વાણીમાં વ્યંગ, હ્રદય સોંસરી ઊતરી જાય તેવી દલીલો, ઘરગથ્થુ ઉપમાઓ, વિનોદ, તર્કનો તિખારો, વેધક કટાક્ષ, ચમચમતા ચાબખા અને ભાષા સંયમ સ્પષ્ટ જોવા મળે છે. સરદારના સૌથી પ્રાણવાન પ્રવચનો બારડોલીના સત્યાગ્રહ વેળાનાં છે. બારડોલી સત્યાગ્રહ વેળાં તેમનાં ભાષણા હૃદયસ્પર્શી હતા. લોકવાણી સાથે તેમાંથી દેશદાઝ અને નરી વાસ્તવિકતા નીતરે છે. સરદારના જાહેર ભાષણનો પ્રારંભ ખેડા સત્યાગ્રહ વેળાએ ૧૮ મી એપ્રિલ ૧૯૧૮ના રોજ થયેલો જયારે તેમણે છેલ્લું ભાષણ દિલ્હીના રામલીલા મેદાનમાં તા.૧૧-૮-૧૯૪૭ નો રોજ આપેલ હતું.
કનૈયાલાલ મુનશી સરદારની વાણી વિશે પોતાનો અભિપ્રાય ટાંકતા જણાવે છે કે, “સાધારણ રીતે સરદાર બહું બોલકણા ન હતા. ગરમાગરમ ચર્ચા સમયે તેઓ પ્રશાંત મૂર્તિની પેઠે બેસી રહેતા, બોલવાને ખાતર તેઓ કદા બોલ્યા જ નથી. પરંતુ જ્યારે જરૂર પડી છે ત્યારે તેઓ ગર્જના કરી શકતા. તેમની વક્તૃત્વશક્તિ અસાધારણ હતી.’ ‘હિન્દછોડો’ ચળવળ દરમિયાન તેમણે કરેલું જોરદાર પ્રવચન તેજાબી ભાષામાં કે અગ્નિભર્યા શબ્દોનાં ધોધ વહેડાવતું હતું. ‘હઠ’ શબ્દ ઉપર તેમણે કરેલી રમૂજ અવિસ્મરણીય છે. ‘હઠ' શબ્દના બે અર્થ છે, એક તો હઠલેવી તે અને બીજું પીછેહટ કરી. તેમણે કહ્યું કે “એક કહેવતમાં જણાવ્યું છે તેમ દુનિયામાં ત્રણ પ્રકારની હઠ જાણીતી છે. સ્ત્રીહઠ, બાળહઠ અને રાજહઠ, પરંતુ અંગ્રેજોએ ચોથી હઠ શોધી કાઢી છે જે પીછેહઠ છે-સરદારની વાણીનાં અનેક પાસાંઓ છે-એનું વૈવિધ્ય અપાર છે. સરદારની વાણીમાં વિનોદવૃત્તિ એક નોંધપાત્ર બાબત હતી, સ્વામી આનંદ અને ગાંધીજીના ભાષણોમાં ‘હું'નો ખટકો ક્યાંય ન ખૂંચે જ્યારે સરદારના ભાષણોમાં ‘હું’નો વારંવાર ઉલ્લેખ જોવા મળે છે. દા.ત.
પાદટીપ
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
“હું બેઠો છું ત્યાં સુધી પ્રજાને નમવા નહીં દઉં.'’
હું કાંઈ આગેવાન નથી, હું તો એક બાપુનો સિપાહી છું.
‘‘હું ખેડૂતનો દીકરો છું.’’
‘હું તો ખેડૂત રહ્યો. એક ઘાએ બે ટૂકડા કરવાની મારી જન્મથી ટેવ નથી.'
14
સરદારની લોકવાણીમાં રમૂજવૃત્તિના અનેક પ્રસંગો તેમણે કહ્યા હતા.
“બારડોલીના ખેડૂતોની જમીન લેવા નીકળેલાં એમ સમજે છે કે આતો ધરમરાજાનો ગોળ લૂંટાય છે. એમને ખબર નથી કે આતો કાચો પારો છે. રુંવે રૂંવે ફૂટી નીકળવવાનો છે.'
સરદારની વાણી જેમ જ તેમની કલમમાંથી પણ ગાંધીનિષ્ઠા અને ગુરુભાવ ટપકે છે.
૧. નાથાલાલ દવે, સરદારની વાણી, અનુરાગ પ્રકાશન, ૧૯૭૩
૨. ઉમાશંકર જોશી, ‘સરદાર કાવ્ય’, નિરીક્ષક તા. ૩૦-૧૦-૮૪
૩. નરહિર દ્વા. પરીખ. અને ઉ.દી. શાહ, 'સરદાર વલ્લભભાઈના ભાષણો', નવજીવન પ્રકાશન (૧૯૪૯).
૪. ઈશ્વરલાલ ઈ. દેસાઈ - ‘બારડોલી સત્યાગ્રહ', સ્વાતંત્ર્ય ઇતિહાસ સમિતિ, જિલ્લા પંચાયત સુરત (૧૯૩૦) પા. નં. ૩૮૪.
૫. અંબેલાલ ગો. દેસાઇ-“સરદાર વલ્લભભાઇ પટેલની વિચારસરણી, સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ સ્મારક સો. શાહીબાગ, ઈ.સ. ૧૯૯૬.
પથિક' – એપ્રિલ * ૧૯૯૮ * ૮
For Private and Personal Use Only
