Pathik 1998 Vol 38 Ank 07

Author(s): Nagjibhai K Bhatti and Other
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust

Page 9

હીકીએ તેમને યેનકેન પ્રકારે પાછા મોકલ્યા અને પોતે વટથી ‘સ્વૈચ્છિક’ રીતે કોર્ટમાં હાજર થયો, તેની ધરપકડ કરીને રૂ. ૧૦૦૦ ના જામીન પ૨ તેને મુક્ત કરવામાં આવ્યો.
આ પછી પણ હીકી સખણો રહે તેવી આશા તો ન હતી. તેણે એક કાલ્પનિક સંગીતસભાનો અહેવાલ લખ્યો. જેમાં મુખ્ય ન્યાયાધીશ ઇલિજાર ઇમ્પેના ભત્રીજાને પુલ બાંધવા માટે અપાયેલા ખાસ કોન્ટ્રાકટની વાત તેણે વણી લીધી. પરાક્રમોને કારણે હીકી માટે પણ તેના પુરોગામી બોલ્ટ્સ જેવી સજા નિશ્ચિત બનતી જતી હતી. એવામાં તેણે એક વધુ અડપલું કર્યું. તેણે એવા સમાચાર છાપ્યા કે કંપની સરકારના કેટલાક અધિકારીઓએ તેને મારી નાખવાનું કાવતરું કર્યું છે અને આ અધિકારીઓ તેના પર હુમલો કરવા આવ્યા હતા. હીકીથી ગળે આવી ગયેલી કંપની સરકારે ખુદ આક્ષેપાત્મક લખાણો અંગે હીકી સામે કેસ કર્યો. ફરી એકવાર તેને ઇમ્પે સમક્ષ રજૂ કરવામાં આવ્યો. તેને ગુનેગાર ઠરાવીને ચાર મહિનાની જેલ અને રૂ. ૫૦૦નો દંડ કરવામાં આવ્યો. જો કે હીકી હજુ ગભરાયો ન હતો.
બ્રિટિશ અધિકારીઓની એવી ગણતરી હતી કે હીકી જેલમાં જશે એટલે ‘બેંગાલ ગેઝેટ’ બંધ થઈ જશે પરંતુ એવું ન થયું. પત્ર પહેલાની માફક નિયમિત રીતે બહાર પડતું અને તેમાં અગમ્ય રીતે હીકીની કોલમ પણ છપાતી. જેલમાં બેઠાં બેઠાં પણ તેણે કલમની ધારને બુઠ્ઠી થવા ન દીધી. ‘બેંગાલ ગેઝેટ’ને પણ અગાઉની માફક જ વાચકોનો ઉત્કટ પ્રતિભાવ મળતો રહ્યો. ક્રોધે ભરાયેલા હેસ્ટીંગ્સે અંતે માર્ચ ૧૯૮૨માં તેનું પ્રિન્ટીંગ પ્રેસ કબ્જે કર્યું. આમ, બે વર્ષમાં જ આ પત્ર અકાળે મરણ પામ્યું. ‘હીકી ગેઝેટ'નો આ બે વર્ષનો ઇતિહાસ તોફાની, બળવાખોર અને રોમાંચક હતો.
હીકીમાં ભારતીય પત્રકારત્વના પ્રારંભકર્તા તરીકેની વિશેષતા એ હતી કે તે સ્વાતંત્ર્યનો ચાહક હતો. અને અખબારી સ્વતંત્ર્ય માટે છેક સુધી ઝઝુમ્યો હતો. આમ છતાં, તેણે હિંદવાસીઓની સ્વતંત્રતાની તરફેણ ક્યારેય કરી ન હતી. ધર્મ, પ્રમાણિકતા કે નૈતિકતા જેવી બાબતોને અવગણીને તેણે ધણીવાર ગંદા તથા અતિશયોક્તિભર્યા અહેવાલો પણ છાપ્યા હતા. પછીના વર્ષોમાં સત્તા અને અખબારો વચ્ચેના 'અવિરત સંઘર્ષનું પહેલું પગથિયું હીકી હતો. સત્તા સામે તેણે આદરેલી લડત અજોડ હતી. પરંતુ, પીળા પત્રકારત્વ તરફનો તેનો ઝુકાવ ખૂંચે તેવો હતો. તેનું પૂર્વજીવન પણ ખાસ ઉત્સાહજનક ન હતું. આયાત-નિકાસના વેપારમાં થયેલી ખોટ ભરપાઈ ન કરી શકવાથી તેને જેલ થઈ હતી અને તે રહસ્યમય રીતે જ જેલમાંથી છૂટી ગયો હતો. ત્યાર બાદ મુદ્રક તરીકેના અનુભવને કારણે કુટુંબના ભરણપોષણ અર્થે તેણે છાપખાનું શરૂ કરવાનું નક્કી કર્યું. આ છાપખાનું એ જ ‘બેંગાલ ગેઝેટ’. તે પોતાના કામને ગુલામી સમજતો હતો છતાં તેના ગૌરવ માટે તે છેક સુધી ઝઝુમ્યો.
‘બેંગાલ ગેઝેટ’એ ભારતમાં પત્રકારત્વના જન્મસ્થળ એવા કલકત્તામાં વધુ સામયિકો અને અખબારો શરૂ કરવાની પ્રેરણા આપી. હીકીના સાહસ પછીના છ વર્ષોમાં કલકત્તામાંથી ચાર સામયિક અને એક માસિક બહાર પડવા માંડ્યા હતા. હીકીએ કંડારેલી કેડી પર તેમણે કદમ તો માંડ્યા પરંતુ કદાચ સતત ઝઝૂમવાની શક્તિના અભાવે ઈ.સ. ૧૭૯૯ સુધીમાં તો તેમાંથી માંડ એકાદું જીવંત હતું.
પાદટીપ
૧, Rangaswami Pauthsauthi, Journalism in India, New Delhi, 1991, page-19. ૨. Rangaswami Pauthsauathi, Journalism in India, New Delhi, 1991, page-6.
૩. J. Natrajan History of Journalism in India, New Delhi, 1991, page-5. ૪. રમેશ રંગનાથ ગૌતમ, તૃતવિવેચન, મુંબઈ, ૧૯૪૫, પૃ. ૧૯૪.
૫. Rangaswami Pauthsauthi, Journalism in India, New Delhi, 1991, page-21.
પથિક’ – એપ્રિલ ૧૯૯૮ ૬