________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સરદાર પટેલની વાણી
ડૉ. મહેશ એમ. ત્રિવેદી
સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલને નાટ્યકાર ચંદ્રવદન મહેતા (ચં.ચી.મહેતા)એ ધર્મવીર’ અને દેશભક્ત' તરીકે બિરદાવ્યા હતા. કવિ બાલમુકુન્દ દવેએ “વજપુષ્પની ઉપમા સરદાર માટે પ્રયોજિ હતી. શ્રી એચ.એમ.પટેલે વલ્લભભાઈને ‘ભારતની અપૂર્વ એક્તાના સર્જક તરીકે ઓળખાવ્યા છે. સરદારની વાણીની સરાહના કરતાં કવિ નાથાલાલ દવેએ વર્ણવ્યું છે કે,
- ગાજી હતી આ ગુજરાત, વજર વાણી સરદારની, નિર્ભય સિંહસમી એ છાતી, બુલંદ જોમભરી ઊભરાતી, શૌર્યવંતી, તીખી ને તાતી
જેમ ધાર હોય તલવારની....ગાજી'' છે. જ્યારે ઉમાશંક્ર જોશીએ સરદાર વિશેના એક કાવ્યમાં સરદારની વાણીને “અગ્નિઝરતા શબ્દોનું ઉદ્ભવસ્થાન કહીને બીરદાવી છે. તેમની વાણીની તાકાત ને શબ્દોમાં માપતાં લખ્યું છે કે, “ધારદાર શબ્દોના ઘા કરવામાં રાચે છે પણ હમણાં હમણાં તો એમની આત્માની ગોફણમાંથી છૂટે-શબ્દ નહીં, પણ તાતી સંકલ્પશક્તિ. એના શબ્દો શબ્દો નથી પરંતુ કાર્યો છે.”
સરદારની વાણી ખેડા સત્યાગ્રહ હોય કે રોલેટ સત્યાગ્રહ, ગુજરાતમાં જાગૃતિ લાવવામાં ઉપકારક નીવડી હતી, સરદારના ભાષણોમાં સ્વરાજ પ્રાપ્તિના આદર્શ સાથે પ્રજાને થયેલા અન્યાયને વાચા આપવાની ગજબ તાકાત હતી. તેના શબ્દ શબ્દ લોક-લાગણી પ્રબળ બનતી હતી. ગાંધીજીના સત્યાગ્રહોને સ્વાતંત્ર્યની ચળવળના નાના-મોટાં કાર્યકમોને સફળતા અપાવવામાં તેમનું નેતૃત્વ અને તેમની વાણીએ જબરો પ્રભાવ પાડ્યો હતો. સરદારને સાહિત્યની દષ્ટિએ ભાષાની શુદ્ધિ-અશુદ્ધિ કે ઝીણવટની કાંઈ બહુ પડી ન હતી. એમણે એમની આગળ અખાનો આદર્શ રાખેલો જણાય છે, જેમકે ભાષાનો શું વળગે ભૂર. જે રણમાં જીતે તે શૂર. દેશભક્તિથી સદાય પ્રજળી રહેલા અને જનતાનાં દુઃખો જોઈને વલોવાઈ રહેલા હૃદયમાંથી નીકળેલી એમની બાની (વાણી) આપોઆપ સાહિત્ય બની જતી કારણ કે તેમાં સત્યનો રણકો વિશેષ સંભળાતો:
ઈ.સ. ૧૯૧૫-૧૬માં સરદારે ગુજરાતના જાહેર જીવનમાં પ્રવેશ કરી ગાંધીજીની સાથે રાજકીય સંબંધો સ્થાપ્યા હતા, જે પાછળ આત્મિય અને કૌટુંબિક બન્યા હતા. ઈ.સ. ૧૯૧૮ થી ઈ.સ. ૧૯૪૭ સુધી તેમના ભાષણોના ગ્રંથસ્થ થયેલાં પુસ્તકમાં સરદારનો ગાંધીજી પ્રત્યેનો ભક્તિભાવ અનેક સ્થળે જોઈ શકાય છે. ગાંધીજીના આદર્શોનો પડઘો કે પ્રતિબિંબ સરદારના ભાષણોમાં ઠેર ઠેર જોવા મળે છે. તેમનાં ભાષણોને કેટલાંક લોકમાન્ય ટિળક કે અબ્રાહમ લિંકન સાથે સરખાવે છે. તેમનાં ભાષણોમાં તળપદા રૂઢપ્રયોગો, અર્થગર્ભ કહેવતો ઊડીને આંખે વળગે તેવી છે. ગાંધીવાદનો પ્રચાર અને પ્રસાર તેની વાણીમાં આબાદ ઝીલાયો છે. તેમનાં ભાષણોમાં બહુ વિદ્વતાને બદલે જીભની તીખાશ અને સત્યનો રણકો અવશ્ય સંભળાતો. સરદારની વાણીમાં અખાની વેધકતા, નર્મદનો જુસ્સો અને સ્વામી આનંદની તળપદી શૈલીમાં પ્રસરતી ધરતીની મહેંક એમ ત્રણેય લક્ષણો એક સાથે પ્રગટ થતા જોવા મળે * અધ્યાપક, ઇતિહાસ વિભાગ, એલ.એન.સી. મહેતા આર્ટ્સ કોલેજ, એલિસબ્રિજ, અમદાવાદ-૯
પથિક' – એપ્રિલ ૧૯૯૮ % ૭
For Private and Personal Use Only
