Pathik 1997 Vol 37 Ank 09

Author(s): Nagjibhai K Bhatti and Other
Publisher: Mansingji Barad Smarak Trust

Page 3

જામકંડોરણાની ઐતિહાસિક ઝાંખી
[અંદરના પાના ૧૬ થી ચાલુ)
માંડોરણ ગામે કરતૂરસાગર નામે (પૂજ) ગરજ હતા તે દરબાર પૂજ”ના નામે આ પરગણામાં પ્રસિદ્ધ હતા. એઓ રઘુનાથજી મંદિરમાં દરબાર ભરતા ને સીને કસુંબે પાતા હતા. એમના વિશે રણછોડ બારે ” કાવ્ય લખેલ છે, જે હાલ અપ્રાપ્ય છે.
ગામની અંદર દિલાવાળે દરબારગઢ છે, જેમાં અહીના મામલતદાર ને મેજિસ્ટ્રેટની કચેરીઓ હતી. ગામને કરતે વિશાલગઢ ભાઇ પટેલે બંધાવ્યું હતું અને સં. ૧૮૦૪ માં જામ રણમલજી બીજના હસ્તે ખુલ્લું મુકાયું હતું. આ કિલ્લાને ત્રણ દરવાજા હતા, જેમાં ૧ નગરને દરવાજો, ૨. રાજને દરવાજે બને ૩ ભાદરાને દરવાજે. ધોરાજીના દરવાજા પાસે ગઢની રાંગ ભાઈ પટેલનું બાવલું પણ છેતરાયેલ છે ચેથા દરવાજા તરીકે બારીનું નાકું ગણાય છે. દરેક દરવાજા આગળના ભાગમાં સુંદર તિરણીકામ કરેલ હતું.
આ ગામમાં નગરના નાકા બહાર ખાખી ગિરધારી રામન દિર છે તે આસરે ચારસો પચાસ વર્ષ જન ગણાય છે ને ઉતાવળી નદીને સામે કાંઠે પમટેશ્વર મહાદેવનું મંદિર છે એ જણ એટલું જ જૂનું ગણાય છે. ગામ મળે અન્નપૂર્ણા માતાજીનું મંદિર, રઘુનાથજીનું મંદિર વગેરે પણ પાંચ વર્ષ જેટલાં જૂનાં જણાય છે. જૈન દેરાસર, હાટકેશ્વર મહાદેવનું મંદિર પણ જૂનાં જણાય છે ઉતાવળા નદીના સામે કાંઠે મહાકાળી માતાજીનું મંદિર પણ જૂનું જણાય છે. પટેલ ચેકમાં નેવું રામમંદિર, મુખ્ય બજારમાં હરસિદ્ધિ માતાજીનું મંદિર વગેરે મહત્વનાં સ્થાને છે. મસિજદે ને મોટા પીરની દરગાહ પણ મહત્વના રસ્થાને છે.
દીવાન કુટુંબ જામનગરમાં : સં. ૧૮૪૦ માં હેળીના દિવસે જૂનાગઢના નવાબ હામિદખાનજીએ દીવાન અમરજીનું ખૂન કરાવ્યું. આ વખતે પાછ સિધિવા સૌરાષ્ટ્રમાં ખંડણી ઉધરાવવા આવે એ અમર જીને મિત્ર હોવાથી નવાબ સાથે દીવાન ભાઈઓનું સમાધાન કરાવ્યું ને રઘુનાથજીને દીવાનપદે રથાપ્યા અમુક ગામે એને બક્ષિસમાં અપાવ્યાં, પરંતુ કલ્યાણ શેઠની ખટપટના કારણે દીવાન રઘુનાથજી અને મોરારજીને કેદ કર્યો. રણછોડજી દીવાન બહાર હોવાથી એમણે પિતાને ભાઇઓને છોડાવ્યા છે કે સમય ચોરવાડમાં રહીને ત્યાંથી ઠાકર દાજીભાઈ પાસે ધોરાજી આવ્યા હતા આ બાબતની જાણ જામનગરના કેરભારી મેરુ ખવાસને થતાં જામકંડોરણા પગપુને કમાવીશદાર (મામલતદાર) અદભાઈ મહેતાને લખ્યું કે નગારનિશાન ને ૪૦૦ ચારસો ઘડેસવાર સાથે જઈ દીવાને ધુનાથજી અને એમના કુટુંબને માન-સમાનથી નવાનગર લઈ આવે. અદે મહેતે ધોરાજી ગયે ને દીવ ન રઘુનાથજીને કારભારી મહેરામણજીને સંદેશ આ ઠાકર દાજીભાઈએ ગિરાસ આપી ધેરામાં રહેવા આ મહ કર્યો, પરંતુ કારભારી રઘુનાથજીએ જણાવ્યું કે નગરના જમ ને કારભારી અને માનસમાનથી જમનગર તેડાવે છે તે અમે ત્યાં જઈશ એમ કહી દાજીભાઇની રજ લઈને એઓ અદા મહેતા સાથે જામકંડેરણા આવ્યા ને ત્યાં આજભાઈ મહેતા સાથે એક માસ રહ્યા. ૧૮૫૦ માં એ જમનગર ગયા ને ત્યાં કારભારી મેર ખવાસે જામની સલામ કરાવી ને પડધરી પરગણું તથા આટોટનાં ગામે જાગીરમાં અપ, જામ પાસે પહેલી બેઠકમાં સેના-સરબંધીને અધિકાર અપાથે વા કણજી મહેતાને કારણે પરગણાને ગુમાવીશદાર નીમે
(અનુસંધાન ટાઈટલ પાને ૩ ૯પર)