________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
ચાવડા રાજપૂતોનો ઇતિહાસ
શ્રી અશ્વિન કે, અંતાણી ચાવડા સમયના કોઈ શિલાલેખ કે તામ્રપત્રો મળેલ નથી. અભિલેખો સાહિત્ય વગેરેની સાધન સામગ્રીના આધારે જુદી જુદી નોંધ મળે છે તે એકત્રિત કરીને ચાવડા રાજપૂતોનો ઇતિહાસ લખવાનો પ્રયત્ન કરેલ છે. ચાવડા રાજપૂતોએ કચ્છમાં કાળીમાતાને વિધ્યાચળથી લાવીને પધરામણી કરેલ છે તેથી વિંઝાણા ગામ પાસે માતાજીને “વિંધ્યવાસિની દેવી” તરીકે પૂજવામાં આવે છે. કાળીમાતા અસુરને મારનાર શક્તિ તરીકે પૂજાય છે. અસુર શબ્દ વિદેશી લોકો માટે વાપરવામાં આવે છે. વિદેશી લેખકોએ એમનાં પુસ્તકોમાં હિંદ પર સફળ આક્રમણ કરેલ હોવાની માહિતી લખેલ છે, પરંતુ આક્રમણને અંતે સ્થાયી સત્તાની સ્થાપના કરેલ હોવાના ઉલ્લેખ લખેલ નથી. આના પરથી રશડ્યુક વિલિયમે એમના પુસ્તક “બ્લેક હિલ'માં સ્થાયી સત્તા નહિ સ્થાપવાનું કારણ ચાવડા રાજપૂતોની સમુદ્ર પરની સત્તા માનેલ છે. કવિ પદ્મગુપ્તના નવસાહસકચરિત'ના આધારે “ચક્રવર્તી ગુજરો'માં મુનશીએ શત્રને મારનાર તરીકે પરમાર કહેવાયા અને ચાવડાને પરમારની શાખા કહેલ છે. દુર્ગાશંકર શાસ્ત્રીએ ગુજરાતનાં તીર્થસ્થાનોમાં ઓખાથી વિદેશી સકુર બેલિમને સિંધ તરફ રવાના કરીને ચાવડા સત્તામાં આવેલ કહેલ છે. ઇલિયટે સિંધ પર ઈરાનના નોશેરવાને ચડાઈ કરેલ કહેલ છે. ફરિસ્તાના આધારે રાસમાલામાં ફોર્બસે નૌશેરવાને વલભીપુર પર ચડાઈ કરેલ માનેલ છે અને જૈન લેખકોને આધારે વિ. સ. ૪૭૭–ઈ. સ. ૪૨૧માં આ ચડાઈ થયેલ હોવાનું લખેલ છે. નોશેરવાનનું મરણ ઈ. સ. ૪૭૮માં થયું છે. આ ચડાઈ થવાથી જૈનો શ્રીપાલ ગયા હતા. શ્રીપાલ ચાવડા રાજપૂતોની રાજધાની હતી એમ ગૌરીશંકર ઓઝાએ કહેલ છે.
પૂર્વભારત જૈન પંથનું કેન્દ્ર હતું. અહીંથી જૈન સમૂહ વલભીપુર આવેલ હતો. અલ્લેકરે હિસ્ટરી ઓફ એન્સિયન્ટ ટાઉન્સ ઑફ ગુજરાત એન્ડ કાઠિયાવાડમાં ભરૂચથી કપડવંજ થઈને ભીલસા, સાંચી, અને પાટલીપુત્ર રાજમાર્ગ હોવાનું લખેલ છે. વલભીપુરમાં જૈન અને બૌદ્ધ વચ્ચે વિવાદ થતાં જૈન વલભીપુર છોડીને શ્રીપાલ ગયા એમ જૈન લેખકો કહે છે. વલભીપુરના રાજાઓનાં બધાં મળીને કુલ ૧૧૭ દાનપત્રો મળેલ છે તેમાં કોઈ પણ દાનપત્રમાં જૈનના ગ્રંથો, સાધુઓ, ઉપાશ્રયો કે તીર્થસ્થાનોનો ઉલ્લેખ નથી, તેથી જૈનો અંગેના જે ઉલ્લેખો એ સમયના મળે છે તે ચાવડા રાજપૂતો સાથે સંબંધિત હોવા જોઈએ. શ્રીપાલપુરાણના આધારે ઉમાશંકર જોશીએ ‘પુરાણોમાં ગુજરાત'માં
દીકરી થઈને લક્ષ્મી અવતરેલ, તેણે કશ્યપના કંઠમાં પુષ્પમાળા પહેરાવી તેથી ભિન્નપાલ-શ્રીમાલ કહેવાયું છે. મૂડીવાદી વર્ગની રાજ્ય અને સમાજ પર પકડ વધી. એણે કળા સાહિત્ય અને શિક્ષણને ઉત્તેજન આપેલ. લખાણ સંસ્કૃતના બદલે પ્રાકૃત તરફ વળેલ. પુરાણ-લેખકોની જગા પર ભાટ, વહીવંચા અને પ્રબંધલેખકો આગળ આવેલ. શ્રીમાલ વિસ્તાર “કુકર” કહેવાતો હતો એ “ગુજર” કહેવાયો. “ગુજરમાં રહેવાવાળા ગુજર ક્ષત્રિય, ગુજર જૈન વગેરે કહેવાયા. મહાભારતને આધારે ઉમાશંકર જોશીએ અંધક ભોજ આભીર સાથે કુકરને યાદવ કહેલ છે.
“શ્રીજગડુચરિત'માં મગનલાલ દલપતરામ ખખરે ગુજર જૈન સમુદાયમાંથી શાખાઓ પડેલ છે તેની માહિતી આપેલ છે. જૈન શાખાઓ સાથે ક્ષત્રિય સમુદાયમાં પણ શાખા પડેલ છે એની માહિતી મળે છે. શ્રીમાલના ચાવડા રાજાએ જેઓ લાખોપતિ હતા તેમને શ્રીમાલના ગઢમાં રહેવાની સગવડ આપેલ હતી, તેઓ શ્રીમાળી જૈન કહેવાયા છે. જેઓ લાખોપતિ હતા નહિ તેઓ શ્રીમાલના ગઢની બહાર રહેલ હતા. જેઓ બહાર રહેતા હતા તેમાંથી કેટલાક પૂર્વ તરફ એક રાજકુમાર સાથે ગયા, તેઓ “પોરવાડ જૈન' કહેવાયા છે અને ક્ષત્રિયમાં ચૌલુક્ય અર્થાત સોલંકી શાખા પડેલ છે. બીજા સમૂહ શ્રીમાલથી ઉત્તર તરફ ગયા. આ વિસ્તાર ગુજર વિસ્તારની સરહદ અથવા સીમ જેને “ઓસ' કહેલ છે એ વિસ્તારમાં મંડોવર ગામ વસાવીને રહેલા તેઓ “ઓસવાળ જૈન' કહેવાયા અને ક્ષત્રિય પ્રતિહાર' કહેવાયા. કચ્છના | ઓસવાળ કહે છે કે અમે થરપારકરમાં આવેલ ઓસમાં પારીનગર તથા બુદ્ધસરમાં રહેતા હતા. થરપારકર વિસ્તારમાંથી સિંધુ નદીની એક શાખા ઉમરકોટ થઈને કચ્છના છાડબેટ પાસે રણમાં દાખલ થતી હતી. ગુજર વિસ્તારની પશ્ચિમ સરહદ સિંધુ નદી હતી એમ જાણી શકાય છે. છાડબેટ પાસે બંદર હતું, અહીં જગાત વસૂલ કરવામાં આવતી હતી. વિદેશથી આવતાં વહાણોનો કેટલોક માલ અહીં જગાત-મુક્ત વેચવામાં આવતો હતો તેમાંથી જગાતે ચૂકવવામાં આવતી હતી,
પથિક # જૂન-૧૯૦૪ ૧૪)
For Private and Personal Use Only
